Versamelde werke

Burgers van die Berge

Hierdie beroemde werk het van 26 Maart tot 4 Junie 1932 as 'n vervolgreeks in Ons Vaderland verskyn. Dit is in 1938 in boekvorm deur J.L. Van Schaik uitgegee. In die eerste druk verskyn die volgende opmerking (waarin 'n mens die hand van Marais se seun vermoed): ‘Hierdie verhale bevat ondervindings van wyle Eugène Marais onder bobbejane, wat, met ander materiaal, as basis vir 'n meer wetenskaplike werk oor Die Siel van die Aap gedien het.’ Daar is geen voetnote deur Marais nie.

p. 106a: ‘Ongeveer 80 jaar gelede’, d.w.s. omstreeks 1850. Die Suikerbosrand is by Heidelberg, Transvaal.

p. 108a: Die hedendaagse natuurkenner behoort te weet dat diere met 'n uiteenlopende voorkoms (bv. die swart en die gespikkelde Suid-Amerikaanse jagoear) tot dieselfde spesie kan behoort, en sal dus nie 'n Chinees, 'n Neger, 'n Boesman en 'n Europeër sonder meer vir afsonderlike soorte aansien nie.

p. 109b: Die passasie oor die dinosourusse is weer 'n kwaai oordrywing. Die grootste oerdiere was plantvretend.

p. 110a: Dit is duidelik dat 'n veldtog teen eksperimente op diere Marais in sy tyd weinig sou geïmponeer het.

p. 111a: Soos voorheen, is passasies wat tevore elders (in Die Groot Verlange) aangehaal is, grotendeels onveranderd gehandhaaf.

p. 114b: Die verwysing is na Graham Ivy, die bekende diere-opstopper.

p. 116b: Die Afrikaanse vertaling lui: ‘(Hy) maak sy woestyn soos Eden en sy wildernis soos die tuin van die Here; vreugde en blydskap sal daarin gevind word ...’

p. 119c (derde laaste reël): ‘Alle bergdiere’ is waarskynlik 'n oordrywing.

p. 120a (tweede reël): In die loop van my navorsing oor Marais se lewe het Boetie Tamsen, seun van Marais se ou vriend Emil, my 'n ta-

[p. 1266]

maai Waterbergse luislangvel van byna vier meter present gegee. Agtien voet is nog 50% langer! Die woorde ‘sauve qui peut’ (Frans) beteken ‘elkeen vir homself’.

p. 126a (eerste reëls): Sien die vergelykbare opmerkings oor geboortepyn in Die Siel van die Mier (p. 62 e.v. van hierdie versameling).

p. 132a (eerste reëls): Hierdie telkense verwysings na 'n naamlose ‘jong dame’ of ‘dame’ in Marais se geskrifte is vir 'n biograaf besonder intrigerend. Ná sy mooi jong vrou se dood in 1895 het Marais deur sy lewe 'n behoefte aan vrouegeselskap gevoel, en daar was gewoonlik die een of ander vriendin in die nabyheid. Dit is 'n versoeking om die ‘jong dame’ in dié geval te assosieer met Susanne (p. 117 e.v. van Die Groot Verlange).

p. 135b: Slypsteenkop is dieselfde plaas waaroor P.G. Hendriks in 'n Spyker vir Slypsteenkop so boeiend en ontroerend skryf.

p. 138: Die verskriklike ompad wat Marais op pp. 138 tot 141 loop voor hy weer by die bobbejane kan uitkom, is tekenend van sy latere werke. Die Siel van die Mier, om maar een voorbeeld te noem, is meer op die man af.

p. 145c (laaste reëls van voorlaaste paragraaf): Om die een of ander rede (dit is des te verbasender by die vader van Dwaalstories, wat deur 'n Boesman vertel is), het Marais nooit 'n hoë dunk van hierdie volk se evolusionêre vlak gehad nie. Vgl. ‘The Yellow Streak in South Africa’ (p. 1293 van hierdie uitgawe).

p. 147b: ‘'n Wilde bobbejaan sal die toutjie en blik dadelik gebruik ...’ Tog seker 'n oordrywing, een van talle in Marais se werk wat neig om dit minder oortuigend en geloofwaardig te maak.

p. 151c: Emil Tamsen se ‘beroemde vrugteplaas naby Nylstroom’ was waarskynlik Tweefontein, waar hy volgens 'n mededeling van sy seun wilde diere uit alle dele van die Waterberg versamel en na Hagenbeck se dieretuin in Duitsland verskeep het (vgl. Die Groot Verlange, p. 214).

p. 151c (laaste reël): Die plaas was Steenboksvlei, waar Marais gaan vertoef het om die eienaar, Andries van Heerden, se nierkwaal te behandel (vgl. Die Groot Verlange, p. 223 e.v.).

Mnr. Van Heerden se ‘sekere gevoel van medelye’ teenoor sy bobbejane (p. 152) strook met mededelings oor hom in onderhoude. Hy was blykbaar 'n goeie, sagmoedige mens.

p. 155a (tweede reël): Marais se stelling dat daar ewe veel mannetjies as wyfies was (die oorspronklike, ongeredigeerde sin lui: ‘Meestal was mannetjies en wyfies van eweredige getal’), is in die lig van die volgende sin moeilik verstaanbaar.