Versamelde werke

11 Kommandant Henning Pretorius se Tier

Kommandant Henning Pretorius, hoof van die Z.A.R. se Staatsartillerie, was 'n groot liefhebber van diere, mak diere en wilde diere. Sy beroemde perde was deur die hele Transvaal bekend. Hy het nie alleen 'n oog vir 'n mooi dier gehad nie, maar hy het die hart en die hand gehad waarsonder die behoorlike afrigting van 'n perd nooit kon geluk nie.

Hierdie selfde aanleg het die kommandant ook 'n buitengewoon behendige temmer van wilde diere gemaak. Hy het o.m. 'n hele paar mak bobbejane gehad, waarvan sommige Transvaalse vermaardheid verwerf het.

Een van hierdie bobbejane het gereeld tougelei. Dit is nogal iets wat destyds nie ongewoon was nie. Dit skyn asof die bobbejaan daar 'n sekere mate van genot in geskep het en seker nie as ongewenste werk beskou het nie. Tussen so 'n bobbejaan-touleier en die voorosse het spoedig 'n hegte vriendskap ontstaan. Wanneer die span deur water moes gaan, het die bobbejaan eenvoudig op die voorjuk gespring en die span van daar met luide geskreeu gerig. Dit het die kommandant se bobbejaan ook gedoen. Ook wanneer hy lui word, was dit sy gewoonte om op die nek van die voorosse te klouter en daar aan die slaap te raak. Een roep van sy baas was genoeg om hom haastig voor die tou te bring.

Snags het Adoons saam met die mense om die vuur plaasgeneem. Hier het hy ‘fatsoenlik’ koffie uit 'n beker gedrink en sy kos uit 'n bord geëet! Soos bykans alle bobbejane, was Adoons verdold op tabak. Maar die kommandant se bobbejaan het nie alleen gepruim nie; hy het ook geleer pyp rook en op bevel van die kommandant moes die Boesman af en toe sy pyp aan Adoons leen, wat nooit - wat die Boesman betref - te welwillend gedoen is nie. Adoons is ook geleer om vir sy baas 'n brandende stompie uit die vuur te haal en sy pyp daarmee op te steek. Wanneer die vuur tot gloeiende kole weggebrand was, het hy 'n kool uit die hoop gekrap en daarmee aangehardloop gekom terwyl hy die kool haastig van een hand na die ander gooi.

Een van die merkwaardigste diere wat kommandant Pretorius mak gemaak het, was 'n mannetjiestier wat in die hoofstad algemeen onder die naam Tierman bekend was.

Hy is deur een van die artillerie-manskappe in Soutpansberg gevang toe hy

[p. 817]

klein was en aan die kommandant geskenk. Tierman het soos 'n hond in die huis grootgeword. Kommandant Pretorius het destyds in die artilleriekamp gewoon en hier het hy mettertyd - behalwe die tier - 'n hele dieretuin vergaar. Die staatshospitaal was nie ver van die kamp nie en by een geleentheid het die kommandant 'n brief van die matrone ontvang met die dringende versoek om sy menagerie te verwyder of onder beheer te hou. Die bobbejaan het 'n blik soetkoek uit die hospitaalkombuis buitgemaak; die mak kraaie het al haar jong komkommers en pampoentjies afgepluk en in die watervoor begrawe en - toppunt van alle storinge - 'n volgroeide tier het tot die pasiënte en verpleegsters se uiterste ontsteltenis by die hospitaal ingestap. Daar was niemand wat die dier kon verwyder nie en hy moes met rus gelaat word totdat hy sy nuuskierigheid bevredig het.

Tierman se loopbaan het geleidelik onstuimiger geword. Die slagpale was nie ver van die kamp nie en op die reuk van bloed afgaande, het die tier spoedig 'n onkeerbare voorliefde vir die omtrek van die slagpale getoon, waar hy die grootste belang in die slagting van die diere gestel het en die smaak van vars bloed vir die eerste maal ondervind het. Dit het ongetwyfeld sy sluimerende roofdier-natuur gewek. Binne korte tyd het hy 'n aanval op 'n vers van sy baas gemaak, wat alleen deur die kommandant self kon afgekeer word nadat die vers vreeslike wonde opgedoen het. Ook het hy hoenders gevang en 'n paar vreemde honde buitgemaak. Maar die hele gesin was so geheg aan die tier dat die kwessie van afmaak of opsluiting nog nie ernstig oorweeg is nie.

By geleentheid van 'n groot Paardekraal-feesviering het die gesin van kommandant Pretorius in 'n ossewa na Krugersdorp getrek en hul intrek in tente binne die laer geneem. Tierman is saamgeneem omdat dit moeilik sou gewees het om 'n getrouer wagter as die tier te vind. Een eienaardigheid van Tierman was dat hy swartmense nie kon verdra nie; selfs die reuk van 'n swartmens was genoeg om hom tot brullende woede te vervoer. Sy slaapplek in die laer was voor die bedstede van sy nooi, mev. Henning Pretorius. 'n Tweede dame het in dieselfde tent geslaap. Die kommandant self was by die artillerie-afdeling. Een nag is die hele familie skielik deur die woedende gebrul van die tier gewek. Selfs voordat mev. Pretorius die lamp kon aansteek, gewaar sy die reuk van 'n swarte binne die tent. Hy is onder een van die katels deur en onder die klap van die tent na buite, met die tier agter hom.

Dit het hom geluk om tussen die waens van die laer met sy lewe daarvan af te kom, alleen met agterlating van 'n gedeelte van sy klere in besit van die tier.

Hierdie heldedaad het al Tierman se kwajongstreke 'n tyd lank op die agtergrond geskuiwe. Nietemin was die einde van sy loopbaan as huisdier naby. Enige maande ná die Paardekraal-voorval, toe mev. Pretorius en die gesin in die Artilleriekamp terug was, was daar 'n jong meisie, 'n bloedverwant, op besoek by mev. Pretorius. Die tier het dikwels al die spelerigheid van 'n kat ge-

[p. 818]

toon. Een van sy gewoontes was om 'n bekende skielik om die been vas te klou en sy tande saggies om die kuit te sluit. Een nag kom uit die jong besoekster se slaapvertrek 'n luide geroep om hulp. Toe die familie ingaan, kom hulle af op 'n skouspel wat almal geweldig laat skrik. Die tier, toe 'n volgroeide dier wat 'n koei met een byt kon dood, was op die bed en die jong meisie was vas in sy kloue. Om haar keel te beskerm, het sy by die eerste aanval omgedraai en die tier haar rug toegekeer. Die tier het sy kake om haar nek gesluit en die enorme slagtande het alreeds 'n bloeding veroorsaak wat op die lakens sigbaar was. In dié stadium het die tier nog tussen 'n toestand van speel en erns verkeer. As hy sy kake gesluit het, was die meisie onmiddellik dood. Tot nog toe het hy dit nie gedoen nie, maar die smaak van bloed kon enige oomblik sy wilde natuur wek. Dit het die uiterste moeite vereis om die tier tot bedaring te bring en van sy voorgenome slagoffer te verwyder. Deur paai en mooipraat het mev. Pretorius daarin geslaag om sy kake oop te kry en hom van die bed af te lok, maar 'n tyd lank het die jong meisie se lewe aan 'n baie dun draadjie gehang.

Dit was die einde van Tierman se verblyf as vrye lid van die gesin. Hy is daar en dan tot lewenslange opsluiting veroordeel.