Versamelde werke

3 Wat ‘Klein Griet’ Verrig Het

Die orkaan wat 'n gedeelte van Johannesburg onlangs verwoes het, herinner aan 'n eienaardige voorval van soortgelyke aard wat beskrywe word deur oorlede Jan Wessel Wessels en sy eggenote tant Drina Wessels, wat gelukkig nog in die lewe is op die plaas Kromkloof, Waterberg.

Tant Drina, onder welke naam sy in Waterberg algemeen bekend en bemind is, is 'n dogter van oorlede generaal Jan Kock, wat in die slag van Elandslaagte gesneuwel het.

Daar is vandag min vroue in Suid-Afrika wat so 'n ondervinding van oorlog het as tante Drina. Sonder enige oordrywing mag gesê word dat sy onder die geknal van gewere gebore is en opgegroei het. Haar man was 'n beroemde krygsman en jagter en het byna sy hele lewe in die wilde dele van Suid-Afrika deurgebring. Hy was 'n veldkenner soos mens weinig ontmoet, selfs onder 'n volk van veldkenners. Tant Drina verklaar dat sy veel minder as die helfte van haar lewe onder 'n dak deurgebring het. Tot vandag toe nog voel sy meer tuis in die oop veld met 'n bokwa as enigste toevlugsoord.

Oom Wessel Wessels het vir jare deelgeneem aan al die struwelinge op ons westergrense en in die aangrensende naturellegebiede, waar hy oral vergesel is

[p. 773]

deur sy jong vrou. Dié was byna net so handig met 'n geweer as hy, en seker net so onverskrokke.

By een geleentheid was daar 'n stuk of twaalf waens bymekaar op die walle van die Hartsrivier. Oom Wessel was kommandant van die klein trekkie en hulle was gekampeer rondom 'n platdakhuis van agt kamers. Hulle was op weg om deel te neem aan een of ander grensoorlog wat toe aan die gang was. Hulle had baie ammunisie en o.a. ook 'n klein kanonnetjie op houtwiele, bekend onder die naam van ‘Klein Griet’, wat hulle êrens in Transvaal aangeskaf het.

Die grens was in 'n toestand van die uiterste onstuimigheid; elke kapteintjie wou net oorlog maak teen al die ander wat binne sy bereik was. Waaroor die klein Boeretrek die onrustigste was, was 'n kommando van Griekwas en Basters, almal perderuiters en goed gewapen, wat met hul gebruiklike luidrugtigheid verklaar het dat hulle van plan was om die Boere ‘tot stof te maak’.

Nadat die laertjie enige dae by die platdakhuis gekampeer was, is besluit dat al die mans die omgewing in verskeie rigtings sou verken om met die vyand in voeling te kom. Die vroue en kinders, onder bevel van tant Drina Wessels, sou alleen agtergelaat word. Die huis en laertjie is natuurlik eers in 'n goeie staat van verdediging gebring. Die waens is om 'n gedeelte van die huis vasgetrek terwyl die dak van die huis met 'n sooimuur omgepak is. Daar was 'n leer wat na die dak toegang verleen het en dit sou dan die toevlugsoord van die vroue wees in geval van 'n aanval. Die kanon is net binne die voordeur van die huis geplaas, van waar dit spoedig kon uitgesleep word indien nodig. Al die vroue was met geweers gewapen.

'n Dag of wat nadat die mans te perd die rivier gekruis het, was daar een oggend vroeg 'n benoude alarmkreet van die brandwag op die dak en dit blyk spoedig geregverdig te wees! Ver aan die oorkant van die rivier het 'n sterk patrollie Basters sigbaar geword. Dit was dadelik te sien dat hulle 'n dreigende houding teen die laertjie aanneem.

Tant Drina erken dat die vroue vreeslik verskrik was, of ten minste party van hulle! Die vee moes in veiligheid gebring word, die kinders moes op die dak geboender word en elkeen moes posisie inneem. En bo alles moes die vyand nie agterkom dat die laer enkel deur vroue beset is nie.

Dadelik het 'n stuk krygslis Tant Drina te binne geskiet.

Sy sou 'n skoot uit die kanon op die Basters afvuur, wat tegelyk as alarmteken vir die afwesige mans sou dien en die vyand miskien vir goed sou afskrik.

Dit was 'n groot taak om die weerbare vroue oor te haal om met die laai en afskiet van die kanon te help en dit het lank geneem voordat dit na buite gesleep was, klaar om af te skiet.

Intussen het die Basters buite geweerskoot halt gehou. Hulle was klaarblyklik nie haastig om met die Boere in vyandige aanraking te kom nie. Hulle was besig om op Griekwa-wyse ‘raad te hou’.

[p. 774]

Terwyl tant Drina met die lamlendige ou kanonnetjie besig was, merk sy aan die horison oorkant die rivier 'n groot swart wolk op, wat vinnig aan die opkom was. Daar was 'n ontsettende dreuning, wat die bykomende gevaar en ellende van 'n haelstorm aan die met angs vervulde vroue in vooruitsig stel.

Die kanon was uiteindelik behoorlik met 'n sakkie kruit en 'n loodkoeël gelaai op die Baster-patrollie gerig - en toe vuur tant Drina vir die eerste maal in haar lewe 'n kanon af, nogal met 'n stomp vuur aan die sundgat! Dit het moed geëis.

Dadelik blyk dat die manhaftige vuurmond geheel en al oorlaai was, en die onmiddellike gevolg van die skoot was dat die kanon een of twee keer bollemakiesie draai om in twee stukke binne die voorhuis te lande te kom - die loop hier en die affuit daar! Die loop was van die stel afgeruk.

Waar die koeël geland het, kon niemand agterkom nie. Nietemin was die finale uitslag allesins gunstig. Toe die gevolge van die oorverdowende slag en die stikkende rookdamp verdwyn, sien die vroueleër die Baster-patrollie in volle aftog oor die bult net so vinnig as wat hulle perde kon jaag.

Sover wat een gedeelte van die merkwaardige voorval betref. Hier volg nou die ander:

Ongemerk het die storm nader gekom. Dit blyk toe 'n verskriklike warrelwind te wees sonder weerlig of 'n druppel reën. Toe dit nog aan die oorkant van die rivier aan kom was, kon tant Drina sien dat elke boom in die weg van die wind onmiddellik omgeruk word. Die lug was vol warrelende takke en bosse. Die rivier was hier taamlik breed en die walle met rivierwilgers en ander bome begroei. Die orkaan, want dat dit 'n orkaan was ly geen twyfel nie, het ongeveer vyfhonderd tree van die huis af die rivier gekruis. Die geraas en verwoesting was ontsettend. Tant Drina verklaar dat sy nooit in haar lewe voor of na die tyd die weerga van hierdie wind gesien het nie - seker nie wat geweld betref nie. Die wind het eenvoudig 'n pad van meer as honderd tree breed deur die veld skoongevee. Daar het geen boom of bossie bly staan nie: selfs die graspolle was òf uitgedraai òf platgeruk asof 'n trek van duisend waens daaroorheen gevaar het.

Dit was egter toe die warrelwind oor die water trek dat die klein vrouekommando 'n natuurlike wonder aanskou het wat die gebeurtenis vir altyd in hulle geheue vasgewortel het.

Uit die middel van die rivier het die wind 'n kolom water opgesuig, honderde voete hoog, wat stadig met die wind aan die duskant van die rivier oor die veld heen getrek het. Soos te begrype is, was dit onder die omstandighede moeilik om afmetings te skat, maar tant Drina is seker dat die kolom water minstens 25 voet in deursnee was en twee keer so hoog as die hoogste kerktoring wat sy ooit gesien het.

Die bopunt van die kolom was breed uitgepluis en die toeskouers kon sien

[p. 775]

dat van hierdie uitgepluiste kroon die water aan die buitekant van die warrelwind soos 'n stormbui neerstort.

Kort daarop, nadat alles weer tot stilte in die laertjie geraak het, verskyn die eerste patrollie manne in volle galop. Hulle het die knal van ‘Klein Griet’ gehoor en ook die onverklaarbare gedruis van die orkaan. Hulle veronderstelling was dat die kruitwa by die laer in die lug gespring het.

Later gedurende dieselfde dag het die heer Wessels en andere van die kommando'tjie op die spoor van die wind afgery tot waar dit die kruin van die bult bereik. Oral oor die sand het die water gestroom asof 'n swaar donderbui daarlangs getrek het, en die merkwaardigste van alles was dat bo teen die bult 'n seun iets in die sonlig sien blink het, wat by nadere ondersoek geblyk het 'n geelvis te wees, ongeveer ses duim in lengte!

Daar is baie gevalle bekend in verskeie lande - ook in Suid-Afrika - waar klein vissies en paddas uit die wolke op die droë grond neergereën het. Wat mev. Wessels sien gebeur het, verskaf 'n voldoende uitleg van dergelike gevalle waarvan mens dikwels hoor vertel.

Die bevestigende getuienis stel die geloofwaardigheid van hierdie voorval bo die geringste twyfel.

'n Ander interessante gevolg van die gebeurtenis was dat die Basters die skok van ‘Klein Griet’ en die verwoesting deur die orkaan veroorsaak, met mekaar verwar het en ‘Klein Griet’ het die krediet vir die hele verwoesting gekry. Daarna was die blote gerug van die koperkanon genoeg om 'n kommando op loop te jaag!