Versamelde werke

5 Geheim van die Boesmanklippe

Ons Vaderland het weer 'n massa briewe oor die geheim van die Boesmanklippe ontvang. Dit is onmoontlik om alles te publiseer. Dit sou te veel plek opneem en ongelukkig nie baie tot die oplossing van die probleem bydra nie. Dit kom ons voor dat die meeste skrywers geneig is om botweg te raai en dan met beslistheid hul raaiskoot voor te dra. In dié rigting lê die waarheid nie. Dit kos veel moeite en lange werk om tot 'n wetenskaplike oplossing van 'n saak van hierdie aard te geraak. In die Engelse blaaie het 'n menigte lesers dieselfde weg gevolg. Een ná die ander verklaar: ‘Dit is die uitleg - dit is die waarheid’ en as jy die betoog lees, dan blyk dadelik dat hulle niks van die saak af weet nie en dat hul teorieë binne vyf minute deur proefneming weerlê kan word.

Kortliks wil ons hier herhaal wat werklik bewysbaar is in verband met die geheimsinnige klippe. Dit is almal teorieë wat geheel en al “buiten geveg” gestel is, en die weerlegging berus op feite wat die gevolg is van noukeurige, wetenskaplike ondersoek en nie skone gissings wat meestal op vooroordeel berus nie. Daarna sal ons enige nuwe feite opnoem wat 'n ondersoek van die jongste toevoegings tot ons versameling aan die lig gebring het.

Vooraf moet ons aan belangstellendes 'n paar wenke oor die ondersoek van die klippe gee. Die meeste klippe is bedek met 'n dun laag aanpaksel wat natuurlik iets heeltemal anders is as verwering. Om die verwering van 'n klip te kan beoordeel en ook om 'n werklike besef te kry van die ‘menslike’ werk wat die klip vertoon, is dit noodsaaklik om die laag aanpaksel kwyt te raak. Dit gaan nie so maklik as wat 'n mens sou dink nie.

[p. 331]

Die enigste manier is om die klippe ongeveer 'n uur in seepwater te laat week. Daarna moet hulle in warm water met seep afgeborsel word. Gebruik gerus 'n gewone skropborsel - maar nie een van draad nie. Die gaatjie moet deeglik met 'n bottelborsel geskuur word. Die ondersoeker moet egter sorg dat geen voorwerp gebruik word wat krappe en merkies op die oppervlak kan maak nie.

'n Ondersoek van slegs een of twee - of selfs 'n halfdosyn - eksemplare kan miskien net misleidend wees. Hoe groter die versameling, des te kan deegliker die vergelykende studie wees. Vergelyk die klippe, daarna waar moontlik met dieselfde soort rots, wat gewone veldverwering en ook nuwe oppervlaktes toon. Dit is die enigste moontlike wyse waarop mens 'n benaderde besef van die klippe se ouderdom kan kry. Hier volg nou die feite wat deur werklike proefneming vasgestel is.

(1) Die klippe is nooit op so 'n wyse gebruik dat die klip om 'n as van hout (of wat ook al) moes draai nie.

(2) Hulle is nooit as hamers of knopkieries (aan 'n stok) gebruik nie.

(3) Hulle is nie gemaak om as 'n gewig aan 'n graafstok te dien nie, en die oorgrote meerderheid kan nie so gebruik word nie.

(4) Hulle is nooit as maalklippe gebruik nie, d.w.s. om graan - of wat ook al - op 'n plat klip fyn te maal. (Dit is een van die Engelse teorieë wat met groot beslistheid voorgedra word.)

(5) Byna elke persoon, of elke huisgesin, moet een of meer gehad het. Hulle is met groot moeite en sorg afgewerk, asof dit 'n werktuig was wat lewenslank diens moes doen.

(6) Hulle is nooit gebruik om met geweld teen iets te stamp nie; ook nie aan die end van 'n tou as 'n soort slingerklip nie. Met 'n gewig van twintig pond kan dit nie gedoen word nie en daar is nie die minste teken van stampmerke aan die oppervlak bespeurbaar nie.

(7) Sommige van die klippe is sonder twyfel duisende jare oud. Die meeste is in alle waarskynlikheid vervaardig lank voor die Boesmans of enige van ons bekende naturellevolke hulle verskyning in Suid-Afrika gemaak het.

Nou wat die nuwe feite betref. Van die heer Killian van Belfast het ons enkele merkwaardige eksemplare ontvang wat grootliks bygedra het tot die oplossing van sommige van die geheime wat die maak van die klippe nog omhul. Daar was veral twee opvallende eksemplare. Een was die platste Boesmanklip in ons versameling, wielvormig, en ongeveer twee duim in deursnee. Die ander eksemplaar was die mooiste in ons versameling. Die ewewig en fatsoen was perfek en kon nouliks in 'n draaibank verbeter word. Hierdie een was lemoenvormig, met 'n gewig van sewentien pond.

Uit hierdie twee klippe het sekere feite van groot belang geblyk. Die plat klip was ontsettend oud. Die verwering was van so 'n aard dat die ouderdom in hon-

[p. 332]

derdduisende jare bereken moet word. Die ander eksemplaar was in vergelyking baie nuut. Die afwerking van die plat klip was grof en onhandig. Dit lyk asof groot stukke afgestamp word is die ewewig te verkry. 'n Menigte halfklaar eksemplare het lankal bewys dat die gaatjie altyd van weerskante gewerk word. Hierdie twee eksemplare het dit bevestig, maar 'n wonderlike feit in verband met die ou plat klip is dat die gaatjies nie regoor mekaar gemaak word nie, sodat hulle in die middel heeltemal skeef inmekaar loop. In die ander klip is die gaatjie presies in die middel en absoluut loodreg - maar ook dit is van twee kante begin. Dit blyk ook dat die plat klip oorspronklik plat en rond was en dat min werk nodig was om hierdie fatsoen te verbeter. Met ander woorde, die ou werksman het maar 'n klip van hierdie fatsoen gesoek om sy werk so lig moontlik te maak. Wat die oorspronklike fatsoen van die ander eksemplaar was, kan nie beoordeel word nie, omdat die hele oppervlakte deur 'n mensehand afgewerk is.

Die leser sal instem dat daar uit hierdie feite sekere ander feite kan afgelei word - voorlopig tenminste. Die eerste en vernaamste is dat die plat klip die oudste van die twee is, dat 'n tydperk van duisende jare die twee klippe waarskynlik van elkaar skei - d.w.s. wat vervaardiging betref. Die oudste klip toon dat die werksman onhandig en lomp was. In die nuwere klip is 'n groot verbetering van vakmanskap te bespeur. Dit skyn dus asof die lemoenvorm 'n ontwikkeling en verbetering is van die plat wielvorm en dat die vakmanskap ook in alle opsigte verbeter het.

'n Tweede feit wat die laaste ondersoek bewys het, sal vir die meeste lesers verrassend wees. Dit is dat geen enkele van die gaatjies geboor is nie. Sowel die gaatjie as die klip self is gemaak deur hamer-en-beitelwerk, presies soos klipwerk van hierdie aard vandag nog gemaak word. 'n Skoongemaakte klip toon onder vergroting duidelik die beitelmerke op sowel die oppervlak as in die gaatjie. In sommige eksemplare is die gaatjie later uitgeskuur, waarskynlik deur 'n stokkie met sand en water. In sulke gevalle is die beitelmerke nog onder vergroting sigbaar. Die beitel was 'n smal, skerp werktuig van buitengewone hardte. In ons tyd sou dit alleen deur staal kan gedaan word. Ons moet egter aanneem dat die makers van hierdie klippe niks van enige metaal geweet het nie.

Watter beitels het hulle dan gebruik het? In ons Staatsmuseum - en ook in 'n private versameling - is daar twee klipwerktuie van wit kristal, só hard dat glas daarmee gekrap kan word. Die beitelwerk op die Boesmanklippe kon met enigeen van hierdie twee gedoen gewees het. En daar is nog 'n menigte klipwerktuie van ander rotssoorte wat in werklike proefneming ten volle in staat blyk om die Boesmanklippe en gaatjies uit te beitel.

'n Ander merkwaardige feit is dat noukeurige vergelyking met die prehistoriese kliptekeninge in die Staatsmuseum bewys dat die wyse van afwerking by

[p. 333]

die Boesmanklippe nie van die prehistoriese tekeninge te onderskei is nie. Die tekenaars het dieselfde hamer en beitel gebesig en op dieselfde wyse te werk gegaan.

In 'n volgende artikel sal ons die vasstelling van die hamer- en -beitelwerk verklaar. Intussen moet die leser maar tydelik aanneem dat wat ons hier verklaar, wetenskaplik vasgestel is.

Een ander interessante feit het te voorskyn gekom deur ondersoek onder vergroting van skoongeskuurde klippe. Op die kant wat ons die plat oppervlakte mag noem - d.w.s. op die twee sye waar die gaatjie deurgaan - is glad gepoleerde merke sigbaar aan al die hoogste punte van die klip. Somtyds is daar so 'n gepoleerde ring rondom die gaatjie - 'n sirkel met die gaatjie as middelpunt. Hierdie verskynsel kan maklik verkry word deur die klip aan 'n stok vas te set (soos reeds in Schwellnus se vuurmaak-eksperiment gedoen is) en dan vinnig op die punt te laat draai, sodat die onderste oppervlak van die klip effentjies in aanraking kom met die onderste hout waarop die spil draai. Die mikroskoop bewys dat hierdie gepoleerde merke deur hout of 'n ander sagte voorwerp gemaak word. Dit word nie geskuur met 'n ander klip of harde voorwerp nie.

Dit is net wat sou gebeur indien die klip vir vuurmaak gebesig word (soos in die Schwellnus-teorie) en so laag aan die stok bevestig word dat dit nou en dan in sagte aanraking kom met die onderste hout waarop die toestel rus.

Dit kom ons voor dat hierdie merk 'n baie sterk stawing is van die Schwellnus-teorie. Indien hulle by al die ander vasgestelde feite gevoeg word, dan is daar 'n opgeboude saak wat die voorstanders van die ou Boesman-maaksel en graafstok-teorieë moeite sal kry om te laat wankel.

Met veiligheid kan egter gesê word dat die veronderstelling dat hierdie klippe (sowel as die tekeninge) deur Boesmans gemaak word, absoluut 'n ding van die verlede is. Al die feite strek om te bewys dat daar 'n ras in Suid-Afrika bestaan het met 'n kultuur wat waarskynlik 'n miljoen jare terug gaan. Hulle het hier op ons vlakte rondgeswerwe en hul bestaanstryd gevoer toe drie van ons fossiele olifante, ons reuse-buffel, (met 'n horingspan van twaalf voet!), ons reuse-wildeperd, en ander lank uitgestorwe en versteende diere nog die besit van die grond met die mens bestry het. Minder as 'n miljoen jare kon dit nie gewees het nie.