Versamelde werke

[p. 328]

4 Boesmanklippe

In die uitgawe van Ons Vaderland van 6 Maart gee mnr. Oliver Harts (Pk. Lagersdrift) 'n oplossing van die geheim van ons alombekende Boesmanklippe - ronde klippe met 'n geboorde gat deur die middel.

Ek erken dat mnr. Harts ongetwyfeld reg is. Die klippe is deur swartmense in verskeie dele van Suid-Afrika ook in ystersmederye as hamers gebesig. Ek het self in Waterberg, jare gelede, 'n swart smid Boesmanklippe in sy bedryf sien gebruik. Hy had 'n reeks van hulle van verskillende groottes en gewigte. Ek het destyds ook gedink dat dit die oplossing van die geheim was; en vir jare daarna het ek, by elke geleentheid as die saak ter sprake kom, hierdie uitleg met die beslistheid van 'n ooggetuie verkondig.

Nadere ondersoek het egter in die loop van jare my opinie verander.

Ek het in Waterberg 'n versameling van die klippe gemaak, waaronder ek twee of drie gehad het so groot as 'n vingerhoed en 'n nartjie onderskeidelik, en andere weer van twintig pond gewig. Die redakteur van Ons Vaderland, dr. Preller, het ook 'n versameling van sowat dertig van die klippe, wat ek geleentheid had om taamlik noukeurig te bestudeer.

Ek is vandag van één ding oortuig: dat geen enkele aanneemlike verklaring vir die doel van die klippe nog aan die hand gedoen is nie. Mej. Bleek en ander Boesmanlandse ondersoekers het die klippe as gewigte vir graafstokke sien gebruik, en het dadelik tot die gevolgtrekking gekom dat dit die enigste doel was waarvoor hulle gemaak is. Dan gebruik die Swazi's hulle as 'n gewig aan die end van 'n tou, sodat hulle maklik dragte gras, riet, ens., kan dra sonder om 'n knoop in die bindtou te maak ... En so is daar nog ses of sewe ander doeleindes waarvoor die klippe deur swart stamme gebruik word. Maar die minste ondersoek is voldoende om enigeen te oortuig dat geeneen van die gebruikswyses die oorspronklike doel van die klippe kan wees nie.

Wat hamers en graafklippe betref - mnr. Harts sal dadelik moet erken, dat (in dr. Preller se versameling byvoorbeeld) daar geen enkele eksemplaar is wat ooit as 'n hamer gebruik is nie. Houmerke sou hierdie gebruik dadelik verraai. 'n Menigte van die klippe is so glad soos glas gepoleer. In ons Staatsmuseum is daar verskeie sulke eksemplare; en ons Staatsbibliotekaris, mnr. Heaton, het een van 'n eienaardige soort klip, so blink soos 'n spieël. En dan die gewig! In die Kaapse Museum is daar eksemplare so groot soos 'n fietswiel en aan die ander kant kleintjies van 'n paar onse! Wat die graafstok-teorie betref, ek het dr. Preller oortuig dat dit onaanneembaar en ontoepaslik was op die eksemplare in sy besit. Daar is verskeie met 'n gewig van negentien pond, terwyl die gaatjie so klein is dat 'n pinkie nie daardeur kan gaan nie. Probeer nou om in harde grond te grawe met 'n gewig van negentien pond aan 'n stokkie dunner as 'n mens se

[p. 329]

pinkie! Dit kan eenvoudig nie gedoen word nie. Om dieselfde rede is daar baie min van die klippe wat as hamers gebruik kan word - seker nie sonder dat die gat groter uitgeboor word nie.

Ook is sommige van die klippe as maalklippe en as wiele aan waentjies gebruik (waarskynlik deur kinders). Dit lei 'n mens van die slytasie af. Maar geeneen van hierdie gebruikwyses is op almal van toepassing nie.

Die Boesmanklippe bly nog die donkerste en lastigste geheim wat die oudheidkunde oplewer. Dit was 'n stuk gereedskap wat waarskynlik deur elke volwasse man en vrou gebruik is. So volop is hulle deur die hele Suid-Afrika dat elke huisgesin van ons oermense die klippe in hul besit moet gehad het; en as 'n mens nagaan hoeveel tyd en moeite die maak van 'n enkele klip moet gekos het, dan is dit duidelik dat dit 'n werktuig of wapen van die uiterste belang in hul bestaanstryd was.

Hieruit sal die oudheidkenner dadelik aflei dat dit 'n wapen (offensief of defensief) moet gewees het, want die wapen was die werktuig waaraan die oermense verplig was om die meeste van hul tyd en vernuf te bestee. Hulle bestaan was - in die eerste en vernaamste plek - van hul wapens afhanklik.

Daar is geen twyfel dat agtereenvolgende rasse die klippe in die veld opgetel en vir verskillende doeleindes gebruik het nie: hamers, graafgewigte, wiele, tougewigte, ensovoorts. Maar nie een hiervan was die oorspronklike doel nie. Geen barbaar sou soveel tyd en werk en vernuf aan 'n blote tougewig bestee nie! Ook is dit seker dat geen van ons bekende Boesmans of swartes ooit klippe van hierdie aard op groot skaal - of as 'n alledaagse stuk gereedskap - gefabriseer het nie.

Sommige van die klippe moet ver oor die honderdduisend jaar oud wees. As mens noukeurig nagaan hoeveel werk en vernuf aan die maak van sommige van die klippe bestee is, en jy vergelyk dit dan met die verbasende uitgebeitelde Vaalrivierse diereprentjies in ons Staatsmuseum, dan is dit moeilik om tot enige ander gevolgtrekking te kom dat die aard van werk gelyksoortig is. Ons het hier te doen nie alleen met kunstenaars van die eerste rang nie, maar met vakmanne van verbasende vernuf in hierdie gespesialiseerde soort klipwerk, d.w.s. afbrokkeling deur stampe. Maar daar is iets - baie oortuigend maar minder maklik om te beskrywe - wat 'n mens laat dink dat dit dieselfde ras was wat die Boesmanklippe èn die Klerkdorpse diereprentjies gemaak het. Dit is die gees van die werk. Daar is geen bekende swart ras wat ooit òf prentjies, òf klipgereedskap van dié gehalte gemaak het nie. En wat ouderdom betref, gee ons vernaamste geoloë nou toe dat sommige van die Boesmanklippe onberekenbaar oud is - 'n oudheid wat in honderde duisende jare getel moet word. En net so oud is ook die merkwaardige klipprentjies.

'n Ander merkwaardigheid is dit: dat daar niks tussenin kom nie. Tussen die werk van die Oerkunstenaars en byvoorbeeld die werk van ons Boesmans is

[p. 330]

daar 'n onoorbrugbare kloof. 'n Mens sou dink dat dit moontlik moet wees om die ontwikkeling (of liewer afwyking) van die kunste na te gaan vanaf die eerste uitbeitelings tot by die grotskilderye van die Boesmans. Maar daar is niks van aan nie. Die ou ras het gelewe, gewerk en verdwyn sonder om 'n spoor na te laat, en hulle kuns het met hulle gesterwe.

Dus bly die Boesmanklippe nog 'n onopgeloste misterie, en dit is 'n misterie wat neig om die oudheidkenner kriewelrig te maak. Dit lyk so maklik - daar is so baie om te bestudeer en te vergelyk en dit is tog ook seker dat die klippe vir slegs 'n paar beperkte doeleindes gemaak kon gewees het. Ook is dit seker dat hulle 'n uiters vername rol in die lewe van die mens gespeel het.

Wat nou was dié rol? Kan niemand dit raai of uitredeneer nie?

Wie weet hoe groot die diens sal wees wat 'n oplosser van die geheim eendag die menslike wetenskap sal bewys!