Versamelde werke

17 Kan die Voëls vir Ons Droogte en Reën Voorspel?

Ek het onlangs in 'n artikel vertel hoedat skerpioene en krieke bewys gelewer het van die nadering van vlieënde sprinkane voordat die swerm nog hoor- of sigbaar was. Ek het hierdie merkwaardige verskynsel teoreties toegeskryf aan iets gelyksoortigs met ‘draadloosgolwe’ wat die sprinkaanswerm uitsaai om die eenheid van die trop in stand te hou. Die skerpioene en krieke is voorsien van opvangtoestelle om hul eie seksuele seine te onderskei. Die golflengtes moet baie na aan mekaar wees - soos die geval is met motte en gewone ligstrale. Die mot onderskep die eteriese trilling wat ons lig noem, en vertolk dit verkeerdelik as die seksuele sein van sy eie soort. Onder die onweerstaanbare drang van liefde vind hy dikwels sy dood in die vlam. Die ‘swerm-strale’ van die sprinkaan het waarskynlik lankal 'n erflike geheue by skerpioene en krieke

[p. 299]

geword, sodat hulle dit nie langer as hul eie seksuele sein beskou nie; hulle weet dit beteken voedsel; hulle gedrag bewys dit ten duidelikste; maar hulle onderskep die strale in alle waarskynlikheid deur 'n toestel wat oorspronklik nooit daarvoor bedoel was nie.

Hierdie voorkennis onder die insekte kom baie ooreen met die bepaalde voorkennis van sekere natuurtoestande wat by hoër diersoorte ongetwyfeld voorkom en waarby die ‘straal’-teorie veel moeiliker is om toe te pas. Gedurende dieselfde tyd dat ons die geval van die skerpioene waargeneem het, het ons 'n ander geval van voorkennis by voëls gesien wat merkwaardig genoeg is om te beskrywe.

Ek glo nie dat daar een ding in ons organiese omgewing is wat ons die meer tere, die meer sagte aspek van die natuur laat besef as voëls nie; blomme en voëls, maar meer bepaald voëls, omdat die verband tussen ons en hulle nouer is as tussen ons en die plantewêreld. Daar is dieselfde soort lewe en dieselfde psige. Die verskil is in graad, nie in wese nie. ‘My liewe gevleuelde boeties’ - het die sagmoedige sint Franciscus van Assisi hulle genoem. Daar is baie opvolgers (in hierdie opsig) van sint Franciscus gewees. Selfs in ons tyd en onder ons mense het ek hulle aangetref. Ek het tevore die geval van 'n ou vriend beskrywe wat die wilde voëls op sy plaas so mak gemaak het dat hulle elke oggend in digte dromme op sy stoep vergaar het vir die ontbyt wat hy elke dag vir sy gevleuelde boeties gereed had. Sodra hy verskyn, het die voëltjies hom eenvoudig toegepak. Op sy kop, op sy skouers, in sy baard, aan sy klere - net waar daar 'n sitplek was, was wemelende voëltjies, wat ten minste bewys gelewer het dat hulle makheid en ‘liefde’ nie alleen aan die selfsugtige drang van honger toe te skrywe was nie. Daar moes ook 'n sekere mate van ware onselfsugtige liefde mettertyd ontstaan het.

Ek het ook die geval gehoor van 'n ou Soutpansbergse Voortrekker, uit die Maré-familie, wat ook 'n vermaarde liefhebber van voëls was. Niemand is ooit toegelaat om 'n skoot op sy plaas na 'n voël te skiet nie.

Daar word van hom vertel dat by geleentheid van 'n groot droogte en die daaropvolgende hongersnood onder velddiere 'n menigte voëls toevlug geneem het in 'n groot turksvybos naby sy huis, waar die vrugte net ryp was. Onder die gevleuelde besoekers was 'n menigte kraaie wat die turksvye (anders as die kleiner voëlsoorte) gulsig met pitte en al verslind het. Die gewone gevolg van turksvye op 'n leë maag, wat by die mens so dikwels voorkom, het by die kraaie ook nie uitgebly nie. Binnekort was sy hele werf ingeneem deur lydende kraaie, wat met hangende vlerke en kroes vere hulle nood dag en nag tot die gevoellose hemel uitroep. Die noodkreet van 'n kraai moet iets verskrikliks wees om aan te hoor. In elk geval het die ou heer Maré dit hartverskeurend gevind.

Haastig is 'n bediende te perd dorp toe gestuur om 'n dosyn bottels kasterolie, en weke daarna was die ou heer op die werf te sien met 'n lang kierie in die

[p. 300]

hand en gevolg deur sy klein Boesman-‘agterloper’, met 'n bottel kasterolie en 'n teelepeltjie in elke hand. Elke kraai wat nog enigsins redbaar was, het 'n hoeveelheid kasterolie gekry. Ongelukkig meld die geskiedenis nie of die middel enigsins gehelp het nie. Dit is te hope dat dit het - al was dit dan net om aan die storie 'n volmaakte einde te verskaf.

Ek het 'n vriend wat ook voor sy deur 'n voerplek vir die wilde voëltjies maak. Sy voël-liefde strek miskien nie tot sulke buitensporighede as dié van die ou Voortrekker nie; maar daar versamel ook daagliks voor sy deur 'n massa vinke, mossies, bergsysies en ander graaneters, wat (nodeloos om te sê) sorgvuldig beskerm word teen katte, laksmanne, valke en tweebenige rowers gewapen met voëlent en draadkoue. Voor my vriend se deur, naby die stoep, staan 'n ry aleweebome. Laat een middag - nadat die saadeters reeds vertrek het - merk ons twee bokmakieries wat af en toe een van die aleweebome visenteer. Die bokmakierie is 'n alombekende en beminde voël in Suid-Afrika. Van Kaapstad tot aan die Zambezi is sy melodieuse tweesang bekend en bewonder. Hy word meestal in die nabyheid van mensewonings aangetref. Tog is hy veel meer sku dan - byvoorbeeld - die kwikstertjie. By die woning van my vriend was hy 'n uiters seldsame besoeker. Die bokmakierie is geen graaneter nie, sodat hulle nooit van die voerplek gebruik gemaak het nie. Daarom was dit dat die gedrag van hierdie twee voëls by die aleweeboom dadelik ons aandag en belangstelling in beslag geneem het. Wat sou hulle daar soek? Wat het hulle skielik so onbekommerd oor die digte nabyheid van mense gemaak? Dit was vrae wat by ons almal opgekom het. Die ondersoek het lank geduur. Elkeen afsonderlik en dan weer altwee saam het die twee voëls van die heining na die aleweeboom heen en weer gevlieg, om uiteindelik, toe dit skemer word, tussen die breë blare van die alewee te verdwyn.

Ek moet hierby voeg dat dit gedurende die hele dag, en vernaamlik teen die aand, helder mooi weer was. Daar was geen teken van reën nie. Elke weerkenner het mooi weer vir ten minste die hele naweek voorspel.

Tot ons aller verbasing kry ons die nag die geweldigste storm en die hewigste reënval wat die buurt tot dusver ondervind het. Ons het die bokmakieries onthou en dopgehou. Met dagbreek die volgende oggend het hulle uit die alewee te voorskyn gekom so droog as proppe! Ek moet hierby vertel dat die ry aleweë heeltemal in die ope staan, terwyl daar, binne tien tree van hulle af, 'n ruie bos van digte bome en kreupelhout was, waar 'n mens sou dink alle voëls by voorkeur herberg vir die nag sou soek. Maar die bokmakieries het beter geweet. 'n Veiliger toevlugsoord dan die alewee kon hulle in die omtrek nie gevind het nie - dit wil sê, indien hulle van die koms van die storm vooraf kennis had. Het hulle die kennis gehad? Die leser sal dadelik sê: Dwaasheid om so iets van 'n enkele gedragsvoorval af te lei! En ek gee hom dadelik daarin gelyk. Maar luister bietjie wat verder gebeur het: Die volgende dag was reënerig; motreëns met

[p. 301]

slepende wolke oor die berge. In sulke omstandighede het die nag 'n aanvang geneem. Ons het almal 'n nag van swaar reën verwag, en het nuuskierig na die bokmakieries uitgekyk. Hulle het nooit hul verskyning gemaak nie. En so het dit drie dae aangehou. Daar was buie gedurende die dag, maar teen sononder het dit opgeklaar, gevolg deur 'n reënlose nag. Ons het die bokmakieries gedurende hierdie tyd nooit gesien nie en het reeds besluit dat hulle eerste besoek ook die laaste sou wees. En toe op die vierde dag verskyn hulle weer, in presies dieselfde omstandighede. Dit was helder mooi weer, sonder die geringste teken van reën. Weer het die bokmakieries ergens in die alewee 'n slaapplek gevind, en weer was daar die nag 'n geweldige storm wat die hele werf verspoel het. Die volgende oggend het dit nog sag gereën toe die twee voëltjies weer hul verskyning maak, so droog asof hulle onder dak geslaap het.

Om die voorval geheel en al oortuigend te maak, het ons binne 'n paar dae geleentheid gehad om dieselfde voorspellende gedrag van die twee bokmakieries 'n derde maal waar te neem.

Dat voëls voorkennis van weerstoestande besit, word deur die hele wêreld as 'n onbetwisbare feit aangeneem. In noordelike lande is dit een van die mees gewone verskynsels om voëls te sien skuiling soek voor storms. Seevoëls vlieg onfeilbaar landwaarts, 'n dag voordat storms op see die betrokke kus bereik. Een geskiedkundige geval is dié van die laaste groot vloedgolf op die kus van Chili. Die kus van Chili word dikwels deur vloedgolwe geteister, dit wil sê deur enorme branders wat skielik en sonder waarneembare oorsaak uit die stille see aankom en somtyds groot skade aanrig langs riviere, en in hawestede. By die laaste geleentheid het die kusbevolking opgemerk dat dag ná dag duisende seevoëls, wat gewoonlik 'n lewe op die strand of in die see naby die kus vind, in groot swerms land-inwaarts vlieg. Ou inwoners het dit dadelik aangeneem as 'n voorteken van 'n komende vloedgolf en die inwoners van verskillende vissersdorpies, en ook plaasbewoners naby die strand, het met al hul roerbare hawe toevlug op die rante en berge geneem. Die ingesetenes van die groot hawestede het van hierdie verhuising spottend verneem. 'n Week later is die voorspelling van die voëls bewaarheid. Chili is deur drie agtereenvolgende vloedgolwe oor 'n lengte van duisende myle oorstroom, wat verskeie groot hawestede in puin gelê en die dood van duisende inwoners veroorsaak het.

Ek het die voorval van die twee bokmakieries meer bepaald beskryf omdat van die weervoorspellende gedrag van voëls - in ander lande 'n algemeen bekende barometriese verskynsel - in ons land baie selde gehoor word. Is dit omdat ons minder oplettend is of is dit omdat sulke voorvalle minder voorkom?

Dit ly geen twyfel nie dat voëls in die algemeen 'n bepaalde voorkennis van weerstoestande besit; sou dit nie moontlik wees - as ons net fyn genoeg oplet en waarneem - om vooruit van beide droogte en reën kennis uit die gedrag van ons voëls af te lei nie?