Versamelde werke

15 Die Wêreld se Grootste Bome Staan in S.A.

Hoeveel inwoners van die hoofstad is bewus van die feit dat binne 'n weinig meer dan 'n dagrit van Pretoria 'n botaniese wêreldwonder te sien is? Ek bedoel natuurlik 'n motorrit.

Ons sal egter minder geneig wees om hierdie onkunde te bewonder as ons onthou dat seker nie vyf uit elke honderd van die inwoners van Pretoria ooit van die Soutpan gehoor het of weet dat dit ook 'n wêreldwonder is waarvan daar slegs een ander voorbeeld in die wêreld bekend is, natuurlik in Noord-Amerika! Die Amerikaanse krater is oor die gehele beskaafde wêreld bekend terwyl ons s'n - wat die Amerikaanse in baie opsigte oortref - onbekend is aan Afrikaners wat skaars twintig myl daarvandaan woon!

So is dit ook met ons reuse-bome gesteld. Wie het nie gehoor, en portrette gesien, van die ‘groot bome’ van Kalifornië (wat onlangs deur die Amerikaanse regering vir die volk gekoop is) nie? Ons boomwonders droom in ongestoorde vergetelheid!

[p. 291]

Die reuse van Magalakwên oortref ook die Amerikaanse ‘groot bome’ in verskeie opsigte, net soos die geval is met die Pretoriase Soutpan. (Mag ek hier terloops opmerk dat ek elkeen wat hierdie artikel mag aanspoor om die Soutpan te besoek, ten sterkste aanraai om voor hul besoek eers die brosjure van oorlede dr. Percy Wagner oor die wording van die Soutpan te lees? Dit vermenigvuldig die wonder van hierdie natuurverskynsel indien die toeskouer vooraf die kennis opgedoen het dat die ontsettende gat na alle waarskynlikheid veroorsaak is deur 'n sterbom uit die onpeilbare ruimte.)

Kom ons keer terug na die reuse-bome van die Magalakwên. Langs al ons noordwaarts-vloeiende sogenaamde ‘woestynriviere’ word reuse-eksemplare van apiesdorings, boerbone en ander boomsoorte aangetref. Ook is dergelike reuse bekend langs die riviere aan die noordelike en noordwestelike grense van die Kalahari. Waarom die bome so groot word onder die ongunstige omstandighede, is 'n onopgeloste botaniese raaisel. Dieselfde soorte word ook aangetref langs ons permanentstromende riviere, waar droogte - altans worteldroogte - 'n onbekende verskynsel is, en ofskoon hulle hier ook groot word, vind 'n mens nooit sulke Goliats nie as wat op die oewers van die woestynriviere aangetref word.

Ek dink dat die apiesdorings van die Magalakwên in Suid-Afrika ongeëwenaard is. Groepe van hierdie ‘groot bome’ word op verskeie plekke op die walle van die Magalakwên en ander noordwaarts-vloeiende riviere gevind.

Hier is ook 'n onopgeloste raaisel: waarom die reuse so geneig is om in klein groepies te groei, terwyl die eksemplare tussenin van gewone afmeting is. Die oorsaak mag natuurlik onderaards wees en dan kan dit so diep lê dat dit nooit deur die mens blootgelê sal word nie, want die wortels van hierdie reuse strek tot ongelooflike dieptes - soos die leser in staat sal wees om af te lei uit sekere later aan te hale feite.

Die grootste apiesdorings langs die Magalakwên, ongetwyfeld die grootste binne die Unie van Suid-Afrika en waarskynlik onder die grootste bome in die wêreld, groei in 'n klein groepie op die plaas van prof. dr. Bosman.

Wanneer van ‘groot bome’ gewag gemaak word, moet die leser onderskeid maak tussen verskeie soorte. Die ‘groot bome’ van Kalifornië oortref dié van Magalakwên waarskynlik in sommige afmetings, maar uit die oog moet nie verloor word nie dat die Kaliforniese bome van 'n siprestipe is, pilaarvormig, sonder uitgestrekte takke; terwyl ons ‘groot bome’ reuse-takke in (gewoonlik) drie rigtings uitsprei wat 'n enorme oppervlakte beslaan. Die laagste takke van ons apiesdorings is dikker dan die stam van die grootste eik langs die strate van Stellenbosch! In die algemeen genome, derhalwe, sou die toeskouer sonder om 'n oomblik te twyfel die prys aan die Magalakwênbome reik wanneer met dié van Kalifornië vergelyk.

Dit is vyf-en-twintig jaar gelede dat ek vir die eerste maal die ‘groot bome’

[p. 292]

besoek het in geselskap van die oorlede heer Jan Wessel Wessels. Ons het onder een gekamp wat sedert dié tyd verdwyn het. 'n Ander had skaars 'n maand tevore geval (waarskynlik deur 'n orkaan ontwortel) en was derhalwe van wortel tot kroon meetbaar. 'n Derde had waarskynlik 'n natuurlike dood gesterwe en is toe afgebrand. Al wat van die reus oorgebly het, was 'n enorme ashoop, en 'n tweede verskynsel, wat my die kans verskaf het om 'n eienaardige probleem op te los. Hierdie tweede verskynsel was 'n sirkelronde put waarin die stam van die reus afgebrand het totdat die vuur in sy eie as gesmoor het. Die put was eenhonderd-en-agt voet in omvang en veertig voet diep - dit wil sê, tot waar die as die verdere diepte onmeetbaar gemaak het.

Die probleem waarvan hier die oplossing was, het hierin bestaan: Ons het opgemerk dat die jong apiesdoring van een fatsoen was: daar was 'n pragtige pyl-regop stam, wat honderd voet hemelwaarts strek voordat die eerste takke verskyn. Die kroon van takke het gewoonlik na drie kante uitgestrek om die ewewig van die boom te bewaar. Maar die ‘groot’ apiesdorings was geheel anders van fatsoen. Binne twintig of dertig voet van die grond het die reuse-takke uitgesprei, met 'n meer ingekrimpte kroon waarvan die toppunt in die meeste gevalle meer dan tweehonderd voet van die grond was. Wat was die oorsaak van hierdie sonderlinge onderskeid? Ek het seker gemaak dat ons nie hier met verskillende soorte te doen had nie. Die ‘groot bome’ en die jongere en kleinere apiesdorings was van een en dieselfde soort.

Die groot asput het die antwoord op die raaisel verskaf. Die stamme van al die ‘groot bome’ is in aangespoelde sand begrawe tot 'n diepte van ver oor die honderd voet. Uitgespoelde walle op die plaas Deadbeat van die heer Petrus Erasmus het 'n verdere geleentheid verskaf om 'n denkbeeld te vorm van die enorme hoeveelheid sand wat die Magalakwên deur die eeue heen afgespoel en langs sy afloop opgehoop het. Daar bestaan geen twyfel nie dat waar die hoogte van een van die ‘groot’ bome 'n afmeting van tweehonderd-en-tien voet toon, die werklike hoogte minstens driehonderd-en-veertig voet is! Dit bedwelm die liggelowigheid van die leser waarskynlik. Hy moet hom gereed maak op nog meer verbasende afmetings wat nie op gissing of vermoede gegrond is nie.

Toe die heer Wessels en ek die ‘groot bome’ 'n kwarteeu gelede besoek het, het ons die grootste van die reuse vir ons kampplek uitgekies - die een wat nou totaal verdwyn het. Vroeg die oggend terwyl ons in die skaduwee lê en in die takke opkyk, merk die heer Wessels 'n beweging in een van die hoëre takke. Met behulp van 'n verkyker kon ons 'n gedeelte van 'n duiker uitmaak wat in 'n mik hang, waarvan bloed stadig afdrup. Sonder 'n leer of tou kon ons die bok nooit bereik nie. Hoe die varsgedode duiker daar gekom het, was vir geen van ons twee 'n raaisel nie. Ons het dadelik geweet dat dit alleen die tier is wat die gewoonte het om sy prooi in die hoogste takke van groot bome op te hang; en dit het ook nie lank geneem nie voor ons 'n glimp van die rower had gedurende

[p. 293]

'n sprong van een na 'n ander tak. Ek verhaal hierdie gebeurtenis alleen om die leser 'n besef te verskaf van die enorme grootte van die boom. Die heer Wessels was 'n ou jagter wat grootwild in alle dele van die Noorde en in die Kalahari geskiet het. Ons het dadelik altwee ons geweers gegryp en posisie aan weerskante van die boom ingeneem om die tier te skiet. Ongeveer vier of vyf uur het ons daar vertoef en nooit gedurende al die tyd het ons 'n kans gehad om 'n enkele skoot op die tier te los nie, ofskoon ons hom verskillende male 'n sekonde tussen die takke deur gesien het. Uiteindelik moes ons die kampplek verlaat met die roofdier in ongestoorde besit van sy prooi.

Nou net 'n paar syfers om die artikel mee te sluit. 'n Landmeter wat ons vergesel het, het die metings baie sorgvuldig gedaan: die stam van die apiesdoring, drie voet van die grond, was agt-en-sewentig voet in omtrek! Indien die sand tot die wortelknoets weggeruim kon word, sou die omtrek ongeveer 146 voet wees. Die hoogte van die hoogste boom was 210 voet. Die hoogte vanaf die wortelknoets sou ongeveer 400 voet wees.

Maar om die gewone leser 'n beter begrip te gee van die ware grootte van die reus, het ons landmeter uitgereken hoeveel manskappe in gelid binne die skaduwee van die boom kon staan om twaalfuur die middag sodat elke twee manskappe 'n vierkante tree had om in te beweeg. Die antwoord was 7 200 man! Die leser kan dit self uitreken as hy die tyd het om daaraan te bestee. Van die stam tot aan die buitenste kring van die skaduwee was ongeveer 90 voet.

Nou nog 'n paar woorde omtrent die dooie hardekool. Hierdie boom het die hardste, die dikste en swaarste hout van enige houtsoort in die wêreld. Dit is harder en swaarder dan die fynste ebbehout van Noord-Afrika. Die droë hout sink in water. Die leser sal waarskynlik kan aflei dat 'n reus met sulke hout taamlik oud moet wees. Hoe oud werklik, sal u miskien verbaas. Op die plaas Deadbeat het ons 'n passerafmeting van die jaarringe van 'n gevalle reus gedoen. En die ouderdom? Weer sal die leser sy geloofspiere moet rek. Die boom was 'n ou boom toe Abraham in Palestina rondgeswerf het. Dit was reeds 'n reus toe die Israeliete uit Egipte getrek het. Dit was 'n volgroeide boom voordat ooit van Griekeland gehoor is. Dit het die wording, die groei en die einde van die Romeinse Ryk deurleef. Lank voor die gebruik van yster aan die mens bekend was, was die boom geplant. Die ouderdom - waaraan nie te twyfel was nie - was meer dan seweduisend jaar. Wat het nie alles onder sy skaduwee deurgegaan nie?