Versamelde werke

[p. 287]

14 Getrou tot die Dood toe

Dit word dikwels van mense gesê dat hy of sy getrou was tot die dood toe, en ongetwyfeld kom dit dikwels voor dat een mens sy lewe opgeoffer het om 'n ander te red. Maar ons verwag dit van die mens. Met sy hoog ontwikkelde siel waarin die liefde vir 'n ewemens dikwels so 'n enorme dryfveer is, skyn daar altyd (by eindontleding) iets selfsugtigs te wees, selfs in die trou wat die dood kan trotseer.

Dit is wanneer ons die trou van sommige diere gadeslaan dat ons die reinste altruïsme, die skoonste onbaatsugtigheid te sien kry. Die dier kan nie redeneer soos die mens nie. Hy kan nie vooruit sien en in verbeelding die verlies oproep nie wat hy sal moet verduur as sy geliefde ewig weggeneem word; soos die mens ongetwyfeld doen. By die dier kan nie in die agtergrond van sy bewussyn die gevoel ontstaan: ‘Die lewe sal my niks werd wees nie as ek my geliefde verloor - daarom offer ek my lewe om hom of haar te red.’ By die dier moet 'n veel reiner gevoel die dryfveer van getrouheid wees: ‘Ek het dié man lief bo alles in die wêreld. Hy mishandel my dikwels; ek ly honger en kry swaar. As hy dronk is, skop hy my weg van sy voete; maar hy is my vriend. Hy is al wat ek in die wêreld het en ek bemin hom bo alles in die wêreld. Daarom is ek gereed om desnoods my lewe in sy belang op te offer.’ Verder dan dit kan die rede van die dier seker nie gaan nie. In sy liefde en trou sou dit moeilik wees om die geringste bewys van selfsug te vind.

In diereliefde en -trou jeens die mens staan die hond natuurlik bo. Perdeliefhebbers is dikwels geneig om hul geliefkoosde dier liefde en trou toe te ken, maar elke mens wat kennis van diere het, sal geredelik erken dat die perd in hierdie opsig oneindig ver benede die hond staan - net so ver as wat sy verstand, sy rede, benede dié van die hond is.

Ek het self dikwels ape gehad wat my werklik bemin het en wat enige dier of mens wat my trag aan te rand, woedend sou aanval. Maar hierdie liefde en trou is meestal sigbaar solank hulle nog baie jonk is. En selfs dan is daar 'n element van selfsugtigheid wat by die hond onbespeurbaar is. En hoe ouer 'n aap word, des te meer groei sy selfsug aan. By die hond is dit net die teenoorgestelde.

In my persoonlike ondervinding het 'n paar gevalle van die trou en liefde van die hond voorgekom wat altyd die moeite werd is om te verhaal, daar dit minstens mag dien om by die mens (die weinige wat dit lees!) 'n beter gevoel teenoor sy troue vriend en dienskneg aan te kweek. Hier is een voorval wat deur 'n menigte nog lewende getuies gestaaf kan word. Daar was in vroeëre jare in die distrik waar dit voorgeval het, 'n ou Amerikaanse padloper wie se naam onvergeetlik is omdat dit dieselfde was as Mark Twain se held. Hy was matroos op 'n Amerikaanse oorlogskip gewees en het by een geleentheid weggedros terwyl

[p. 288]

dit in een van ons hawens vertoef het. Hy was in ons distrik alombekend, waar hy van een plaas na die ander rondgeswerf het om klein skilder- en blikslaerwerkies te verrig. Sy groot swakheid was drank. Waar die kans sig aanbied, het ou Sawyer nooit nagelaat om 'n glorieuse roes deur te maak nie.

Sy enigste maat en vriend was 'n klein steekbaardbrakkie wat hom op al sy oneindige swerftogte vergesel het. Hy het die hondjie werklik liefgehad, maar in sy dronkenskap het al Sawyer se menslike eienskappe oorboord gesak. Daar was gevalle bekend dat hy die klein hondjie wreed mishandel het, waaroor hy altyd later die diepste berou had. As hy nugter was, het hy dikwels honger gely om al sy voedsel vir die brakkie te bewaar.

By een geleentheid was ou Sawyer op die plaas Diepkloof van die heer Gys van Rooyen, destyds woonagtig onder Magaliesberg in die distrik Rustenburg. Dit was ná een van sy periodieke dronk buie, gedurende die voortduring waarvan hy aan kou en nat blootgestel was. Hy het siek op Diepkloof aangekom, só siek dat tant Maria van Rooyen dadelik 'n buitekamer vir hom gereed gemaak en hom in bed geplaas het. Dit was dadelik duidelik dat hy aan longontsteking ly en dat hy gevaarlik siek was. Sy hondjie het onmiddellik 'n plek op die voetent van sy bed ingeneem, en teen alle pogings om hom te verwyder het hy hom verset met soveel beslistheid dat dit alleen met geweld sou kon gedaan word. Daarom het tant Maria besluit om hom daar te laat - op dringende versoek van ou Sawyer. Op sy wagpos moes hy gevoer en water gegee word, en nooit het hy dit langer dan 'n paar minute elke dag verlaat nie. In die begin het tant Maria die grootste moeite ondervind om ou Sawyer behoorlik te verpleeg, daar die hondjie die aanraking van sy oubaas met die grootste agterdog aanskou en die aanraker met sy skerp tandjies bedreig het. Hy het gou egter tot die besef gekom dat daar geen kwaad teenoor sy baas bedoel word nie; en toe was dit sy gewoonte, ná elke behandeling wat tant Maria nodig beskou het, om op die bors van sy baas te klim en die hande van die verpleegster te lek.

Een oggend vroeg is die huisgesin gewek deur die aanhoudende gehuil van die hondjie in ou Sawyer se kamer. Die arme ou padloper had sy laaste reis voltooi. Toe tant Maria in die kamer kom, was dit om die ou man dood te vind. Die hondjie was nog op sy wagpos, en het onophoudelik gehuil. Hy het so beslis geweier om hom van die lyk te laat verroer dat besluit is om hom daar te laat. Oom Gys van Rooyen het 'n doodkis gemaak waar die stoflike oorskot van ou Tom Sawyer in geplaas is. Dit is eienaardig dat die hondjie dit sonder enige verset toegelaat het. Hy het in 'n hoek van die kamer gaan lê en die verrigtinge bekyk, en die enigste teken van sy teenwoordigheid was 'n hartverskeurende gehuil wat hy telkens geuit het. 'n Ander sonderlinge feit is dat vanaf die dood van ou Tom die hondjie niks wou eet of drink nie. Die weeklaag van die ongelukkige diertjie het tant Maria so diep geraak dat sy ure agtereen gesukkel het om hom te paai en om hom oor te haal om 'n bietjie melk te drink of stukkies

[p. 289]

spesiaal gebraaide vlees te eet. Met hierdie doel is 'n jong kuiken uiteindelik vir die hondjie gereed gemaak - alles tevergeefs. Hy wou sy bek aan niks sit nie.

Die brakkie het die lykstasie na die ‘ou kraal’ gevolg met 'n voorkoms van sulke smartlike droefheid dat die meeste toeskouers hul trane nie kon weerhou nie. Hy het op die rand van die graf gestaan en afkyk totdat dit opgevul was, en toe het hy in die middel van die hoop grond gaan lê. Weer het hy hom verset teen al die pogings van tant Maria om hom huis toe te dra. Hy is op sy eensame wagpos gelaat. Lede van die huisgesin het dag en nag probeer om hom tot ete oor te haal, en melk en kos is by hom op die graf gelaat. Maar hy het nooit weer voedsel oor sy lippe gelaat nie.

Op die derde dag is besluit om hom met geweld van die graf weg te neem; maar by die huis het hy so te kere gegaan dat hulle hom in vryheid moes stel. Hy is onmiddellik terug na sy lêplekkie op die graf. En hier is hy ná 'n paar dae dood gevind.

Waarlik, hier het ons 'n geval van liefde en trou ‘tot die dood toe’ - en met geen skyn van selfsug.

Hier is nog 'n geval van trou in 'n hond, van 'n meer aktiewe aard, waarvan ek getuie was. Terwyl ek spesiale vrederegter in Waterberg was, had ek onder my beheer, onder andere, 'n sekere blanke konstabel met die naam van Van Lennep. Hy het 'n swart apporteur (retriever) gehad wat deur ons wyk bekend was om sy buitengewone intelligensie. Van Lennep had die hond 'n menigte toertjies geleer, waarvan die uitvoering 'n uitsonderlike graad van rede in 'n dier vertoon het. Ook was hy uitermate getrou aan sy baas. By een geleentheid het Van Lennep te perd op besoek na vriende van hom in ons wyk gegaan. Op weg het hy by my aangedoen. Hy was in uniform, maar ongewapen, en had sy hond by hom. Op sy terugreis kom hy op 'n bakleiery af waarin drie swartes 'n vierde bewusteloos geslaan het en besig was om hom met kieries af te maak. Twee van hulle had assegaaie. Van Lennep het dadelik van sy perd gespring en tussenbei gekom om die gedreigde manslag te verhinder. Die drie aanranders was ou misdadigers wat dikwels reeds weens gewelddadige misdade gestraf is. Hulle was net dronk genoeg om waansinnig woedend te word. Van Lennep het niks in sy hande gehad nie, en met sy eerste toetrede is hy deur een van die swartes met 'n knopkierie platgeslaan. Hy was so bedwelmd van die slag dat hy nie weer op die been kon kom nie, en terwyl hy daar hulpeloos lê, spring een van die ander op hom en trag om sy bors met die assegaai te deurboor. Van Lennep het die assegaai met een hand gepak, maar hy was so swak dat dit slegs 'n saak van sekondes sou wees voordat die geweldenaar sy voorneme tot uitvoer bring. Boonop kom die ander twee hul maat te hulp toe hulle sien dat hy moeite had om die polisieman dadelik af te maak.

Net voordat hy van sy perd gespring het, het Van Lennep opgemerk dat die hond byna 'n halfmyl van hom af was, aan die jag in die veld. Die dier moes eg-

[p. 290]

ter sy baas gedurig in die oog gehou het, want net toe Van Lennep so verswak dat die assegaai uit sy hand gepluk word, hoor hy die geblaf van die hond langs hom. Die eerste swarte wat hy gepak het, was die een met die assegaai, wat dadelik moes opspring om homself teen die hond te beskerm. Dit het Van Lennep kans gegee om op te staan en sy perd te bereik, maar hy was nog so swak dat hy nie in die saal kon kom nie. Die drie swartes storm binne 'n paar sekondes weer op hom af, vasbeslote om hom van kant te maak en op dié wyse die vernaamste getuienis teen hulle te vernietig. Maar die hond spring tussenin. Hy was toe reeds rooi van die bloed en had drie of vier assegaaisteke wat hom skynbaar buite geveg gestel het. Hiervan het die swartes gebruik gemaak om Van Lennep te probeer bereik voordat hy sy perd kon bestyg. Maar die hond spring op van waar die swartes hom vir dood gelaat het en kom net op die laaste moment tussenbei. Hy bevlieg die aanvallers weer met die uiterste vreesloosheid, terwyl Van Lennep sukkel om sy voet in die stiebeuel te kry. Die geveg het nie lank geduur nie, want die hond (volgens Van Lennep se mening) had toe reeds dodelike wonde ontvang. Dit was sy laaste poging om sy baas te red, en gelukkig het hy geslaag. Net toe Van Lennep in die saal kom, sien hy sy hond langs hom dood val, terwyl die drie geweldenaars die veld in vlug. Hulle was al drie egter goed bekend en was gou in hegtenis.

‘Niemand heeft meer liefde als deze, dat iemand zijn leven zette voor zijne vrienden.’