Versamelde werke

[p. 249]

5 Suggestie

Die eerste simptoom wat te voorskyn kom in selfs die ligste stadiums van hipnose in die mens, is die verhoogde vatbaarheid vir ‘suggestie’, soos dit algemeen genoem word. Ek het reeds te kenne gegee dat ek gekant is teen die wyse waarop die woord ‘suggestie’ in verband met hipnose gebesig word. Ek is daarvan oortuig dat suggestie nie die oorsaak nie, maar 'n simptoom is van die hipnotiese toestand in die mens. Derhalwe sou ek dit liewer wil noem: ‘Geneigdheid om bevele te gehoorsaam.’ Maar dit sal miskien gewens wees om die woord ‘suggestie’ aan te hou solank die leser verstaan dat ek nie daardeur instemming te kenne gee met die algemene en populêre opvatting nie.

Hierdie ‘vatbaarheid vir suggestie’ is van so 'n aard dat dit die operateur 'n beheer gee oor die onderwerp wat byna grensloos kan word. Die gehipnotiseerde doen eenvoudig alles wat die operateur gebied. Dit word somtyds beweer dat die hipnotiseur sy onderwerp nooit kan verplig om 'n misdaad te pleeg of om iets te doen waarteen hy of sy in normale toestand 'n gegronde morele afkeer het nie.

Ons eksperimente het die teenoorgestelde bewys. Ek is daar oortuig van dat jy 'n behoorlik gehipnotiseerde tot enige daad kan dwing. As jou eksperiment in hierdie verband misloop, dan is dit sonder uitsondering te wyte aan een of ander tegniese fout. So wonderlik fyngevoelig is die gehipnotiseerde mens dat selfs die ‘atmosfeer’ van 'n suggestie verkeerd kan wees en sodoende 'n verkeerde wending aan die loop van sake kan gee. Dit is alleen jare van ondervinding en oefening wat die proefnemer in staat stel om alle moontlike foute te vermy en 'n reeds begane fout raak te sien wanneer dit 'n verrassende of onverwagte wending aan die gedrag van die gehipnotiseerde gee.

Ek glo dus dat die onderwerp elke behoorlik gelewerde bevel sal uitvoer as dit binne haar of sy mag lê.

Hipnotiese suggestie is van tweërlei aard: (1) Bevele gedurende die sg. somnambulistiese toestand wat daar en dan uitgevoer word; en (2) na-hipnotiese suggestie.

Laasgenoemde is 'n bevel wat die onderwerp te eniger tyd ná die eindiging van die hipnotiese toestand moet uitvoer. D.w.s. as bv. 'n gebod op hierdie wyse gelewer word (onderwyl die onderwerp bewusteloos is): As jy wakker is, een jaar van vandag, om twaalfuur middag, sal jy dit en dat doen, dan sal die onderwerp die bevel onfeilbaar op die bepaalde oomblik uitvoer nieteenstaande hy in die tussentyd niks hoegenaamd daarvan weet of onthou nie. Onderwyl hy die na-hipnotiese bevel gehoorsaam, verkeer die onderwerp weer onder tydelike hipnose wat vanself eindig sodra die bevel uitgevoer is. Dikwels is die onderwerp bewus van sy gedrag; en dit is eienaardig dat hy geneig is om altyd 'n oor-

[p. 250]

saak daarvoor te noem - dikwels baie slim en vernuftig. Dat hy 'n ‘bevel’ uitvoer, weet hy egter nooit.

Dit, kortliks, is wat na-hipnotiese suggestie beteken.

Dit is egter nie alleen direkte bevele wat die onderwerp uitvoer nie: as die operateur 'n toestand van sake voorstel wat in werklikheid nie bestaan nie, sal die onderwerp daarop reageer asof die sinnebeeldige toestand werklik bestaan. Jy kry hier dikwels gelaatsuitdrukkinge en gedrag wat menige akteur of aktrise sou beny. Aan 'n onderwerp is bv. vertel dat 'n kussing 'n huilende babatjie is. Hy het onhandig probeer om die kleintjie aan die slaap te sus. Daarna is aan hom gesuggereer dat daar 'n leeu in die kamer is. Die vertoning van vrees deur gelaatsuitdrukking en gebare en die latere pogings om die gevaar te ontvlug, was uiters realisties. Van wat gebeur het, herinner die onderwerp hom egter niks wanneer hy ‘wakker word’ nie, tensy die herinnering ook die gevolg van 'n na-hipnotiese suggestie gemaak word.

(Dit lê te ver buite die doel en strekking van hierdie artikels om aan te dui die wyse waarop hipnotiese suggestie as terapeutiese middel gebruik word en die waarskynlike grense van bruikbaarheid. Daar bestaan hieroor 'n massiewe bibliografie wat in enige groot boekery geraadpleeg kan word.)

Daar is nog een toestand waarvan ek reeds terloops gewag gemaak het, wat nie juis onder ‘suggestie’ val nie, maar wat, as 'n simptoom van die hipnotiese toestand, hier inskakel. Hierop wens ek weer die aandag te vestig.

Spontaan in die diepste stadium van die hipnotiese toestand (en ook as gevolg van direkte bevel in enige stadium) verskyn somtyds algemene katalepsie. Elke spier van die liggaam verstyf op 'n wyse wat onder normale omstandighede vir die onderwerp absoluut onmoontlik is. Selfs in 'n swak onderwerp ontstaan 'n spierspanning wat die uiterste kragsinspanning van 'n atleet ver sou oortref. 'n Voorbeeld hiervan is waar die onderwerp met die nek en enkels op die leunings van twee stoele neergelê word. Dit is moontlik om ongelooflike gewigte op hom te plaas sonder enige buiging. Die spiere het die gevoel en voorkoms van onbuigbare hout. Die toestand is van belang omdat dit in die natuur ook voorkom; en dit sal derhalwe van waarde wees wanneer ons die natuurlike herkoms van die hipnotiese toestand opspoor.

Ons het dus twee afsonderlike simptome van die hipnotiese toestand: (1) die verhoogde gevoeligheid vir suggestie, en (2) katalepsie. As ons teorie gegrond is dat hipnose in die mens in werklikheid 'n afwykende ontwikkeling is van natuurtoestande, dan sou die ondersoeker verwag om êrens 'n spoor van hierdie twee simptome in die natuur te vind.

Laat ons eers die vatbaarheid vir suggestie neem. Ek wil aan die hand gee dat dit hierdie beginsel van ‘suggestie’ is wat die roofdier in staat stel om sy gehipnotiseerde prooi in die hande te kry. Wanneer die gehipnotiseerde bobbejaan op sy veilige rotsspits (soos in 'n vorige artikel uiteengesit) eenvoudig sy hande

[p. 251]

uitstrek en hom oorgee in die kloue van sy vyand, wat is dit anders as die instemmende reaksie op die magtige suggestie van die sluipende tier? Wanneer die duif haar vlerke saamvou en vir die slang wag, is dit nie die inwerking van sogenaamde suggestie nie? Maar ek wil 'n stap verder gaan: 'n siel wat in die mens gedurende die hipnotiese toestand aktief word, is die versmoorde dieresiel aan die ouere of wit brein verbonde. Dit is bekend dat hipnose die breinkors tydelik en gedeeltelik uitskakel. Die siel wat gedurende hipnose wakker word, is gewis nie die gewone mensesiel wat aan die nuwere grou brein verbonde is nie. Waar kom dit vandaan? Om dié vraag te beantwoord, is dit nodig om elke eienskap van die hipnotiese siel te oorweeg en te vergelyk, indien iets dergeliks in die natuur te vind is waarmee dit kan vergelyk word. Is hierdie ‘vatbaarheid vir suggestie’ nie 'n algemene eienskap van die dieresiel nie? Hoe tem die mens die os en die perd wat soveel sterker is as hy? Hoe geluk dit hom om hierdie diere tot arbeid te dwing om hom geduldig te dra en sy vragte te trek? Hoe raak hy die olifant baas? Hoe verplig hy hom om van smôrens vroeg tot saans laat te swoeg en gehoor te gee aan elke ‘suggestie’ wat hy maak? Met een stryk van sy slurp kan die magtige dier sy lastige klein vervolger verpletter, en 'n paar tree sou hom terugvoer na die vrye wêreld waarna sy siel verlang. Van wat anders maak die mens gebruik as die algemene ‘vatbaarheid vir suggestie’, wat 'n eienskap is selfs van die normale dieresiel en wat deur hipnose slegs verhoog word?

Dit is presies dieselfde aard van ‘vatbaarheid vir suggestie’ wat die mens self blootlê sodra die hipnotiese psige in hom werkend word. Met veiligheid kan ons beweer dat die ‘gevoeligheid vir suggestie’ in die gehipnotiseerde mens presies dieselfde is as die gelyksoortige eienskap wat ons in alle diere onder normale omstandighede aantref, en waarvan die dieretemmer afhanklik is in die uitvoering van sy kuns.

Nou, wat katalepsie betref, het ons reeds gesien dat dit nie 'n onuitlegbare menslike eienaardigheid is nie. In die bobbejaan kom dit ook voor as 'n simptoom van hipnose. By insekte waar dit kan nagegaan word, is die ‘dood-aanstel’ altyd 'n kataleptiese toestand. Wanneer die toktokkie die dood namaak, dan is al die roerbare spiere van sy gestel in die uiterste spanning. So styf is die bene uitgerek dat dit moontlik is om hulle in die lede af te breek voordat hulle 'n normale buiging aanneem. Dit is natuurlik moontlik dat dieselfde kataleptiese verstywing feitlik by alle diere voorkom, maar die kans vir direkte waarneming ontbreek. Dit is bv. nie onwaarskynlik nie dat die gehipnotiseerde voël ook in 'n sekere stadium katalepties word.

Ons sien dus dat, wanneer die mens in hipnotiese toestand verkeer, daar ten minste twee eienskappe is wat presies van dieselfde aard is as eienskappe wat ons in die dierewêreld aantref, in die normale sowel as in die hipnotiese toestand.