Versamelde werke

10 Sterfgevalle by Bobbejane

Een besonder donker nag omstreeks middernag is ons deur ongewone geluide naby die hutte gewek. Ek herinner my dat ek net besig was om die lantern op te steek, toe ek 'n groot swart hand teen 'n vensterruit gewaar en onmiddellik daarna sien ek die silhoeët van 'n swart gedaante. Dit was so donker buite dat ek nie kon uitmaak wat dit is nie en in die dowwe sterlig is alle swart of donkerkleurige voorwerpe dubbel vergroot.

Kort daarna hoor ek mnr. Austin in die hut langsaan uitroep. Hy het ook nie geweet wat gaande is nie. Ons was net gekleed toe ons die volk by hul hutte mekaar hoor aanroep en bo alle stemme was dié van ons bobbejaan-kenner, Johannesburg: ‘Moenie gooi nie! Moenie met klippe gooi nie!’ roep hy waarskuwend en aanhoudend, klaarblyklik tot die ander swartes.

[p. 158]

Toe ons met die lantern buite kom, sien ons tot ons uiterste verbasing dat ons deur groot bobbejane omsingel is. Een ná die ander kom hulle in die lanternlig te voorskyn om onmiddellik weer in die duisternis te verdwyn.

Dit het 'n rukkie geduur voordat ons hulle as lede van ons ‘Leiersraad’ herken het.

Ons verbasing was te wyte aan die feit dat ons nooit tevore so iets gesien het nie en tot dusver onder die vaste indruk was dat die bobbejane so bang is vir die donker dat geen enkele een van hulle die slaapplek ooit gedurende die nag vrywillig sou verlaat nie. Ons het later ondervind dat hierdie geloof nie in alle opsigte waar is nie.

Die gedrag van die bobbejane dié nag was egter so eienaardig en ongewoon dat die oorsaak vir ons 'n ondeurdringbare geheim was.

Hulle was almal doodstil. Ons het spoedig ontdek dat slegs sewe of agt van die elf leiers teenwoordig is. Daar was geen teken van angs of opgewondenheid nie. Byna deurgaans het hulle stilgesit sonder enige bewys dat hulle in ons doen en late geïnteresseerd is. Maar ons het toe al genoeg van bobbejaangedrag geweet om dadelik te ontdek dat hulle, soos bobbejane meestal doen, ons gedurig in die oog hou sonder dat hulle ons direk aankyk. Dat iets verkeerd is, was nie aan te twyfel nie, maar wat kon dit wees? Van die slaapplek kom ook geen geluid nie; 'n doodse stilte heers oor die hele kloof. 'n Tier kon dit natuurlik nie wees nie, want die verskyning van hul aartsvyand in die kloof het sonder uitsondering met 'n geweldige lawaai gepaard gegaan - geluide waarmee ons toe reeds goed bekend was en dus maklik kon onderskei.

Ek herinner my dat die geheimsinnige stilte van die reuse-mannetjies my die meeste getref het - gepaard miskien met die stikdonker van die nag, wat ons gesigseinder tot 'n paar tree beperk het.

Johannesburg was van mening dat daar iets by die slaapplek verkeerd is, maar selfs hy kon die oorsaak van hierdie nagtelike besoek en die geheimsinnige stilswye nie verklaar nie. Sy ondervinding was beperk tot die gedrag van bobbejane gedurende die dag. In Blouberg, in die dae van sy jongelingskap, het hy nooit met hulle gedurende die nag kennis gemaak nie, want as daar een ding is wat banger vir die donker is as 'n bobbejaan dan is dit 'n klein klonkie.

Uiteindelik het ons besluit om die slaapplek te besoek. Ons het die tuiskoms van die trop die aand opgemerk. Ons het hulle die slaapplek sien beklim, nadat ons 'n halfsak mieliekoppe onder hulle verdeel het.

Dit was 'n tyd van groot droogte en voedsel was gevolglik uiters skaars. Mielies was so skaars en duur dat ons die rantsoene tot 'n minimum moes beperk.

Nietemin was ons seker dat dit nie honger kon wees wat hierdie sonderlinge gedrag veroorsaak het nie.

Op weg na die slaapplek het ek met die lantern voorgeloop; ons is aan weerskante begelei deur die groot mannetjies wat ons kom besoek het.

[p. 159]

Gewoonlik sou 'n verskyning van ons lanternlig in die middel van die nag 'n aansienlike ophef by die slaapplek veroorsaak het; maar toe ons tussen die rotse onder die slaapplek kom, was alles nog doodstil. Hier het die ander lede van die ‘Raad’ ook hul verskyning gemaak. Hulle was nie op die slaapplek nie, maar dit lyk of hulle op die spitse van die hoogste rotse in die nou kloof waghou. Toe ons aankom, klim hulle af asof hulle ons koms te wagte was. Die enigste geluid wat ons gehoor het, was 'n grof fluisterende gemompel van een of twee van die mannetjies.

Ek kan my die indruk wat die skouspel op my gemaak het, nog goed herinner. Die woeste rotse met donker klipgewas beskadu, die groot onseker swart gedaantes om ons heen geskaar, die flikkerende lig van die lantern en bo alles die onaardse stilte - het alles daartoe bygedra om 'n grillerige gevoel te wek wat baie na verwant was aan vrees, as dit nie dalk vrees was nie!

Ons was altwee gewapen met geweers en Mauser-pistole.

Die blykbare bedaardheid van die bobbejane het ons mettertyd meer gerusgestel en ná ons die saak van alle kante bespreek het, het ons die slaapplek self genader.

Ek het tevore duidelik gemaak dat die slaapplek 'n diep holte in die krans is, van voor deur 'n groot wildevyeboom bedek. Toegang tot die slaapplek is deur 'n skuins rotsval verskaf wat van die vloer van die nou kloof tot aan die laagste takke van die wildevyeboom gereik het.

Ek het ook duidelik gemaak dat die slapende bobbejane nooit wou toelaat dat ons gedurende die nag op die vloer van die slaapplek voet sit nie. Die takke van die vyeboom was die naaste wat hulle ons wou toelaat. Net wanneer ons probeer om nader te kom, tree lede van die ‘Raad’ met 'n houding so dreigend vorentoe dat ons goed wis dat 'n enkele tree verder 'n aanval sou uitlok wat ons lewe in die grootste gevaar sou stel.

Dis die rede waarom ons die slaapplek nooit gedurende die nag besoek het nie. In die dag kon ons dit besoek en noukeurig bekyk, want gedurende die dag was die bobbejane nooit daar nie.

Hierdie nag was een van die weinige uitsonderings op dié reël wat ons ooit beleef het.

Toe ons tussen die takke van die vyeboom kom, bereik die groot mannetjies die een ná die ander ook die slaapplek langs die rotsval.

So stil en rustig was hulle houding dat ons dit uiteindelik gewaag het om op die vloer af te klim en die trop op 'n afstand te nader. Soos gewoonlik was hulle in 'n digte bol versamel: die mannetjies buite-om, dan die wyfies en die gespeende kleintjies in die middel.

Ons kon die nuuskierige ogies van die kleintjies af en toe in die lanternlig sien uitblink wanneer hulle by die wyfies opklouter om ons oor die koppe van die grotes belangstellend gade te slaan. Maar ook hulle was doodstil - iets so

[p. 160]

ongewoon dat dit die indruk verdiep het dat ons hier met die een of ander groot tragedie te doen het, wat die mannetjies probeer om ons te vertel, maar wat ons nie kan ontsyfer nie.

Ons het die trop 'n goeie uur op die slaapplek noukeurig bekyk sonder dat ons die rede vir hul gedrag kon ontdek. Die trop in die kring was nie alleen geluidloos nie; hulle het omtrent nie beweeg nie. Met krom rûe en koppe onder die arms het nie een van die grotes ooit 'n poging aangewend om die ongewone besoekers en die lanternlig te bekyk nie. Die lede van die ‘Raad’ het van die trop afgesonder gebly en die indruk gewek dat hulle tussen ons en die sirkel tot op die laaste wag sou hou, om ons miskien uiteindelik af te keer.

Ons moes die plek verlaat net so wys as wat ons by ons aankoms was.

Ons was egter volkome seker dat iets ernstigs gebeur het en dat die bobbejane ons in die nag besoek het om ons daarvan te vertel en ons hulp in te roep - en ons kon mekaar nie verstaan nie.

Die volgende dag net voor dagbreek is ons weer deur die bobbejane gewek. Toe ons buite kom, was die volk reeds in 'n groep vergader om na die geluide wat van die slaapplek kom, te luister. Dit was dadelik te sien dat hulle deur die geweeklaag diep ontroer is - iets wat ons by dergelike geleenthede daarna meermale gemerk het.

Wat ons gehoor het, was die verskriklike, bloedstelpende weeklag van die bobbejane, aanhoudend, sielsnydend. Dit is byna onmoontlik om die uitwerking van hierdie geluid op die mens te vergroot. Dit klink gewoonlik in ons ore meer ontroerend as die rouklag van die mens self, juis omdat die gejammer van die bobbejaan woordeloos is. Dit is 'n suiwer sielsgeluid wat min of meer ooreenkom met die ongeartikuleerde gesteun en gesug waarin die diepste pyniging van die mensehart woordeloos uiting vind.

Ons is dadelik af na die slaapplek, waar die geheim van die hele saak spoedig geopenbaar is. Onder die krans, op die vloer van die nou kloof, was die lyke van ses of agt gespeende kleintjies wat gedurende die nag beswyk het en oorgegooi is - soos die trop gewoonlik met al hul dooies doen. Ek was eers bang om die dooie kleintjies te hanteer, want ons kon sien hoe die grotes ons belangstellend oor die rand van die krans beloer. 'n Laer dier - 'n roofdier, byvoorbeeld - sou in sulke omstandighede geneig wees om aan te val. Maar die verstand van die bobbejane het hulle te hulp gekom. Hulle het die betekenis van die dood goed begryp en sonder enige teken van verset toegelaat dat ons die lykies na die hutte vervoer. Alleen een ongelukkige jong moeder het ons met allerhande soebatgeluide byna op die hakke gevolg. En hier het ons 'n wonderlike ding ontdek. Dit was nie om teruggawe van haar kind waarom sy gesmeek het nie, want toe ons al die lykies op die grond voor haar plaas (ons kon haar kleintjie nie onder die klomp onderskei nie) het sy haar eie op uiters aandoenlike wyse met die lippe aangeraak, maar slegs vir 'n paar sekondes. Sy het nooit probeer om die

[p. 161]

lyk op te tel om te vervoer nie. En byna dadelik sit sy met uitgestrekte arms gedurig tot ons gerig haar gesmeek voort. Wat wou sy hê? Klaarblyklik nie teruggawe van haar dooie kleintjie nie, en tog wou sy iets hê wat - volgens haar dowwe rede - ons alleen in staat was om aan haar te skenk.

Sy wou gehad het presies wat die sewe grotes verlang het wat ons die vorige nag so onverwags kom roep het. Die grotes wou ons hulp gehad het om die naderende dood van die kleintjies af te weer - die naderende dood waarvan hulle in alle waarskynlikheid reeds die vorige dag bewus was. En die moeder het die herstel van haar kindjie van ons verlang. Sy wou die yslike en onverbiddelike toestand wat sy in haar omgewing as die dood leer ken het, verander hê. Êrens in haar gemoed moes die geloof ontstaan het dat dié wonderwerkers wat sy leer ken het miskien in staat sou wees om die lewe aan haar kind terug te gee.

Dit skyn verregaande om so iets van die denkvermoë van die bobbejaan te veronderstel, maar ons het later meer bewyse in hul gedrag teëgekom wat denke van hierdie aard allesbehalwe onmoontlik maak.

Sy het ons tot by die hutte agtervolg en lank gewag voordat die hoop haar verlaat het.

Die sterfgevalle was die gevolg van 'n soort skeurbuik wat alleen die kleintjies aangetas het. Dit was natuurlik te wyte aan die hongersnood wat weens die droogte op die berge geheers het. Die vernaamste simptoom was ontsteking van die tandvleis, wat die eet van harde voedsel onmoontlik gemaak het, sodat die kleintjies aan uitputting beswyk het.