Versamelde werke

[p. 122]

4 Geboortepyn by Mens en Dier

Die klein bobbejaantjie word onmiddellik ná geboorte voor die bors van die moeder geplaas, waar hy met al vier hande aan die lang hare (wat klaarblyklik vir hierdie doel 'n spesiale ontwikkeling ondergaan het) vasklou. Solank die moeder in beweging is, moet die babatjie die hele gewig van sy lyf self dra, sonder enige hulp van die moeder, wat natuurlik al vier pote gebruik om mee te loop. Sodra die bobbejaan tot stilstand geraak, kom hy dadelik orent en in dié geval het die kleintjies die ondersteuning van die onderste gedeelte van die moederlike romp. Dikwels slaan sy een arm om haar kleintjie, waarskynlik om sy armpies te laat rus solank hy stilsit.

Dit het al ons besoekers altyd verbaas om te sien hoe pasgebore, hulpelose babatjies wat glad nie vanself kan beweeg wanneer hulle op die grond geplaas word nie, nie alleen die gewig van hul eie liggaampies kan dra nie, maar ook die geweldigste skudding en skokke verduur wat die onvermydelike bewegings van die moeder veroorsaak. En hulle val nooit af nie! Dit is natuurlik iets wat al die aapsoorte eie is. Selfs die mens het nog hierdie eienaardigheid behou, onder baie ander vir hom nuttelose ‘aaplikhede’ wat nog in sy samestelling bestaan. Ek het verskeie male belangstellendes getoon dat 'n mens-babatjie 'n halfuur ná geboorte dikwels dadelik vasklou as hy teen 'n langharige karos geplaas word. Selfs die toontjies krul na binne in 'n poging om met die voete 'n houvas te verkry. Maar in hierdie opsig het sy ontwikkeling die mens in die steek gelaat. Die mens-babatjie kan sy voetjies veel meer na binne krul as 'n volgroeide mens - soos die bekende ontwikkelingsreël ons sou laat verwag - maar hy kan nie meer met die voet vashou nie. Met sy handjies klou die pasgebore mensekind egter aan die hare van die karos so vas dat hy nie alleen opgetel kan word nie maar selfs taamlik skokke en skudding kan verdra. 'n Mens-babatjie van 'n uur oud kan twintig minute lank so aan karoshare, of selfs aan 'n wandelstok, hang sonder enige tekens van vermoeiing, buiten 'n geweldige geskreeu, waardeur hy waarskynlik te kenne wil gee dat hierdie wyse van vervoer vir hom nie langer die gewenste is nie.

Later, wanneer haar kleintjie so groot is dat hy oor klein afstande in haar nabyheid kan rondloop, begin die bobbejaanmoeder hom op die rug te abba. Dit maak dit vir haar baie makliker om te beweeg. As hy nog klein is, word hy werklik hoog op die rug geabba, waar hy, soos 'n mens-babatjie, met gespanne arms en bene plat teen die moeder se lyf sit. As sy gewig toeneem, begin hy meer en meer orent op die moeder se rug te sit en skuif al hoe meer na agter, totdat hy, wanneer hy taamlik groot is, penorent op haar heupe sit, waar sy gewig haar natuurlik die minste hinder.

In geen ander opsig is die ‘kommunisme’ van die bobbejaan so duidelik te

[p. 123]

sien as in die behandeling van die kleintjies nie. Solank die babatjie nog baie klein is, stel sy eie moeder en vader uitsluitend belang in hom. Geen ander individu in die trop sal hom ooit aanraak nie - buiten miskien die boetie of sussie wat net voor hom gekom het. Vir ons was dit altyd 'n lagwekkende komedie om die nuuskierigheid en verbasing van die ouer broertjie of sussie te sien wanneer die klein nuweling skielik sy verskyning op die toneel maak. Hulle raak hom van alle kante sorgvuldig aan, ruik aan hom, trek sy mond en ogies oop, soek deur sy donsies, bekyk hom eenvoudig van buite en van binne (sover dit moontlik is) en van kop tot tone. Dit is alleen in die geval van haar eie kleintjie dat die moeder ooit so iets sal duld.

Sodra die kleintjie kan loop, word hy deur al die grotes van die trop gehanteer en geliefkoos. Daar is dikwels groot wedywer onder die middelmatiges om so 'n nuwe lid van die gemeenskap vir die eerste maal in die hande te kry en te liefkoos. Wanneer die geleentheid hom voordoen, kom 'n klompie dikwels bymekaar en die nuwe baba word van die een na die ander aangegee, totdat almal met hom kennis gemaak het. Die gedrag van die moeder by so 'n geleentheid is lagwekkend menslik. Sy sit eenkant en dit is duidelik dat sy alle pogings aanwend om geen teken van belangstelling te toon nie. Nietemin straal haar moedertrots uit elke beweging en gebaar. Dis asof jy haar aan haarself kan hoor fluister: ‘Ja, kyk julle maar goed, so 'n baba het julle nog nooit tevore gesien nie!’

Wanneer die trop in gevaar verkeer, toon die bobbejaan sy hoogste graad van altruïsme in die beskerming van die kleintjies. Die groot mannetjies sal met die uiterste dapperheid - selfs roekeloosheid - hul eie lewens prysgee in die poging om 'n kleintjie te red.

Nooit was ons mak trop so gevaarlik nie - selfs teenoor ons - as wanneer 'n kleintjie om die een of ander rede skielik skrik en alarmkrete begin uiter nie. Onder sulke omstandighede het ons verskeie male in werklike gevaar verkeer en dit was om dié rede alleen dat ons gedurende ons omgang met die trop altyd met rewolwers gewapen was.

Ek het melding gemaak van die verwondering wat die ouer boeties en sussies toon by die eerste aanskouing van hul nuwe familielid. Dit is omdat die gebeurtenis vir hulle altyd 'n stellige verrassing is en dit is te wyte aan die reëling waaronder geboorte plaasvind.

Die gebeurtenis geskied altyd onder die geheimsinnigste omstandighede wat die moeder en vader kan bewerkstellig. Geen ander bobbejaan - nog minder 'n mens - word selfs in die nabyheid toegelaat nie.

Daar was in die nabyheid van die slaapplek 'n groot ghwarriebos binne 'n rotshoek wat slegs van een kant genader kon word, waar die meeste geboortes onder ons trop plaasgevind het. Ons het die uiterste moeite ondervind om die gebeurtenis onder oë te kry. Die beste wat ons ooit kon bewerkstellig, was om

[p. 124]

dit van 'n geskikte kop met 'n verkyker te beloer en selfs dan moes ons die loop van gebeure uit terloopse glimpse saamstel.

Uit die feit dat die vader en moeder hulle van die trop afgeskei het, kon ons altyd vasstel wanneer die gebeurtenis sou plaasvind. In die meeste gevalle het hulle in die oggend naby die slaapplek agtergebly, wanneer die trop op die daaglikse kossoekery uittrek. Die hele trop het die geboortewette eerbiedig. Hoe nuuskierig die bobbejaan ook al mag wees, het ons nooit 'n poging deur jonk of oud gesien om die moeder gedurende die geboorte deur afloering te steur nie. Die trop het hom inteendeel altyd sorgvuldig van die plek verwyder. Ons het eenmaal gesien dat verskeie van die elf leiers van ons trop onverwags en klaarblyklik onwetend op 'n geboorte afgekom het. Dit was 'n jong paar en dit was hul eerste kleintjie wat binnekort die lig sou sien. Dit was duidelik dat die jong moeder deur die gebeurtenis oorval is en sy het nouliks tyd gehad om haar met haar eggenoot van die trop af te skei, toe sy reeds in barensnood was. Die plek waar hulle hul toevlug geneem het, was langs 'n nou gang waarlangs die trop aan 't trek was en as hulle ongeneë was om 'n lang en moeilike omweg in te slaan, sou hulle in die onmiddellike nabyheid van die jong moeder moes verbygaan. Die jong mannetjie het in 'n toestand van groot opwinding in die poort van die gang op wag gestaan, terwyl ons reeds van ver die gekerm van die jong wyfie in haar skuilplek kon hoor. Elke paar minute het hy na haar teruggesnel, waarskynlik om haar te help. Die gedrag van die mannetjie in sulke gevalle is altyd dieselfde, maar ons het nooit die kans gehad om te sien wat hy werklik doen nie. Uit die betragting van 'n menigte gevalle het ons egter met taamlike sekerheid afgelei dat hy haar op verskillende maniere behulpsaam is.

Om nou terug te keer na die geval onder bespreking: die trop is die oggend gelei deur vyf of ses uit die elf voormanne van ons trop.

Die jong paar het ver vooruitgesnel toe die jong wyfie die eerste pyne gewaarword, met die gevolg dat die ses leiers op hulle afgekom het toe die geboorte reeds taamlik ver gevorder was. In die nou ingang tot die ‘gang’ staan die jong mannetjie in dreigende houding. Onder gewone omstandighede sou hy dit nooit gewaag het om die minste teenstand teen 'n enkele van die leiers te toon nie en die leiers sou van hulle kant - as so iets ooit voorgekom het - die waaghals eenvoudig verpletter het. Die bobbejaan-‘voorman’ is 'n onverbiddelike tiran in die instandhouding van sy heerskappy oor die trop.

Hul gedrag in hierdie geval het ons verbaas. Toe hulle die gekerm van die jong wyfie hoor en die jong mannetjie in die gang op wag sien, is dadelik halt gehou en 'n beraadslaging op tou gesit.

Dit is by sulke geleenthede dat die toeskouer so sterk die gevoel opdoen dat die bobbejaan werklik kan ‘praat’. As jy hom leer ken, besef jy al meer dat hy sonder 'n bepaalde doel selde of ooit iets doen en selde 'n geluid maak.

In hierdie geval het hulle stadigaan by die voorste van die ses opmekaar ‘ge-

[p. 125]

bol’, terwyl almal met groot belangstelling die jong mannetjie gadeslaan en na die geluide van die wyfie luister. Klaarblyklik was dit vir almal 'n verrassing en daar was 'n vraagstuk wat dadelik opgelos moes word. Die enigste omweg was lank en uiters moeilik en buitendien een wat die trop nooit tevore, binne ons kennis, gevolg het nie. Onder die oudstes van die trop was daar 'n bedaarde ‘gepraat’ en ‘gefluister’, gepaard met bedeesde bewegings. Dit was alles so uiters menslik dat dit onmoontlik was om die indruk te vermy dat hulle - diep onder die indruk van die onverwagte voorval - besig was om, soos dit wyse en gesagvoerende ou here betaam, op bedaarde wyse die saak van alle kante te ‘bespreek’. Daar was geen nuttelose opwinding nie; selfs die jonges het op die agtergrond stil bly sit; ofskoon reikhalsend nuuskierig. En die uitslag het seker gestrek om die indruk te versterk. Skielik het hulle tot 'n besluit gekom. Eenparig draai die oues om en jaag die jonges voor hulle terug op die weg wat hulle tot dusver gevolg het. Van die meer nuuskieriges is met 'n gebulder van dreigemente deur party van die leiers voortgejaag en die jong paar is in vrede in hul afsondering gelaat. Die trop het die moeilike omweg gevolg, 'n krans uitgeklim en seker meer as twee uur verspil net om die geboorteplek te vermy.

Wat die gedrag van die wyfie, die mannetjie en die trop betref, het al die geboortes wat ons kon aanskou, min of meer op dieselfde wyse verloop.

Ek het melding gemaak van die ‘gekerm’ van die wyfie en die pyn wat sy klaarblyklik ondervind. Ons het die bobbejane eindelik goed genoeg geken om die betekenis van al hul gewone geluide te onderskei. Daar was geen moontlikheid om met die geluide wat pyn en smart te kenne gee, 'n fout te maak nie.

Ons het spoedig vasgestel dat in die hele natuur aan ons bekend, daar geen dier is wat hewiger geboortepyn moet deurstaan as die bobbejaan nie. En dit het my op die spoor gebring van 'n uiters interessante ondersoek.

Sover my bekend, is die misterie van geboortepyn in die natuur nog nooit van sielkundige oogpunt uitgelê nie. Waarom moet die vernaamste voorval in die dierelewe gepaard gaan met pyn en lyding wat moet strek om dit in die lewe van die hoër diere iets onwensliks te maak, terwyl ons sou verwag dat die natuurlike uitsoeking die neiging sou hê om die gebeurtenis, soos met alles wat kan strek om die voortbestaan van enkeling en van ras te verseker, aantrekliker en minder gevaarlik te maak.

By die mens bereik geboortepyn die hoogste graad. Geboorte, die vernaamste - en ‘natuurlikste’ - voorval in die lewensgeskiedenis van die individu en van die ras word by die mens onder die vernaamste chirurgiese operasies gerangskik, wat in ons tyd selde of ooit sonder toediening van chloroform plaasvind en wat in 'n groot persentasie gevalle die lewe van sowel moeder as kind in gevaar bring. Iets onnatuurliker, iets strydiger met al die beginsels van die natuurlike uitsoeking is moeilik denkbaar.

Een vername beginsel in verband met geboortepyn is seker lank reeds deur

[p. 126]

waarnemers ontdek, ofskoon ek moet erken dat ek nog nooit 'n uiteensetting daarvan teëgekom het nie. Die beginsel is dat geboortepyn deur die hele organiese natuur met kindersorg tred hou. Waar daar hoegenaamd geen kindersorg is nie, is daar geen bespeurbare teken van geboortepyn nie. (Die lê van eiers word vir my doel onder geboorte gerangskik.)

'n Tweede groot beginsel wat ek in die ondersoek van die vraagstuk vasgestel het, is dat alle vername ‘gemoedstoestande’ of sielsbewegings in die organiese wêreld deur 'n sielkundige ‘sleutel’ op tou gesit word. Dit sal te lank duur en my te ver uit die weg voer om hierdie aspek van die saak breedvoerig te bespreek. Om dit duidelik te maak sal ek slegs die inwerkingstelling van die seksuele sin noem. Dit geskied op drie verskillende wyses in die natuur: òf geur òf kleur òf geluid; en soms deur vermenging van twee of van al drie ‘sleutels’. Van die meeste soogdiere kan die seksuele sin sonder die nodige geur, wat vir dié doel op die gepaste tyd te voorskyn kom, nooit in werking kom of verlewendig word nie. Met hierdie twee groot beginsels voor oë is dit nie moeilik om tot 'n teoretiese oplossing van die hele saak te geraak nie.

Laat ons eers 'n oomblik terugkeer na die verband tussen kindersorg en geboortepyn.

Pyn is so 'n belangrike verskynsel in die natuur dat dit maklik is om die gebare wat pyn aandui, in alle organismes te onderskei. Dit is iets so algemeen en so fundamenteel dat daar iets gelyksoortigs in alle uitdrukkings van pyn is. Wat die lewe betref, is pyn die Engel met die vlammende swaard wat die weg na die dood versper. Indien pyn uit die organiese wêreld verdwyn, sou alles dierliks wat op die aarde bestaan, binne enkele geslagte tot niet gaan.

Betrag nou eers die laagste stadium van dierlike lewe. Daar is 'n menigte insekte wat geen die minste sorg vir hul kroos toon en hulle selfs nooit sien nie. In alle gevalle word eiers met die uiterste gemak en sonder die minste teken van pyn gelê.

Die skerpioen is een van die uitsonderlike insekte wat haar kleintjies lewend in die wêreld bring. Hulle word twee-twee gebore, en daar is hier nooit aan te twyfel dat die proses met aansienlike pyn gepaard gaan nie. Onmiddellik nadat haar twintig of meer kleintjies gebore is, word hulle sorgvuldig deur die moeder met haar gevaarlike knypers op haar rug geplaas, waar hulle, net soos die klein bobbejaantjies, vasklou. Hulle word deur die moeder opgepas, teen gevare beskerm en gevoer, totdat hulle groot genoeg is om vir hulself te sorg.

In die geval van ons antilope kan uit hul gedrag duidelik gesien word dat die onmiddellike uitwerking van geboortepyn is om die aandag van die moeder op haar pasgebore kleintjie te vestig.

Geboortepyn - nes geur in die geval van die seksuele sin - is die sleutel wat die sielkundige moment van moederliefde verlewendig. Die twee gaan gepaard en is altyd eweredig.

[p. 127]

In hierdie verband het ek 'n interessante en min of meer bevestigende eksperiment onderneem. Die klein gelykkleurige kafferbokkies was destyds daarvoor bekend dat hulle vry was van die algemene bok- en skaapkwaal om hul kleintjies ‘weg te gooi’. Ek het verskeie ooie 'n tyd lank voor en na die geboorte onder chloroform gesit. In sulke gevalle - waar die moeder natuurlik geen geboortepyn ondervind het nie - het sy geweier om haar kleintjie te erken of aan te neem. In gevalle waar die moeder ná die begin van die geboortepyn bewusteloos gemaak is, was aanname en weiering van lammers omtrent gelyktallig.

Daar is myns insiens genoeg feite om my teorie te regverdig dat geboortepyn die natuurlike sleutel is om die sielkundige toestand van moederliefde in beweging te bring.

Deur vernietiging van natuurlike uitsoeking in die mens toon die toestand dieselfde afwyking wat in verband met die werking van die seksuele sin waarneembaar is.

By die bobbejaan bereik moederliefde 'n hoër stadium as by enige ander dier in ons land en die geboortepyn wat sy ondergaan, hou daarmee tred.