Versamelde werke

7 Somatiese Dood

In 'n vorige hoofstuk het ons sekere gevolge van die intree van somatiese dood op die menslike liggaam beskrywe. Tot op die gesigseinder gevolg, kan dit so uitgedruk word: Die chemiese samestellinge wat die selmuur by organiese materie uitmaak, is baie onstabiel. Onder gewone omstandighede breek hulle dadelik op in eenvoudiger elemente, of nuwe en standvastiger verbindinge ontstaan. Die uiteinde is dat georganiseerde materie spoedig as sodanig verdwyn. Die instandhouding van hierdie onstandvastige samestellings word moontlik gemaak deur die blote teenwoordigheid van lewende, roerende materie in die nabyheid van die selmure. Ek het gebruik gemaak - met 'n sekere oogmerk - van 'n meer algemene verskynsel wat die dood ten gevolge het, naamlik die oplosbaarheid in water van die buitenste mensvel kort ná die liggaamlike dood intree, en nadruk is meer bepaald gelê op die feit dat, ofskoon die lewende elemente in die bloedstroom wat die sel herstel en nuwes maak, oënskynlik nooit direk met die buitenste vel in aanraking kom nie, hul blote teenwoordigheid in die nabyheid van die vel genoegsaam is om die onstabiele samestellinge standvastig te maak - met ander woorde, die teenwoordigheid van die lewende elemente bewaar die vel teen die inherente neiging tot opbreek. Dit is die allereerste waarneembare funksie van wat ons siel of lewe noem.

[p. 44]

Hierby is 'n foto van 'n dooie miershoop, in die vroeë reëntyd geneem, drie of vier weke ná die vernietiging van die miere. Oppervlakkig en in den breë beskou, sal niemand ooit twyfel of 'n miershoop lewend of dood is nie. Die proses van ontbinding is in breë trekke in alle opsigte nie alleen analoog met nie, maar ook gelyksoortig aan die ontbinding van die menseliggaam ná die dood. Daar is presies dieselfde algemene dood-lyk wat die toestand luidrugtig verkondig; daar is dieselfde verandering van reuk (nie dieselfde reuk nie) aan dieselfde oorsake toe te skrywe, nl. die ontbinding van chemiese samestellings; daar is dieselfde onmiddellike verlies aan weerstandbiedende taaiheid van die vel. Die binneste selstruktuur val in duie; stof en as is al wat bly.

Die gelyksoortige verskynsels word toenemend oortuigend hoe meer jy in besonderhede tree. Let maar op die vel van die miershoop. Die dekkende laag van 'n ou miershoop in die droë jaargety is dik, sement-hard, ondeurdringbaar. By aanhoudende reën word dit taamlik week - net soos die mensvel ná lang onderdompeling in water. Die lewende mierestroom wat eindeloos deur die selle sirkuleer, kom nooit met die buitenste vel in aanraking nie. Die miere werk nooit buite op die vel nie. (Jy sal by tye die aanbou van nuwe vlekke sien. Die groei of heling, soos die geval mag wees, geskied altyd van binne na buite, net soos by die mens. Maar die nuwe aanbou van vlekke is 'n besondere verskynsel met 'n besondere doel.) Wat die vel in die algemeen betref van 'n ou volgroeide miershoop, sal jy nooit ontdek dat die miere iets daaraan doen - van binne of van buite - wat die instandhouding kan bewerkstellig nie. En so 'n ou miershoop bly vir jare en jare blootgestel aan stortreëns, krakende droogtes en hitte, ryp, hael en wind - en die vel bly onbeskadig. In geval van werklike verwonding - deur hael, bv. - vind herstel plaas deurdat die twee soorte liggaampies wat die bloedstroom uitmaak - ek bedoel die twee soorte miere - spesiaal in werking tree. Maar aan die vel in die algemeen word, sigbaar of waarneembaar, nooit iets gedaan wat na gedurige vernuwing of instandhouding lyk nie. Die lewende vel, in die algemeen, skyn onoplosbaar in water te wees. Nooit, met die mees aanhoudende reën, sal jy 'n stukkie van die lewende vel sien wegspoel nie. Ek bedoel weer dat wegspoeling seker nie 'n gewone verskynsel is wat in die reël voorkom nie. Uitsonderinge vind 'n mens gedurig op al die reëlmatige dinge wat ek beskrywe. Jy kry byvoorbeeld allerhande soorte abnormale groei - werklike siektes - wat die gehele struktuur aan uitwendige gevare blootlê. Die miere is in hierdie opsig net so dom en onnosel as die lewende stroom in die gestel van die mens. Soms - by mens èn miershoop - vind aanbou in 'n verkeerde rigting plaas. Soms is die oorsaak sigbaar. Jy kan sulke abnormale groei kunsmatig deur prikkeling en ander invloede by sowel mens as miershoop veroorsaak. 'n Gewone abnormaliteit is die groei van 'n lang, dun torinkie wat gedurig deur wind en weer vernietig word. Dit is 'n abnormale afwyking van die normale tuit wat altyd in bosse voorkom. Die basis van die toring is dikwels so smal dat

[p. 45]

dit onmoontlik die boonste gedeelte staande kan hou. En elke keer dat die torinkie omval, word dit van nuuts af aan opgebou. Daar is nie alleen groot verlies aan krag nie, maar die abnormaliteit is dikwels beskadigend vir die hele gestel.

Wat maak die onderskeid in hoedanighede tussen die vel van 'n dooie en van 'n lewende miershoop? Wat hou die buitenste laag heel en gesond solank die lewende mierstroom binne in beweging bly? Wat hou die dooie selmure stewig en vas, en waarom val alles in duie sodra die miere doodgaan? Jy kan nooit sien dat hulle iets aan bestaande werk doen enigsins gelykstaande met die weerstandsvermoë van die struktuur nie. Daarom is dit dat ons meer bepaald die aandag op die vel gevestig het. Daar kan die oppervlakkigste waarneming die ondersoeker van die aangehaalde feite oortuig. Die dikte van die vel verhinder gedurige en algemene reparasie van binne; die ondersoeker kan sien dat die miere nooit van buite iets doen nie. Daar skyn net een teoretiese uitleg te wees wat met ons hedendaagse kennis stryk: daar is een of ander invloed wat van lewende materie uitstraal wat die chemiese hoedanighede van organiese samestellings wysig. Dieselfde invloed hou miershoop en menseliggaam in stand.

Dit lyk of ons baie moet sukkel om te bewys dat die miershoop nie bloot 'n dooie hoop grond is nie, maar wel 'n afsonderlike dier in 'n sekere stadium van ontwikkeling. Die leser moet ons woord daarvoor aanneem dat dit alles van die uiterste belang is om uiteindelik tot 'n dowwe besef te geraak van die volmaakte groepsiel en sy eienaardighede.

Laat ons nou kortliks die gelyksoortige liggaamlike ooreenkoms tussen ons eie liggaam en die miershoop weer nagaan.

(1) Met die gelyksoortige, geheimsinnige instandhouding van die struktuur as geheel is ons pas klaar.

(2) Die menseliggaam en die miershoop bestaan uit dieselfde soort selwerk, met 'n dik laag bedek. ('n Bewoner van Mars wat genoeg van ons wêreld geleer het om ons materie in organiese en nie-organiese te verdeel, sal geen oomblik aarsel om 'n stuk miershoop onder die organiese te rangskik nie. Al onderskeid is dat vir 'n stuk mensvleis hy 'n mikroskoop nodig het om die struktuur te sien: in die miershoop kan hy dit met die blote oog sien.)

(3) Deur die selwerk onder die vel in mens en miershoop vloei 'n lewende stroom bestaande uit twee verskillende soorte liggaampies met presies dieselfde funksies. As jy 'n letsel deur die mensvel maak, kom die bloed te voorskyn. Baie vinnig vorm die witbloedliggaampies 'n beskermende sirkel om die wond. Hulle is daar oënskynlik vir een doel alleen: om die indring van vreemde, vyandige organismes te verhinder. Die ander deel van die stroom raak spoedig besig met herstel van die gemaakte letsel. Uit die liggaam dra hulle stof aan om nuwe selle te maak wat uiteindelik met vel oorgetrek word.

As jy 'n wond in 'n miershoop maak, kom die lewende stroom dadelik te

[p. 46]

voorskyn. Die rooi, met naalde gewapende miere vorm 'n sirkel om die ingang van die wond. Hul enigste funksie is om die indring van vreemde en vyandige organismes te verhinder deur skrikaanja of deur werklike teëstand. Vir die doeleindes van beskerming sonder hulle 'n druppel helder, klewerige, bytende suur af. (Die werkers doen dit ook maar om mee te bou.) Die ander deel van die mierstroom begin die letsel dadelik herstel. Uit die miershoop word stof aangedra om nuwe selwerk op te bou, wat uiteindelik met nuwe vel oorgetrek word.

(4) Voedsel word deur een foramen in die menseliggaam ingevoer. Dit word verdeel onder sekere groot organe waar dit 'n totale chemiese en hoedanigheidsverandering ondergaan; daarna kom dit in die bloedstroom, en word deur die rooiliggaampies gebruik vir die opbou van selwerk.

In die miernes word voedsel wat die nes deur verskillende foramina binnekom, eers grof gekou. Dit word na verskillende sentrums gevoer waar een soort mier dit chemies en van aard volkome verander; dan kom dit in die lewende stroom en word gebruik vir die voeding van verskillende afdelings van die gemenebes en vir die opbou van nuwe selwerk. Met 'n goeie vergrootglas sal die ondersoeker sien dat vir elke steentjie wat 'n mier neerlê, hy uit sy eie liggaam 'n druppel vloeistof gebruik wat die samestelling vasbind. 'n Enorme hoeveelheid water word elke dag deur die miere vir al die doeleindes van hulle werk en bestaan verbruik. Die meeste van die water word deur 'n vertikale skag van die ondergrondse klam laag opgehaal. By die mens verskil alleen die wyse van toevoer: die gebruik is dieselfde.

Twee foto's gaan hierby (die eerste druk het sowat vyftig jaar gelede verskyn, en die foto's kon om tegniese redes nie weer afgedruk word nie - Redakteur). Die een toon 'n miershoop tussen drie en vier weke ná die vernietiging van die koningin en die verdwyning van die miere. Die leser sal hieruit sien wat die verbasende en geheimsinnige onderskeid is wat die teenwoordigheid of afwesigheid van die lewende miere teweegbring.

Die tweede foto toon 'n poging om op die Hoëveld 'n tuitmiershoop te bou soos dié wat algemeen in die Bosveld voorkom. Dit is die enigste in 'n omtrek van myle. Die oorsaak is die teenwoordigheid van bome tweehonderd tree van die miershoop. Dit is 'n eenvoudige refleks. Die een foto dien egter meer bepaald om verkeerde bou te illustreer. Die basis van hierdie tuit is te nou en die toring val gedurig in duie. (Die refleks is nie sterk genoeg nie, ten gevolge van die groot afstand van die bome.) Hoeveel maal dit al opgebou is, is onbekend. Vandat die foto geneem is, is die struktuur drie maal hernieu.

Die leser sal my hier 'n afdwaling veroorloof om die groei en die verkeerde bou uit 'n ander oogpunt te beskou.

Liggaamlike groei is natuurlik die reinste verskyning in die natuur van die siel van erflike herinnering. Dit lyk vir die mens altyd baie wonderlik en onver-

[p. 47]

klaarbaar. Hy gebruik onwillekeurig sy eie bewustheid as 'n kriterium vir rangskikking. Hoe meer sy kennis groei en hoe meer hy met sielsverskynsels in die natuur vertroud raak, des te minder word die wonder. Hy besef uiteindelik dat sy eie bewustheid nooit 'n kriterium van ongelyksoortige sielsverskynsels kan wees nie. Hy is byvoorbeeld baie geneig om met die uiterste verbasing die werking (wanneer dit in abnormale werking tree) van die sogenaamde onbewuste siel by die mens gade te slaan. Sodra hy besef dat die onbewuste siel slegs die rudimentêre dieresiel in sy eie samestelling is en dat al die wondere wat dit abnormaal uitrig, slegs die gewone, alledaagse, normale verskynsels is by die laer diere, dan verminder sy verbasing. So ook het ons besondere bewondering vir die groei van ons eie liggaam; maar wanneer ons lank en geduldig soortgelyke verskynsels in die natuur bestudeer het: wanneer ons tot 'n taamlik gegronde rangskikkingsbesef geraak het, dan vermy ons onwillekeurig die valse kriterium. Ons is byvoorbeeld maklik geneig om tot die oortuiging te geraak dat die siel wat liggaamlike groei dirigeer, iets onmeetbaar hoog bo ons eie siel verhewe is. Dit verrig wondere wat ons nooit kan namaak nie, en dit lyk of dit met 'n doel besig is ver buite die horison van ons verstand. En dan begin ons stadigaan kennis te maak met feite wat vergelyking met ons eie verstand in 'n ander rigting teweegbring. Ons sien dat die siel wat liggaamlike groei bewerkstellig, in baie opsigte dommer en meer onnosel is as die siel van 'n klein kindjie. Selfs die padmakermier, wat jare sou neem om te leer dat twee maal een twee is, is in vergelyking met hierdie siel 'n wonder van genialiteit. Die siel wat groei bewerkstellig, kom die laagste in die rangskikking waarvan leer-deur-eie-ondervinding die maatstaf is. As jy aan redeneer as 'n maatstaf dink, dan sak dit nog laer in die rangskikking.

Dit hang alles af van die kriterium wat jy toepas. As jy besef dat dieselfde siel wat nooit in der ewigheid uit eie ondervinding sal leer dat twee maal twee vier is nie, uit 'n enkele sel, sel vir sel 'n olifant, 'n mens of 'n eikeboom onderskeidelik opbou, dan begin jy in verwarring raak. Dit is omdat jy gemengde maatstawe toepas. As jy agterkom dat daar in elke olifant, elke mens, elke eikeboom plekke verkeerd gebou word; en op so 'n wyse verkeerd dat 'n klein mensekindjie (as hy so kon bou) die foute sou kon herstel of vermy; as jy olifante met vyf bene kry, met mismaakte kake, met reëlmatige dog verkeerde selgewasse wat 'n bron van gevaar vir die hele liggaam is; as jy dit in alle organismes kry; as jy sien dat in verkeerde liggaamlike bou dikwels dolsinnig volhard word waar deur inherente swakheid van struktuur die gewas vanself gedurig in duie val - presies nes die miere met hul torinkie - as jy dit alles gewaarword, dan sien jy duidelik dat een maatstaf onmoontlik toegepas kan word.

Ook ontvou 'n ander groot besef hom stadigaan binne jou veld van gewaarwording. Elke sielkundige wat die gemeenskaplike siel in die natuur leer ken, soek vroeër of later 'n antwoord op die vraag: Is daar een groot, gemeenskapli-

[p. 48]

ke siel buite en bo die natuur wat alle sielsverskynsels in die natuur tot een of ander groot doel bestier? Dit skyn byna 'n hopelose taak om 'n besliste antwoord in die natuur self te soek. Elke eerlike natuurondersoeker wat hom nooit deur sy eie hoop en verlange tot valse gevolgtrekking laat mislei nie, sal altyd voor dié groot vraag in die diepste twyfel staan. Dit is natuurlik moontlik dat ons slegs 'n klein bogie van 'n reuse-sirkel sien; dat beide doel en middele van so 'n algemene siel ver buite die moontlikheid van begrip deur ons verstand lê. Aan die ander kant, die negatiewe antwoord kan oënskynlik deur baie bewyse uit die natuur self gestaaf word. Dikwels word luidrugtig en juigend verklaar dat die groot doel in natuurlike ontwikkeling te vinde is. Dit word aangeneem as 'n bewese feit dat die ontwikkeling van lewende skepsels tot 'n staat van absolute volmaaktheid lei - nie slegs relatiewe volmaaktheid nie. Dit is onnodig om te sê dat dit alleen aangeneem en verklaar word deur mense wat niks van die saak af weet nie. Al wat ontwikkeling uitrig, is om die organisme in staat te stel om in 'n spesiale omgewing op die beste wyse aan die natuurlike vyandighede te ontkom. Maar vir elke nuwe wapen wat hy ontvang, moet hy 'n oue neerlê. Die mens, wat sielkundig - volgens sy eie oordeel! - die hoogste gestyg het, het die duurste betaal vir sy siel van individuele, onerflike herinnerings - soos ons later sal aantoon. Ons het reeds gesien dat daar van leer deur eie ondervinding, van redeneer, van sogenaamde verstand (soos ons verstand verstaan) in die sielsbewegings wat groei dirigeer, g'n spoor of teken is nie. En bo alles kom 'n verbysterende gewaarwording wanneer ons die diepste gevoelens van ons eie siel die maatstaf van oordeel maak. Tevergeefs soek ons in die natuur vir iets wat na algemene liefde lyk, jammerhartigheid, mededoë, haat van onreg, onselfsugtigheid, altruïsme, beskerming van onskuld en swakheid. Die lewe was nog altyd deur 'n koor van jammerkrete begelei. Die kerm van sy foltering styg onophoudelik hemelwaarts. Dit is die eerste voorwaarde van sy voortbestaan: pyn; die ontvlugting van pyn die grootste doel van sy strewe.

En die natuur? Meedoënlose wreedheid; gevoellose kwelling en vernietiging van swakheid en onskuld. Die dief, die sluipmoordenaar, die bloedbevlekte geweldenaar - dié is haar geliefkoosde troetelinge, dié is die sielkundige hoedanighede wat sy bevoordelend uitsoek en wat seëvierend uit die sogenaamde bestaanstryd opkom. Die siel wat vereers, dof en skaars herkenbaar, in die hoë soogdiere te voorskyn kom en wat in die mens sy hoogste staat bereik het, skyn oppervlakkig 'n uitsondering te wees op, of iets teenstrydig met, die groot grondbeginsels wat ons heelal bestier. Daaruit ontstaan die hoop dat daar 'n algemene groot doel in die natuur is en dat dit bestier word deur 'n siel gelyksoortig, maar oneindig meer ontwikkeld as die primêre siel. As dit so is, dan soek ons tevergeefs vir spore daarvan in ons natuurlike omgewing. Ons kan so 'n verhewe wese net so min gewaar as die mier 'n mens kan gewaar wat vir sy eie doeleindes deur inmenging die lewensloop kunsmatig regeer en wysig. Maar

[p. 49]

een ding bly seker: as die natuur in die algemeen 'n primêre siel besit, dan nietemin is dit ver verhewe bo die gewoonste en mees gebiedende dryfvere van die mensesiel. Nooit nog was haar meedoënlose oë mistig van opwellende trane; nooit nog het sy 'n hand beskermend of liefkosend uitgestrek oor die skoonste en onskuldigste van haar skepsels nie.