Het schilder-boeck

[fol. 105v]

Wtlegginge, en sin-ghevende verclaringe op den Metamorphosis Publij Ovidij Nasonis,

Door C.V.M.

Het derthiende Boeck.

Hier hebben wy nu den scherpen twist tusschen Aiax en Vlysses, om de wapenen van den grooten Krijghs-heldt Achilles, de welcke Vlyssi, door de deught van zijn wel spreken, en crachtwoordighe tonghe-const, worden toeghewesen, en ghegheven: waer aen te sien is dat de Hert beweghende welsprekentheyt van seer groot vermogen is, de welcke met wijsheyt en voorsichticheyt vastlijck vereenight wesende, gaet boven krijgh-tuygh, Oorloghsche wapenen, en alle lichamelijcke crachten. Desen Aiax, soon van Telamon, was seer groot van ghestalt, en lijfsche macht: dan cleyn ghenoegh van vernuft, moedt, en ghedult, en niet te behendigh met der tonghe. Vlysses daer teghen niet groot van lichaem, maer van gheest, wijs, vernuftigh, en wel sprekende, verduldich, behendich in wel raden, voorsichtich in aenslagen, wacker, cloeck, en moedich, oock stoute daden met der wapen uyt te richten: Welcke gaven den Hooftmannen grootlijcx vercieren. Maer die soo heel korsel, haestich, en^* onlijdtsaem zijn, veroorsaken menichmael hun eygen doot en verderf, gelijck by desen stercken Aiax, die hem selven ombracht, wort aenghewesen: welcks bloedt veranderende in een roode bloem, aenwijst, en te bedencken gheeft, wat het is van den sterflijcken Mensch, welcken hoe groot, oft sterck van lichaem hy is, ten lesten doch moet sterven, dan blijckt hy niet te wesen als een bloem des veldts, te weten verganglijck, en in een cleen perck des levens begrepen, daer hy niet over en mach, maer hebbende eenen handwijlschen tijt hier verdrietlijck ghewandelt, versmilt in aerd' en asschen, hier ter Weerelt niet naelatende dan somtijts een bloeyende schoon gherucht, als hy zijnen ooghblickschen loop met een deuchdigh en eerlijck leven heeft voleyndight. Eenighe meenen, al con Aiax zijn woordt niet soo wel doen, en met sulcken Const, dat hem dese wapenen beter toe quamen van verdienste weghen, als Vlyssi, en datter qualijck van den Griecksche Heeren was gevonnist: waer by te verstaen is, dat menige rechte sake met dese Tael-const wort verduystert, en leelijcken schijn ghegheven, en een quade onrechtveerdighe verbloemt, en opgepronckt, met eenen bedrieghschen glimpenden schijn, door listighe woordt-vercoopende Cramers, die dickwils de goet meenende slechte Richters verblinden, en bedrieghen, daer het gheboghen ghelijck en recht eenighen tijdt om moet trueren: doch door Godtlijcke gonst, [..]lijck noch wel tot overwinninghe, en lacchen comt te gheraken, hoewel het te deeren is, als men siet de suyver waerheyt en t'rechte gelijck van valscheyt en onrecht verdruckt, claghen en suchten, ghelijck dese Martiaelsche Epigramme oft opschrift, te deser meeninghe uytwijst, oft mede brengt.

Ay wat Goddinne schoon light daer en schreyt soo luyd,
Op Aiax oude graf? t'is d'arm deught vol sneven:

* Leerlijck uytlegh op de doot van Aiax.

[fol. 106r]

 

Maer wat voor stouter handt trock haer het hayr dus uyt?

 

En dorst haer suyver borst, met naghels soo aencleven?

 

Sy dedet laes haer self, te rechte gram met beven

 

Op den Vlysses bergh, om dat (doe al te slecht,

 

Het Griecks heyr Richter was) het onrecht wel ghedreven

 

De waerheyt overwon, door vonnis teghen recht.

Maer om nu onse meeninghe te senuwen, oft onder stutten, dat het recht, oft ghelijck eyndlijck het hooft verheffende, noch wel boven te drijven comt, sullen wy dese ander Epigramme van Martialis hier by voeghen.

Eens doe Vlysses hing in macht der golven brack,
T'onweer in vochten schoot heeft swaer en breed ghecreghen
Des soons Pelei schildt, die den Itacher swack
Qualijck voeghende droegh, des Aiax hem doorstack,
Als doodslagher zijns selfs, door onghedults beweghen:
Maer siet de rouwe Zee was meer tot recht gheneghen.
Als twee Atreeusche self, oft alle Griecken laf,
Want sy heeft metter vloedt Achillis schildt ghedreghen,
Niet op Itacher strandt: dan juyst op Aiax graf.

Aengaende nu den ondergang van dat machtige Troyen, dat van den Griecken^* vyerigh vernielt, over hoop gheworpen, en tot asschen ghemaeckt is geworden, vele houden dat het door de Godlijcke rechtveerdicheyt, om zijn vermeten ongherechticheyt, Vrouw ontschaken, en rooverije, by den meesten aldaer ghedaen, toeghestaen, en beschermt zijnde, is ghestraft en gheplaeght geworden, dewijl sy dat Hemelsche Palladium, de Hemelsche heerlijcke wijsheyt (daer in't vijfde Boeck van is verhaelt) gewelt deden, en qualijck in hun Stadt bewaerden: dat Priamus soo leelijck stuck door den vingheren aensagh, en niet en strafte, oft ten minsten niet en beterde, met wederom te geven d'onschaeckte Vrouw, met den ghestolen rijckdom, daer doch t'recht der beleefder gastvrijheyt soo schandich was bevleckt, met al t'ondanckbaer boosheyt begaen door Paris, aen zijnen vriendlijcken weerdt Menelaus, die hem soo heerlijck^* onthaelt, en als een Conings soon getoeft hadde. Aldus worden Steden en Landen door boose ongherechticheyt, en Wet breucken verdorven en vernielt, soo men bevindt dat het toeghegaen is met veel schoon edel hoogh vermaerde Steden, die overvloedich van rijckdom, en weeldighe Borghers plachten te bloeyen, vol cierlijcke hooghmoedighe ghebouwen, welcke met verheven stoute voorhoofden den Hemel te terghen bestonden, oft te ghenaken schenen, van welcke oock niet als den naem schier overbleven en is: want de vuyle onmaticheyt, overdadicheyt, boosheyt, en ongherechticheyt hebben hen tijtverdrijf gehadt, met dese glat in den grondt te werpen, oft overhoop te leggen, daer naer met hulp van den tijt, en oudtheyt, al met doornen, distelen, boomen, en doncker wildernissen t'overdecken, en dan met felle wilde Beesten, en alle vuyl onghedierte van nieuws te beborgeren, en besetten: t'welck^* alle mercklijcke spieghelen zijn, die met aendacht aenghesien moeten worden. Waer toe oock het lesen der gheschiedenissen mach dienstigh wesen, en vrucht doen, als men ernstigh waer neemt, en let op de oorsaken, waer door de Landen verdorven, de Steden vervallen, de Coninghen en Heerschers te gronde ghegaen, en de Volcken uytgheroeyt zijn gheworden: met meer leerlijcke

* VVtlegh oft leerlijc aenwijs op Troyens ondergan g.

* Troyen, en meer, steden om de zonden wille t'onder gecomen en vergaen.

* Datmen gheschiednissen met opmerck behoort te lesen.

[fol. 106v]

voorbeelden, die ter herten genomen uyt oude schriften, moghen voorderlijck wesen. Onsen Poeet onder ander haelt ons hier nu weder voort, tot een nieuw grouwsaem voorbeeldt, den gast-moordighen ontrouwen Polymnestor, by welcken Priamus zijnen soon Polydorum hadde bestelt, om vry van den krijgh te worden opgevoedt: maer desen gheldtsuchtighen gieren Coningh, nae Priami doot, doodde Polydorum, om dat hy geen betalinghe en docht te^* crijghen. Hier sien wy, hoe seer milt van quade vruchten te brenghen de wreede giericheyt is, die op Godtlijcke en heylighe Wetten niet en acht, geen redelijckheyt ghehoorsaemt, vriendtschap, kennisse, trouwe, noch gheloften aen en siet. Dat eyndlijck haer oeffenaer gantsch wort verblindt door een Honts leven en wesen, niemanden goet als qualijck sich selven doende. Gelijck oock desen Polymnestor aenwijst, die den ooghen uytghecrabt was van Hecuba,^* die daer nae in Hondt verandert werdt. Hecuba, die nae veel swaricheyt en benoutheyt ten lesten in eenen Hondt verandert, wijst aen, dat de lijdsaemheyt der ellendigher Menschen, somtijden langhe aenghevochten, en met veel lijden gheterght wesende, verandert in een onverduldighe Raserije, oft nijdighe gramschap, waer door oock een grouwlijck verderf can veroorsaeckt worden, waerom men hoort met allen ernst te wesen lijdtsaem: want die den moet verloren heeft, seghtmen dat qualijck is te helpen. Van Memnon, den^* soon van Thiton en Aurora, waer een langhe vertellinghe te doen. Pausanias seght, hem te zijn geweest een Coningh van AEthiopien, en dat hy den royanen teghen den Griecken te hulp trock met twintich duysent Mannen, en twee hondert ghewapende wagenen. Men meent dat hy quam van der stadt Susa in Persen, hebbende recht voor den Troyschen krijgh al dat Landt gewonnen, en te Susa een heerlijck huys ghebouwt, draghende zijnen naem. Strabo in't 16e. Boeck seght, dat Memnon hadde een schoon huys, en eenen Dool-hof, tot Abydos in Egypten. Een Griecx Poeet seght dat Memnon twee jonghe Griecxsche Heeren hadde verslegen, die onder Nestors Baniere waren. Het welck Antilochus, Nestors soon, willende wreken, is self oock verslagen geworden. Waerom den ouden Nestor wouw tegen Memnon self aen, en hem bevechten: doch also Memnon zijn ouderdom aensiende, hem niet en wouw misdoen, kreegh Nestor Achilles te hulp, die ter liefde van Antilochum den Memnon ombracht, en doorstack. Dat nu Memnon wort geseyt soon van Aurora, is, soo eenighe meenen, om dat hy was van Oosten uyt AEthiopien,^* dat by den Poeten Aurora genoemt wort. Aurora sien wy (seght onsen Poeet) om haren soon noch daghelijcx groote tranen schreyen, waer mede den douw wort ghemeent. Dat uyt de gensteren van Memnon brandende lichaem Voghelen^* zijn ghewassen, die vlieghende groot gherucht, en ghevecht maken, en Iaerlijcx sulcx onderhielden, wijst aen, dat uyt de doot van soo een cloeck en overwinnigh Krijghs-heldt veel gheruchts ontstaet, door veel Boecken oft vertellingen, waer door dickwils ander tot krijgh verweckt worden, om oock verwinnigh tot rijckdom, eere, en vermaertheyt te comen. Nu comen wy tot Aeneas, den soon van den Troyschen Anchises en Venus, die van den Poeten^* den Gods-vruchtighen wordt ghenoemt, en den welcken ons Virgilius in d'AEneiden seer constigh voorghebootst heeft, ghelijck Homerus doet zijnen dolenden lijdtsamen Vlysses, recht of hy wilde seggen, ick sal u gaen beschrijven een Man, oft voor houden, hoedanigh dat een oprecht, deughdigh, en eerlijc

* Leerlijck uytlegh op den gierige Polymnestor.

* Leerlijck uytlegh op Hecuba.

* Historisch uytlegh van Memnon.

* Den douw, tranen van Aurora.

* Sin-gevende uytlegh van Memnon.

* Van AEneas.

[fol. 107r]

Mensch behoort te wesen, te weten: eerst vyerigh en ijverigh in den Godsdienst, en Godtlijcken verbonde: eerbiedigh, minlijck, en behulpigh zijn Ouderen: trouw, en vrientlijck tegen Vrouwe, kinderen, en gesin: oprecht in handel, en wandel: gehoorsaem den Godlijcke geboden: den wellusten wederwillich: vriendlijck, voorsichtich, en raedt levende in alle dinghen: Manlijck in alle noodt, met onbeweeghlijck ghemoedt: vast en onverwinlijck gewapent teghen alle duysent swaricheden, die op de reyse deses aerdtschen ellendighen levens den wandel-gasten teghen vallen, oft ontmoeten. Onsen Poeet seght oock, dat AEneas uyt den Troyschen brandt niet en nam eenighe rijckdommen:^* maer alvooren zijn Goden: ander seggen, zijn Huys-Goden, en t'heylighe vyer van de Goddinne Vesta, daer nae zijnen ouden Vader Anchises op den hals ladende, en zijn soonken Ascanius by der handt nemende, is soo henen ghevloden, t'scheep gheraeckt, en ghecomen tot der stadt Antandrus, van daer in de stadt Delos, daer Anius, Apollinis Priester, Coningh was. Met desen AEneas wort ons wonder veel aenghewesen, ghelijck te lesen is in den twaelf Boecken van hem voor Virgilium beschreven, en door Cornelis van Ghistel in onse spraeck vertaelt: Dan hier hebben wy op onse voorhandige stoffe te sien, hoe vlijtigh AEneas is gheweest naest den Goden, waer te nemen zijnen ouden Vader, en zijn kindt: doch zijn Huysvrouwe (soo Virgilius seght) in't vluchten verloren, en met groot ghevaer, in den schricklijcken en moordigen brandt van het vallende Troyen ernstigh hersocht, en door haren schaduwighen gheest haer aflijvicheyt verstaen hebbende, is weder buyten^* by den Vader en den zijnen ghecomen. Wat wonder schoon leeringhen hebben in dese Heydensche vertellingen de jonge Luyden waer te nemen. Eerst, dat men behoort van jeught aen Godt boven al lief te hebben, jae oock altijt te draghen in't herte, en in't ghedachte: daer na op den schouderen zijn onvermoghende Ouders, te weten, met al zijn macht hun bystaen, en dienen in alle eerbiedige gehoorsaemheyt, hun gewilligh draghende uyt den brandt der armoeden, oft der behoeflijckheyt, als sy des van noode hebben, niet ghelijckende die leelijcke vliet-Peerden, die hun Vaders vernielen: maer den jeught leerenden reys-voghel, den wel gheaerden en danckbaren Oyvaer, die zijn Vader^* oft Ouders in den ouderdom voedet en spijst, so Plutarchus verhaelt, daer hy beschrijft, wat Dieren de voorsichtighste, oft vernuftighste zijn. Eenighe meenen, dat sy hun Ouders vermoeyt zijnde in't vliegen souden draghen, en over wegh helpen. De Slaep-ratten, oft Ratten die al den winter slapen, voeden hun oude Vader oock met grooten vlijt, en leckerlijck, soo Plinius tuyght in zijn 8^e. Boeck, Cap. 57. Nu hebben doch de Menschen veel meer verstants als de Dieren, die men redenloos seght te wesen. Och of de Menschen slechs deden, t'gene sy wel verstaen goet, redelijck, en behoorlijck te wesen: met bedencken, sulcx wild' ick dat my oock gheschiedde, wat een Hemelsche Weerelt souden wy hier bewoonen. Dan dit maect den Ouderen dickwils verdrietich, en in't opvoeden onwilligh, dat de kinderen veel soo moetwilligh hun eygen natuerlijcke reden, begrijp, en verstandt ghewelt doen, en soo heel onmenschlijck, en onbeleeft neffens hun hoogh bevolen Ouders omgaen, dat syse alleen niet bystandich in den droeven ouderdom zijn, noch op de schouderen dragen: maer benemen hun de krucken, daer sy mede souden moghen gaen, oft al traeghlijck hincken, nae hinnen dicht voor ligghenden kuyl. Des t'ghemeen

* AEneas nam uyt den brandt geen schatten, dan zijn huysgoden, Vader, en soon.

* VVtlegginge en leerlijcke aenwijsingen op AEneas.

* Den Oyvaer tot voorbeeldt der jeught, den Ouders bystandich te wesen.

[fol. 107v]

spreeckwoordt veel te waerachtigh wort bevonden: Dat een Vader en Moeder wel seven kinderen voeden: maer seven kinderen niet een Vader en Moeder. Doch comt alle weldaet, die men den Ouders doet, met vol ghedouwden schoot wederom t'huys, ghelijck de Poeten versieren, dat AEneas voorspoedich was, en ten lesten weerdich by den Goden opghenomen te worden. Desen AEneas wijst oock aen, dat een Vader neffens zijn Ouders, besonderlijcke liefde moet hebben, en bewijsen zijn kinderen met op te voeden, onderwijsen, en voor te gaen in een eerlijck vroom leven, en leydense alsoo uyt den vyere der verderfnisse. Dat den Man oock zijn Huysvrouwe als zijn eyghen vleeschlijck lichaem beminnen moet: want AEneas zijnen Vader latende buyten t'vlammende Troyen, liep daer weder in, om zijn verloren Vrouw te soecken. Het valt wedersijdts tusschen Man en Wijf, doch in't Echt beleven al te veel ghebrecx: want menigh grouwlijck Houwlijck, met al te weynigh liefde-soudeersel is ghevestight, oft t'samen ghecleeft. Dat de Eegaden niet malcanders verlossinghe, oft behoudenis, maer verderfnis vorderen, en een yeder leght het van hem op een ander: want eygen schult en ongelijck, schijnt can qualijcken van yemandt worden ghekent. Al oft het sulck een mismaeckt Bastaert waer, soo schots vercleedt en toeghemaeckt, dat hem elck verloochent, en van hem tot een ander t'huys wijsende verseynden. De dochteren van den Priesterlijcken Coningh Anius, die van Baccho de gave hadden, alle dingen^* met aenroeren in Coren, Wijn, en Oly te veranderen, en door Agamemnon vervolght, om door hen t'Griecx legher voor Troyen te spijsen, in Duyven wordende verandert, wijsen aen, hoe dat de ghene die van in der Ieught van rechter herten Godt soecken en dienen, worden metter tijdt heel Godtvruchtigh: en hoe seer op der Weerelt gequelt oft benouwt, blijven eenvuldigh als Duyven, vlieghende en stijghende op, uyt dees aerdtsche verganglijcke dingen, met Siel en gedacht tot de Hemelsche, volherdende in alle deughden, met een eerlijck slecht en oprecht leven. De swierende dwalinghen die AEneas ter^* Zee heeft ghedaen, en alle de swaricheden die hy op den wegh hadde, aleer hy tot het voorgeschickte Italien con in rust comen, wijsen aen, dat in de beroerlijcke biter Zee deser Weerelt, geen seker rust-haven en is, daer men den ancker zijner hopen oft betrouwen vestighen mach: voor wy en zijn tot der van Godt beloofde Siel-rust ghecomen. Dewijl wy in de reyse AEneae vinden de twee Schip verdervende ghedrochten, Scylla, en Carybdis, sullen de selve hier t'samen voornemen, alhoewel van dese Scylla in't naevolgende Boeck volght.

* Sin-gevende, en leerlijck uytlegh, op den dochteren van Anius, in Duyven verandert.

* VVtlegh op de dolinghe van AEneas.