Het schilder-boeck

Van Achelous.

Achelous is gheweest Coningh van Etolien: hy was den soon van den Ocean en de Nymphe Naïs, oft Tethys, nae t'ghetuyghenis van Plutarchus. Hy verdronck in der vliet Thoas, welcke oorspronglijck comt van den bergh Pindus in Thessalien, scheydet de landen Etolien en Acarnanien van malcander, en loopt door Perrhaebien eyndlijck in de Zee, in den inham van Maliac. Desen Coningh dan hier in verdroncken, benam dese vliet haren ouden naem, en liet haer den zijnen behouden. Nu desen Achelous was belooft te Houwlijcke de uytnemende Dianira: dan haren Vader OEneus heeft haer oock Herculi toegheseyt: dus moster om ghecampt worden. Achelous veranderde hem in Slange, in Stier, eyndling in een Mensch, met een Ossen oft Stiers hooft, doe hem Hercules vattende, den rechteren hoorn afwrong, en hem verwonnen heeft. Den hoorn (seght onsen Poeet) werdt stracx ghevult met Appelen, en alderley welrieckende dinghen. Doch zijnder die willen, dat Achelous zijnen hoorn behiel, den selven aen Herculem lossende met den hoorn van Amalthea, de dochter van Haemon, ghelijck oock onsen Poeet aenroert, in den Seyndtbrief van Dianira, segghende:

Achelous raepte op sijnen ghebroken hooren,
Droeflijck t'ghekneusde hooft hy schuylen gingh als vooren,
In sijn water beslijckt.

Desen hoorn, die Achelous Herculi voor den zijnen gaf, was van de Geyte,^* die Rhea, oft Ops, oft Cybele, soomense noemen wil, Iuppiters Moeder, gaf den dochteren Melissi, Cretische Coningh, om met de melck heymlijck haren

* Van den overvloedighen hoorns oorsprong.

[fol. 73v]

Iuppiter op te voeden: dese dochters hieten Milissa, en Amalthea. Iuppiter tot ouderdom ghecomen wesende, plaetste dees Geyt onder den Sterren, en gaf dese zijn Voedsters voor hunnen arbeydt, den eenen hoorn, den welcken hy sulcken cracht by voeghde, dat wie hem besitten soude, al het gene dat hy wenschte oft begeerde, soude stracx becomen oft verwerven, al waert eten, oft drincken. Eenighe seggen, dat dees twee Nymphen hieten Hega, en Melice,^* die Iuppiter voedden met honigh, en melck van een hun Geyte, die sy seer liefden, en dat op eenen tijt dees Geyte by ongeval aen eenen boom een van haer hoornen af brack, daer sy seer om bedroeft waren. En alsoo sy daer geenen raedt toe saghen, en niet met den hoorn wisten te doen, vervulden sy hem met verscheyden welrieckende bloemkens en vruchten, hem rondtom hebbende becleedt met schoon groene bladeren, quamen, en boden hem hun voedster-kindt, den jonghen Iuppiter, dien hy wonder wel behaeghde, en hiel in grooter waerden, en wilde, dat hy ter eeren zijn voedster de Geyte, soude zijn een teycken der overvloedicheyt, waer door hy ghenoemt wiert, des overvloets, oft des rijckdoms hoorn, en den hoorn van Amalthea. Doch Pherecydes seght van geenen Geyt-hoorn: maer dat de dochter des Conings van AEtolia, geheeten Amalthea, hadde eenen Stiers hoorn, begaeft met der verhaelde cracht en eyghenschap. Onsen Poeet comt met zijnen hoorn over een met dees gehtuyghnis, die van Apollodoro wort aenghetrocken, seggende, dat den hoorn Acheloi van den Water-nymphen vervult met welrieckende vruchten, en bloemen van verscheyden verwen, werdt toeghewijdt der Goddinne Copia, dat is, der overvloedicheyt en vruchtbaerheyt. Eenige seggen, Hercules droegh gemeenlijck met hem waer hy gingh den hoorn van Amalthea, door welckes cracht hy alles vercreegh wat hy begeerde, alles hem gheluckende nae zijnen wensch, t'zy hoe groote dingen dat het waren: doch dit is versieringe, ons vervreemdende van der gheschiedenis, die dese is: Hercules de Weerelt bewandelende,^* om over al ghedachtenis te laten van zijn hooghloflijcke wercken, met zijnen crachtigen arem vellende veel machtighe wreede Tyrannen, schadighe Roovers, en ghedrochten: soo quam hy by gheval door Beotien, en onthiel hem daer in een rijcklijck huys van een Vrouw volcomen schoon, en seer heerlijck, geheeten Amalthea: en hoewel hy over al verwinder was geweest, so vondt hy hem nochtans ditmael selfs verwonnen: want haer uytnemende schoonheyt was door den oogen zijn herte soo ingebeeldt, dat hy heel in haer liefde vlammende, nu niet meer becommert was om eenighe eere, dan alleen om den goeden wille en gonst te vercrijghen van zijn Weerdinne, de welcke hem door groot gherucht zijner heerlijcker daden kennende, en nu door zijn tegenwoordicheyt genoech ghetuyghenis zijner deughden hebbende, werdt sy van t'selfde vyer geraeckt en ontsteken: so dat sy van wille en lijf vereenight wesende, Hercules daer met lust zijnen tijdt doorbrengende, liet ondertusschen zijnen deughtsamen edelen gheest van den roest der schadiger luyheyt eten en verteeren. Dees Amalthea, hadde eenen hoorn van louter goudt, waer mede sy alle costelijckheyt en uytnemende dingen cocht, die haer vriendt mocht begeeren oft wenschen, en gafse hem. Doe ter tijt hadde Hercules in zijnen dienst zijnen Neef Ioalus, den welcken seer bedroeft was, dat zijnen Oom soo heel niet doende, zijnen tijdt onnutlijck versuymde, en soo Wijvigh gheworden was, waerom hy by hem selven overleyde, hoe hy hier in soude connen ver-

* Nymphen sijn dochters geseyt, ooc beken.

* Geschiednische verclaringe op den overvloedighen hoorn.

[fol. 74r]

sien, oft de Vrouw eenige parte doen. Soo ist eens gheluckt, dat hy met heel goede gelegentheyt de handt leyde op desen so heel costlijcken hoorn, en streecker sonder yemandt t'adieuwen heymlijck mede henen. Eenige daghen hier^* naer, Hercules niet meer daer in huys siende zijnen Neef, liet hem (doch vergeefs) roepen en soecken: want hy was alree heel wijdt van daer. Amalthea oock haren hoorn ghemissende, en niet vindende, werdt oock te weenen, suchten, en groot gheclagh te maken, sulcken rijckdom te hebben verloren. Hercules heeftse ghetroost met soete woorden, haer zijnen ghelijcken rouwe oock openbarende, en wenschende, dat de schade alleen op hem ghevallen ware: doch dewijl het so was, en mostse haer selven niet vergeefs quellen: met veel ander redenen die hy hier by voeghde, belovende haer, veel meer te doen hebben, steldese te vreden: doch weder t'onvreden om zijn vertreck, aen haer oorlof begheerende, als ghedreven door zijn cloeckheldigh ghemoedt, het welck Vrouw Amalthea eyndlijck door stadigh aenhouden toeliet, veel droeve tranen om den lesten adieu stortende. Hercules, die wel docht, dat zijn Neef dit te spijt van zijn langhe vertoef had beschickt, dede soo veel door vraghen, en anders, dat hy hem vondt, en by hem den Amaltheeschen hoorn. Hercules in't eerste toornigh kijvende, werdt van den Neef soo bescheydlijck en wel gheantwoordt, dat hy zijnen toorn matigende, met den Neef over een quam: doch desen hoorn bleef in de macht van Hercules, die desen rijckdom sorgvuldigh altijt by hem droegh, het zy waer hy reysde. Waer uyt versiert wiert, dat Hercules dragende over al den Amaltheae hoorn, hadde alles wat hy begeerde. Om nu uyt te legghen de versieringen, is te weten, dat OEneus Herculi zijn dochter beloofde, en gaf voor, dat hy de Vliet Athelaos dede vloeyen, en loopen door een eenighe gote, die haer in tween verspreydende, op de rechter sijde s'lants vruchten gemeenlijck met overstorten verdorf, des Hercules met grooter moeyte desen rechteren hoorn afbrack, en dedese met eenen hoorn haren loop doen, tot groote verbeteringhe en vruchtbaerheyt des landts Etolien. Dat onsen Poeet desen Achelous in Stier en Slange verandert ons uytbeelt,^* is, om dat sulcke groote Vlieten in hen gheweldt woedende, met der vloet soo een Stiers gheluydt gheven, en dat sy al swierende in den loop den Slangen ghelijcken. Met den hoorn van Copia, oft overvloedicheyt, wil niet anders geseyt wesen, dan de cracht oft t'vermogen des rijckdoms, dat alles den gelde is onderworpen: want over al wort met den hoorn uytghebeeldt, sterckheyt oft cracht. De Fabel van Hercules, die om t'ontschaken van zijn vercreghen lieve Dianira, den oncuysschen Centaurum Nessum doorschiet, is te verstaen,^* dat een deughtsaem Mensch, by Hercules gheleken wesende, wanneer hy met veel tijt, vlijt en arbeydt, door zijn heerlijcke deuchdelijcke daden, hem selven heeft ghewonnen, oft zijnen naem toegevoeght een loflijck goet gerucht van eere, by Dianira te verghelijcken, en dat hy merckt, dat onredelijcken lust tot onedel snoode daden, t'zy oncuysheyt, giericheyt, ongherechticheyt, oft derghelijcke beestlijckheden, hem de selve eere oft eerlijck gerucht begint berooven en ontvoeren, gelijcx den beestlijcken Nessus Dianiram meende t'ontschaken: dan moet vlijt en arbeydt zijn ghedaen, den boge zijns lichaems en ghemoedts te spannen, en te buyghen onder het rechtsnoer oft pese der redelijckheyt, om door den strael der Godlijcke liefde die onredelijcke lusten te dooden: maer wordt den Mensch door ijdel eergiericheyt aengelockt te vallen in hoogh-

* Ioalus den Neef van Hercules, steelt den hoorn van Amalthea.

* Natuerlijck en leerlijck uytlegh op Achelous, en den hoorn Amaltheae.

* Leerlijck uytlegh op Hercules, Dianira, Nessus, en t'giftigh hemde.

[fol. 74v]

moedt, t'begin aller boosheyt, by Herculis liefde tot Iole vergeleken, soo vindt hy hem eyndlijck ellendigh bedrogen, dat hy niet alleen het voorleden eerlijck gerucht verliest: maer vindt hem ten lesten in een vergiftigh hemde der quader ghewoonten soo heel omvangen en verstrickt, dat hy comende tot bedencken en berouw, geenen raedt en vindt om dit aenclevende cleedt van hem te crijgen, als t'gantsch lichaem zijner quader begeerten te verbranden en te dooden, om also wederom vry wesende te verjonghen, en cracht te ghecrijgen, tot een oprecht volherdigh deughdelijck en eerlijck leven: en aldus verjeughdet wesende, te worden ghevoert in den Hemel, met de vleughelen der aendachticheyt en opmerckinge, en daer dan te blijven in't Goden gheselschap, en behouden: want die al hun ghemoedt en gedachten tot Gode hebben ghekeert, sulcke worden gheacht Goden, oft Godtlijck te wesen. Hercules, eer hy hem selven verbrandt, verhaelt zijn vrome daden, daer wy van te spreken behoeven: doch eer wy tot hem comen, moghen wy verhalen van Iole. Iole is gheweest de dochter van den Coningh van Echalien Euritus, den welcken in voortijden Herculi Iole zijn dochter hadde belooft, doch namaels te gheven gheweygert: waerom Hercules in zijn landt is ghevallen, t'welck hy innam, soo dat den Coningh Euritus de vlucht most nemen tot in't Eylandt Euboëa, dat nu is Negrepont. Hercules aldus zijn lieve Iole, en d'overwinninge hebbende vercreghen, schickte zijnen knecht zijns soons Tucht-meester Lycas aen Dianira, haer te seggen, hoe dat hy verwinder wesende, haer seer staetlijck wouw t'huys comen vinden. Maer Dianira wetende oft vermoedende haer Mans^* nieuwe liefde tot Iole, schickte hem by den selven bode een hemde, t'welck was giftigh door t'bloedt van Nessus, dat van den bloede des Draecks Hydra, aen Herculis schicht wesende, verdorven en bevleckt was: want Nessus hadde eer hy sterf noch soo veel tijdt, dat hy dit giftigh hemde nam, en sloot in een cleen kistken, ghevende dit om hem te wreken Dianirae, datse dat tot ghedachtenis zijner liefden soude bewaren, en ter eerster oorsaeck haer daer mede dienen: want het hadde (seyde hy) in hem een ghewisse cracht teghen de liefde, waer mede sy Herculem, van ander Vrouwen te begeeren als haer, soude afwendigh maken. Dianira dit gheloovende, en hebbende dit hemde daer toe sorghvuldighlijck bewaert, meende het was nu den rechten tijdt om te ghebruycken. Hercules ter liefden van Dianira dit aentreckende, en Iuppiter Offerhande doende, in danckbaerheyt zijner verwinninge, werdt het vergifts cracht bevoelende, des den brenger quaden bode-loon gecreegh. Dianira, hoorende hoe dat sy onwetende haer Man bedroghen, en een oorsaeckster zijns doots was gheweest, heeft haer selven oock stracx mistroostigh ghedoodt met een strick, oft (soo eenighe segghen) met haer Mans knodse.

* Historische verclaringhe van Iole.