Het schilder-boeck

Van Daedalus.

Daedalus is een Athener geweest, van den Coninglijcken bloede, van het gheslacht, datmen hiet de Metionides, hy was den soon van Eupalamus, oft Euphemus, en Alcippe: oft van den Atheenschen Erechtheus, en Iphinoë: een ander seght, hem den soon van Palamaon. Hy was den alder vernuftighsten, en behendighsten Man van zijnen tijt, een vinder van veel nutte dingen, het Timmermans sinckloot, de seer behoeflijcke bijl, het lijm, en meer anders heeft hy in't ghebruyck gebracht. Hy was doe ter tijt een constigh Beeldtsnijder, en Bouw-meester: want t'Bouw-meesterschap had hy van Minerva geleert. Pausanias seght, dat zijn Beelden, oft Beeldwerc, wat plompkens was,

[fol. 69v]

den ghesichte niet wel voldoende: doch hadden zijn wercken, men weet niet wat Godtlijcken aerdt, in't aensien. Hy was in zijn Consten seer eergierich, waerom hy doodde zijn Neefken, den soon van zijn suster Perdice, den saegh-vinder Teles oft Talus, des hy van Athenen most vluchten, en quam in Creten by Minos, daer hy om zijn Const seer welcom was, en geern gesien. Hier heeft hy voor Minos gemaeckt eenen seldsamen Dool-hof, na de gelijcknis van die in Egypten was, in de Stadt der Crocodillen, daer hy d'afbeeldinge van hadde. Van desen Dool-hof machmen lesen in Herodoton, in zijn Boeck Euterpe, wat een uytnemende constigh en heerlijck werck dat het was, hoe veel omgangen, gewelfde salen, camers, winckels, vertrecken, datter al waren boven en onder der aerde: doch nae het segghen van die in Candien gheweest hebben, isser niet besonders te sien van den Dool-hof die daer was, dan holen, die niet en schijnen met Const ghemaeckt, dan om eenighe mijnen, oft stoffen uyt te halen van onder der aerden. Daedalus dan was met zijnen soon in zijn eygen gebouw, om oorsaeck als gehoort is, bestelt een eeuwige gevanghnis: het welck hem verdrietende, vercreegh eyndlijck aen Minos, te hebben in zijn vanghnis een goet deel pluymen, oft vederen, en wasch, onder decksel yet aerdighs te maken om s'Conings toorn te versachten, en soude daer van vleughels ghemaeckt hebbende, met zijnen soon uyt den Dool-hof zijn ghevloghen: doch Icarus in de Zee verdroncken, ghelijck onsen Poeet vertelt. Nu Pasiphaë bevrucht wesende, hadde ghebaert half Mensch half Stier een kindt, Minotaurus gheheeten. Zezes schrijft van Minos, doe die van Creta oft Candia teghen hem op^* stonden, en voor geen Coningh aennemen wilden, dat Neptunus tot een gheluckigh teecken, hem toe seynde niet eenen witten Offer-stier, maer eenen Hooftman, geheeten Taurus, dat is, Stier: welcken Hooftman by hem hadde een goet en schoon heyr volcx: Waer voor de Cretische bevreest wesende, Minos willigh tot hun Coningh aenghenomen hebben. En desen Hooftman Taurus soude den Stier hebben geweest, daer de Coninginne Pasiphaë so heel op verliefde, en daer sy door Daedalus hulp in een heymlijck huysken mede boeleerde. Nu om wat bescheyt te weten, van dit fel ghedrocht, den Minotaurus, die in den Dool-hof was besloten, daer hy met Menschen vleesch en bloet versaedt wesende, eyndlingh van Theseo wel ghetemt wiert, soo onsen Poeet verhaelt: sullen wy behoeven eerst te doen noch breeder verclaringhen, het zy met de versieringhe self, oft met de gheschiedenis, om tot breeder verstandt te comen. Wy hebben voor henen verhaelt, hoe die van Athenen met Minos (van t'Geheymnis daer toe geraden wesende) waren verdraghen: doch met swaer verbondt, oft bespreck, datse neghen Iaer lang soude voor een Iaerlijcx tribuyt^* in Creta seynden seven jonghelinghen van goeden huyse, en soo veel jonghe Maeghden. Minos in zijn Landt gecomen wesende, stelde in een Iaerlijcksche Camp-feeste, ter eeren van zijnen dooden soon Androgeos, en wie hier verwinder waer, soude te loon hebben van Minos dees jeught van Athenen. Alsoo dan Taurus een van zijn Hooftmannen, d'eerste twee Iaren de verwinninghe hadde, werden hem dees Atheensche Ionghelinghen en Maeghden ghegheven, die te vooren in een vanghnis laghen, daer men niet uyt en con, en dit was den Labyrinthus, oft Dool-hof. Taurus, welck Stier geseyt is, al was hy een Mensch, was soo wreet en beestlijck, dat hy wel half Mensch half Beeste mocht geheeten wesen, oft schier een heel Beest, soo de Cretensers van

* Historische verclaringe wat den Stier was, daer Pasiphaë mede overspeelde.

* Historische verclaringhe, hoe d'Atheensche jeught van den Minotauro was g'eten, oft verslonden.

[fol. 70r]

hun eyghen Poeet genoemt worden. Doe hy dese jeught in zijn macht hadde, handeldese seer hart, en hoeveerdelijck, haer met arbeydt, en anders verslindende: waer uyt werdt gheseyt, dat dees Atheensche jeught was verslonden van den Minotauro. Dees Atheensche kinderen dus tot aen het derde Iaer in Creten gesonden wesende, daer sy hun jongh leven in swaer dienstbaerheyt en armoede versleten: Doe het derde Iaer verschenen was, en dat Minos zijn tribuyt begheerde, en datmen de Borghers weder belaste, hun onghehoude kinderen op te brenghen, en die te stellen in avontuere van het lot, begon een seer groot morren t'ontstaen teghen den Coningh AEgeum, dat hy onder dit last niet en was, dat hy (om zijnen bastaert t'Rijcke te bestellen) geen acht en hadde, oft sy mosten gemissen hun Wetlijcke kinderen. Hier door wiert Theseus^* beweeght, hem willigh over te geven, te trecken met daer t'lot op vallen soude. Een ander schrijft, dat die van der Stadt geen lot en trocken om hun kinderen: maer dat Minos Iaerlijcx quam onder al den hoop uyt nemen tot zijn getal die hy begeerde, en dat hy in dit derde Iaer ten eersten verkoos Theseum, met een bespreck, dat d'Atheners schepen deden, en dat de kinderen souden sonder stock oft gheweer met hem over varen: En seght, dat nae Minotaurus doot den tribuyt oft schattinghe ophiel. Alsoo nu d'Atheners tot tweemael hun kinderen over stierden, denckende hun nemmermeer te sien, stelden op t'schip een swart seyl, in teecken van droefheyt: Doch door dat Theseus zijnen Vader ghenoech troostende van zijn wedercomst, en dat hy den Minotaurum verwinnen soude, gaf AEgeus den Schipper mede een wit seyl: het welck, indien het geluckte dat zijn sone vry quam, dat hy't in't wederkeeren soude opstellen: maer soo hy bleven waer, soude t'swart weder als voorhenen voeren. Theseus, door hulp van Minos dochter, de verliefde Ariadne, met het Dedaelsche clouwen, quam uyt den Dool-hof, hebbende den Minotaurum ghedoot, nam met hem de jeught van Athenen en Ariadne, en keerde na Athenen, hebbende (soo eenighe seggen) eerst der Cretenschen schepen den kielen doorbroken, op datse hem niet en souden vervolgen. Maer dat minder versieringe schijnt:^* eenighe segghen, dat den Hooftman Taurus van Theseo op den strandt vechtende voor zijn afvaren wiert verslaghen. Doch waerschijnigher vertelt een ander, dat alsoo Taurus twee Iaer nae den anderen den prijs hadde ghewonnen, dat hy seer hooghmoedich was, datmen nae bedencken hadde, dat hy boeleerde met de Coninginne, en by haer een kindt hadde ghewonnen, te wijle dat Minos was in den Atheenschen krijgh: waerom als Theseus versocht, met hem te mogen vechten, werdet van Minos lichtlijck toeghelaten. Het was een wijse in Creta dat in de ghemeen Schouw-spelen de Vrouwen oock toesagen, soo dat s'Conings dochter Ariadne wert heel verlieft op Theseum, hem siende so schoon, sterck, manlijck, en behendigh in't worstelen, dat hyse al verwon, die hun tot het Worstel-spel voorbaer maeckten, oft uytboden, ghelijck oock den hooghmoedigen Taurum. Des Minos self so verblijdde, Tauro zijnen trots en eere benomen wesende, dat hy Theseum los liet, en gaf hem al d'Athenische ghevanghenen vry over, ontslaende ter liefde van hem de Stadt Athene van soo verdrietlijcken tribuyt. Hier van wordt noch anders vertelt, te weten, dat Theseus nae Minos doot krijgh hadde met den soon Deucalion, om Daedalus wille, dat Theseus onverwacht in Creta quam met een vlote schepen, de haven won, hebbende Daedalum, en d'Atheensche ghevangenen tot leydtsluy-

* Theseus gheeft hem over, oft wort ghecoren mede te trecken, doch ghelijck d'ander, sonder geweere.

* Verscheyden gevoelen van Theseus, en den Minotaurus.

[fol. 70v]

den, nam de Stadt Gnosen in, daer hy voor de poorten van het Dool-hof in eenen strijdt Deucalion met zijnen aenhang versloegh, soo dat Ariadne zijn suster self s'Landts, oft des Rijcx saken most by der handt nemen: doe verdroegh hem Theseus met haer, dat hy d'Atheensche ghevangenen los hadde, en Creta met Athenen in goeden vrede, met bespreck, dat de Cretische nemmeer den krijgh weder aenvangen souden. Dus zijn van dees oude dinghen veelderley^* vertellinghen: doch om eyndighen, zijn eenighe die hier noch by voeghen, dat nae de voorverhaelde doot van den Minotaurus, Theseus met hem nemende Ariadne, oorsaeckster van zijn verlossinge, quam met haer in't Eylant Naxos, anders gheheeten Dia, oock Dionysa, om den overvloedt der Wijngaerden, die daer zijn: alwaer Theseo in droom van Baccho bevolen was, Ariadne daer te laten voor hem, soo dat hy ghehoorsaem wesende, haer slapende verliet, en is heymlijck van daer wegh gevaren, so dat haer Bacchus trouwde. Sommighe segghen, dat haer Theseus te lande bracht in Cypers Zee-sieck, en op t'uyterste swaer, en alsoot grooten storm was, waer door hy daer moest aencomen, en gaende weder in zijn Schip om dat te helpen redden, ist tegen zijnen danck ter Zee-waert in, en henen ghevaren: maer Theseus daer wederkeerende, vondt haer begraven, zijnde ghestorven in arbeydt, sonder baren. Theseus gaf daer een deel gelt, datmen Iaerlijcx dienst over haer dede. Noch wort vertelt, dat Theseus met den anderen Atheensche gevangenen te Creta comende, Minos hem verweet geen soon van Neptunus te wesen: want (seyde hy) al wierpe ick een Iuweel in de Zee, ghy soudet my niet connen weder doen hebben, en wierp met eenen zijnen ring in den grondt der Zee, stracx Theseus nae springende, werdt van een deel Dolphijnen opghenomen, en ghebracht tot den Nereïdes, door welcker toedoen hy den ringh vercreegh, en van Amphitrite^* een Croone, welcke Neptunus tot ghedachtnis hier van, bestelde plaetse by den Sterren. Nu om corten, Theseus comende uyt Creten, quam te Delos, daer hy Offerhande dede in Apollons Kerck. Doe bestondt hy met zijn ghesellen te danssen eenen dans, dien de Delosche lange tijdt daer nae hebben gheoeffent: hy hiet de Kraen, en hadde veel krincken, keeren, en omkeeren, tot naebootsinge van den Dool-hof. Doe nu Theseus begon te genaken Attica, was met den zijnen so vrolijck, dat hy en zijnen Schipper vergaten op t'schip te stellen het witte seyl, waer mede sy AEgeo hadden belooft treecken te doen, alst hun wel waer gegaen: den welcken van verre siende noch het swarte seyl, geen hope meer hebbende zijn soon meer te sien, was soo mistroostigh, dat hy sich selven van een hooge Clippe, daer hy op was, van boven neder wierp, en doodde aldus hem selven. Theseus na zijn vaders doot verliet zijn heerschappije, en maeckte van Athenen eenen vryen ghemeenen staet, stelde in veel goede Wetten, en maeckte op zijn ghelt eenen Stier, tot gedachtnis van den Stier van Marathon, oft van den Hooftman Taurus. Eyndlijck nemen zijn ondanckbaer Borgers een ander Coningh, en verwierpen Theseum: des hy vertrock, comende te Scyaros, een Eylandt, daer hem Landtschappen toe quamen, en meender vrienden vinden, quam hy by Lycomedes den Coningh van't Eylandt, vraghende nae zijn Landen, om daer te woonen, oft (soo eenighe meenen) begheerende hulp teghen die van Athenen. Den Coningh ontfing hem met een vriendtschijnigh ghelaet, en leyde hem op een hooghe Clip, als om hem zijn Landen van daer te toonen, en stack hem van boven neder, dat hy

* Groote oneenicheyt onder de oude beschrijvers, van t'leven en de daden Thesei.

* By Amphitrite, is te verstaen het water.

[fol. 71r]

doot ghevallen, en soo verradelijck omghebracht is gheworden. Nu om met vertellingen niet meer tijt door te brengen, hebben wy te sien, wat hoogh verstandt en leeringhe in dese dinghen omwonden, en verborghen ligghen. Ghelijck wy verhaelt hebben, Pasiphaë was de dochter der Sonnen, hier by sullen^* wy verstaen, des Menschen Godtlijcke edel Siele: by Iuppiters soon Minos, sullen wy hier verstaen de deughtlijcke reden, waer by de Siele haer heeft te voegen, en in Houwlijck mede te verbinden, en altijt getrouwlijc den selven Echt t'onderhouden, haer vermijdende van overspel, dat is, haer tot der Weerelt en der selver lusten te begheven, waer door sy van den wegh der oprechtigheyt verleydt soude worden. Venus is dese dochter der Sonnen, onse Siele een schadighe en vyandighe partije, dewijle sy, te weten, onse Siele, door haer prickelinge, oft vleeschlijcke lusten, menichmael van de reden doet af keeren, en vervreemden, haer voeghende seer dwaeslijck tot den Stier, dat is, tot een onredelijck en beestlijck leven, daer den Mensch gescheyden van de reden, in vervalt, door welck vuyl overspel hy bevrucht zijnde, baert den Minotaurum, dat is, den Mensch werdt inwendich verduystert te volghen den Menschlijcken en vleeschlijcken wille, en te bedrijven een menichte van grove wanschapen oneerlijcke beestlijcke wercken, hebbende alle Godtlijcke en Menschelijcke Wetten in verachtinge, soo dat hy aldus beestlijck gheworden wesende, gheraeckt heel in den Dool-hof deser Weerelt, daer hy soo verstrickt,^* bevlochten, omvanghen, en met soo veel cromloopende dwaelwegen der zonden omset is, dat hy ghelijck den Minotaurus ten lesten daer in vergaet, verderft, en dootlijcke straffe van Gode hem toegheschickt moet lijden, oft ten waer hem door besonder Godtlijcke ghenade (met het Dedalissche clouwen afghebeeldt) handtreyckinge en hulpe gheschiede: het welcke selden, jae nauw van duysenden een en ghebeurt, dat hy uyt den onbesuysden Dool-hof der inghewortelder zonden can vry comen, oft dat oude verharde schubbighe Slangh-huydt uyt ghetrecken, en comen tot de vernieuwinghe van een beter vroom eerlijck leven, en rechten wandel: Ghelijck het Theseo gheluckte, die met arbeydt en volherdighen strijdt, dit boos ghedrocht heeft overwonnen, en met t'clouwen, hem van Ariadne toeghelangt, uytcomste vonden heeft uyt desen verwerden Dool-hof. Recht oock alsoo behoeft den Mensch te bestrijden^* en t'overwinnen zijn eyghen onredelijcke lusten, en volghen het clouwen oft rechten draed der redelijckheyt, om uyt de werre-wegen deser Weerelt op den wegh der gerechticheyt te comen, en tot een eerlijc redelijc leven, dat een uytnemende geluck is, daer toe te comen: want in geenen Dool-wegh der zonden, en is eenighen uytgangh, die tot eenighe soete rust des gemoedts toeleydende, oft brenghende is. Om voort te vervolghen onses Poeets vertellinghe van Ariadne, verlaten in't Eylandt Dia, en van Baccho omhelst, dit mach gheschiedischer wijse ghenomen worden, dat sy daer in dat Wijn-rijcke Eylandt, met den Wijn te veel drincken haer vergrijpende, droncken wesende in harden slaep, van Theseo wert verlaten, en dat Bacchus haer siende met zijn vrolijcke sap soo wel voorsien, haer te Wijve heeft ghenomen. Eenighe willen segghen, dat het was een Priester Bacchi, die haer tot hem genomen soude hebben. Hier is te mercken, dat een Vrouw-mensch, die haer licht van den dronck laet bevanghen, oock met eenen van de Venerische lusten licht can verwonnen worden, en daerom gaf haer Bacchus een Croone, welcke Vulca-

* Leerlijck uytlegh van Pasiphaë, Minos, en den Stier, en Minotauro.

* VVtlegginghe op den Doolhof van Minos.

* VVtlegh van Ariadne, van Theseo verlaten, en van Baccho getrouwt.

[fol. 71v]

nus eertijts om Venus hadde ghemaeckt: sulcke Croone des oneerlijcken levens wort dan een yeder openbaer, als oft Hemelsche Sterren waren: so dat sulcke Vrouwe over al ghekent, en naegewesen wort, en voor oneerlijck ghehouden en gherekent. Aengaende dat Daedalus Pasiphaë behulpigh was, in't versamen met den Hooftman Taurus, en daerom met zijn soon ghevanghen, dit ghelijckt wel geschiedenis: Doch by dat Lucianus verhaelt, in de T'saemspraeck der Hemel-const, soude Daedalus haer aen den Stier geholpen hebben aldus, te weten, Daedalus een groot Constenaer en vernuftigh Meester wesende, hebbende verstandt van den Sterren, leerde haer de kennis van dien: want hy hadde haer eerst ghetoont den Stier, oft Taurus, een Hemel-teecken, soo datse op desen Stier en ander Hemel-teeckens heel werdt verlieft, om verder en verder kennis hier van te hebben. En soo wy verhaelt hebben, dat d'Atheensche, Minos hatende, hebben veel schanden door versieringhen toeghevoeght, mocht dit wel wesen slechs ghelijck Lucianus verhaelt: Doch^* wy mogen volgen t'gemeen ghevoelen, dat Daedalus om dootslagh by Minos gevlucht, een medepleger oft hulper was des overspels Pasiphaë met Tauro: en dat hy ghevanghen wesende met zijnen soon, is uytghebroken, en ghevloden van Creta nae Sicilien, doe niemant wel toegelaten was, ter Zee groote Schepen te ghebruycken, als eenighe bysonder, en dat om den Zee-roovers wille, die dan met hun cleen Scheepkens niet veel uytrichten souden. Dus is Daedalus, en zijn soon, met noch eenige ander (die ooc oorsaeck hadden te vlieden) met twee cleen scheepkens afgevaren: en om dat Daedalus hun scheepkens wel hadde versien met seylen, wert versiert dat hy hem en zijnen soon hadde gemaect vlogelen, dus zijn sy met grooten vlijt henen geseylt, en oock dapper geroeyt, om de Vlote van Minos, die hun vervolghde t'ontcomen. Daedalus is in Sicilien te lande gecomen: maer Icarus geen ervaren Stierman hebbende, op een Clip stootende, is door schipbreuck ter Zee ghebleven, gelijck Pausanias beschrijft. Nu behoeven wy de versieringe uyt te legghen van t'vliegen Daedali en Icari.^* Als men maer acht neemt op de vermaninge, die den Vader zijnen soon doet, gelijck men die leest in dit achtste Verander-boeck, en in onses Poeets Vryagie-const Boeck: soo can men lichtelijck bemercken, datter wat anders mede ghemeent wort, als een onderricht totter Zee-vaert, oft soo een versiert vlieghen: maer een onderwijsinghe, belangende den loop van des Menschen tijdlijcke leven. Daer ons bysonder voorghehouden en gheleert wort, hoe nut en voorderlijck het is te houden mate, oft maetlijck in alles te zijn, en hoe schadelijck het is onmatigh te wesen: want nae de ghemeen Spreuck, De maet, houdt staet, Onmaet vergaet: ghelijck ons met dees twee vlieghers wordt aenghewesen, dat d'een behouden, en d'ander vergaen is gheworden. Met dit vlieghen is oock t'aenmercken, hoe dat de eergiericheyt, oft begeerte der hooghe dinghen, als sy is ghebreydelt van der reden en der wijsheyt, niet hoogh op en climt boven haer besteck oft grentsen, meer als behoorlijck is, oft als verdienst en weerdicheyt vereysschen. Desghelijcx alle ghenegentheden, willen, lusten, wercken, wetenschappen, en verstanden der Menschen, soo men in alles de hooghloflijcke rechte maticheyt wijslijck is treffende: soo vindtmen eenen onsorghlijcken sekeren wegh, uyt den Dool-hof deser Weerelt te vlieghen, over de grouwlijcke soutte golven deses ellendigen levens, leydende tot gheluckigen eerlijcken eyndt der behoudenis, ghelijck Daedado gheschiede.

* Historische uytlegginge van Daedalus en Icarus vliegen.

* Sin-gevende en leerlijcke verclaringe op Daedali en Icari vlieghen.

[fol. 72r]

Maer is men onmaetlijck in de verhaelde dinghen: soo valtmen met Icaro in de bitter golven der ellendicheden deser Weerelt, met onverbeterlijcke schande en laster. D'onbedachte en moetwillighe Ieught wort hier gheraeckt, en ghetoont, wat eynde hun vermetenheyt, hittige lusten, en Ouders ongehoorsaemheyt, mede brenghen, dat haer dickwils onversiens en haestigh eyghen verderf veroorsaeckt: want den Mensch in zijn onervaren jongheyt, dickwils soeckt en begeert dinghen, die hem schaedlijck en onnut zijn, climmende in zijnen gheest ontsteken tot den Hemel, onmaetlijck wijt buyten den rechten wegh, daer hun de vleughelen van deught en eere verderven, door dat t'selve wasch der redelijckheyt, dat sy hadden, versmilt, en vallen also in een wijde woeste Zee der boosheyt, en alle onbehoorlijcke snoode wercken. De Fabel^* van t'Calydonsche wildt Vercken, wijst aen, hoe quaet en schaedlijck het is, dat in een landt den Godsdienst oft de Godsvruchticheyt veracht, versuymt, en naeghelaten wordt, daer groot verderf door ontstaet, door verscheyden straffen, die om de ghemeen zonden van Gode den Menschen toeghesonden worden. Aengaende het voorschick-stocxken van Meleager, was niet anders,^* als de quade vloecken, die Althea zijn Moeder over hem uytspoogh, hem toewenschende den doot: want nae dat Homerus seght, sy Plutonem en Proserpinam badt, hem te willen doen sterven, daer sy oock tooverije toe soude ghebruyckt hebben. Het crachts verminderen Meleagri, door t'verbranden des voorschickschen stocks, daer zijn levens tijt in bestelt was, is te verstaen, dat de voedige vochticheden in s'Menschen lichaem verminderen, wanneer tweedracht tusschen de hooftstoffighe deelen de selve verteert, en dat het door de cortsige hitten comt te sterven. Hier is oock te leeren, dat den Mensch om zijn jonckheyt niet en is versekert, van niet te moghen haestigh sterven: maer dat hem onversiens, als Meleagrum, de doot mach overvallen, jae oock in zijn hooghste vreucht, als hy meent dat hem niet hinderen en mach: Oock hoe de Godtlijcke straffe den misdadighen somtijden verrast, ghelijck Meleagro, die zijn twee Ooms omghebracht hadde, gheschiede. Dees Fabel wijst oock, hoe schadelijck het is, hem van de gramschap te laten overwinnen, ghelijck Althea, die haer soon, en haer selven ombracht: waer in oock d'onmaetlijckheyt aenghewesen wort, een groote ondeught te wesen. Van Achelous, die in^* ouden tijden Water was te seggen, zijn hier niet als natuerlijcke uytleggingen, dat de Nymphen, te weten, de Beken, somtijts in den Somer geen water om vloeyen hebbende, den Vlieten niet connen opbrengen hun gewoon Offerhande: Doch wort hier oock aenghewesen, dat men der Godsdiensticheyt moet ghedencken: elder sal noch van Achelous te passe comen meer te verhalen. Perimele van Hippodamas haer Vader, van een Clip in de Zee gheworpen, om datse haer hadde van Achelous laten onteeren, wijst aen, dat een Maeght^* sorghvuldigh heeft te wesen, niet te comen tot hoerdom, waer door sy in een Zee vol verdriet en schande can comen te vallen. Voort in Hippodamas is te mercken den ijver en ernst, die eerlijck-hertighe Ouders hebben over hun Maeghdlijcke jeught in eeren te bewaren. Aen Iuppiter en Mercurius, die hun in Menschen veranderden, om t'ondersoecken en bevinden, hoe de Menschen hier beneden met malcander omginghen, en handelden in beleeftheyt, en vriendlijcke spijsmildige gast-vrijheyt, is t'aenmercken, hoe Godt eenpaerlijc is ghenegen te sien, onder de vrome onderhouden een ongheveynsde oprechte

* Van t'wilt Vercken van Calydon uytlegh.

* VVtlegh op Meleagers doot.

* Van Achelous en de Nymphen, die hem niet geoffert en hadden, natuerlijck uytlegh.

* Leerlijck uytlegh van Perimele.

[fol. 72v]

liefde, ghelijck een yeghelijck zijnen even oft selfschen Mensch schuldigh is te bewijsen, het welck gheschiedende, hy hooghlijck beloont: maer daer teghen weder hardlijck straft, die hier in breuckigh zijn, waer van veel ghetuygende voorbeelden verhaelt conden worden: maer wy laten het by onses Poeest verhalinge hier blijven, te weten, by de goedertieren slechte luyden Philemon en Baucis, en die ander vrecke, die te gronde ghegaen en versoncken zijn: want dese Goden waren over al de deuren voor t'aenschijn ghesloten, en verlaten. Alleen dees twee arme oude luyden, afghescheyden van ander onbeleefde gierighe Menschen, herberghden, en deelden dese Goden hun armoede slechtelijck, met suyver vyerighe liefde: welck een bewijs is, hoe dat arme gemeene luyden, nederige stroodacksche huysen bewoonende, tot den dienst der vriendlijcker beleeftheyt veel veerdiger bevonden worden, dan de prachtighe rijcke in hun hooveerdige groote ghebouwde huysen oft Palleysen. Hier wort ghestraft den vrecken quaden aerdt der Menschen, en de goedertieren mildtheyt ghepresen: want dit sietmen ter Weerelt veel, dat onvermogende tot liefde en barmherticheyt oeffenen, zijn van grooten wille en toegenegentheyt: en daer teghen de rijcke, hebbende groot vermoghen, met cleenen wille zijn verselt. Dat Philemon en Baucis huysken in eenen costlijcken Tempel, en sy in Eyck^* en Linde veranderden, nae dat sy lange vreedlijck Priesterschen Godsdienst gheoeffent hadden, bewijst, dat de nederighe, goedertierighe, Godsvruchtige verheven, en by Gode aenghenaem, met eere en onsterflijckheyt beloont worden. Nu verhaelt onsen Poeet van eenighe, die sich in verscheyden gedaenten veranderden: eerstlijck Proteus, van welcken wy ten vollen hebben beschreven in't tweede Boeck. Nu volght den Godt-verachtenden Erisichthonius,^* die omhouwende Cereris Eyckenboom, met onversadighen hongher werdt ghestraft. Het zijn eenighe, die dit aldus uytleggen, op gheschiednische wijse, dat Erisichthon was een onvoorsichtigh gulsigh Mensch, die de macht van zijn overvloedicheyt, oft t'onderhoudt zijns levens, niet achtende, te veel onmatigh ghebruyckende, te gronde wierp, en verdede: dit was d'Eycke van Ceres omwerpen: soo dat hy tot soo groote armoede quam, dat hy zijn eygen dochter Mestra, yeder om loon ghemeen maeckte: welcke voor byslapen somtijts ghecreegh verscheyden beesten, t'zy Schaep, Osse, Peerdt, Voghel, oft dierghelijcke, waer uyt versiert soude wesen, datse in sulcke ghedaenten haer veranderde. By desen Godt-verachtenden gulsen Erisichthon, is te vergelijcken^* den vrecken gierigen Mensch, die geen ander Godt, oft Godlijcke macht en kent, dan het goudt en den rijckdom deser Weerelt. Cereris toeghewijden Eycken-boom houwt oft snijdt hy af: want Ceres is gheseyt Goddinne der overvloedicheyt, de welcke van Gode is verleent tot nut, en onderhoudinghe van elcken in't ghemeen. En den gierigen rijcken snijdt af den wegh, en belet dat de goederen, koren oft ander behoeflijck, niet en comen tot daer sy toe verleent zijn, door dat hy met zijn ghelt alles opcoopt, en so groote dierte maeckt als hy can oft mach, soo dat hy ten lesten heel onversadigh is, door den hongher der giericheyt, het zy wat winninghe hy in slickt, soo en is zijn gheldt-hongerige mage der begeerten niet te vernoegen oft te versaden: gelijck desen gheplaeghden Erisichthon, op hem seer aerdigh en constigh van onsen Poeet is voorghebeeldt. Oock gheschiedet, dat den gierighen ten lesten zijn dochter, dat is, zijn eyghen ghemoedt, gantsch overgeeft en ghemeen maeckt, om met

* Leerlijck uytlegh van Philemon en Baucis.

* Historische verclaringhe, van Erisichthonius, en zijn dochter Mestra.

* Leerlijck uytlegh op Erisichthon en Mestra.

[fol. 73r]

alderley ongherechticheden trouwloos en schaemtloos te bevlecken. Dese Fabel van Erisichthonius raeckt oft treft oock den sorghloosen slampamper oft doorbrengher, die in zijn jongheyt zijn goedt onmaetlijck en onnutlijck verteert, en ten lesten in armoede en schande comen moet. Sy leert oock datmen behort voorsichtlijck huys te houden, en met Godlijcke danckbaerheyt maetlijck ghebruycken het ghene Godt ghenaedlijck verleent. Oock wordter besonder mede gheleert, dat de Gods-lasteraers en verachters ghemeenlijck worden gestraft, t'zy aen hun persoonen, oft goederen: gelijck dese voorbeelden en leeringen, door den ouden Poeten, den volcke overvloedigh voorgewent worden.

Eyndt des achtsten Boecks.