Het schilder-boeck
(1969)–Karel van Mander–
Auteursrechtelijk beschermdVan Ceres, en Triptomelus.Ceres, dochter van Saturnus en Ops, en Plutons, Iuppiters, Neptuni, en Iunonis suster, was soo heel schoon, dat Iuppiter op haer verlieft wesende, hem niet con onthouden met haer bloetschande te bedrijven, des hadde hy by haer Proserpinam. Sy hadde by Neptunus een dochter Hera, en t'eender dracht een Peerdt, Arion geheeten: want Neptunus nam Peerdts ghedaent om haer te betrapen, doe sy om hem t'ontcomen Meerie ghestalt aengenomen hadde. Iuppiter by Electra hebbende den Ionghelingh Iasion, verliefde sy op desen. Iasion de liefde weynich met haer hebbende ghepleeght, heeft Iuppiter, niet connende lijden dat zijn soon zijn teghen-vrijer was, hem gheblixemt heel in asschen. Ceres van Iasion bevrucht, baerde Plutum, dien de Griecken oock gelijck als Pluto den Godt des rijckdoms hieten, en blindt te zijn gheweest versierden. Ceres woonde eenighen tijdt te Corfu, een Eylandt doe geheeten Corcyre, in de Stadt geheeten Drepan, oft Drepanum, nae de seyssen oft sickel, die Saturnus daer in hadde laten vallen, soo Apollonius in zijn vierde Boeck ghetuyght. Ander meenen, nae een ander sickel, die syVulcano liet maken, om den Titans te leeren oogsten, oft om haer self mede te arbeyden: doch wasser in Sicilien een stadt Drepan geheeten, en dat heele Landt was om zijn vruchtbaerheyt haer toeghewijdt. Ceres doe sy de Weerelt overswerfde, soeckende | |
[Folio 48v]
| |
haer dochter, quam in der stadt Eleusia herbergen tot den Coning aldaer, die Eleusius hiet, en zijn Wijf Hyone, welcke ghelegen was van den jongen Triptolemus, en also men daer een Voester toe socht, heeft Ceres haer hier toe aengeboden: dese heeft haer voester-kindt s'daegs met Godlijcke melck gevoedt, en rekedet oft verberghdet des nachts in't vyer, sonder dat het yemandt van t'huysgesin wist. Den Vader siende zijn kindt soo heel mercklijck toenemen, bysonder des nachts, en dat het soo heel wel gevoedstert was, was hy begeerich hoe het mocht toegaen: en dat hebbende bevonden, en ghemerckt, datter wat Godlijcx mede bemoeyt was, hy was soo verbaest, dat hy wilde gheroep maken. Ceres niet willende ghekent wesen, doodde Eleusium, en gaf Triptolemo eenen waghen, daer Draken aen gespannen waren, op dat hy al de Weerelt door reysende, t'volck in alle Landen soude leeren saeyen het zaedt, en alle vruchten der aerden telen. Van Triptolemus gheslacht zijn noch ander meyningenGa naar voetnoot* hier ondienstigh. Hy was d'eerste die den ploegh gebruyckte, en t'kouter ghevonden heeft, soo Plinius en Virgilius ghetuygen. Hy leerde oock de heel noodighe Landtbouw- en Saey-const verscheyden volcken, gelijck hem zijn Voester hadde gheleert en gheboden. Hy soude, nae sommiger meeninge dese Const, oock de wijse van Steden bouwen en stichten, hebben gheleert eenen Eumelus, welcken dees wetenschappen ghebracht heeft te Patara, Stadt in Achaien: van daer zijn dees Consten naderhant over al de Weerelt door verspreyt. Daer wordt oock vertelt, dat den soon van desen Eumelus, gheheeten Antheus, hem bestondt de Draken aen Triptolemus waghen in te spannen: maer datse hem soo verscheurden, datter hy van starf. Daerom en wordt CereriGa naar voetnoot* niet alleen toegeschreven, te hebben ghevonden, en den volcke gheleert, boomen planten, sonderlinge Vijghboomen, kooren en ander rondt zaedt saeyen: maer oock maeyen, dorsschen, met den Ossen, malen en backen. Sommighe segghen, dat Bacchus haer broeder haer medegheselle oock was in dese Consten te vinden, en voort te leeren, die oock den Wijngaert opbracht te planten, als voor henen, daer van hem beschreven is, verhaelt is. Ceres, boven datse t'volck (dat woestlijck leefde, eyckelen, jae Menschen vleesch at) het kooren en t'broodt heeft deelachtich ghemaeckt, heeft der Menschen vuyle quade zedenGa naar voetnoot* verandert, door hun te bestellen goede oft ghenoech Godlijcke leeringhen en Wetten, waerom sy wierdt gheheeten Thesmophores, dat is, Wetgeefster: het welck hun oock genoech, als een seer behoeflijck tweede broodt, bequaem en dienstigh was, soo om hun landen af te palen, t'onderscheyden, en onderlinghe in de Weerelt goedertierlijck, eendrachtigh en vredigh te leven. Waerom sy oock, tot een teecken van dese eenicheyt gemaeckt te hebben, wel machGa naar voetnoot* voeren de huel, oft slaepbollen, daer elcke rond, zijnde ghenoech de Weerelt, met Landen en Zeen verdeelt, oft immer eenen vrijen staet oft stadt aenwijst, met de menichte der saeykens, die al van malcander af zijn ghescheyden met eyghen huyskens, en woonden ghelijck een stadt, met den straten, steghen en mueren. De Poeten segghen, dat haren waghen wort voort ghetrocken vanGa naar voetnoot* Draken oft Slanghen, waer by is te verstaen, dat het Landt-bouwen met wakentheyt en wijsheyt moet gheoeffent wesen, daer verscheyden gheleerde van hebben geschreven, als van een seer noodighe oft aldernoodighste Const, die met wackerheyt en wetenschap moet zijn gedreven: de Draeck is wakentheyt, en de Slanghe wijsheyt, te verstaen: ghelijck ook t'Medusen hooft vol | |
[Folio 49r]
| |
slanghen by Minerva, het teecken der wijsheyt en voorsichticheyt is. Oft, so eenige seggen, dese Draken oft slangen bewijsen, oft wijsen aen, het crom oft ront loopen van den twaelf-teeckenden dweers-riem des Hemels: want terwijlen datter de Son onder comt haren loop doen, maecktse t'ghesaey groeyende, en brengt het tot rijpicheyt: dat is ooc geseyt, dat Ceres (die self t'kooren is te verstaen) vrijdt Ialison, Iuppiters en Electrae soon: want Iuppiter is de warmheyt derGa naar voetnoot* locht, oft de locht selve, en Electra, neersticheyt: want de Griecken heeten de Sonne Elector, Ruymt bedde, oft wijckt bedde, als die met haer aencomende claerheyt den Menschen vermaent op te staen van den bedden, om vlijtigh tot hun werck en arbeydt te gaen. En t'ghelijckt of Ialison, den soon der verhaelde twee te verstaen is, de Somer-hette. Dus zijn hier wel noch een deel natuerlijcke bediedtnissen, al op het wassen en rijpen van het kooren, die niet veel by en brenghen: Des keeren wy ons weder tot Triptolemus, om yet sekers van zijn Fabel te verstaen. Hy is in seer oude tijden gheweest een Coningh van Athenen, alwaer doe eenen swaren dieren tijdt wesende, werdt zijnGa naar voetnoot* Vader van den volcke ghedoodt, om dat hy niemant niet en gaf, dan voedde zijnen soon Triptolemum ghenoech en overvloedich, en sagh ander Menschen van noot vergaen. Triptolemus vreesende dit rasende benoude volck, vluchte op een Schip, dat de Slanghe voor vaen oft teecken voerde: en comende in seer verre en overvloedige Landen, keerde vrolijck weder in zijn Landt, gheladen met tarwe, en verloste zijn volck van die groote ellendicheyt der uytnemender dierten, en verjoegh Linceum, die dat Landt en Coningrijcke hadde nae hem ghenomen, t'welck Triptolemus hem weder benam, en Linceus, als onweerdigh Menschen gheselschap (om dat hy t'Rijck en t'leven socht benemen, een die hem hadde gheleert t'kooren saeyen, en d'Offerhanden der Goddinne Ceres) most voorts in Wildernissen en Bosschen hem onderhouden. Dit gheeft ghenoechsaem uytcomst van de versieringe: maer aengaende den Scytischen Coningh Lyncus, die wijst aen, wat al quade vruchten uyt den wortel der booser giericheyt spruyten, en hoe t'quaet altijt zijnen Meester loont.
Eynde van t'vijfde Boeck. |
|