Het schilder-boeck

Het leven van Iaques de Gheyn, Schilder van Antwerpen.

Dat t'vast stadigh voornemen eens ernstighen ghemoedts crachtigh, en van groot vermoghen is, daer van worden daeghlijcx so veel voorbeelden ervaren en bespeurt, datmen derhalven is ghenoegh versekert. Dit

[fol. 294r]

can oock bevestight worden met t'leven van Iaques de Gheyn, dat ick nu te beschrijven voor hebbe: want van jeught aen tot de Teycken-const gheneyght wesende, heeft soo langh en veel volherdt, dat hy met grooten yver al climmende, hem eyndlijck heeft begheven eyghentlijck tot den beolyden Pinceel, met verwen te wercken en te schilderen, als wesende het opperste der Const, en den alder bequaemsten middel, om de Natuere in allen deelen met uytbeeldinghe ten alder ghelijcksten nae te comen. Hy was gheboren t'Antwerpen A^o. 1565. Sijn Vader Ian gheheeten, alsoo my is voor ghewis vertelt, was op geen Landt geboren, dan op de Suyer Zee, also de Moeder t'Scheep voer van Harlingen nae Amsterdam: zijn Ouders waren van der stadt Wtrecht, en aldaer ghesproten uyt een treflijck en eerlijck gheslacht: en was meer als ghemeen constigh Meester in Glaes-schrijven, als noch teghenwoordigh blijckt aen verscheyden schoon Glaes-vensteren, naemlijck vier groote heerlijcke formen op t'Choor van de Borgh-Kerck t'Antwerpen, als oock in de selve Stadt in de Minrebroers Kerck, daer hy voor d'Italiaensche Natie heeft ghemaeckt verscheyden glasen, welcke sonderlinge den Schilders, en Const-verstandige, wonder wel bevielen. My dunckt oock, t'Amsterdam in d'oude Kerck aen de West-sijde, van hem is een groote schoon forme, met seer schoon coleuren, en wist die ghebacken coleuren oft stucken seer behendigh te ghebruycken, t'zy bruyn oft licht, nae dat die dingen aen d'een eyndt oft d'ander eyndt lichter oft bruynder vallen, om zijn dinghen te doen verheffen. Hy had oock een suyver manier van cleyn conterfeytselkens in Verlichterije nae t'leven doen, en begon in't lest te schilderen van Oly-verwe: soo dat hy zijn patroonen, die hy voorhenen plach op Papier doen schilderen, self op groote doecken van Oly-verwe dede. Hy storf in't beste van zijn leven, oudt ontrent 50. Iar. Hy was een Man met een yeder vriendhoudigh gheneyght, en van elcken seer bemint, om zijnen vroylijcken vriendlijcken omgangh en wesen wille. Iaques zijn soon was doe maer 17. Iaren oudt, en hadde soo veel handelinghe van Glaes-schrijven, dat hy al s'Vaders begonnen werck opmaeckte: en also hy binnen s'Vaders leven t'Graef-ijser een weynigh gheoeffent hadde, beval hem den Vader in zijn uyterste, hem te houden aen t'Plaet-snijden, t'welck hy (soo veel de gheleghentheyt toeliet) ondertusschen dede: maer bleef langhen tijt aen t'Glaes-schrijven: oock oeffende hy hem in de handelinghe van Verlichten. Eyndlinghe gherakende bij Const-rijcken Goltzius te Haerlem, heeft vervolghens twee Iaer, onder goet onderwijs t'Plaet-snijden aldaer gheoeffent, en oock daer naer noch eenige Iaren, lijdende ten deele grooten afbreuck in de Const, door t'aenlockende jongh gheselschap, evenwel altijt meeninghe hebbende hem tot practiseren te begheven. En also de ghelegentheyt toeliet, begaf hem A^o. 1595. in den Houwlijcken staet: en bevindende hem in een onghewoon oft ongheloofde rust en stilheyt, nam doe voor zijn voorighe begheerte van studeren vlijtigh en stadigh te volbrengen, het welck hy dede, doch onderhiel noch eenighen tijt t'Plaet-snijden, een heel deel platen, so uyt zijn inventie als anders, vergaderende: maer bevindende (als vooren verhaelt is) t'schilderen bequaemst, om t'leven oft de Natuere te verghelijcken, werdt in hem den Schilder-lust meer en meer crachtigh, dat hy Plaet-snijden en Druckerije verlatende, beclaeghde zijnen verloopen tijt, welcken hem docht t'onnuttigh daer in door te hebben ghebracht. Bestaende dan ern-

[fol. 294v]

stigh te practiseren, bevondt seer noodigh, veel nae t'leven, en met eenen uyt den gheest te doen, om alsoo alle redenen der Const te leeren verstaen. Doe hy nu voor had aen te vanghen met den verwen, voor bedenckende dat hy swaerlijck de coleuren in hen verscheydentheden soude voor eerst connen onderscheyden, en recht kennen, bedocht hy om tijt winnen desen middel: hy bedeelde een Penneel wel in hondert viercanten, en teyckendese met Cijfer ghetalen aen in een Boecxken, en beschilderde dese viercanten met verscheyden coleuren, verscheyden graeuwen, groenen, ghelen, blaeuwen, rooden, carnatien, en ander vermengselen, ghevende soo veel hy mocht elck zijn eygen diepsel, en teyckendet bysonderlijck in't Boecxken aen, als geseyt is. Dese wijse, alhoewel onghewoonlijck wesende, was de Gheyn seer voorderlijck de verwen te kennen, dat hy bestondt te schilderen van Oly-verwe, om ondersoecken hoe hy met t'verwercken soude varen: en nam voor eerst voor een cleen Bloempotken nae t'leven, t'welck noch tegenwoordigh is tot d'Heer Heyndrick van Os t'Amsterdam: dit is heel suyver ghehandelt, en nae een eerste begin verwonderlijck. En hoewel zijnen hooghsten lust was tot Figueren, nam hy tot een ander proef onder handen, noch eenen grooteren Bloempot, met meeninghe te verbeteren t'gene hem in den eersten mishaeghde, en maeckte een groot glas, daer in staende eenen tuyl van bloemen, waer in hy groot gedult en suyverheyt te weghe bracht. Dit stuck heeft de Keyserlijcke Majesteyt ghecocht, met oock een cleen Boecxken, daer de Gheyn metter tijt eenige bloemkens van Verlichterije nae t'leven in hadde ghemaeckt, met oock veel cleene beestkens. Doe bevondt hy, dat de heel groote netticheyt in't vervolghen van zijn studie niet vorderlijck en was, en dat hy op een ander wijse hem aen te stellen hadde: des hy hem tot meerder stouticheyt begaf, en tot wat groots, bedenckende daer in de meeste Const te zijn gheleghen, alsment te weghe can brenghen. Doe gheviel, dat zijn Excellentie Graef Maurits in den slagh te Vlaender hadde vercregen een uytnemende schoon Peert van den doorlughtigen Ertshertogh, en liet segghen de Gheyn, dat hy't wilde van hem hebben gheschildert so groot als t'leven, het welck hy geern aennam te doen, te meer om dat hem t'groot heel in den sin lagh: dit Peerdt heeft hy dan also geschildert met eenen Man, die dat met den toom leydde. Hier in hadde hy zijn Excellentie wel voldaen, doch sy selven gantsch niet: en nam voor op een ander manier te besoecken, en schilderde eenen doots cop, die t'Amsterdam by Reynier Antonissen te sien is. Hier op is dit Iaer 1604. ghevolght de slapende Venus, die t'Amsterdam is te sien by d'Heer Willem Iacobsz. dit is een beeldt soo groot als t'leven, waer by light eenen slapenden Cupido: aen haer voeten comen twee Satyren, waer van den eenen al schroemende bestaet op te lichten een dunne doeck, dat haren schoot oft schaemte bedeckt. Dit werck (om vrylijck en ongheverwet mijn oordeel uyt te spreken) is van ordinantie, steldsel, proportie, handelinghe, en vloeyentheyt, uytnemende volcomen en verwonderlijck, nae een voor-begin van soo groote dinghen, daer de meeste cracht onser Consten in bestaet. Doch en achte niet, dat hy't daer by noch wil laten: want den lust tot d'aensoetende Schilder-const, sal zijnen geest niet ledigh noch vruchtloos laten: maer al stadigh tot beter en beter doen verwecken. De Gheyn heeft in't Plaet-snijden eenighe goede Discipelen voortghebracht: eerst den uytnemenden en vermaerden Ian Sanredam, woonende teghenwoordigh

[fol. 295r]

t'Assendelft. Oock eenen Zacharias Dolendo, die groot begin hadde, als aen eenighe dinghen van hem ghesneden ghesien can worden, so aen een Passyken van my gheteyckent, en anders. Hy hadde grooten lust tot de Const: maer is heel jongh ghestorven, hebbende door springhen in danssen, oft t'onmaetlijck drincken sich selven inwendich de longer gequetst, dat hy veel bloet ten mondt uyt begon lossen, en eyndlijck niet con gheholpen worden. Noch eenen Robert woonende t'Amsterdam: en eenen Cornelis, nu wesende in Vranckrijck.