Logo DBNL
Het schilder-boeck (1969)

Het schilder-boeck

(1969)–Karel van Mander–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

T'leven van Cornelis Cornelisz. uytnemende Schilder, van Haerlem.

Daer is onder den volcke een ghemeen ghevoelen, oft Spreeckwoordt, dat des eenes ongheluck is eens anders gheluck, oft dat neffens yemants ongheval noch wel eenigh gheluck can ghevoeght wesen: ghelijck den Hemel hem met s'Menschen ellendicheyt mede dooghende en beweeght te wesen bewijst. Doe de oude heerlijcke stadt Haerlem, de heele Weerelt was tot een verwonderlijck schouwspel, en een yeders fabel oft vertellinghe, doe sy den tijt van 31. weken t'groot en grouwlijck Spaensch ghewelt, beleghert wesende, heeft met swacke vesten en stercke ghemoeden metter vuyst wederstaen. Doe geluctet, oft corts daer na, dat om bewaren en open houden, een groot heerlijck huys op t'Sparen was ten besten ghegheven aen Pieter Schilder, te weten, Pieter den soon van den langhen Pier van Amsterdam, welcken te deser oorsaeck was t'verweckende voorbeeldt, en den eersten Meester van Cornelis Cornelisz. geboren te Haerlem Ao. 1562. wiens Ouder oft Ouders, om den krijgh t'ontwijcken, hun elder onthielen. Dit was Ao. 1572. en 1573. doe Cornelis noch heel jongh wesende, tot de Schilder-const gantsch gheneghen werdt, siende binnens huys oeffenen t'ghene daer Natuere hem toe geneyghde: want hy al van te vooren tot eenigh deel der Const scheen verwect te wesen, sittende dagen lang besigh met mes oft ander reetschap, om van roode backsteenen eenighe beeldinghe te snijden oft houwen. Dus heeft Cornelis in onse Const zijn begin ghenomen by den jonghen langhen Pier, dat een uytnemende Meester was in alle deelen onser Const, wel ervaren in zijn temperinghen der verwen, en dergelijcke, en heeft voortghebracht eenen, die zijn Meester eer lange Iaren meesterlijck overtrof: en gelijck oft de Schick-Godinnen hebben wilden, werdt noch jongh wesende gheheeten Cornelis Schilder, welcken toenaem hem erflijck toeghevallen, en by gebleven is, als des naems wel weerdigh wesende, en in alle deelen der Const uytnemende. Doe hy 17. Iaren maer Oudt was, en een goet Schilder, is hy getrocken in Vranckrijck tot Rouan: doch is om de Pest wille daer niet langh gebleven maer is ghecomen nae het Schilder-const gheruchtigh Antwerpen, alwaer

hy hem socht te begheven by eenighe van den besten Meesters: en aengesocht hebbende by Frans Poerbus, is eyndlijck ghecomen by Gillis Coigner, by welcken Meester den tijt van een Iaer hy hem heeft aenghewent een soeter en vloeyender manier van schilderen, gelijck ick eenen doeck heb ghesien, die hy daer ten huyse, oft corts na zijn vertreck van daer, hadde gedaen, waer in quamen eenighe Vroukens, seer vriendlijck ghedaen, aerdigh, en domlachtigh verdreven en verwrocht. Hy hadde daer oock ghedaen eenen Pot met alderley bloemen nae t'leven, doch (soo den Meester wou) met nouw geen groenicheyt by: welcke bloemen soo wel en schilderachtigh waren ghedaen, datse Coignet langhe tijt by hem hiel, sonder te willen vercoopen, om datse soo uytnemende waren ghehandelt. Doe Cornelis te Haerlem was gecomen, is hy cloecklijck in de Const voort ghevaren: en heeft onder ander ghelevert een Corporaelschap, oft Rot Schutters, nae t'leven gheconterfeyt, op't Schutters hof, oft d'oude Doelen te Haerlem: dit was in't Iaer 1853. doe ick te Haerlem eerst quam woonen, en was seer verwondert, hier sulcken Schilders te vinden, dit is seer wercklijck gheordineert, en alle de persoonen met den actien, hun conditien, oft gheneyghtheden uytghebeeldt: dit tot Comenschap ghewent waren, slaen malcander in de handt: die geern drincken, hebben de Can oft t'Glas, en so voort yeder in't zijn. Voort is dit werck in zijn gheheel uytnemende: de tronien, met goet ghelijcken, zijn seer wercklijck en vloeyende ghedaen: cleederen, handen, en anders, zijn oock desghelijcx uytnemende: soo dat dit stuck by allen anderen aldaer zijn plaets in weerden wel sal behouden. Hy heeft hem aengewent een vaste manier van schilderen, met een eyghen seker wijse van strijcken, daer hy tsindert altijt sonder verwisselen, oft anders te versoecken, gestadigh tot noch toe is by gebleven. Hy heeft oock ghemaeckt eenen grooten doeck in de hooghte, en was een Charitas, een sittende Vrouw, hebbende by haer eenige kinderen: onder ander, een dat een Cat hadde ghevat, en op hiel by den steert, en sy schijnende te crijten, hadde haren poot gheslaghen in de dgie oft been van het kindt, dat scheen voelende dit crabben natuerlijck te crijten, d'welck wonder versierlijck en bevallijck was te sien, en een seer uytnemende stuck. Doch Cornelis werdt door eenen die't mede nam in Vranckrijck, quaden dienst daer aen ghedaen: want hy tsindert noyt stuck, Man noch t'gheldt, daer van en heeft ghesien. Hier na maeckte hy noch een langwerpigh groot stuck, van de onmaetlijcke vreckheyt, en onmaetlijcke miltheyt, die Roosen voor Verckenen stroyde, wesende oock een aerdighe inventie, en uytnemende wel gheschildert. Ondertusschen quam Cornelis zijn aenporrende natuere grootlijcx te hulp, met uyt nemende veel en vlijtigh te teyckenen nae t'leven, daer toe uytsoeckende van de beste en schoonste roerende en levende Antijcke beelden, die wy hier ghenoegh binnens Landts hebben, als de ghewiste en alderbeste studie die men vinden mach, als men soo volcomen oordeel heeft, het schoonste uyt het schoon t'onderscheyden. Soo dat ick wel ghetuyghen can, dat de Const Cornelis niet al slapende aen is ghecomen: maer heeftse vercregen en betaelt met grooten arbeydt: en wieder meent anders aen te comen in sulcken volcomenheyt, die sal hem ijdelder handt en bedroghen vinden, niet hebbende ten lesten als de schaduwe der Const. Cornelis wesende in dese zijn studie onledigh, maeckte eenen grooten doeck in de lengte, van een Diluvie, welcke naemaels gheraeckte

in de handen van den Graef van Leycester uyt Engelandt, en was wonderlijck gedaen en wel gestudeert. Doe hy in't alderbeste zijner studie was, maeckte hy een Serpent-bijtinghe, langwerpigh op eenen grooten doeck, en noch eenen grooten doeck in de hooghte, wesende den val van Lucifer, dese twee stucken hadde van hem Iacob Ravart t'Amsterdam. Van dese twee en can ick niet volcomlijck ghenoegh schrijven, wat uytnemende studie in alle de verscheyden Actituden der naeckten te weghe ghebracht is, en is jammer dat sulcke dinghen niet in ghemeen plaets te sien en zijn: want hy in desen tijdt sonderlinghe op de Const van teyckenen, wel stellen, proportie, en ander deel seer nouw heeft ghelet. Veel ander stucken cleen en groot heeft hy tsindert ghedaen, doch veel tijts naeckten: onder ander, een eerste Weerelt oft gulde Eeuwe, welck stuck noch is t'Amsterdam by den Const-verstandighen Heer Hendrick Louwersz. Spieghel, en is uytnemende ghehandelt, op de naeckten is wonder ghelet, en oock op de vellicheyt, en voukens, die in't leven in handen en ander deelen te sien zijn: dit is oock wel een van zijn besonderste dingen. Te Leyden, tot d'Heer Bartholomeus Ferreris, is oock van hem een groot stuck met verscheyden naeckten, wesende een Diluvie, oft Serpent-bijtinghe, die oock wel ghehandelt is. Tot Melchior Wijntgis, te Middelborgh, is van hem een uytnemende Adam en Eva, oock twaelf cleenachtige stucken op Penneelen, wesende de Passie Christi, seer aerdigh en wel ghedaen: oock een seer fraey stuck van de reyninghe der kinderen Israels in de Iordane. Vroegher is van hem ghedaen een groote Kinder-doodinghe, de welcke is te sien te Haerlem, in't Princen Hof, waer aen comen deuren van Marten Hemskerck, welck is een uytnemende stuck. Hier sietmen veel gewoel van naeckte Kinderdooders, en den ernst der Moeders, hen kinderen te behoeden: oock verscheyden Carnatien van verscheyden ouderdommen, so van Mannen, Vrouwen, als dat teer jongh vleesch der kinderen, en t'veranderen door de doot in den uytgebloedde lichamen. Noch isser eenen grooten Adam en Eva in de hooghte, boven een deur, en zijn beelden soo groot als t'leven, seer heerlijck gedaen. Daer is oock ter selver plaetse in een Camer een groot stuck, een heel vack muers beslaende, wesende een Goden bancket, oft Bruyloft van Peleus en Thetis, daer den twist-appel door Tweedracht wort geworpen, en is een uytnemende constigh stuck, en aerdigh van inventie. Nae dese en meer ander heerlijcke wercken, heeft Cornelis meer als voorhenen beginnen letten op het coloreren der naeckten, daer hy nu wonderlijck in is verandert, waer in te dien deele nu een groot mercklijck onderscheyt wort ghesien, ghelijck zijn wercken tegenwoordigh, by de voorleden ghestelt wesende, daedlijck tuyghen. Onder ander, heeft een uytnemende schoon stuck gedaen Ao. 1602. en is te sien tot Ian Mathijssen, in't See-peerdt te Haerlem, wesende de verweckinge Lasari, t'welck heerlijck, playsant, gloeyende, wel ghedaen en gehandelt is. Daer is oock t'Amsterdam, tot den Const-lievighen Heer Willem Iacobsz. van Cornelis een cleenachtigh stuck, de meeste beelden eenen voet hoogh, wesende ooc een Thetis Bruyloft, playsant gheordineert, met seer veel heel tronien, naeckten, en anders, en is seer vroylijck en aerdigh geschildert. Veel ander stucken (te langh om verhalen) zijn tot den Const-beminders van hem te sien: oock veel heerlijcke schoon Conterfeytsels, de welcke hy beter als geern doet, dewijl hy zijnen gheest tot soo een besonder dingen niet can begeven. Hy nu Ao. 1604. wesende een Man

van 42. Iaer, in't beste zijns levens, en noch stadich doende in de Const, laten wy hem in zijn stille bevallijcke oeffeninghe geluckich voort varen. Hy heeft eenighe goede Discipelen voort gebracht: onder ander, en besonder, den broeder van den uytnemensten Orgelist oft Orpheus van Amsterdam, Ian Pietersz. gheheeten Geerit Pietersz.* Desen Geerit hadde zijn begin ghenomen by Iacob Lenartsz. t'Amsterdam, wiens Vader was een Zee-man van Santvoort: maer Lenart was een goet Schilder, en uytnemende Glaes-schrijver, wonder veerdich en aerdigh van handelinghe, datmen zijns ghelijcke in zijnen tijt qualijck hadde weten te vinden. Geerit heeft hier soo toeghenomen, dat eyndlingh den Meester hem seyde niet verder te connen onderwijsen, dat hy een beter oft meerder Meester behoefde te becomen. Dus werdt hy bestelt door oock hulp oft voorspraeck van Iacob Rauwaert, by Cornelis Schilder, en was (als my dunckt) zijnen eersten Discipel. Doe Geerit hier in een Iaer oft twee seer in de Const was ghevordert, bleef noch dry oft vier Iaer te Haerlem op zijn selven werckende, en daeghlijcx practiserende nae t'leven, soo dat hy uytnemende verstandigh in naeckten is geworden: en ick acht, datmen weynich onder de Nederlanders sulcken stadighen vlijt siet, oft oyt ghesien heeft, als hy te dier tijt dede, om in de Const toe te nemen, en geschickt te worden, en dat met sulcken lust, dat hy seyde, niet te willen wisselen de Pinceelen teghen den Coningh-staf van Spaengien, willende liever een goet Schilder als groot Prince worden. Tsindert heeft hy t'Antwerpen gewoont, en etlijcke Iaren te Room: en is noch daeghlijcx binnen Amsterdam in de Const doende, makende verscheyden heerlijcke wercken, en hem selven gheruchtigh, hem bewijsende een uytnemende Meester: voeghde maer t'gheluck hem oorsaeck by, te maken, oft voor handen te hebben, eenighe groote treflijcke stucken, ghelijck zijnen gheest en handt oyt gheneyght hebben gheweest te doen, soo soudemen zijnen lust en verstant wonderlijck sien wercken, en heerlijcke dinghen te weghe brenghen, daer hy veel den tijdt door moet brenghen, met te maken Conterfeytselen, en ander cleen wercken, welcke dinghen by den Borghers en Const-liefdighe t'Amsterdam, seer wel en uytnemende ghehandelt, ghesien connen worden. Hy heeft eenighe goede Discipelen voort ghebracht, eenen Govert* ghenaemt, seer cluchtigh van Landtschap en beeldekens. Oock eenen Pieter Lasman*, daer goede hope toe is, wesende nu in Italien. Cornelis Cornelissen heeft noch ghehadt eenen Discipel van Delft, die sy hieten langen Ian:* desen hadde een groot begin, en is vroegh ghestorven. Een ander van Delft, Cornelis Iacobs*, is noch oock een goet Meester, en veerdigh. Oock eenen Cornelis Enghelsen*, van der Goude, een seer goet Schilder, en uytnemende Conterfeyter nae t'leven. Noch eenen Gerrit Nop*, van Haerlem, die langhen tijdt buytens landts, te Room en elder, hem heeft ghehouden welcken t'huys verwacht wesende, t'zijner const met den wercken hem mach bewijsen te wesen, sulck een als van hem is te verhopen. Desghelijcx oock Zacharias van Alcmaer*, en ander, die hun buytens landts grootlijcx mogen hebben verbetert.


Vorige Volgende