Het schilder-boeck

Het leven van Cornelis Ketel, uytnemende Schilder, van der Goude.

Men bevindt onder de Ieught eenighe, die in't aenvangen onser Schilder-const, teghen Natuere aenloopende, ghestuyt worden, datse niet en connen voort comen, wat vlijt sy doen. Ander zijnder, die Natuere gonstigh is te brenghen tot volcomenheyt, dan zijn haer al t'ondanckbaer, door dat Ouders rijckdom hun inbeeldt een vaste hope, van met de gheesselen der armoede en behoeflijckheyt niet te zijn ghedreven tot den arbeyt, en wetende dat hun den cost gheboren is, willen hun selven niet pijnighen, om hunnen gheest behulpigh te wesen. Het zijnder oock, die hun Natuere oft goeden gheest al te veel betrouwen oft oplegghen, sonder met neersticheyt te baet te comen, soo dat sulcke tot geenen loflijcken eyndt geraken. Maer die de handt reyckende Natuere met stadigen vlijt leer-lustigh voet houden en versellen, die ghenutten eyndlijck met vreuchden de vruchten van den voorhenen gheleden arbeydt, ghelijck het velen gheschiet en wel bekent is, dat hier in t'gheluck den voorsichtighen is toeghevallen. Dit sal my oock niet versaken den Poeetlijcken Schilder Cornelis Ketel, welcken van jongs aen sonderlinghe neersticheyt om leeren toeleyde: want doe hy maer en was elf Iaren oudt, hem voelende door de gheneghentheyt de Schilder-const te leeren ghedronghen, had hy zijn eerst onderwijs by een zijn Oom, een taemlijck Schilder, hebbende doch meerder wetenschap en oordeel, als handelinghe. Ketel hier in vlijt te boven gaende alle Iongers van den heelen Winckel, gaf een Glaes-schrijver Dirck Pietersz. Crabeth, zijn Ooms goeden vriendt wesende, den jonghen goeden moedt, siende zijnen ernst so groot om leeren, seggende: dit wil een van de hondert worden, die tot volcomenheyt comen. Dit versterckte Ketel zijn hope, en maeckte hem vyerigher in't teyckenen uyt den gheest en conterfeyten, oock zijn eyghen vindingen te schilderen. Hy is geboren ter Goude, in't Iaer 1548. Sondaegs voor Palmsondagh. Doe nu Ketel 18. Iaer oudt was, quam hy by Anthonis Blocklandt te Delft, en woonde daer een Iaer, welck was t'Iaer 1565. In't Iaer 1566. trock hy nae Parijs in Vranckrijck, en quam te Fonteyne Bleau, doe hy had vernomen, datter eenige jonghe Nederlanders, Ieroon Vrancks, Aper Fransen, Hans de Maeyer, en Denijs van Wtrecht, t'samen practiseerden, by dese werdt hy geern in gheselschap ghenomen, en leerden t'saem om strijdt, met grooter vrolijckheyt en eendracht, tot dat nae eenighe Maenden den Coningh zijn Hof daer quam houden, doe mosten sy vertrecken, des quam Ketel weder te Parijs, en cocht zijn costen tot s'Conings Glaes-maker, Mr. Ioan de la Hame, daer hy een eyghen Camer hadde, schilderende van Historien: maer also te Parijs van s'Conings weghen een sterck ghebodt was ghedaen, dat alle vreemde, die daer geen twee Iaer hadden ghewoont, en van onder t'ghebiedt des Conings van Spaengien waren, mosten op lijfstraf vertrecken, om datter veel gevluchte uyt Nederlandt waren, t'zy om t'beeldtstormen, Religie, oft derghelijcke, soo dat Ketel ongheraden vondt

[fol. 275r]

daer te blijven: des hy met eenen ontgaende de Parijssche moort, is gecomen in Hollandt, met meeninghe de reyse noch eens te vervatten na Vranckrijck oft Italien: doch den tijt om t'onveylich reysen woudt niet lijden, so dat hy ontrent ses Iaren is ghebleven in zijn gheboort-stadt Goude, alwaer veel soete wel singhende Syrenekens hem seer toeghedaen waren, makende hem ten besten eenighe vryagie Liedekens. Doch also door den krijgh daer van schilderen niet te doen viel, vertrock A^o. 1573. nae Enghelandt, en quam te Londen, ten huyse van een Beeldt-snijder en Architect zijn Landtsman, zijn Ooms groot vriendt en kennis, die hem vriendlijck ontfing, niet willende dat hy elder soude wesen. Hier zijnde, vercocht eenige stucken, die hy in't Lant had ghedaen, en quam in kennis van den Oosterlinghen, daer hy veel voor creegh te doen van conterfeyten nae t'leven. Hier quam hy in Houwlijck met zijn tegenwoordige Huysvrouw, die uyt Hollandt ontboden wesende te Londen is ghecomen, en woonden daer ontrent acht Iaer, veel wercks hebbende van conterfeyten, maer geen Historien, daer doch zijnen geest altijt was toe gheneghen: des maeckte hy een stuck op doeck met beelden meerder als t'leven, wesende een beduydinge, hoe Sterckheyt van Wijsheyt en Voorsichticheyt wort verwonnen, welck hem afcocht een treflijck Iongman, Engels Coopman, ghenaemt Mr. Pieter Hachten, die't verschonck aen d'Heer Christoffel Hatten, die hoogh Cancelier is ghestorven. A^o. 1578. conterfeytte Ketel de Coninginne van Engelandt nae t'leven: haer Majesteyt sat te ghevalle van den hoogh gheboren Graef van Hertfort, op t'huys te Hantworth, daer sy by d'Hertoginne van Sommersit, Moeder des selven Graefs, ten eten was. Ketel conterfeytte oock den Graef van Oxfoort, geboren hoogh Camerling, met noch veel meer groote Heeren van den Adel, met Vrouwen en kinderen, eenige ten voeten uyt soo groot als t'leven. In't Iaer 1581. vertrack hy uyt Enghelandt nae Hollandt, en quam woonen t'Amsterdam, daer hem veel voor quam te conterfeyten nae t'leven. Onder ander, een Corporaelschap van Schutters leverde hy op de Cleuveniers Doelen, waer van Capiteyn was Harman Rodenborgh Beths, daer hy sich selven oock in conterfeytte in profijl. Dese staen of sy stonden op een Galerije, so datter in plaets van Colomnen comen eenighe seer aerdighe termen, die wat verheven en uytghesneden zijn, en daer op seer verheven gheschildert, soo dat het een onghemeen manier en aerdighe ghedaent van Lijsten is. De tronien met goet ghelijcken, steldselen der beelden, sijden, en cleeren, zijn uytnemende gehandelt. Onder comen eenighe sinnekens van wit en swart, en twee staende Figueren, als van Coper, wesende Mars en Vulcanus. Hier by om den sin te verstaen heeft hy dusch ghedicht ghevoeght:

Ghy wreede Mars, laet af van bloed'ghe daden,

Vulcanus ghy, van wapens meer te smeden,
D'wijl onder voet ghebonden zijn dees quaden,
Haet, Eyghen baet, Nijdt, Tweedracht, vol onvreden.

Ketel heeft oock gheordineert en gheschildert twee gheestlijcke Moralen oft sinnekens: een, daer de Deughden verwinninge hebben over d'Ondeughden, dit hiet hy de Triumphe der Deught. T'ander was, daer d'Ondeughden zege hebben over de Deughden, geheeten Triumphe des Ondeughts. Dese stucken heb ick ghesien tot eersamen Heer Ioan van Weely t'Amsterdam, seer aerdich

[fol. 275v]

gheschildert: de uytbeeldingen deser deughden en ondeughden wonder gheestigh en versierlijck wesende, van allen omstandt en byvoeginge, na den aerdt en wesen elcker Personagie, oock geestich en fraey gheordineert. Tot verclaringhe deser, zijn van hem dees ghedichten:

Den Nijdt, de Tweedracht, Strijdt, en wreede Tyrannije,

Hier ligghen onder voet, in crachten heel verstout:
Daer Wijsheyt t'Landt regeert met goede Policije,
Iustitia besorght den Vrede staende houdt,
Oock daermen Liefd' en Trouw' in't openbaer aenschouwt,
En dat d'een d'ander kust, omhelst in vriendschaps toonen,
Daer Liefd' van haer uyt seyndt haer Vruchten menichvout,
Met Palm en Lauwren groen, om Deught daer mede croonen,
Hier sietmen Waerheyt reyn in't alderhooghste woonen,
Die siet door Sterckt en Maet haer Rijcke werdt vermeert
In't helder clare Licht, tot hare Deughts verschoonen.
Wel t'Rijck daer Ootmoedt staegh des Waerheyts Wetten eert.

Alwaer de Helsche Nijdt haer vrucht Tweedracht schuyft voort

Door doncker Wolcken swart des Onverstandts met list,
Die met haer Pijlen werpt de Deughden soo verstoort,
Gherechticheyt oock quetst, dat sy hier wort ghemist,
Daer leyt de Waerheyt naeckt ghevallen door den Twist,
En wort van Tyrannije in't lijf seer fel ghesteken,
Waer Oorlogh in den mist des Boosheyts toegherist,
Ghereet staet met zijn Sweerdt, om wreedlijck hem te wreken
Dan over Trouw' en Liefd', die vallend' moeten breken,
Haer Vruchtkens jongh en teer ontschieten haer in schandt,
De Wijsheyt, Policije, en Vrede zijn gheweken,
Wee t'Rijck daer Boosheyt heeft ghenomen d'overhandt.

Ontrent t'Iaer 1584. heeft Ketel oock ghemaeckt een opsiende Paulus, soo groot als t'leven, tot aen de knien, naer t'leven van Rutger Iansz. gedaen voor Hans Ophogen. Voor wiens broeder Thomas Ophogen hy de selve noch eens maeckte, met noch vijf beelden daer toe, te weten: Petrus beclaghende dat hy Christum versaeckt hadde: de bekeerde Sondersse Magdalena: de Publicaen: Saul vallende in zijn sweerdt: Iudas hem selven verhanghende: welcke ses stucks noch zijn tot Dantzick, ten huyse van den voorschreven Thomas Ophoghen, en zijn in allen deelen der Const seer wel ghehandelt, en heerlijck gheschildert. In't Iaer 1589. leverde hy noch een Corporaelschap op de Handtboogh-Doelen, daer Capiteyn af was Dirck Roosecrans, alsoo groot als t'leven, al over eynde staende, seer heerlijck gheschildert, en cierlijck om aensien, met oock een nieuw inventie van een lijst. De Conterfeytselen die hier en daer van hem zijn, zijn seer veel en wel ghedaen. Onder ander, een ten voeten uyt als t'leven, voor eenen Hoopman Neck, desghelijcx zijn Vrouw. Maer dinghen boven al verwonderlijck zijn eenige Conterfeytselen, die heel suyver en net van hem zijn ghedaen: Eerstlijck, eenen Andries Vrericksen: Tweedst, ee-

[fol. 276r]

nen Ian Lammersen, hebbende in een handt eenen Oraengien-appel: Derdst, Secretaris Haen: Vierdst, een Goutsmit, een tronie half als t'leven. Dit zijn al Amsterdammers. Vijfst, een Venetiaen, die t'Amsterdam een heerlijck groot schip liet maken, en was een Magnifico, genoemt Francesco Morosini, dit was een uytnemende heerlijcke tronie: en maeckte daer eene teghen, anders om, met den vingheren sonder Pinceel, die oock seer wel gheleeck. Sest, een seer wel ghedaen tronie, wesende t'Conterfeytsel van Vincent Iacobsen de Wijn-peyler, van Amsterdam, met eenen goeden Franckfoorder Rijnsche Wijn in de handt, uytnemende suyver, welcke oock haren welstandt van verre niet en weyghert. Sevenst, een Portugeessche Dochter. Achtst, eenen Simen Lock Amsterdammer. Dit Conterfeytsel, dat t'uytnemenste van al is, is nu in den Hage tot Procureur Lock. Onder veel ander schoon Conterfeytselen van hem gedaen, heeft onder handen twaelf Apostelen met den Christus, tronien, grooter oft also groot als t'leven, en zijn conterfeytselen van eenighe Schilders en Const toeghedane, seer aerdigh ghehandelt en goet van teyckeninge. Onder ander isser oock de tronie van seer Const-rijcken Beeldtsnijder Hendrick de Keyser, Bouw-meester der stadt Amsterdam, seer wel ghelijckende. Noch heb ick met mijn wel bevallen gesien 12. Apostel tronien, met de handen groot als t'leven, van hem seer cloeck ghehandelt, en zijn tot Parijs ten huyse van Iacob Ketel zijn Neef, Ingenieur van den Coning van Vrancrijck, een wonder Man in zijn Const, die oock te Mylanen in s'Conings van Spaengien dienst is gheweest. Ketel ghelijck hy van Natueren een Voesterlingh der Muses is, heeft oock ghelijckende den ouden Timanthes veel heymlijcke verstanden in zijn wercken te weghe ghebracht, en sin-rijcke beduydtselen te kennen ghegheven. Eerstlijck, een ordinantie in teyckeninghe, uytwijsende dry oorsaken, waerom alle Consten gheleert worden. Hier neffens tot verclaringhe is van hem dit ghedicht:

Dry dinghen yeder meest te leeren Const beweghen,

T'een Geldt is, tweedde Eer, en t'derde Liefd' tot Const,
Die Geldt soeckt, giericheyt hier op den wegh comt teghen,
Belet zijn voortgang hem, dies hy maer leert op t'rondst.

Maer die nae Eere staet, verwerft wat meerder Ionst,

Midts ydel glory can ten Consten boom toeleyden:
Dan soo hy om de vrucht, niet om den boom begonst,
Hy onrijp plocken sal geen recht ghenot van beyden.

Die d'aengheboren lust den wegh hier gaet bereyden,

En staegh met vlam de Liefd' daer toe drijft voort met cracht,
Van dees sal neersticheyt noch patiency scheyden,
Waer door in arbeydt hy tot Consten werdt ghebracht,
Wiens oefning naemaels Faem met Geldt en Eer versacht.

Afgonstigh Haet en Nijt, en Achterclap uyt spijt,

Hen teghen Fama setten:

T'gherucht vlieght nochtans voort, dies elck een siet en hoort

Van yeghlijcx werck ghetuyghen:

Doch Waerheyt met den Tijdt, in't licht comt, oft wat lijdt,

Geen dingh can't haer beletten.

[fol. 276v]

 

Dies Nijdt t'hert knaeght ghestoort, de Spin fenijn uyt coordt,^*

 

Daer Biekens honigh suyghen.

Dit sinneken van den Boom der Consten, was oock van hem noch beduydt op eenen gheestlijcken sin, het was in Brabant gesonden, en is noch t'Hamborgh, tot d'Heer Domenicus van Vffele, in de gruening-straet, daer het den lichten dagh, en den Const-hongherighen oogen, maer te veel in een kist onthouden wort. Ketel heeft oock ter begheert van Raphael Sadeler gheteyckent een sinneken, daer midden Musica, Pictura, en Poësia, sit de Liefde met een brandend' hert by een Fonteyn, haer ghesicht nae de schilderije, en t'ghehoor tot de Musijcke keerende. Op de Fonteyn sit met een kindeken uytghebeelt Genegentheyt, dat water pist, hebbende by hem Subtijlheyt, met der Slanghe beduydt, en bewijst met veel aerdighe omstandicheyt, de Liefde te wesen de Fonteyn der Consten. Dit selve drijft hy noch op eenen gheestlijcken sin: des is dan boven back der Fonteynen met Seraphinnen hoofden gheciert, uyt welcke Lof-geester monden t'Fonteyn-water der Consten (als tot Godes prijs) vlietet. En dewijl der Constnaers aert en begeerte streckt tot hoogheyt, eer en prijs, is dese begeerlijckheyt uytghebeeldt met Louwer-crans en Palm-tack. Onder ander sit Pictura, en schildert de Historie van Icarus en Daedalus, om de maethoudicheyt den Constnaren in latendunckenheyt voor te houden: om dit perck comt oock eenen boordt, en begrijpt in hem vier beelden. Neersticheyt, spinnende, met eenen Oyvaer, by hebbende swepen en sporen. Ten tweedden, Arbeydt, met spa, hamer, Ossen-huydt, en dorsvleghels. Ten derden, Verduldicheyt, met een Voghel-koyken met een Voghelken in, by hebbende een Lam, en Sant-looper, achter haer hanghende boeyen. Ten vierden, isser t'Gebruyck oft Oefninge, met eenen pijl in de handt, die sy worpt door eenen Ring, den eenen voet hebbende op een uer-glas, achter hanghen handt-boghen. By elck deser Beelden hangen twee brandende Lampen, als uyt een grotissich loof-werck spruytende. Hier wort bewesen, dat Oeffeninge metter tijt volcomen wordt, en dat door vier uyterlijcke middelen de voorgemelde crachten hen licht openbaren, ghelijck alle Consten door dees vereenighde Deuchden te voorschijn comende, lichten zijn op der Aerden. Hy heeft noch gheschildert een sinneken van lack en wit, een volwassen naeckt Man, treedt met eenen voet op t'hooft van een Ossen-huydt, met den anderen op een graef, schrijdende over eenen ancker, welcken hy metter handt by den ringh ophoudt, heeft oock een sweep en twee sporen, en op den erm een Vrouw gheladen, en als in zijn ghewelt, met haer wesende de Const beduydt, die in haer hoogh opgheheven rechter handt heeft eenen Lauwer-crans, daer den Man oock met zijn rechter handt, houdende een doorschoten brandende hert, om aengeraken nae reyckt: de Vrouwe rust met den teenen op eenen Sandt-looper, welcken heeft aen d'een sijde eenen dagh-vloghel, en aen d'ander eenen nacht, oft Vleermuys vloghel, en wijst met haer slincke handt op een Lammeken, dat om hoogh siet nae de Const: een knielende Ionghsken houdt den eenen erm om den hals van t'Lam, met d'ander handt opnemende een Pallet met verwen, als gheneyght de Schilder-const met ghedult te leeren: aen d'ander sijde van de schrijdende Postuere, die op den rugghe wort ghesien, leyt eenen jonghen, vattende met d'een handt eenen Ossen-hoorn, met d'ander een Musijck Boeck, gheneghen een Musicien te worden, hebbende by hem alder-

* VVt coordt, is uytbraeckt gheseyt.

[fol. 277r]

ley Musijck-tuygh. In de Locht comen aen d'een sijde twee kinderkens, het een den Geest, t'ander Lust beduydende, dese drijven t'vlammigh hert tot neersticheyt, t'welck sweep en sporen beduyden, die den Man in de handt heeft: aen d'ander sijde van verre comt oock eenen ghebooghden Cupido, die t'pijlken in't hert geschoten heeft. In't verschieten sietmen eenige Ruwijnen, aenwijsende Room te wesen de studeer-plaets der Schilder-jeught. Dit stucxken is te sien tot Amsterdam by den Const-liefdighen Heer Secretaris Haen. Tot verclaringhe is van hem dit ghedicht:

De Hope sal o Ieught u niet ontrijven,

Dus arbeydt vry lijdtsamigh met den tijdt,
Soo Geest en Lust u hert ghestadich drijven
Tot Neersticheyt, ghy crijght al t'geen gy vrijdt.

Daer is oock van hem seer constigh geschildert een groot stuck van de naeckte Waerheyt, in gedaente van een schoon Vrouw, slapende op een seer schoon Antijcksche cierlijcke Koetse, oft slaepstede, aen t'hooft hebbende in een claerheyt eenen Seraphin, beteeckenende de Deught. De vermomde Logen uytgebeelt als eenen Satyr, boven een Mensche, onder een Bock ghelijckende, climt in gedaent der Waerheyt op t'bedde, wiens Momaensicht wort door de cracht van des Waerheyts Deught afghestooten: dese is uytghebeeldt in ghedaen- van een sterck Man met Arents vloghelen, gelijckende den Tijdt, de Loghen druckende de schouderen, dat hy haer schijnt de lenden te breken: dit stuck is oock t'Amsterdam. Hier op dit ghedicht:

De naeckte Waerheyt vry mach hier gherust wel slapen,

Ghemerckt de clare Deught ghestadich by haer waeckt,
Want of schoon Loghen schalck haer listigh meent betrapen,
Hy vindt hem haest belet: want Deughts cracht hem op maeckt,
Die hem soo druckt en plet, dat hem den rugghe craeckt.

Noch isser in de selve Stadt van hem, in de Calverstraet, in't Hof van Hollandt, tot Meester Claes, een sinneken, een stuck gheschildert en seer wel ghecoloreert. Op dese meeninghe:

T'Vernuft ontwapent van den Wijn,

Van Venus, en van Geldts begheeren,
Door het Misbruyck (een oudt fenijn)
Ghecleedt wordt met Sottinne cleeren.

Hier is uytghebeeldt t'Vernuft, als een weerloose verwonnen Vrouw, ontbloot van haer wapenen, als Helm, Schildt, en Lance, light onder voet, door het misbruyck van Vrouw, Wijn en Gelt, te weten: Venus sittende met eenen bandt, ghestrickt hebbende t'Vernuft aen den voet: achter haer staet Cupido, oft t'begeeren, welcken treckende de pees van zijnen boogh des dryvoudighen onmaets, mickt op't Vernuft. Bacchus met een vergulde kruyck in d'een handt, in d'ander een Cristalijn glas met rooden Wijn, schijnt t'Vernuft te prickelen, boven haer vermoghen te drincken, de reflectie des rooden Wijns schaduwende op haer voorhooft. Weynich voorder is Giericheyt doende, uyt een rijcklijcke kist een Stock-beurs nemende, op t'decksel is uytgebeeldt Midas, die alles wat hy aenroert gout maect. T'Misbruyck, als een oudt Satyr in't doncker, treckt t'Vernuft een Sots-cap aen. Daer is oock tot den voorverhaelden Secretaris Haen, van Ketel een seer schoon stuck

[fol. 277v]

van de seven Deughden. Noch is van hem een Morael op't Spreeckwoort, T'begheeren heeft geen rust, uytghebeeldt aldus: De Mensch schrijdende over eenen grondtloosen put, wort de ooghen verblint van het vleesch: achter hem wast het seer gheneeslijck cruydt Peton, waer onder aen de wortel light een nieuw boren kindt, welck cruydt t'leven der Sielen beduydt: voor hem wast t'vergiftighste cruydt Napellis: onder aen de wortel een doots-hooft, beduyt de doot der Sielen, t'welck is het tijdlijcke goedt, daer de Mensch so seer om woelt, dat hy het toecomende ter salicheyt dienende versuymt: de lacchende Fortuyn, in haer seyl hebbende den Godt des Rijckdoms, uytstortende alles wat den Mensch nae t'vleesch begeeren om wenscht, is hem te wille: dan t'onversadigh begheeren, staende met eenen voet op een onrust, heeft geen rust. Tot verclaringhe zijn van hem dees veerskens:

Een woelend' aerdtsche Mensch door t'vleesch is soo verblent,

Dat hy geen Godt en kent, derhalven t'quaet hem lust,
En wenscht oock menich wensch, vernoeghloos sonder endt,
Of't hem t'gheluck al seynt, t'begheeren heeft geen rust.

Tot bewijs, zijn oock van verre te sien de Poeetsche Helle-pijnen, als die van Tantalus, Sisyphus, Ixion, Tityus, en Danaïdes. Noch is ter selver plaets een Morael, waer van t'ghedicht aldus luydet:

Climt Sions bergh hoogh op, cloeck met voorsichticheyt,

Met doud' Ervarentheyt gaet wijslijck hier te rade,
Door Kinder bobbels wort te geener tijdt verleydt,^*
Of u is d'ydel Waen, en niet de daedt bereydt:
Die Manlijck is bedaeght vercrijght van Godt ghenade,
Als Iongheyt mist en valt, tot eyghen schand' en schade.

Dewijl ick van verscheyden sinnekens heb verhaelt, behoef niet te verswijghen zijnen Deught-spiegel, die van hem door Sanredam uytcomt in Print, wesende een sin-rijcke inventie, bestraffende d'ondanckbaerheyt des arghen Mensches, welcke de Son ontfangende, de weldaet al bijtende qualijc loont, daer de danckbaerheyt de Maen ontfanghende, sulcx eeuwigh, om wel verghelden, in ghedacht behoudt en druckt. Hier by zijn overvloedige beduydtselen, ghelijck sulcx in de Print ghesien mach worden. Daer by comt tot verclaringhe dussche meeninghe oft ghedicht:

De Deught bewesen hier, het oprecht danckbaer herte,

Hoe weynigh die oock zy, wordt t'geener tijdt vergheten:
Maer d'ondanckbare Mensch verkeert haest t'wit in't swerte,
Die sulck een vriendlijck cust, wort vinnigh weer ghebeten,
Men doet d'ondanckbre goet, noch willen sy't niet weten.

Ghelijck dan Ketel versierigh van eenen voort-teligen gheest schijnt ghedreven te wesen, heeft verscheyden voornemens en lusten in hem bevoelt, in oft beneffens onse Const, welcke hy ghehoorsaem is gheworden, om daer (sonder yemants naedeel) zijn sinlijckheyt in te voldoen. Eerstlijck, A^o. 1595. drongh hem t'gheneghen te bootseren oft wercken van aerde, en maeckte uyt eenen clomp een grop beelden, te weten, vier naeckte Mannekens, de dry hebbende eenen aen handen en voeten ghebonden, ghelijck of daer mede gemeent den genen, die sonder Bruyloft-cleedt wesende, was gheworpen in d'uyterste duysternisse: want t'schijnt sy hem uyt hun ermen willen werpen. Dese vier

* Geestlijck.

[fol. 278r]

beelden doen seer aerdighe actien, comen seer gheheel, en zijn op zijnen winckel te sien, een dinghen dat allen Const-verstandigen, oock den besten Beeldt-snijders, hoogh verwonderen toelangt. T'sindert heeft hy hem oock met het bootseren van wasch, in zijn schilderen en teyckenen beholpen, het welck by d'Italianen ghebruyckt, en voorderlijck is. Het volgende Iaer vingh hy aen heel nette Conterfeytselen te maken, t'welck hem oock wonderlijck wel is geluckt, ghelijck aen de verhaelde Conterfeytselen is ghebleken, en noch gesien can worden. In't Iaer 1599. quam hem in den sin eenen lust, te schilderen sonder Pinceelen metter handt, welck by velen wort ghehouden voor eenen belachlijcken wanschapen lust, gelijck gemeen is by eenige bevruchte Vrouwen, die vreemden, rouwen, oft ongekoockten cost tot spijse te gebruycken gelusten. Doch om maetlijcker hier van te spreken, soo is seer te verwonderen, dat het hem soo wel gheluckt is, en datter geen wanschapen vruchten van zijn ghecomen. Het eerste dat hy dede, was zijn eyghen Conterfeytsel, welck hy op verscheyden manieren dede, en geleek so wel oft beter, als een ander met reetschap ghedaen, en stondt wel uyter handt. Dees proef gedaen, voer voort, en maeckte voor Const-liefdigen St. Hendrick van Os t'Amsterdam, eenen Democritus, en Heraclitus, hem self in't beeldt Democriti, ter begheerte van desen van Os, conterfeytende, en staet seer wel en gloeyende uyt der handt. Onder ander Conterfeytselen dus gedaen, wesende besich met t'Conterfeytsel van d'Heer Morosini, nae het nette met den vingheren te schilderen, quam den Pinceel-maker op den aengang, welcken hem wenschte aen elcken vinger een Exter-oogh: want hy was alleen die door sulck gebruyck te cort comen soude. Een Man woonende in der Mosco, liet hem oock dus conterfeyten, om dat te toonen den grooten Vorst, daer hy seer gemeen mede was. Noch conterfeytte hy den Admirael der Moluycsckhe Schipvaert St. Wolfart Hermans, seer wel ghelijckende: s'ghelijcx den uytnemenden Beeldt-snijder de Keyser, voorhenen van hem met den Pinceelen tot een Apostel gedaen. Hy heeft oock ghedaen met duym en vingheren dry tronien, een Maria, en S. Ian, met eenen Salvator, hebbende op t'hooft een doorn Croon, wonder net en suyver gedaen, besonder het bloedt, en boven al de vloeyende tranen uyt den ooghen, dat het onmogelijck schijnt, sonder reetschap te zijn ghedaen. Nu dat noch vreemder is, A^o. 1600. werdt hem voor te comen te schilderen sonder handen, met zijn voeten, of hy daer van yet te weghe mocht brenghen. Dit heeft velen vergeefs tot lacchen en spotten verweckt, meer als t'voorgaende, om dat de voeten daer toe noch onbequamer zijn, en so tot arbeyden niet verordineert: maer hier can doch niemandt by verhindert worden, als den Pinceel-maker (als verhaelt is): en wat yemant soo uyt zijn sinlijckheyt doet, behoordemen niet qualijck te nemen noch te duyden, datmen dinghen die ondoenlijck schijnen toont doenlijck te wesen, en dat een handeloos Const-verstandigh Schilder soude connen hem behelpen. Het zijn doch eenighe, die om hun behendicheyt te toonen, wel daghelijcke onghewoon dinghen bestaen en doen: eenighe schieten met t'Roer op den rugghe, oft verkeert, en raken daer sy op micken. Ick laet staen, dat eenighe loopen op touwen, daer de aerde nochtans bequamer toe is. Eyndlinge, stel ick tot verantwoordingh' en onschult, sonderlinghe de wercken die soo ghedaen zijn, datmen die uyter handt siende, soude meenen, dsatse met handt en reetschap waren ghedaen. D'eerste proef was den Godt

[fol. 278v]

van het swijgen, Herpocrates, t'welck hem wel geluckte, de mijne van t'swijghen wel treffende, als oock den lachenden en schreyenden Philosooph. Dese verhaelde dinghen doende, heeft altijt seer sorghvuldigh gheweest, geen dinghen met ander lidt oft reetschap te willen aenroeren, dan alleen met t'ghene hy dat voor had te doen, als van velen can worden getuyght. Het hebben verscheyden Heeren hier in behaghen gehadt. Den Hertogh van Nemeurs cocht den schreyenden Philosooph, om de vremdicheyt: want hy ooc de Const door lust somtijden oeffent. Een Poolsche Graef, Andreas Lescinski, Graef van Leschno gheheeten, heeft van hem oock eenige tronien met den voet. Nu wil ick niet verswijgen, hoe hy heeft geschildert op verscheyden wijsen voor zijn huys: aen de rechter sijde van den ghevel, Democritus, en Heraclitus, met een Weerelt tusschen beyden, dede hy met den rechter voet: op de slincke sijde, Momus, en Zoylus, met den slincke voet: in't midden recht boven den ingang des huys, comt den snel vliegenden Tijdt, becranst met Roosen, in d'een handt een seysen oft sickel, in d'ander een Sandt-looper, verselschapt met twee vliegende kinderen, het een Verstandt, t'ander den Gheest beduydende, om dat door Geest en Verstandt metter Tijdt alle Consten voort comen: dits sonder Pinceel ghedaen, met de slincker handt: dese verhaelde stucken zijn de beelden so groot als t'leven, en met de verwen oft van coleuren. Daer tusschen staen twee stucken van uyt den coper: t'ghene op de rechter sijde van den Tijdt, is, daer Pictura schildert met de handen en met de voet: t'ander op de slincke sijde, is t'lacchende Gedult, sittende op een Aenbeeldt, aengevochten van Valscheyt, die met dry pijlen teffens schiet, te weten, afgunst, achterclap, en laster: Nijdicheyt treckt haer by de vlechten des hayrs schricklijck over rugghe: Den vinnighen Haet hist op haer eenen rasenden Hondt, om te verslinden: Dootlijck ghewelt, een Man met een doots-hooft, uyt wiens oogen vlieghen viervlammen, beteyckent de groote sterft binnen Amsterdam in't Iaer 1602. in welck Iaer dit wierdt gemaeckt. Dees grouwsaem gedrochten schijnen t'Gedult te willen vernielen: t'welck sy, hebbende een Lammeken in den erm, en een cruysken in d'handt, al lacchende verdraeght, t'ghesicht nae den Hemel als tot haren Schepper hebbende. Eer ick noch eyndighe, wil noch eenighe zijner sinnekens hier voorstellen. Het is eens geschiet, dat een Edelman, d'Heer van Wulp, op hem versocht yet te hebben geteyckent na zijnen stam oft vrientboeck, stracx wetende de conditie des selven Edelmans, ordineerde en teyckende een Edelman, sittende op een hupsch Peerdt, hebbende op zijn hant een Valck, en een Jongvrouw achter hem, en voor hem loopende eenen Winthondt: in't verschiet eenen Boer, met zijn ghebouw en Koeyen, daer by voeghende een ghedicht:

Ghenoeghlijck is en soet ter Weerelt het bywesen

Van uytghelesen schoon bevallijcke Ionghvrouwe,
Een moedigh dravend' Peerdt wort om zijn deucht ghepresen,
Oock eenen Iacht-hondt fraey om zijn rasheyt en trouwe:
Den Landtman heeft zijn lust in Koeyen en ghebouwe:
Wie sal verwond'ren dan, dat Edelman eerweerdt
Siet geeren een schoon Vrouw, een Iacht-hondt, en hups Peerdt?

Hier by voeghde Ketel noch een sinneken, waer in hy te kennen gaf de verborghen meeninghe van t'voorgaende, en was dus uytghebeeldt. Daer sat een

[fol. 279r]

jongh naeckt Vrouken met een Sots-cap op't hooft, barende een kindeken op de schoot van een Iongling, schoon van aensicht, maer achter wast een Doots-hooft, hebbende beneden eenen Schorpioen-steert, waer mede hy t'Vrouken hem omhelsende, van achter stack in haer sijde: want zijnen naem was Dootlijck perijckel, t'Vroukens naem Sotte jongheyt: t'Vroedwijf, die t'kindt Wulpscheyt uyt de geboorte nam, hiet, Yet schijnende ydelheyt. Verder, daer Sotte jongheyt met haer kindt op den erm scheen gaen spelen, quam Tijts ervarentheyt, haer t'kindt ontreckende. Verder lagen als een open Mossel twee schulpen, daer neffen sat het Manlijck verstandt, als een Philosooph, met een rijsken in d'handt, waer mede hy t'kindt weder dede cruypen in de schulp. Tot verclaringhe was dusch ghedicht:

De Sotte jongheyt staegh hier niet als Wulpsheyt baerdt,

Yet schijnend' ydelheyt comt haer daer in te hulp,
En s'Doots perijckel fel omhelst onbeswaert,
Tot s'Tijts ervarentheyt wech neemt den Wulpschen aerdt,
En door Manlijck verstandt doet cruypen in zijn schulp:
Want wie hem Manlijck draeght, dien is recht Heer van Wulp.

Dit werdt in den Haghe van velen behaeghlijck belacchen, en gheruchtich: oock by den Prins van Oraengien. Een schoon stuck, van seven voeten groot, heeft Ketel oock ghemaeckt, voor den Burghermeester Cornelis Florissen van Teylingen, wesende een oudt Morael, daer den Tijdt de Waerheyt brengt aen den dagh. Ter liefde des Const-liefdighen Iaques Razet t'Amsterdam, maeckte hy op zijn avijs oft devise, Nae dit een beter, een geschildert Morael, met dusch een ghedicht:

Ghelijck een dulle Zee de Weerelt eyslijck Razet,

Dies sit in angst en noot vast aen een yser veter
Ghepijnde Lijdtsaemheyt, die geenen noodt verbaset,
Of storm viervout schoon op haer gheweldigh blaset,
T'Herts levend' Sterck Gheloof weet, Godt is geen vergheter,
De Stantvastighe Hoop' haer wijst Nae dit een beter.

Noch heeft Ketel twee cleyne stucxkens voor Razet gemaeckt: het een is een Mary-beeldeken, met een kindeken, t'welck de borst weygert, en valt nae t'cruys, t'welck hem van een Enghel voorghehouden werdt. Het ander, een cleyn stucxken, daer Christus op een steen sit, met twee weenend' Enghelkens besijden hem: dat welck Razet verhandelt heeft aen de Iode, en is tegenwoordich t'Antwerpen. Eyndlijck heeft Ketel nu gheschildert sonder reetschap een groot stuck ghenoech als t'leven, een naeckt Beeldt met een Ossen-huyt om, en in de handt een hamer, beduydende gheduerighen Arbeydt. Over zijn hooft vlieghen twee kinderen, t'een den Gheest, en t'ander Lust: den Gheest blaest t'gedacht, van sonder Pinceelen, met handen en voeten te schilderen, in de Memorie. Het tweedde kindt, t'welck Lust is, comende uyt de Ghedachten voort, prickelt met een penneken in de herssenen, wijsende op eenen Spieghel, te verstaen ghevende, dat sulck voornemen door verstandt en ghesicht soude te weghe worden ghebracht. Liefde, hebbende een vlamme vyers in de rechter handt, schijnt tot t'werck te drijven, met de slincke handt t'herte nopende met eenen gouden pijl, die Yver beteeckent. T'Verstandt stiert de voet in't schilderen, met hulp van t'Gesicht, t'welck de

[fol. 279v]

Spiegel beduydt, mits t'Verstandt tot sulcx niet sonder Gesicht, noch t'Gesicht sonder Verstandt yet vermagh. Pictura houdende t'Penneel op haren schoot, op de slincke handt t'Pallet met verwen, gedooght dat Nijdicheyt met de voet gheschildert wordt, welcke Nijdt haer Hert schijnt te knaghen van spijt. Pictura is verselschapt met Neersticheyt, en Lijdtsaemheyt, oft Patientie, die te verstaen gheven, datse in gheduerighen arbeydt veel connen te weghe brenghen met den Tijdt, die oock in't selve stuck niet versuymt is, vlieghende hem te vertoonen, met in d'een handt een uer-glas, in d'ander een sickel. Tot verclaringhe is van hem dit ghedicht:

Waer Gheest en Lust de hers'nen terghen,

Met vlam en pijl de Liefde werckt,
En t'ondersoeck den Mensche verghen,
T'ondoenlijck doenlijck men bemerckt.

Ghedult en Vlijt in arbeydt staegh,

T'Verstandt gheoeffent openbaren,
Met hulp van t'Oogh, des lusts behaegh,
Of handt en voet Pinceelen waren.

Pictura siet laet toe en lijdet,

Dat met de voet gheschildert wordt
Invidy boos, die't al benijdet,
Haer herte knaeght van spijt en mordt.

Den Vliegher met zijn sickel dreyght

Op t'onversiens elck af te maeyen,
Dus die tot winst hier is gheneyght,
Neemt waer den tijdt bequaem om saeyen.

Deught verwint.

Dit is wel het uytnemende sonder reetschap van hem ghedaen: de Nijdicheyt is alleen met den voet ghedaen: het ander met den vingheren en duym. Sonderlinge is te verwonderen van de groote netheyt, die men siet aen de vlieghende kinderen, daermen hun ghedaenten en naeckten siet gheschildert in den Spieghel van den Tijt. Summa, is heel uytnemende en verwonderlijck, en is voor den Const-lievenden Heer Willem Iacobsen t'Amsterdam. In de Frijse van t'groote stuck, sonder Pinceelen gheschildert, staet oock een ghedicht, als of de Schilderije selve dit seyde:

Siet tegen de costuymen, met vingers, voet en duymen, ben ick gheschildert heel,

Doen Ketels lust my maeckte, in geener wijs ghenaeckte, my borstel noch Pinceel.

Ketel heeft oock corts ghedaen een Iudith, een beeldt meer als half lijf, en als t'leven, doch met reetschap, seer wel ghecoloreert en cierlijck ghedaen, wesende voor den Const-liefdighen Heer Christoffel Dircksen Pruys t'Amsterdam. Een zijner besonderste wercken is te Dantzick, en is een Danaë met den gulden reghen, beelden als t'leven, en een groot stuck. Ick meen de selve ordinantie tot zijnen huyse noch is te sien, hanghende in den voor-vloer: waer van een clucht te vertellen is van eenen Boer, die dit stuck in't voorby gaen sagh, vraeghde aen d'Huysvrouw van Ketel om de schilderatie te mogen bekijcken:

[fol. 280r]

want hy meende dat hy hem des verstondt, en hadder goeden sin aen, seggende: Vroutgen, condt ghy dit aldus maken? ghy sult den cost wel crijgen: staende aldus speculerende, seyde voort. Ick wedde ick rade wat dese schilderatie beduydt, t'is d'Enghelsche groet, daer den heylighen Engel ons lieve Vrouw de boodtschap brengt, en roemde vast op zijn goet oordeel en verstandt: eenen vlieghenden Cupido siende voor den Enghel: en de Danaë, die op een schoon cierlijcke bedstede light naeckt met de beenen van een, voor de Maria, en trock also met al zijn grof verstandt even wijs henen. Hier mede laten wy nu t'leven van Ketel in des Almoghenden ghenadighe handen, en zijn wercken (die der Consten halven veel lichter te verachten, als met waerheyt te berispen oft verbeteren zijn) der verstandighen oordeel en lofrijcken geruchte bevolen, als wesende een goet Meester, die in alle deelen der Consten, oock in Metselrije, Geometrie, Symmetrie, en Perspective, oock in de gheestighe Poeterije oft Dicht-const, is wel ervaren. Onder ander goede Discipulen die hy heeft ghehadt, was eenen Isaac Oserijn, geboren tot Coppen-haven: desen had eerst t'huys sonder Meester op zijn selven yet geschildert, zijn Beste-vaer oft derghelijcke, maer was op teyckenen niet gewent. Tot Ketels comende, liet hem Ketel, soo hy selfs verstont, teyckenen een Print, uyt de forcen oft wercken van Hercules, die Cort hadde ghesneden, comende nae Floris. Welck ghedaen, liet hem dat self noch eens doen met zijn onderwijs, en liet hem zijn becrosen stelsel doortrecken: doe was dit verwonderlijck van het groot schil tusschen t'voorgaende, en de gelijckheyt der Printen, soo dat hy stracx aen t'schilderen werdt ghestelt. Dry Iaer daer gheweest zijnde, trock te Venetien, was daer een Iaer, oock ontrent so veel tijdt te Room. Weder comende, was sulck gheworden, datmen van hem hadde moghen verhopen te sien het uyterste vermoghen in onse Const: dan is, t'huys ghecomen wesende, cortlijck jongh gestorven van een heete Cortse. Doe hy den Coningh van Denemarck hadde soo groot als hy was gheconterfeyt: doch maer gedootverwt. By zijn Meester Ketel, zijn van hem noch te sien eenighe dinghen, die seer aerdich zijn.