Het schilder-boeck

Het leven van Pieter Aertsen, uytnemende Schilder van Amsterdam.

Het is een onbegrijplijck oft seldsaem werck, dat Natuere heymlijck in de Ieught t'somtijden werckt en te weghe brengt, buyten wetenschap, oft teghen de begheerte van den Ouders, in het gheneyghen oft lustigh aendringhen der ghedachten oft sinnen, tot d'een oft d'ander Const, oft oeffeninghe, streckende dickwils tot nut en voordeel der selver Ieught, ghelijck gheschiet is met Pieter Aertsen, uytnemende Schilder van Amsterdam, welcken om zijn lang ghestaltheyts wille, werdt ghemeenlijck gheheeten, langhen Pier. En ghelijck hy verdienstlijck verre is geworden vermaert, heeten hem d'Italianen Pietro Lungo, t'welck oock Langhen Pieter is gheseyt, welck woort Lungo zijn gheslacht niet qualijck soude ghelijcken tot eenen van. Hy was gheboren t'Amsterdam in't Iaer 1519. zijn Ouders waren van Purmer-landt, den Vader woonde t'Amsterdam, en wouw zijnen soon hebben op zijn Ambacht, te weten, Kous-maken: dan de Moeder willende haer soon in zijnen grooten lust, die hy tot de Const hadde te gevalle wesen, seyde: al soud ick t'gelt winnen met te spinnen, so wil ick hem laten leeren schilderen. Dus werdt Pier bestelt te leeren by eenen Alart Claessen, doe ter tijt een van de beste Schilders van Amsterdam, van wien t'Amsterdam noch zijn op de Doelen verscheyden conterfeytselen. Pier heeft van jongs een vaste stoute handeling hem aenghewendt, vrylijck alles aenvattende, en is door zijn Const in groot aensien ghecomen. Oudt wesende ontrent 17. oft 18. Iaer, alsoo doe ter tijdt seer gheruchtigh was t'huys te Bossu in Henegouw, is Pier daer henen ghereyst, om de schoon Schilderijen van verscheyden Meesters daer te sien, hebbende met hem eenen gonst-brief van den Schout van Amsterdam. Van daer quam Pier t'Antwerpen, en woonde aldaer met eenen Ian Mandijn een Wael: doch ick acht datter twee zijn gheweest van desen naem, te weten, noch eenen van Haerlem, welcken seer aerdich was van drollerije op zijn Ieroon Bos, en hadde zijn leven langh van de stadt van Antwerpen seker Iaer-ghelt. Pieter is eyndlingh t'Antwerp ghehouwt, en quam in het Schilders Ghildt in't Iaer ons Heeren 1533. Hy heeft hem begheven te maken keuckens, met allerley goet en cost nae tleven, so eyghentlijck alle de verwen treffende, dat het natuerlijck gheleeck te wesen: met welck veel te doen, hy wel den alder vasten Meester in zijn verwe vermenghen oft temperen is gheweest, die men oyt heeft ghevonden: welcke ghewisheyt by die van zijn huys altijt is gebleven. Hy was een Man die weynigh van hem selven hiel, seer slecht en Boerigh om aensien, soo dat hy niet soude gheacht hebben gheweest voor sulcken grooten Constenaer, en hadden zijn wercken so heel crachtich hem niet sulcx betuyght te wesen. Van hem was ghedaen een keucken, die naemaels ghecocht wierdt van Ravart t'Amsterdam, waer in quam nae t'leven zijnen tweeden soon, doe een cleen kindt wesende, te weten Aert Pietersz. noch teghenwoordich levende. In dees keucken comt onder ander een Ossen-hooft, soo ghevilt, ghelijck in't slachten geschiet. Dit wesende ghesien, was oorsaeck dat hem werdt aen-

[fol. 244r]

besteedt t'hoogh Altaer van d'oude Kerck, oft ons Vrouwen Kerck t'Amsterdam. Het gheschiede dat Pieter was ghecomen ter plaetsen daer de Heeren met hem souden spreken, en Pieter by den heert sat, datter werdt ghevraeght nae den Meester, daer sy hem niet voor aen en sagen. Onder ander, den Burgher-meester Ioos Buyck, een treflijck Man (die van Stadts weghen den Coningh van Spaengien Philips hadde in't besweeren des Landts den Eedt af ghenomen) heeft door ondervragen bevonden hem den Schilder te wesen, en den soon van eenen Aert Pietersz. kous-maker. Waer op hy seyde: Sijt ghy soo goet Schilder als u Vader is gheweest kous-maker, soo zijdy een groot Constenaer: want tsindert u Vaders doot heb ick noyt yemant ghevonden, daer ick soo wel mede ghedient zy gheworden. Het binnenste Penneel oft werck was eenen sterf-dagh Mariae, de deuren inwendich voldeden de self Historie, uytwendich was het een dry Coningen, wesende een groot heerlijck en seer constigh werck, seer gloeyende, van naeckten, en wel gecoloreert. Van dese Tafel schrijft Vasarius, datse ghecost hadde 2000. Croonen. Hier naer werdt hem aenbesteet t'hoogh Altaer-tafel van de nieuwe Kerck t'Amsterdam: om welcke te maken, te vooren was geweest ontboden Michiel Cocxie van Mecchel, den welcken siende dat verhaelde constigh werck, en hoorende den cleenen prijs, was in sich selven verbaest, seggende: Die dat ghedaen heeft, sal oock d'ander wel maken, en is henen getrocken. Dese Tafel in de nieuwe Kerck was eenen Kerstnacht met vier deuren, inwendich was Boodtschap, Besnijdnis, dry Coninghen, oft dergelijcke, uytwendigh was d'onthoofdinghe van S. Catherina. Van de Tafel is noch den Carton, so groot als t'werck is gheweest, tot Amsterdam: het is geweest een uytgenomen heerlijck werck, Meesterlijck en Manlijck aenghetast, de naeckten en anders veel ten eersten op de teyckeninghe opgedaen wesende, en soo aendachtich, dat het van verre (ghelijck het uyt der ooghe most staen) hadde eenen uytnemenden grooten welstandt. Ick acht niet datmen cloecker noch Manlijcker Pinceel-streken, oft handelinghe sien mach. Dese so schoon en weerdighe ghedenck-teeckenen van so grooten Meester, zijn van scheyndige handen, tot jammer der Const, door het woest onverstandt vernielt, ghelijck veel meer ander zijn wercken oock zijn: als onder ander, een schoon groot Altaer-tafel met deuren. Te Delft in de Cathusers Clooster een Crucifix, van binnen op de deuren Kerst-nacht, en dry Coninghen, van buyten vier Evangelisten: s'ghelijcks t'hoogh Altaer te Delft in de nieuw Kerck, een dry Coninghen, Ecce Homo, en soo yet anders op de deuren, met veel meer ander Altaer-tafelen in verscheyden Steden, als te Loeven, Diest, en ander plaetsen, daer verscheyden Cartons van nae bleven, zijn wel tot 25. Daer zijn t'Amsterdam van hem te sien verscheyden stucken. Tot eenen Iaques Walraven, een Martha, groote beelden. In't Hof van Hollandt, tot Meester Claes, een Emaus, groote beelden, seer wel geschildert. Tot Ian Pietersz. Reael, zijn van hem eenige stucken van Ioseph, oft anders. Desgelijcx te Haerlem, tot Cornelis Cornelisz. Schilder, een Martha, en op de Bakenisse gracht een Kermis. In cleen beelden was hy soo heel uytnemende niet, dan in groote dinghen, daer de cracht der Consten in bestaet, was hy een overtreffende cloeck Meester, zijn Metselrijen en Perspectiven wel verstaende, en schilderende, met ander omstandicheyt van beesten, en derghelijcke dingen, zijn beelden seer vreemdlijck ciererende, wat op de maniere

[fol. 244v]

van eenige Mascaraden. Sijn dingen gaf hy veel voor slechten prijs, en t'besonderste was veel van Iacob Raeuwaert gecocht. Daer was oock in Noort-hollandt, te Warmenhuysen, van hem een groot Altaer-tafel, een Crucifix, daer onder ander eenen met een bijl den eenen Moorder de beenen in stucken sloegh, seer wercklijck gedaen: de binnenste deuren wrochten mede. Dit werck, als A^o. 1566. t'ghemeen in zijn raserije was, wiert in stucken gheslagen met bijlen, alhoewel de Vrouw van Sonneveldt t'Alckmaer daer voor boodt 100. pondt: want alsooment uyt de Kerck bracht om haer te leveren, vielen de Boeren als uytsinnigh daer op, en brachten die schoon Const te niet. Pieter was dickwils onverduldigh, dat zijn dingen, die hy de Weerelt tot gedachtnis meende laten, soo te nieten wierden ghebracht, ghebruyckende dickwils met sulcke Const vyandighe groote woorden, tot zijn eyghen ghevaer oft perijckel. Hy is ghestorven t'Amsterdam in't Iaer ons Heeren 1573. den 2^en. Iunij, oudt zijnde 66. Iaren. Hy heeft gehadt dry sonen, die oock aen de Const zijn ghecomen. Pieter Pietersz. die een seer goet Meester is gheweest, volgende seer de manier van zijn Vader, en Meester: doch veel hem tot conterfeyten nae t'leven begevende, dewijl weynigh groote wercken binnen zijnen tijt voor quamen. Hy heeft ghedaen eenen vyerighen Oven voor de Backers te Haerlem, dat een wonder versierlijcke ordinantie is: en soo hy hadde willen daer op toe legghen, hy hadde wonder dinghen te weghe gebracht. Hy is ghestorven t'Amsterdam in't Iaer 1603. oudt 62. Iaer: hy was een Man van groot onthoudt, seer welsprekende, verstandigh, en gheleert. Den tweedden soon, Aert Pietersz. een Man van ontrent 54. Iaer, is oock van jongs aen seer gheestigh en vlijtigh gheweest in de Const, oock door t'conterfeyten nae t'leven (daer hy uytnemend' in is) af ghetrocken van te schilderen Historien, en ordinantien, daer zijnen gheest altijt seer bequaem en gheneghen toe is gheweest. Dirck Pietersz. den jongsten, was acht Iaer jonger als Aert, was oock een Schilder, en zijn Vaders Discipel: desen woonde te Fonteyn Bleau in Vranckrijck, daer hy ten tijde van den lesten krijgh onghevallich is omgecomen. Pieter Pietersz. den oudtsten voornoemt, heeft naeghelaten eenen soon van zijnen naem, die den Vader in de Const cloecklijcken nae volght.