Logo DBNL
Het schilder-boeck (1969)

Het schilder-boeck

(1969)–Karel van Mander–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

Het leven van Frans Floris, uytnemende Schilder van Antwerpen.

D'Italische Schilders, om hun poeselighe wijse te volghen, besonder eenighe ghemeen gesellen, maken in hun naeckten weynigh binnewerck, schijnende eenen ghemacklijcken wegh vercoren te hebben, om t'hooft niet te breken met Muscuyl soecken, oft studeren: soo datse veel tijdt den welstandt der Consten te cort doen, soo wel als onse Nederlanders, met hun dinghen gemeenlijck te ranck, en drooghskens te maken: welcke dorheyt doch kennis der spieren, senen, en aderen, vereyscht te hebben. Nu sietmen de dinghen des

grooten Buonarotti, vol binnewerck van Musculen begrepen, oft omvangen met eenen lijvighen schoonen omtreck, een dinghen van groot verstandt, gelijck sulcken uytnemenden Meester trachtende nae de hooghste schoonheyt, door veel ervarens ondervonden hadde te behooren. Evenwel sietmen by den Antijcken onderscheyt, nae den ouderdommen, in de ghestaltnissen der beelden acht ghenomen te wesen, als men siet neffens eenen rancken jonghen Antino, en Manlijcken lijvighen Hercules, eenen dorren ouden Laochon. Waer by men te segghen hadde, dat in een Historie sulcke ghestaltnissen, en also verscheyden, moghen oft behooren gebracht te worden, na dat het in het werck te pas mocht comen. Niet teghenstaende wort van eenighe den Antijcken Laochon van zijn dorheyt weghen ghelastert (misschien al t'onverstandlijck), niet bedenckende den aerdt der oude Menschen, welcker lichamen de natuerlijcke jeught en vochticheyt verliesende, schraelder en magherder worden. Deser dorheyt halven hebben eenige bestaen te lasteren, oock de wercken van Frans Floris, de eere onser Consten in onse Landen: dese zijn ten deele eenighe Italianen, die hun oordeel alleen hebben uyt den Printen, de welcke de schilderije niet ghelijcken: maer dickwils eenen goeden rock hebben uytghelaten. Het schrijft van hem Vasarius, segghende: Desen wort gehouden te wesen seer uytnemende, en heeft gewrocht in alle dinghen zijner Const aengaende, op sulcke wijse, dat niemandt (soo sy segghen, te weten, de Nederlanders) beter de Siel-passien, droefheyt, blijdschap, en ander geneyghtheden, met seer schoon en seldsaem vonden heeft uytghebeeldt als hy: soo dat sy hem heeten in verghelijckinge, den Vlaemschen Raphael van Vrbijn: Hoewel wis de gedruckte Printen van hem uytghegaen sulcx niet volcomlijck bewijsen: want den Snijder, hy zy so goet Meester als hy wille, achterhaelt nemmeer op veel nae het werck, teyckeninge en maniere des ghenen, die't gheteyckent heeft. Dit is nu van Floris Vasari ghetuyghnis, die zijn oordeel (als verhaelt is) heeft uyt den Printen, welcke meest ghesneden zijn nae teyckeningen, die zijn Discipulen, oft ander, nae zijn schilderijen hadden ghedaen. Dan ick acht, hadde desen Schrijver ghesien de aerdighe cloecke Pinceel-streken, en wercklijcke handelinghe van Frans, zijn Pen (soose niet misleydt en waer gheweest door afgunst tot de vreemde) hadde wel ander gheluyt van hem gheslaghen, en zijnen lof in hoogher ghedacht behouden. Om nu te comen tot Frans Floris afcomst, soo is gheweest binnen Antwerp een eerlijck Borgher, gheheeten Ian de Vriendt, toeghenaemt Floris: desen was een verstandigh Man, die seer veel hem liet ghebruycken in Erfscheyden, en is overleden in't Iaer 1400. Liet twee sonen achter, Cornelis, en Claudius. Claudius Floris was een uytnemende Beeldt-snijder, die veel heerlijcke wercken binnen Antwerpen heeft ghedaen, die ten deele noch aldaer ghesien connen worden. Cornelis voornoemt, was een Steen-houwer, overleden Ao. 1540. en was den Vader van Frans de Vriendt, die ghemeenlijck Floris was ghenoemt. Desen Cornelis, Vader van Frans, hadde vier sonen, die uytgenomen waren in besonder oeffeningen der Teycken-const: Cornelis, den broeder van Frans, was een uytnemende Beeldt-snijder, en Architect: Frans, een overtreffende Schilder: Iaques, een seer goet Glas-schrijver en Schilder: Ian Floris, een besonder seer vermaerdt Gleys-potbacker, dat noyt in de Nederlanden zijns ghelijck was, en werdt om zijn Const wille genomen in Spaengien, in dienst van den Coning Philips,

alwaer hy jongh ghestorven is. Hy was seer gheestigh, op dat aerdwerck oft Porceleynen te trecken en schilderen alderley aerdicheyt, Historikens, en beeldekens, waer van datter Frans een deel by hem in zijn huys hadde, die weerdigh te sien waren. Cornelis heeft veel heerlijcke wercken ghedaen binnen Antwerpen, als dat Coninghlijck ghebouw van het Stadthuys, Oosters huys, en meer ander dingen: desen overleedt in't Iaer 1575. Nu Frans, welcken natuerlijck voorschickt was, om in de Schilder-const anderen t'overtreffen, heeft voor zijn eerste Const t'Beeldt-houwen gheoeffent, meest altijt houwende beelden op coperen Sercken in de Kercken: doch alsoo Natuere hem ter rechter plaetse zijner beroepinghe stellen wilde, is hy t'zijnen twintich Iaren gaen woonen te Luyck, en is een Discipel oft Leerlingh gheworden van den doe seer vermaerden Lambert Lombardus, Schilder te Luyck, welcx manier van wercken hy seer nae volghde, en hem al zijn leven langh ten deele is by gebleven, gelijck in hun beyder dingen ghesien mach worden. Waer op oock over een comt een vertellinghe, die ick gehoort hebbe, te weten, dat Lambert op een tijt zijn Discipel t'Antwerpen besoeckende, werdt van hem wel onthaelt: en in't goet chier maken wesende, stelende hem uyt t'geselschap, quam onbekent op den winckel, daer goede werck-gesellen op waren. Hier sagh hy vast de Const, en begon van hun Meester vast te spreken, en by te brenghen, dat hy van zijn jeught aen was gheweest een uytghenomen Dief. Waerom de Discipelen van hun lief Meester hoorende dus schandlijck spreken, begonnen te morren, en toornigh te worden op Lambert, dat hy den hoop wel haest op t'lijf soude hebben ghecreghen, en hadde hy eyndlijck zijn meyninghe niet te kennen gegheven: te weten, dat Frans zijn Discipel wesende, hem de Const met afleeren hadde ontstolen, ghelijck sulcx in een Lof-dicht was verhaelt, door Apollodorus, seggende: dat hem de Schilder-const was ontstolen, en datse Zeuxis met hem henen droegh. Lambert nu afghecomen by zijn gheselschap, vraghende aen Frans, wat hy daer voor volck had op zijn winckel? het was schier daer toe ghecomen, datse hem souden gheslagen hebben: vertelde voort de heel gheschiednis, waerom seer ghelacchen wiert, en hy prees seer dese gesellen, datse hun Meester soo ernstigh voor stonden. Frans op de Const vlijtich verlieft wesende, is ghereyst nae Italien, heeft te Room zijnen tijt met grooten ernst waer ghenomen, conterfeytende alles waer zijnen gheest bevallen oft welbehaghen in hadde: meest met het roodt crijt, verscheyden naeckten uyt t'Oordeel, en welfsel van Michel Agnolo, en Antijcken die seer cloeck geartseert en ghehandelt waren, ghelijck icker wel eenighe van hebbe ghesien, die afghedruckt waren: want eenighe zijn ghesellen oft Discipelen hadden t'onbehoorlijck al heymlijck zijn teyckeninghen ghecreghen, en afghedruckt: welcke dinghen van handt te handt rakende, zijn hier en daer gesien geworden. Frans in dese Nederlanden wederghekeert wesende, heeft hem door zijn Const haest doen bekent wesen voor een groot Meester, en menigh Constnaer en Const-verstandich doen hooghlijck verwonderen: besonder als zijn wercken nae hun weerde in ghemeen plaetsen heerlijck ghestelt zijn ghesien gheworden. In den aenvangh, doe hy begon te toonen, wat hy voor een Schilder en overvloedich gheest was, bewees hy groote neersticheyt en uytnementheyt in der Const, met zijn wel gheleerde handt, oock met der tonge zijn groot verstandt en oordeel, van wat dinghen datmen met hem te spreken quam,

t'zy van gheestlijcke dinghen, Philosophie, Poeterie, oft anders: dan naderhandt, doe den rijckdom en overvloet by hem plaetse hadden, door de wel beloonde groote Kerck wercken, en ander, also hy by Princen en groote Heeren werdt voortghetrocken, en van sommighen daer toe aengelockt en verleydt, is tijt-quistigh begonnen vallen in ons ghemeen Nederlandtsche sieckte van dranck-liefdicheyt, soo dat hy de Const en zijnen edelen gheest ongelijck doende, werdt ghehouden voor een also groot Dronckaert als Schilder. En van eenighen daer over berispt, oock door den Poeet Dierick Volckaertsz. Coornhert, die hem eenen Brief sondt, met een versieringe van eenen droom, in rijm vervaet: te weten, hoe dat Albert Durer, als een oudt statich Man, hem gheopenbaert was, die Fransen Const hoogh loofde, maer zijn leven hardt bestraftede. Eyndlijck zijn dinghen besluytende, seght hy tot Frans: En ist niet waer dat het my ghedroomt is, soo acht oft houdt dat het warachtigh is dat het u wel dapper is gheseyt gheworden. Met onlust sal ick hier nu eenighe zijner overdadighe stucken verhalen, die ick wensch meer ghelastert en verwondert onder die van onse Const, als naeghevolght en ghepresen mochten worden, en dat de Jeught, hoe sterck vermogende, hier in geen vermaertheyt en sochten te becomen: want of al schoon by ons Duytschen met onrecht t'onmaetlijck overdadigh drincken in't gemeen wort geleden, oft als geen schandigh vuyl sondigh misbruyck aengesien: maer te som plaetsen t'veel drancks vermoghen ghepresen en gheroemt. Soo wort by ander vernuftighe volcken dese brooloose Const ghehouden voor de meeste vuyle schande van der Weerelt, jae meer als beestlijcke, onredelijcke, en onnatuerlijcke zonde, en als een verderflijcke rechte Moeder aller quaetwillicheyt en ongheschicktheden, ghelastert, ghegrouwelt, en ghevloden. Nu dan Frans, alsoo hy door zijn Const machtigh werdt, en in groot achten en heerlijck aensien by den meesten des Landts, te weten, de edel gulde Vlies-heeren, den Prince van Orangien, Graven van Egmont en Hoorn, en ander: was met hun heel ghemeensaem, en quamen dickwils t'zijnen huyse den Wijn drincken, en bancketteren. Sijn Huysvrouw, Juffrouw Clara Floris, wesende vast woest en stoutmoedich, als haer de poppen in't hooft quamen, bewees teghen dese Heeren haer seer onbeleefdlijck, niemandt aensiende: want of sy harde woorden maeckte, oft scholdt teghen de Gravinnen van Egmont, Hoorn, oft teghen haer maerten oft dienst-boden, dat was haer even veel, het welck den beleefden goeden Man Floris zijn eerlijck ghemoedt dickwils quetstede, en zijnen edelen gheest verhinderde. So dat geseyt wort, dat sy de besonderste oorsaeck zijns rouwen levens en verderf soude zijn geweest, met haer hartneckigh en overmoedich wesen: want doe sy in grooter weelden sat, in een groot, schoon, vry eygen huys, in de Mere, om dat de keucken wat roockich was, seyde sy dickmael, sy en wilde haer leven in sulck roockgat niet eynden: soo veel doende.dat Frans een stuck weye cocht in de Gasthuys beemde, waer op hy bouwde een seer heerlijcke wooninge. Gebruyckende Cornelis zijn broeder tot een Architect. Dit huys oft Paleys, hadde zijn poorten en Pylaren van graeuw Orduyn gewrocht, nae d'ordenen der Antijcken: soo dat in dees timmeringhe bleef versmolten het ander huys, al zijn ghereet, en vijf duysent gulden, die hy op de banck tot de Schetsen hadde, borghende daer toe noch al af wat hy mocht: en dat noch quader was, dat hy niet alleen zijn eygen werck versuymde, maer daeghlijcx

goet chier makende, dede werck-luyden en opper-luyden by sitten: dus smalden de Renten, de schulden vermeerderen, de dagh-huyren liepen op, en t'werck vorderde weynigh, het wasser al vant mal. Hy was al te goet, oft te seer onachtsaem. Hy hadde te veel schuyf-tafelen oft opsnappers, die't hem hielpen doorbrenghen: So dat zijn Vrouw, Joffrouw Clara, en zijn broeder Iaques Floris, dickwils veel spels met den anderen hadden: want hy seer oubolligh en bootsich wesende, nemmeer de lest in't vergaren, noch d'eerste in't scheyden was, en wat Clara seyde, hy keerdet sonder stooren al af op zijn tanden, soo lief was hem t'lichten van de romers, daer het sonder betalen mocht toegaen. Somtijts Ioffrouw Floris toornigh wesende schelmde hem, segghende: wat doet ghy hier wederom? ghy sult ons verderven: ghy comt altijt u dermen vullen, ick begheer u hier niet meer te sien, en derghelijcken praet. Maer hy, die (om t'smeer oft lieven drancks wille) een goede gratie hadde van verdraghen, keerde dat al ten besten, seggende al lacchende: Seker Suster, die u niet en kende, soude meenen dat ghy my niet wel en vermocht: maer ick die u kenne, weet wat ghy met dese woorden segghen wilt: ander botmuylen connent soo niet verstaen: doch ick salse uytlegghen, het is aldus op Griecx te seggen: Lieve Broeder, hoe comt ghy dus selden: wy bekennen opentlijck dat wy sonder u niet en connen leven noch vroylijck zijn, daerom comt daeghlijcx: want u geselschap ons het alder aengenaemst is: Ick weet ooc Suster, dat ick van selfs goetwillich u niet en quam helpen, ghy soudt alle man om my seynden, jae soudt gram zijn dat icker niet en waer. Daer op sy weder: Blijft achter, beproeft het eens schelm: ick weet u geen woorden te geven, dat ghy eens soudt henen loopen, en achter blijven. Siet seyde hy, dat is weder te segghen in het Griecx, dat ick doch soude willen blijven, allen dagh comen, jae dat den dagh u te cort valt met mijn gheselschap u te vermaken, dat icker den nacht oock aen soude willen clampen: Ick verstaet al wel lieve Suster, dat ick met dagh en nacht hier te sitten u doe de meeste vriendtschap van der Weerelt. Summa, wist Ioffrouw Floris met haer duytsch spreken een gat, Iaques Floris wister met zijn Griecx eenen Naghel toe: in voegen dat al t'geselschap most lacchen, jae self oock Ioffrouw Floris: want sy't, ghelijckende Iaques, oock niet met voeten en stiet. Door dussche mishandelinghen en ongeschickt wesen werdt den goeden Floris veel nae geseyt, en dickwils veel onwaerheyt. Hy beclaeghde t'somtijden hertlijck zijnen verloren tijt, en in sulcken spoor te zijn geraeckt, vermanende zijn kinderen en Discipulen tot neersticheyt, en den Heere te bidden om wel te moghen leeren: en al ben ick (seyde hy) nu dus onachtsaem in mijn oudtheyt, soo heb ick doch in mijn jeught menichmael God gebeden, dat ick (waert my salich) wel mocht leeren. Hy claeghde dat het hem door zijn versuymlijckheyt en onversicht was misgaen, oft teghen gheloopen, dat hy eer hy begon timmeren wel hadde duysent gulden s'Iaers (in dien tijdt veel wesende) en dat hy nu niet hadde als groote schulden, die hy doch met zijn schilderen licht soude overwonnen hebben, dan was te verre (soo't schijnt) ghecomen in dese ghewoonte, en con zijnen dranck-lievenden aenhang qualijck verlaten, oft van hem wijsen: want alle veel suypghesinde Bacchus Dienaren geern by hem waren. Dewijl dan zijn so wel tegen-moghende cracht vermaert was, waren eenighe groote suypeniers oft Biberons afgonstigh van den grooten roep die hem nae gingh: onder ander,

op een tijt ses dapper ruyme swelgh-kelen, Basconters van Brussel, quamen t'Antwerp, alleen om daedlijck te beproeven de wel teghenmoghende Const, die sy hoorden by Floris te wesen, en daer in tegen hem in wedtspel oft strijdt te treden, daer Floris hem soo wel in con quijten, dat hyer ter halver maeltijt dry vlack neder hadde ghevelt. D'ander dry hielden langhen tijt teghen: dan door t'lang dueren des strijdts, begonnen de twee te lisptonghen, waer door Frans den moedt is ghewassen, diese met eenen grooten handt-houwer, oft veel houdenden Franckfoorder, dede vallen onder de Tafel. Den laetsten, die langst tegen hiel, most eyndlijck Francen voor zijn Meester bekennen: want in't scheyden uyt der Herbergh, also hy Francen geleydde buyten op de plaets, daer zijn Peerdt ghereet stondt, en vijf oft ses Discipulen met blooten hoofde, liet Floris noch tappen een can Rijnschen Baey, welcke in zijn handt nemende, woude noch toonen zijn groot teughsche Const: want op een been staende, bracht hy zijnen verwonnen Campion de heel canne Wijns, met een teuge gantsch uyt, t'welck gedaen, schreedt op zijn wit Peerdt, en reedt in den nacht verwinnigh triumpherende nae huys. Een andermael, hem vindende in gheselschap by de Hooft-mannen, en Gilde van de Laken-bereyders t'Antwerpen, sterck wesende dertigh persoonen, die het hem altemael brachten, en hy hun, dranck hy tsestighmael teghen hun tweemael, dingen die onghelooflijck schijen: dan hy heeft het selfs vertelt in teghenwoordicheyt van zijn Discipulen, s'avonts te bed gaende in zijn Slaep-kamer, die al met goude leren was behanghen, daer zijn Discipulen waren ghewendt by zijn ontcleedinghe te wesen, hem goeden nacht te segghen, en altijts de twee lest blijvende hem hielpen ontcleeden, coussen en schoenen uyttreckende. Hy hadde altijt te doen, oft onder handen, groote heerlijcke wercken, van Altaer-tafelen, en ander groote stucken. Onder ander, is wel weerdich, alst t'besonderste voor te stellen, de Schermers, oft S. Michiels Altaer-tafel, t'Antwerpen in ons Vrouwen Kerck, wesende den val van Lucifer: dit is een wonderlijck geordineert, constich, en wel gheschildert stuck, om alle Constenaren en Const-verstandighe verbaest te maken, en met verwonderingh te vervullen. Hier is te sien een seldsaem ghetuymel, en vallen onder een, van verscheyden naeckten der boose gheesten, daer een uytnemende studie der musculen, senen en spieren, in te weghe is gebracht, met een groot opmerck en verstandt. Daer comt oock in den Draeck met den seven hoofden, welcke hoofden seer fenijnigh en vreeslijck aen te sien zijn. In een der deuren hadde hy ghemaeckt den Hooft-man van het Schermers Gildt, met een Slachsweerdt in de handt, en een bruyne wolck, die een aerdighe schaduwe daer in't werck is brenghende. Noch was van hem in de selve Kerck t'hoogh Altaer-tafel, eenen grooten doeck van tijck, wesende d'opvaert Mariae, daer seer fraey lakenen in quamen, van gevlogelde vliegende Engelen, en was een heerlijck stuck wercx, versierlijck geordineert, en wel geschildert, dan dat te jammeren is, werdt in stucken gebroken, en van snoode handen in't beeldtstormen vernielt. Eenige doch meenen, dat dit stuck noch is in het Schorial in Spaengien bewaert, en in grooter weerden gehouden. Tot Brussel was oock van hem een Altaer-tafel, wesende t'uyterste Oordeel, daer veel schoon en constighe naeckten in quamen. Noch t'Antwerpen in onse Vrouw Kerck, was van hem een Altaer-tafel, eenen Kerstnacht, op doeck gheschildert, dat oock een seer schoon werck was. Te Gent, achter in

S. Ians Kerck, waren van hem vier dobbel deuren, in de Capelle van den Abt van S. Baefs, die den Abt Lucas hadde laten maken, wesende inwendich d'Historie van S. Lucas: uytwendich comt een sittende Mary-beeldt, met t'kindt op haren schoot, met eenen Enghel, en eenen schijn van boven comende: ter ander sijden sit den Abt Lucas nae t'leven gedaen, gheknielt, dat welck een uytnemende treflijck conterfeytsel is, waer in Floris mercklijck getoont heeft, dat, als hy maer wilde, den besten Conterfeyter was die men vinden mocht: het is een vollijvighe schoon oudtachtige tronie, en den Abt sit Pontificael ghecleedt, met zijnen Mijter by hem: neffens hem light eenen grooten schoonen water-hout, oft Spingeul, so wel gedaen, datter natuerlijcke Honden aen quamen ruycken: also ick self ghesien heb, want wy dese deuren hadden op onsen winckel tot Lucas de Heere, daer sy voor den storm der beelden waren bewaert, en ons daeghlijcx in onse leeringhe dienden. Daer is een Historie, daer S. Lucas beschrijft zijn Euangelie uyt de mondt Mariae, en daer hy met d'ander Euangelisten zijn schriften over een brengt: oock daer S. Lucas schildert Mariam, met haer kindt op den schoot, dat alles wonderlijck aerdich is geordineert, en geschildert, vol uytnemende tronien oudt en jongh, oock aerdighe Os-coppen. Daer is oock een Predicatie van S. Lucas, daer eenige fraey ghehulselde Vroukens seer ernstigh toeluysteren. Dan isser een Historie, daer S. Lucas ghevanghen wort, en in't verschiet aen eenen wilden Olijfboom ghehanghen. Daer is oock eenen grooten S. Macharis, en noch eenigh ander Sanct, en alles is uytermaten gheestich en constich ghehandelt, datmen verwonderen soude, dit siende: als men daer neffens hoort segghen van zijn so groote veerdicheyt, en dat hy so veel con beschicken op eenen dagh, als van hem t'somtijt vertelt wort: want het schijnt in troengen en naeckten datter grooten tijt en arbeydt in is ghedaen, bysonder alsmer een weynigh verre van is, dan openbaren sich dinghen die van by niet en schijnen, oft men sieter dingen dieder niet en zijn. Sijn manier van hayr-maken was oock wonder gheestigh: hy verdiepte oft rondede zijn dinghen wel, dedet oock wel verheffen, en schilderde heel doeselachtigh. Van zijn veerdicheyt gaf hy claer bescheyt, doe den Keyser Carolus t'Antwerpen zijn triumphlijcke incomst hadde te doen: want hy daer toe ghebesicht wesende, schilderde groote beelden, en maeckter daeghlijcx seven, daer hy oock maer seven uren over wrocht, en van elcke een pont vlaems hadde, en gheduerde volle vijf weken, en wanneer hy voor zijn Discipulen eenen dagh wrocht, sy gaven hem 18. oft 20. gulden des daeghs: doch soo hy ghewent was langh te slapen, quam niet veel voor neghen uren aen t'werck, en scheyder s'avonts te seven uren uyt, hebbende doch veel goets ghedaen. Doe oock den Coningh Philips t'Antwerp quam, had hy ghedaen eenen seer grooten doeck op eenen dagh, te weten, een Victoria, met een deel ghebonden ghevanghenen ligghende, en veel Antijcksche krijgh-rustinghe, welcke ordinantie van hem ghehetst in Print uyt quam, een dinghen dat te verwonderen was, en gheestich om sien. Hy was wonder versierlijck in allerley bywerck, t'zy in Antijcke ghestoelten, ghesneden, oft ghevlochten, aerdighe potten, hulselen, tuyeringhe, schoenen, leerskens, helmen, en derghelijcke dinghen. Hy hadde oock zijn huys uytwendich beschildert met Pictura, en ander vry Consten, uyt den gelen, als oft van Coper waer gheweest. Het leste werck daer hy over starf, was voor den Grand Prior van

Spaengien, waer van de besonderste stucken waren, een Crucifix, en een Verrijsnis, elck 27. voeten hoogh: dese waren meest al heerlijck en uytnemende opghedaen eer hy overleedt: doch ander Historien op de deuren en waren ten deele maer weynigh begonnen, en ghedootverwt, en werden namaels van anderen opghedaen, sommighe door Frans Pourbus, sommighe door Chrispiaen, en ander. Voorts worden zijn dinghen by den Const-lievenden in grooter weerden gehouden, en van den Schilders, hoe veel Meesters sy zijn, geern ghesien en hoogh ghepresen. Tot Middelborgh, by Melchior Wijntgis, is van hem een seer uytnemende stuck van de neghen slapende Muses. Noch heb ick te Middelborgh van hem ghesien eenen grooten doeck vol naeckten, van een Zee Bruyloft bancket, seer versierlijc. Noch is tot Amsterdam op den Dam, tot den Const-liefdighen Ian van Endt, een seer schoon groot heerlijck Tafereel, daer Christus de kinderkens tot hem roept, en segent: in welck te sien zijn aerdighe tronien, en vreemdt opschorten en bindtselen van Vrouwen cleederen, poeselighe kinderkens, en derghelijcke dinghen. Daer is oock noch een stuck van Adam en Eva, daer sy uyt t'Paradijs zijn gejaeght, dat uytmuntende fraey ghehandelt en gheschildert is. Oock isser noch een beweeninghe van Abel. Daer zijn van hem gheweest seer heerlijcke stucken t'Antwerpen, by eenen liefhebber Claes Ionglingh, in zijn nieuw ghebouw in Marck-graven Leye. Eerstlijck in een Camer, die Hercules Camer was gheheeten, d'Historie van Hercules, ick meen in thien stucken. Noch in de Camer van de seven vry Consten, waren oock de seven vry Consten. Alle dese dinghen waren seer heerlijck gheschildert, uytnemende van studie, naeckten, en aerdigh van lakenen en ordinantien. Dese en ander dinghen comen in Print ghesneden van Cornelis Cort, en waren nae de schilderijen gheteyckent van Simon Iansz. Kies van Amsterdam, Discipel van Hemskerck, en Frans Floris: want hy was seer fraey met de Pen en artseren met enckel slaghen: maer waer dees stucken zijn ghebleven, weet ick niet aen te wijsen. De dingen van Floris zijn doch in veel landen verstroyt, soo in Spaengien, als elder, die over al d'uytnementheyt zijner Consten doen gedencken, en openbaren. Hy was een Man, die altijt grooten lust hadde om te schilderen: oock dickwils t'huys comende half oft meer beschoncken wesende, sloegh handt aen de Pinceelen, en maeckte noch grooten hoop wercks, schijnende dan meer gheestigh, oft zijnen geest asoo te vermaken: want hy hadde oock een ghemeen Spreeckwoort, dat hy dickwils seyde: Als ick werck, dan leef ick: als ick spelen gae, dan sterf ick. Dit mocht onse Schilder-jeught oock wel leeren in der natuere en cracht seggen, en nae volghen. Frans quam in't Schilders Gildt Ao. 1539. en is overleden in't Iaer 1570. oudt in de vijftigh Iaren, en was op S. Franciscus dagh eerlijck begraven. Hy liet na eenige sonen, die aen de Const waren. Eenen Baptiste Floris, werdt te Brussel van den Spaengiaert deerlijck omghebracht. Eenen anderen, Frans, is te Room, en wort in cleen dingen gepresen: maer het neemt uyt, wat Frans al goede Discipulen heeft ghemaeckt: want hy hier in oock te boven gaet alle Schilders, die in onse Nederlanden oyt waren, so dat in alle Coninghrijcken, oft Landtschappen van Kerstenrijck, veel de beste Meesters zijn gheweest zijn Discipulen. Ick heb wel woorden gehadt met Frans Menton van Alckmaer, zijn Discipel, hoe dat sulcx mocht bycomen, en dat de beste Meesters nu soo heel weynigh goede Discipulen voort brachten: dan hy ant-

woorde my, dat de groote wercken, die Floris veel onder handen hadde, daer van oorsaeck waren, waer aen Frans den Gesellen stelde te dootverwen: als hy hun wat met crijt gheteyckent hadde zijn meeninghe, lietse voort varen, segghende: brenght daer te pas sulcke en sulcke tronien: want hy daer een goet deel op Penneelen altijt by hem hadde. Hier door creghen sy stoutheyt en handelinghe datse oock bestonden doecken op te slaen, en self alsoo yet t'ordineren en schilderen uyt den gheest. Oock quamen by hem meest al de beste gheesten, die alree by anderen langhe gheleert, aen de Const geweest hadden, en wel gheoeffent waren. Het is eens gheschiet, dat eenighe van Fransen oude Discipulen by een comende, berekenden meer als hondert en twintigh Discipulen,* waer van icker sommighe sal noemen. Eerstlijck, een oudt vry Ghesel van Ghent, noch teghenwoordich in dit Iaer 1604. levende, en was gheboren* Ao. 1520. is in zijnen tijt een seer goet Coloreerder geweest, alst blijckt aen d'Historien, aen den Docksael in S. Ians Kerck te Ghent, die hy schilderde nae de teyckeninghe van Lucas de Heere, en oock aen veel meer dinghen, makende oock seer goede conterfeytselen. Crispiaen van den Broecke van Antwerpen,* is oock geweest een goet Inventeur, en fraey van groote naeckten, desghelijcx een goet Architect: zijn wercken zijn noch in veel plaetsen by den liefhebbers gesien. Hy is gestorven in Hollandt. Geen ander bescheyt weet ick veel meer van hem, door dat mijn begeert aen die't wisten niet is behertight geworden. Noch is zijn Discipel geweest eenen Iooris van Gent, die Schilder* wiert van den Coningh van Spaengien, naemaels van de Coninginne van Vranckrijck. Voort Marten en Hendrick van Cleef, Lucas de Heere, Anthonis* Blocklandt, Thomas van Zirickzee, Simon van Amsterdam, Isaack Claessen* Cloeck, Inventeur en Schilder van Leyden: Fransoys Menton van Alckmaer,* oft daer noch woonende, een verstandigh goet Meester in alle deelen* der Const, oock goet Teyckenaer, en Plaet-snijder, makende veel goede Conterfeytselen* nae t'leven, en heeft oock door goet onderwijs goede Discipulen* gemaeckt: Ieorge Boba, goet Schilder en Inventeur: Den uytnemenden Frans* Poerbus van Brugghe. Ieroon Francken van Herenthals, woonende noch te* Parijs, in't voorborgh S. Germain, is een seer goet Meester, die veel fraey wercken en goede Conterfeytselen nae t'leven ghedaen heeft. Den Broeder Frans Francken, heeft oock een goet en fraey Meester gheweest, desen quam* in't Antwerps Gildt Ao. 1561. is redelijck jongh gestorven. Ambrosius Francken,* den derden broeder, is oock noch tegenwoordigh t'Antwerpen, een uytnemende Meester in ordinantien en beelden, en een cloeck Schilder, den welcken ick in mijn jongheyt, doe ick by Pieter Vlerick woonde, kende binnen Doornick, doe hy woonde by den Bisschop. Ick had van dese Broeders broeder geschreven, hadde mijn begheerte t'Antwerpen moghen ter herten ghenomen wesen. Ioos de Beer van Wtrecht: desen woonde by den Provinciael van den* Bisschop van Doornick, en is ghestorven t'Wtrecht. Hans de Maier van Herenthals.* Apert Francen van Delft, die de Const niet en oeffent: maer is een* goet beminder, zijn dinghen toe hebbende ghestelt in seer schoon orden, en is een Conterfeyter van Bacchus, oft den Godt en Mensch verblijdenden Wijn, welcken hy daeghlijcks nae copieert, daer menigh hem mede vermaeckt, en soo goet behaghen in heeft, als in't principael. Lois van Brussel, heel goet* Schilder, Luyt-slager, en Herper. Thomas van Coelen, Eenen stommen van*

Nimmeghen. Hans Daelmans van Antwerpen. Evert van Amersfoort, Herman* van der Mast, gheboren van den Briel, noch woonachtigh te Delft: desen,* nae de doot van Floris, trock woonen by Frans Francken, daer hy copieerde* eenen Cruys-drager van Floris, die een handt hiel op een witachtigh Cruys: en alsoo op dit principael Cruys een beest oft coppe met langhe beenen quam sitten, conterfeytte hy dat op t'zijn, de schaduwen en alles wel volgende. Den Meester boven comende, seyde: Ick sie wel dat ghy niet al te neerstich geschildert hebt, want de Spinnen u werck beschijten, en wildet met zijnen hoet wegh jaghen: en alsoo't niet wegh gingh, en siende dat gheschildert was, werdt beschaemt, en seyde, dat hy't niet soude uyt doen, maer alsoo laten staen. S'anderdaeghs dit hebbende laten sien zijn medeghesel Gheldorp, en vertelt de geschiednis van den Meester, roemende uyt boerdt, dat Zeuxis den Voghelen, maer dat hy zijn eyghen Meester had bedroghen, met dit beestgen te schilderen: dan desen wildet oock niet gelooven, tot dat hy ondancks van hem daer by getrocken werdt. Van der Mas trock nae Parijs, daer hy twee Iaer woonde by den Eertsbisschop van Bourges, daer schilderde hy eenen S. Bastiaen, waer in quam den Muyl van den Bisschop, en allerley cruyden nae t'leven, som vertreden, som anders, met grooten vlijt ghedaen, datse van velen, oock van s'Conings Medecijn, al ghekent wierden: door welck werck hy begheert zijnde aen den Bisschop, gingh woonen met Monseur de la Queste, Ridder, President, en Procureur generael van den Coning van Vranckrijck. Hier werdt hem so goet onthael en vriendtschap ghedaen, dat hy daer woonde seven Iaer: vier Iaer wesende Escuier oft Schiltknecht van zijns Heeren Vrouwe, die een van des Coninginnen Staet-vrouwen was, soo dat hy over al met haer in den Koets-wagen reedt, dat de Coninginne, Moeder van den Coningh, hem eyndlinghe in een Vasten-avondt Mascarade feest self t'Rapier gaf, met begheerte dat hy't dragen soude, als daer mede veredelt wesende, in teghenwoordicheyt van zijn Vrouw, (door wiens versoeck dit gheschiede) en ander edel Vrouwen en Heeren: doch hier in dees weelde wesende, was oorsaeck, dat hy in de Const niet en voorderde: dan hadde hy nae zijn begin voort ghevaren, soude in conterfeyten nae t'leven en anders meer uytnemende zijn geworden. Damiaen van der Goude was oock een Discipel van* Floris: desen wiert een Archier van den Coningh van Spaengien. Ieroon van* Vissenaken, Steven Croonenborg* uyt den Hage, en Dirck van der Laen van* Haerlem: desen werdt fraey in cleen, hebbende te vooren geleert met Marten van Cleef. Veel meer ander, in Spaengien en elder verstroyt wesende, en goede Meesters, laet ick de Const en t'gherucht bevolen.

Tot Floris seyde Lampsonius op desen sin:

 
Hadt Floris Schilder ghy, dy soo veel Const aenknocht,
 
Ghelijck ghy door Natuer u mildt te doen vermocht,
 
Als het u liever lust veel dings, dan lang te malen,
 
En t'recht vertoef des vijls en moeyt u niet bevallen,
 
Ick riepe Schilders wijckt, t'zy van wat Landt ghy zijt,
 
Gheboren heel van oudts, oft nu in desen tijt.

En Lucas de Heere, zijn heel toeghedaen Discipel, hadde tot hem een Lofdicht op dese meeninghe:

 
Dwijl ghy Apellis naem doet door u Const verswijghen,
 
Wanneer m'een Schilder prijst, meer lofs hem doende crijghen,
 
Ghelijckend' hem by dy, wat naem u selfs toecomt?
 
Dan Florus, d'wijl men soo den hooghsten Schilder noemt?

Vorige Volgende