Het schilder-boeck

Het leven van Giotto, Schilder, Beelt-houwer, en Bouwmeester.

Syn de constighe Schilders schuldenaers der miltghevigher Natueren, die stadich hun tot voorbeeldt is dienende, als wesende de ghene, daer sy alle volcomen schoonheyt in verscheyden deelen naebootsende van becomen: So acht ick, dat Giotto, Florensche Schilder, een van desen is, vry niet weynich in haer ghehouden: om dies wille dat meest door hem (hoewel gheboren onder noch so onervaren Const-ghebruyckers) de Schilder-const tot sulcken gedaente en wesen ghebracht wert, datse fraey en goet ghenaemt mocht wesen. Desen Giotto was gheboren tot Vespignano, een Dorp, 14. Italiaensche mijlen van Florencen, Anno 1276. zijn Vader was een Landtbouwer, geheeten Bondon. Den Iongen thien Iaer oudt wesende, hoewel noch kintsch, bewees in al zijn doen en wesen een onghemeen levendicheyt en snelheyt des gheests, t'welck hem niet alleen by den Vader, maer oock binnen en buyten Dorp, by alle die hem kenden, lief en weert dede wesen. Sijn Vader niet wetende, waer toe zijnen Giotto van der Natueren gheschickt was, schickte hem nae zijn Boersch ghebruyck, te hoeden een deel Schapen, die hy op de Hoeve nu hier ^* nu daer ging weyden: en eyghentlijck gheneghen tot de Teycken-const, waer hy vlacke plaetse vondt op mueren, weghen, op t'sant, oft steenen, teyckende altijt yet nae t'leven, oft wt zijnen gheest, alsoot hem vooren quam. T'geschiede dat Cimabue daer in't Dorp had te doen, heeft ghevonden Giotto, die een van zijn weydende Schapen Conterfeyte, sonder oyt van yemandt, als van natuere, daer toe ghestiert oft geleert te wesen: waer door Cimabue verwondert zijnde, hem vraeghde, of hy by hem wilde comen woonen. Waer op den Ionghen antwoorde: soo't den Vader toeliete, wildet geeren doen. Den Vader heeft Cimabue zijn begheerte oock willigh voldaen. Dus te Florencen

* Giotto was een Koe-herder.

[fol. 96r]

woonende, van de goetgunstighe Natuere gheleydt, en van Cimabue onderwesen zijnde, werdt niet alleen zijn Meester in de Const ghelijck, maer wijder verscheyden van de plompe Griecksche maniere, baerde en bracht voort de beter Moderne Schilder-const, en oock t'recht gebruyck van Conterfeyten nae t'leven, t'welck binnen twee hondert Iaren te vooren niet op de beste wijse en hadde gheschiet. Onder anderen heeft hy gheconterfeyt Dantes, zijnen grooten vriendt, soo vermaerden Poeet, als hy Schilder was. Veel wercken binnen Florencen heeft hy in openbaer plaetsen, als in Kercken en Cloosters, gedaen: die overmits zijn Ionckheyt seer te verwonderen waren. Daer naer vertrocken wesende van Florencen, heeft in ander Steden van Italien zijn Conste en gherucht wijt doen verspreyden: zijnen gheest en vernuft heeft hy in uytbeeldinghen, gesten, bewegingen der affecten, in zijn figueren seer constlijck laten blijcken, altijts yet nieuws bedenckende, dat hy der Natueren leerkindt met recht mocht heeten. Binnen Ascesi, Stede in Vmbria, in S. Franciscus Clooster, daer desen Sancts lichaem is, heeft hy veel Historien op den natten kalck ghewrocht, in welcke zijn veelderley actien der figueren wel gheproportionneert, seer levendich, en met grooten vlijt ghedaen. Met seer versierlijcke ^* inventie is eene, daer de Gehoorsaemheyt, eenen Monick voor haer knielende, een jock aen den hals leght: t'welck met handen uyt den Hemel wort opghetoghen, en sy bewijsende silentie oft stilswijghentheyt met eenen vinger op de mondt, heft de oogen nae Iesum Christum, die uyt der sijden het bloedt laet springen: In geselschap deser Deucht, zijn Wijsheyt, en Ootmoedicheyt, om te bewijsen, dat waer warachtighe Gehoorsaemheyt is, oock altijts zijn Ootmoedicheyt, en Wijsheyt, die alle goet werck helpen volbrengen. Ter ander sijden is een History, daer de Cuysheyt oft Maticheyt staet op een stercke rootse, die haer niet beweghen noch verwinnen laet, noch van Coningrijcken, Croonen, noch palmen, die haer eenige toonen en bieden: Ten voeten van haer is de Reynicheyt, welcke een naeckt Mensch is wasschende, en de Sterckheyt brengt vast volck toe om ghewasschen te worden: Neffens de Cuysheyt staet de Penitentie, die de ghevloghelde Liefde verjaeght metter discipline, en doet d'onreynicheyt vluchten. In de derde is de Armoede, die bloot voets op doornen treedt: hebbende achter haer eenen Hondt, die haer naebast, en ter sijden een kindt, dat haer met steenen worpt, en een ander, dat met eenen stock de doornen steeckt nae haer beenen toe. Dese Armoede sietmen ghetrouwt wesen van S. Franciscus, welcke Christus t'samen gheeft: daer by wesende de Hope, en de Cuysheyt. In de vierde History is eenen S. Franciscus ten Hemel ghevaren, verclaert, en ghecleedt in een witte Diaken stoole, hebbende om hem eenen Choor van Enghelen, met een Vaen, daer in een cruys, en seven sterren, boven is den heylighen Gheest: dese Enghelen hebben rollekens met Latijnsche letteren, tot beduydinge der Historien. In de selve Kerck maeckte hy noch eenen S. Franciscus, Oock op't natte kalck, daer alsulcken ernst en innicheyt oft devotie in te sien is, dat het te verwonderen is. Voorts keerende weder te Florencen, heeft tot Pisa gheschildert op't natte kalck, ses Historien, van den verduldighen Iob: in welcke veel schoon figueren zijn: Onder ander eenighe Boeren, brenghende aen Iob de droeve tijdinghen, die niet en moghen verbetert wesen, soo weemoedigen ghelaet als sy toonen: oock eenen Knecht, die zijnen sweerighen Meester, sittende als verlaten, met een handt de Vlieghen af-

* Inventie van Giotto seer aerdich.

[fol. 96v]

weert, en met de ander zijn neus toe houdt voor den stanck, alles met een seer gracelijcke actitude. De tronien van Mannen en Vrouwen zijn seer schoon en wel ghedaen, de lakens op een goede maniere vloeyende, niet te confusich oft hardt, soo dat niet te verwonderen is, dat dit werck seer verre gheruchtich was, dat Paus Benedictus de negenste, eenen zijnen Hovelingh sondt in Tuscanen, om weten wat Giotto voor een Man was, en wat zijn dinghen waren, voorghenomen hebbende in S. Pieters Kerck eenighe wercken te laten maken. Desen dan ghesonden, om vernemen wat Meesters in Schilderen en Mosaick te Florencen waren, passerende door Siena, sprack daer de Meesters aen, en nam mede van hun teyckeningen, en quam tot Florencen: alwaer hy op eenen nuchten vroech by Giotto op zijnen winckel, daer hy sat en wrocht, quam, en gaf hem des Paus meeninghe te kennen: ten lesten versoeckende oock teyckeninghe van zijnder handt, als van den anderen, om aen zijn heylicheyt te schicken. Giotto cluchtigh wesende, nam een vel papier, op welc met eenen pinceel, den arem vestighende teghen zijn sijde, om soo een passer te wesen, trock met een draeyende handt, sonder den arem te versetten, een soo volcomen net ghetoghen rondt, dat het wonder was te sien: dit ghedaen, gaft al ^* grenickende den Hovelingh, segghende: siet daer de teyckeninge. Waer op hy, als die bespot meende te wesen, antwoorde: heb ick gheen ander teyckeninghe te hebben als dese? T'is meer als genoech, seyde Giotto. latet met den anderen den Paus sien: ghy meucht sien oft ghekent sal wesen. Hy vertrock, hoewel qualijck te vreden. Doe onder ander teyckeningen dit voor den Paus quam, en hem gheseyt wert, in wat voeghen, sonder passer, en den arem te versetten, dit rondt van Giotto ghemaeckt was, heeft den Paus, en veel verstandighe Hovelingen, verstaen, dat Giotto alle d'ander Schilders van zijnen tijdt in excellentie te boven gingh. Dit nu gheruchtich wordende, isser een spreeckwoort uyt ghewassen, datmen teghen volck van groven deeghe ghebacken gemeenlijc seyde: Ghy zijt veel ronder als de O van Giotto. Den Paus liet hem dan ^* te Room comen, hem grootelijcx vereerende, zijn deuchtsaemheyt in der Consten bekennende, liet hem veel dingen maken, die hy seer net en aerdich dede, waerom hy van den Paus seer hooghlijck geloont en bejonstight werdt. Van zijn handt wasser een Marie beeldt op den muer, en doe men namaels den muer timmerende most breken, werdet om zijn consticheyt met grooter moeyten viercant uytghenomen, en elder bewaert. Hy maeckte oock van Mosaick in't voorhof van S. Pieters Kerck dat Schip, datter noch te sien is, een seldsaem constigh werck, van allen goede gheesten ghepresen, so van de verscheyden actien der Apostelen, mits den Zee-storm, de verheventheyt des opgeblasen seyls, en de groote ghelijckheyt der glaeskens, oock d'affectie eens enghelenden Visschers, is alles verwonderlijck. Hy heeft oock te Avignons, met Paus Clemens de vijfste ghetrocken wesende, en elder in Vranckrijck veel wercken ghedaen, van waer hy weder thuys keerde wel vereert en gheloont, Anno 1316. Hier naer doe hy in verscheyden Steden veel schoon wercken hadde ghedaen, werdt hy ontboden te Napels, van Robert den Coningh aldaer, voor welcken hy in S. Claren Cloosters Kerck maeckte veel Historien uyt t'oudt en nieuwe Testament, en uyt den Apocalyps. Men seght, dat hy hier veel Inventien te passe bracht, als oock voorhenen te Ascesi, van zijnen vrient den Poeet Dante. Seer behaeghden den Coning de wercken en cluchtige cou-

* Giotto treckt een rondt, in plaetse van teyckenen.

* De O van Giotto.

[fol. 97r]

tingen van Giotten, dat hy al veel den tijdt by hem doorbracht met sien schilderen, ^* en hem te hooren doen zijn genuechlijcke antwoorden, die somtijts soet bijtende, doch altijts veerdigh waren, des hem den Coningh seer lief hadde. Eens seyde den Coningh: Giotto, ick wil u de voorbaerste maken van gantsch Napels. Soo antwoorde Giotto: Ho jae, en daerom ben ick ghelogeert in de Coningh-poort. Een andermael seyde den Coningh: Giotto, waer ick die ghy zijt, nu het soo heet is, soud' ick t'schilderen wat laten berusten. Waer op hy stracx antwoorde: Iae ghewis, waer ick die ghy zijt, ick lietet berusten. Doe hy eens in een sale voor den Coningh schilderde, begheerde den Coningh uyt een bootsicheyt aen hem, dat hy hem zijn Coningrijck soude schilderen. Giotto (soo men seght) schilderde hem eenen Esel, met een Esel-sadel op, en voor zijn voeten een nieuwe Esel-sadel, en daer aen rieckende, scheen den sel daer begeerich nae te wesen: en op elcke sadel lagh een Conings croone, en den scepter. Den Coningh hem vragende, wat sulcke Schildery beteeckende, seyde: Sulcx zijn u Ondersaten, en sulck is u Rijcke: want daghelijcx begeeren sy nieuwe Heeren. In't wederkeeren nae Florencen, maeckte hy veel wercken: oock eenighe Crucifixen, met achter gulden velden: oock binnen Florencen verscheyden wercken: oock Metselrijen, Inventien, en Beeldtsnijdinghe: en werdt in grooter eeren wel gheloont, niet alleen Florensch Burger ghemaeckt: maer oock voorsien met een eeuwige Incomst, van hondert gouden Croonen s'Iaers, ^* van de Incomst van der Stadt, t'welck in dien tijdt al veel was. nae dat hy noch verscheyden fraey Inventien, en stucken had ghedaen, is eyndtlijck uyt dit leven gescheyden, A^o. 1336. daer veel om bedroeft waren. Hy liet nae veel discipulen: en nae zijn doot veel van zijn cluchticheyt te vertellen. Van hem is gecomen de clucht van de Vlieghe, die dickwils wort verhaelt: Want men seght, dat hy in zijn Ieught, op de neuse van een figuere, die Cimabue geschildert ^* hadde, een Vliege maeckte, soo natuerlijck, dat zijn Meester op t'werck comende, om zijn werck te vorderen, meer als eenmael met de handt sloegh om wech te jaghen: maer bedrogen zijnde, werdt ten lesten siende, datse gheschildert was. Door den gheleerden Poeet Angelus Politianus was hem dit Graf-schrift ghemaeckt:

Ille ego sum, per quem pictura exincta revixit:

Cui quam recta manus, tam fuit & facilis.

Naturae deerat, nostrae quod defuit arti:

Plus licuit nulli pingere, nec melius.

Miraris turrim egregiam sacro aere sonantem,

Haec quoque de modulo crevit ad astra meo.

Denique sum Iottus, quid opus fuit illa referre?

Hoc nomen longi carminis instar erit.

* Giotto, grooter weerden by den Coningh van Napels.

* Schilder-const in weerden.

* Historie van de Vlieghe.