Het schilder-boeck

Van Laken oft Draperinghe.
Het thiende Capittel.

1  Een sonderlingh deel hebben wy nu vooren,^*
Dat tot Schilder-const welstandt sal bestrecken,
Te weten, t'Laken: welck by naeckt (als Cooren

* Het Laken, een uytnemende deel, tot welstandt dienende.

[fol. 42v]

 

By Wijn) oock wel voeghend' is, nae behooren:

 

Want behoeflijckheyt en schaemte, te decken

 

Het Lichaem leeren, en cleeren aen trecken,

 

Bysonder hier onder den Beyr coudt Noordich,

 

Over t'hooft ons hanghende teghenwoordich.

 

2  T'wonder schoon gheschapen Lichaem, in eeren^*

 

Gaet boven alderley costlijcke vlassen,

 

Wormen-ghespin, en Thyersche purper cleeren:

 

Oock die hun voet-planten teegh d'onse keeren,

 

In Saturni rust-moedich Rijck ghewassen,

 

Onkennende schaemt', op gheen cleeren passen:^*

 

Doch reden, hier stierend' een eerlijck schamen,

 

Aenwijst ons een middelmaets cleedts betamen.

 

3  Elck na zijnen staet, dats nae de persoonen

 

In eeren zijn, wil de cleedinghe wesen:^*

 

Coninghen ghepurpert, gheciert met Croonen,

 

En de blijde Ieught lustigh haer verschoonen

 

Wil met blinckend' verwen schoon uytghelesen,^*

 

maeghden wil oock t'wit wel voeghen: in desen

 

De Schilders wel moeten op alles letten,

 

Elck soo nae den staet ghecleedt uyt te setten.

 

4  Het swart als oyt wil noch rouwe bedieden,

 

Ghelijck op zijn plaets daer van is gheschreven,

 

Daer mede Weduwen en oude Lieden

 

Worden ghecleedt, desghelijcx sal gheschieden,

 

Datmen Schapers en Schippers grof gheweven

 

Verscheyden graeuw wollen Laken sal gheven,

 

Vlack om t'lijf ghetrocken, met grove ployen

 

En spaerlijck hun met schoon verwe vermoyen.

 

5  Al wat Arachne Const uyt brengt te vollen,^*

 

Moeten wy met opmerck vlijtich aenschouwen,

 

Beginnend' aen Laken, dat Wevers rollen

 

Van den weefboom rouw, oock ander, jae wollen,

 

Racen, saeyen, Sijden, hoe dat elck vouwen

 

maeckt nae zijnen aerdt: op dat wy geen touwen,

 

Seelen, oft dermen, maer natuerlijck Laken,

 

Vlack, hanghend', oft ghekrockt, ligghende maken.

 

6  T'rouw Linwaedt maeckt, gelijck natte Papieren,^*

 

Viercantighe vouwen, met scherpe hoecken,

 

Men siet al ghenoech op sulcke manieren

 

Dureri krokende Lakenen swieren:^*

 

maer gheschilderde fijn dwadighe doecken,

 

Als ontrent Mary-beeldts kindekens, soecken

 

Soude men geen beter, noch vinden moghen,

 

Dan van Mabeusen, dunckt my ongheloghen.^*

 

7  maer wat vouwen van Laken is te loven

 

Boven ander, dit dient doch acht gheslaghen,

* T'Menschelijck wel gheschapen Lichaem schoonder als alderley cleedinge.

* In Indien gaet men naeckt, maer schaemte leert hier cleeden.

* Cleedinghe nae de persoonen.

* Oock de coleuren der cleederen, elck na zijn natuere oft tijdt.

* Verscheyden Laken, verscheyden van vouwen oft ployen t'observeren.

* Rouw linnen ployen.

* Exempel Durerer Laken.

* Mabeusen doeckskens Exempel.

[fol. 43r]

 

Een Vrou oft Mans boots salmen altijts boven

 

T'oppercleedt oft mantel meer laten groven,^*

 

Dan eenich cleedt dat het onder sal draghen:

 

Nu mijn ghevoel, ick vinde groot behaghen

 

In't vloeyend' Laken van Lucas van Leyden,^*

 

Als daer wat t'moderne van is ghescheyden.

 

8  Ick ontrade niet, datmen hem veel wende

 

Te leeren maken al verscheyden aerden^*

 

Van Lakens nae t'leven, waer in gheen ende

 

Was met Lucas, soo yemandt die hem kende

 

Wel heeft betuyght, van desen wijt vermaerden,

 

Doch is Laken meer als loof, hayr, oft baerden,^*

 

Een gheestich soecken, jae versierich vinden,

 

Met een aerdich varten, schorten en binden.

 

9  Een Laken salmen te leeghe niet schorten^*

 

Om de lenden, noch niet hanghen t'ondeghen:

 

Wel lettend' op t'spannen en neder storten,

 

Op uyt en in gaen, wech schieten, vercorten^*

 

Der ployen, nae sy van aerdt zijn gheneghen,

 

Hier oock d'elder verhaelde seven weghen,

 

Oft roeringhen, niet en dienen vergheten,

 

Waer men meest sal nijpen dientmen te weten.

 

10  Over al waer de leden des Lichamen

 

Vouwen oft buyghen, te weten, in't bucken,^*

 

Ter plaetsen daer de dgien aen t'lijf versamen,

 

Soo oock in't knielen, in't nijpen der hamen,

 

Ocksels, arm-vouden, ofte sulcke stucken,

 

Ployt vry daer u Laken door t'samen drucken,

 

En latet stijf uyt spannen op de schooten

 

Van knie te knie, die wijt van een uytstooten.^*

 

11  Op al wat rondt uytstekend' is bevonden,

 

T'zy schouwers, dgien, knien, buycken, braen, oft billen,

 

Daer salment laten verheffen, en ronden:

 

Gheen vouwen daer brenghen, want lichte gronden

 

Gheen hardtheyt van diepsel lijden en willen:

 

Besijden in't schaduw en macht niet schillen,

 

Aldaer veel kroken door storten oft nijpen

 

Te brenghen, en salmen dy niet begrijpen.

 

12  Ghelijck als uyt den Boom wassen de tacken,^*

 

Laet de vouwen uyt malcander beclijven:

 

Sack-ployen vermijdt, datter in't ontpacken

 

Des Lakens ghevonden niet worden sacken,

 

Wanneer men dat mocht uyt recken oft stijven,

 

En maeckt datmen altijt mach sien waer blijven^*

 

En beginnen u vouwen oft pinsueren,

 

Ghelijck men dat sien mach in der natueren.

 

13  Boven al dient wel een dinghen besproken,^*

* Grauw laken boven als onder.

* Exempel, van Lucas van Leyden laken.

* Verscheyden aerdt van Lakenen, na het leven.

* Laken geestiger, als loof oft hayr.

* Vatten en schorten des lakens.

* VVt en in gaen der ployen.

* VVaer t'laken moet vouwen en kreucken.

* VVaer t'Lichaem oft leden rondicheyt hebben, ployen vermijden, maer vlack laten, om hardicheyt op den dagh vermijden.

* De ployen uyt malcander oorsprongh nemende van yet dat uyt steeckt, oft verheft.

* Sack-ployen te vermijden.

* Eyndt en begin der ployen.

[fol. 43v]

 

Te weten, datmen confuys en swaermoedich

 

Niet en sal het Laken te seer verkroken,^*

 

Als oft al waer verdouwen en ghebroken:

 

Waer in ons Voorders dwaelden veel onvroedich,^*

 

Bysonder Aldegraef, die t'overvloedich

 

In dit kroken hem misgaen heeft abuysich,

 

Dats de maniere, die men heet confuysich.

 

14  maer Dureri Laken, bysonder t'leste,

 

Datmen siet in zijn printen, daer soo heerlijck

 

Groote vlacke daghen comen, de reste

 

In veel schaduw verliesend', als zijn beste

 

Mary beelden tuyghen, is schoon en leerlijck,

 

t'Waer groote misdaedt, en een werck oneerlijck,

 

Sulck Man hier van te confusich beschulden,

 

Der Consten aerdt wil dat nemmermeer dulden.

 

15  D'eere der Bataviers en der Germanen,

 

Lucas, en Albert, daer der Muser Choor heel^*

 

Op stortte zijn gaven, d'Italianen

 

Hebben met hun printen, en met soodanen

 

Wijse van Laken veel profijt en voordeel

 

Ghedaen, jae van lichts meer, dan yeders oordeel

 

Soude begrijpen, want behend' met listen

 

Sy een weynich te veranderen wisten.

 

16  In Lucas lakens vindtmen fraeye sloeren,

 

In Magdaleen, Mardocheus, en Boosen,

 

Die Christum tempteert, daer sietmen hem t'roeren

 

Des vouwkens met t'graefijser fraey uytvoeren,

 

Wie mocht daer vloeyende meer soetheyt oosen?

 

Nu Ionghers, als Biekens, uyt dese Roosen

 

Mocht ghy wel suyghen, tot nut onghewoonich,

 

Den druppenden nectar, en soeten honich.

 

17  Een vloeyende Laken, rijck, onvernepen,^*

 

Sonderlingh aen Vrouwen, maeckt sonder schromen,

 

Ghy en sulter niet licht in zijn begrepen,

 

Liever als te cort, suldy't laten slepen,

 

En ghelijck de tackskens cieren de boomen,^*

 

Alsoo doen hier oock de canten en soomen,

 

In't hanghen oft ligghen, met swieren aerdich,

 

maer vermijdt te maken uyt-hoecken schaerdich.

 

18  Nu in sijden en weerschijnsels verscheyden,

 

Worden in't ghemeen al ghepresen grootlijck

 

De Venetianen, die wel t'arbeyden^*

 

Met de verwe weten, en soo beleyden,

 

Dat de hooghsels uyt schijnen steken blootlijck:

 

maer altijt behoeftmen te voeghen nootlijck

 

Sulcke hooghsels in weerschijnende sijden,

 

Als d'Aenstootende verwe best mach lijden.

* Confusie der ployen mijden.

* Exempel, Aldegraef te overvloedigh in kroken. Albert Durer Exempel, van vlack laken.

* Lucas en Alberts printen, Exempel.

* Den Vrouwen vloeyende Laken.

* De canten aerdich te swieren. Schaerdighe uythoecken mijden.

* Exempel, Venetiaensche Schilders in schoon sijdekens en weerschijnsels of mengselen.

[fol. 44r]

 

19  Op datse malcander niet en besmitten,^*

 

Ghelijck lacken lijden wel lichte blaeuwen,

 

En de smalten lijden wel lacke witten,

 

Licht masticot mach nevens t'groen wel sitten,

 

Assche-wit laet hem met schiet-geel wel schaeuwen,

 

Purper met blaeu oft root, jae en de graeuwen

 

Verscheyden, laten hun wel schoon verhooghen,^*

 

Hier moetmen op veelderley wijsen pooghen.

 

20  T'staen heerlijck wel somtijt soo vlacke lappen

 

Van Laken groot, der statelijcke Mannen,

 

Soo men somtijt siet oock aen Monicks kappen,

 

Dat oock ployen malcander verselschappen,

 

Waer Laken op Laken, slap of ghespannen,

 

Hangt over een, noch zijn oock niet te bannen

 

Somtijden eenighe moderne drachten,

 

Die nu in't ghebruyck zijn, oft voormaels plachten.

 

21  Wat sal ick u voorts noch wijsen met handen,

 

Waer ghy sult rijghen, doorsnijden, oft stropen,

 

Bordessen, colletten, slippen, en panden^*

 

Tot half de dgien, en met cloecke verstanden?

 

Kranssen, uytsnijdtsels, doortrecksels, en knopen

 

Al maken, hier opghebonden, daer open,

 

Op en onder Cleers borstlappen en bindtsels,

 

Mantels, wimpels, en duysent fraey versinsels?

 

22  Proeft, soeckt, en versiert, merckt op anders dingen,

 

raept wat uyt den hoecke met inventeren,

 

Tempert, verandert, soeckt menich verminghen,

 

Wat ghy tot welstandicheyt by condt bringhen,

 

Daer leght op toe, end' om schoon te traperen,^*

 

Leght bequamelijck aen u met glatseren,

 

Behelpt alst past tot een gloedich doorschijnen,

 

Om maken Fluweelen en schoon Sattijnen.

 

23  In plaets dat ghy u Laken met gheheelen

 

Hooghsels de ployen pleeght te doen verheffen,^*

 

Daer gaet het gants anders met de Fluweelen,

 

Want ghy maket al bruyn, en gaet slechs deelen

 

De canten weerschijnich, u hooghsels effen:

 

maer wat sijden Sattijnen mach betreffen,

 

Van verf, k' en weet u geen Exempel milder,

 

Als t'leven, Meestersse van yeder Schilder.^*

 

24  Verscheyden manieren van Lakens mede

 

Sietmen in groote Meesters wercken blijcklijck,

 

Raphel van Vrbijn hier in wonder dede,

 

En verstondt zijn vouwen nae rechte zede,

 

Som Beelden recht simpel ghecleedt, som rijcklijck:

 

Den Bonarot in zijn verwe ghelijcklijck,

 

maer sommigh dat hy ghemaeckt heeft in steenen,

* Verwen waer te nemen, om weerschijnen te maken.

* Heerlijcke groote lappen Sijde, met hier en daer een vlickerighe vouwe, staet wel: oock vlacke wolle laken, als Monicks cappen, en moderne cleeren.

* Veelderley eyghenschappen der cleedinghen.

* Hem behelpen met glasseren.

* Van Fluweelen en sijden.

* Exempelen van Italianer Lakenen.

[fol. 44v]

 

En soud' ons niet ghelijcken, soud' ick meenen.

 

25  Om de herde vouwen, die niet betamen

 

Op den dagh te comen op yet verhevens,

 

Ghelijck op den schoot zijns Moysi met namen,

 

maer Titiaen, groot, seer heerlijck van famen,^*

 

Zijn schildery allesins is vol levens,

 

Niet alleen in naeckten, maer daer benevens

 

In Lakens heerlijck met vouwen verstandich

 

Als oock tuyghen zijn hout-printen voorhandich.^*

 

26  Veel meer Italiaensche mocht ik, Leser,

 

Van fraeyen handel stellen u ten toone,

 

Del Sarto, Tinturet, den Veroneser,

 

Twee Succary, en Barotius, deser

 

Lakens pinsueren verdienen de croone

 

In aerdt en fraeyheyt: maer altijt in schoone

 

Verstandighe ployen bestaet voor allen

 

De schoonheyt des Lakens, om wel bevallen.

 

27  maer tot Exempel, Lakens der Antijcken

 

V vooren te stellen, wil ick gheen woorden

 

Vergheefs ghebruycken, want sy moeten wijcken

 

Voor die van dees tijdt, jae niet sy ghelijcken

 

Dan van nat linnen, en hanghen als coorden,^*

 

Om vervolgh, sulcke Beelden wel behoorden

 

Anders ghelakent te wesen bysonder,

 

De slechtheyt heeft menich ghegheven wonder.

 

28  Noyt Antijck Laken (is my niet bedrieghend'

 

Te cleen onthoudt) en sach ick te Room binnen,

 

Dat yet te bedien hadd', dan eenich vlieghend'

 

Aen coper Beelden, (oft ten waer my lieghend'^*

 

Aen oordeel), dit waren ghelijck Goddinnen,

 

Welcx Laken van Antijcken wel mocht winnen

 

Den prijs, en in't nieu Palleys van Farnese,

 

Boven op een gallery sach ick dese.

 

29  In't selve Palleys oock de Flora staende,

 

Haer beeldich Laken en is vry niet leelijck:

 

maer om dat ick van t'vlieghende vermaende,

 

Dat maecktmen in huysen, soo t'Beeldt is gaende

 

Oft loopende, vlieghtet achter gheheelijck:

 

maer ist buyten, soo maecktment dat het deelijck

 

Eenstreecks den gangh neemt, t'zy vooren oft achter,

 

nae dat den wint comt, en waeyt stijf oft sachter,^*

 

30  Gheest is te ghebruycken in dese stucken,

 

Dees dunne laeckskens oft sijdekens diende,

 

Eenen blasenden windt aen t'lijf te drucken,

 

Op datmen t'naeckt' (alst wel conde ghelucken)

 

Aen dgien, lijf, en beenen aerdich waer siende,

 

Hier hoefdemen de Charites te vriende,

* Titiani houtsprinten tot Exempelen.

* Noch Exempelen der Italianen.

* By den Antijcken gheen goet laken, oft weynich.

* In't Palleys Farnese eenige coperen Vrou-beelden. Antijck goet vlieghende laken. De Flora aldaar exempel.

* Vlieghende laken t'nact uytmunten.

[fol. 45r]

 

Die Pythij soon in zijn werck verselden,^*

 

Ons Ide' hier toonen most haer ghewelden.

 

31  Hoe gracelijck sie ick alree nu waeyen

 

Des Nymphen cleeders, en hooft-doecken seylich,^*

 

Meest al eenvoudich, en somwijlen draeyen

 

Heen en weer met den windt, en hoe daer swaeyen^*

 

De lichte Bacchanten met toortsen veylich,

 

Rennend' op en af den heuvelen steylich,

 

En Dianens maeghden ter jacht in't wilde,

 

Hoe hen slippen en wimpels golven milde.

 

32  Wie en siet nu den Stier in Zee niet baden,^*

 

En des maeghts cleeren niet als seylen spelen,

 

Wie sal den versierschen Ballinck versmaden

 

Ons te lesen? hoe schildert hy beladen

 

Dees jongh' ontschaeckte? wien mach noch vervelen,^*

 

Die sluyters en linten langs Marber kelen,

 

Met gout-gheel hayr, al in de Locht doet drijven?

 

Te recht ons Pinceel beluystert sulck schrijven.

 

33  Wat voorder noch belangt in deser saken,

 

Daer van wil ick u bevelen de lasten,

 

Om meer ghedaenten van Cleedingh te maken,

 

Verscheyden Borduerwerck, en gulde Laken,

 

Oock veelverwighe beeldwercksche Damasten:^*

 

Lett op alles wel, om niet mis te tasten

 

In't groot cierdeelich aerdich wel draperen,

 

Waer toe u noch hoeft der verwen sorteren.

 

 

 

Eynde van Laken, oft Draperinghe.

* Pythius was den Vader Appellis.

* Idee, imaginaty, oft ghedacht.

* VVimpelen en doeckskens der Nymphen vlieghende.

* Exempel Europa, van Ovidius beschreven.

* Schilder Pinceel te luysteren nae Poëten pen.

* Ghebeelde Lakens en Damasten.