Het schilder-boeck
(1969)–Karel van Mander–
Auteursrechtelijk beschermdVan het Landtschap.
| |
[Folio 34v]
| |
maetlijck gh'avontmaelt hebbende, laet vromerGa naar voetnoot*
Maken door soeten slaep, en weder lustich,
V vermoeyt onthoudt, en sinnen onrustich.
3 En comt, laet ons al vroech met t'Poort ontsluyten
T'samen wat tijdt corten, om s'gheests verlichten,
En gaen sien de schoonheyt, die daer is buyten,
Daer ghebeckte wilde Musijckers fluyten,
Daer sullen wy bespieden veel ghesichten,
Die ons al dienen om Landtschap te stichten
Op vlas-waedt, oft Noorweeghsch' hard' eycke plancken,
Comt, ghy sult (hop' ick) de reys' u bedancken.
4 Merckt alvooren, uyt haer bedde saffranichGa naar voetnoot*
Des ouden Titons Bruydt ginder opstijghen,
Die ons de dagh-fackels comst is vermanich,
En ghewasschen in't ghewat Oceanich,Ga naar voetnoot*
Vier schillede Peerden op comen hijghen,Ga naar voetnoot*
En siet, wat bloey-roosighe soomen crijghen,
Die purper wolckskens, hoe schoon is behanghen
T'claer huys van Eurus, om Phoebum t'ontfanghen.
5 Ay siet doch eens, hoe schildert men daer boven,
Wat meerder schoonheyt, van verwen verscheyden,Ga naar voetnoot*
En soo veel mengsels: ay machmen gheloven,
Dat ghesmolten Goudt soo blinckt in den Oven,
Ghelijck die wolckskens, die hen daer verspreyden,
De verrre blaeuw Berghen hun oock bereyden
Te draghen t'veldt-teecken der nieuwer Sonnen,Ga naar voetnoot*
Die met ghesteentte raders comt gheronnen.
6 Siet ter ander sijd' heeft alree de Morghen-
stondt overcleedt met schoon asuerich laken
T'groot verhemelt', en daer onder verborghen
De Lampen, die s'nachts verclaringh besorghen,
Oock t'dagh-brenghers aenschijn, vierich in't blaken,
Die Telluris hayr vlechten comen maken,Ga naar voetnoot*
Heeft vochtich bedouwt, en van dees groen Weerelt
T'grasich ghenopt cleedt druppelich bepeerelt.
7 Siet daer alree den gheel-vierighen ronden
Sonnen cloot gheresen, als den versnelden,
Bin dat wy soo elderwaert ghekeert stonden,
Siet ginder voor ons die Iaghers met Honden
Loopen door die groen overdouwde velden:
Ay siet dien gheslaghen douw ons vermelden,
En met een groender groente hun beclappen,
Alwaer sy henen zijn, aen t'spoor der stappen.
8 Siet al t'verre Landtschap ghedaente voerenGa naar voetnoot*
Der Locht, en schier al in de Locht verflouwen,
Staende Berghen schijnen wolcken die roeren,
Weersijdich op't steeck, als plaveyde vloeren,
| |
[Folio 35r]
| |
In't veldt, sloten, voren, wat wy aenschouwen,
Oock achterwaert al inloopen en nouwen,
Dit acht te nemen laet u niet verdrieten,
Want t'doet u achter-gronden seer verschieten.
9 Op vercorten en verminderen letten,Ga naar voetnoot*
Ghelijck men in't leven siet, ick bespreke,
Al ist geen metselrie, die nauwe Wetten
Behoeft, soo moet ghy doch weten te setten
Op den Orisont recht u oogh' oft steke,Ga naar voetnoot*
Dat is, op des waters opperste streke,
Al watter onder is sietmen dan boven,
En t'ander sietmen van onder verschoven.
10 Achter niet te flauw en meuchdy't beschicken,
Soo mildt in't diepen niet zijn, als in't hooghen,
Bedenckende t'blaeu-lijvich Lochts verdicken,
Dat daer tusschen t'ghesichte comt bestricken,
En gantsch bedommelt t'scherp begrijpich pooghen,
Spaerlijck salmen somtijts hier oft daer tooghen,Ga naar voetnoot*
Als of de Sonne de wolcken doorstraelde,
En voort soo op Steden, en Berghen daelde.
11 Daer neffens salmen oock bedimsternissen,
Somtijts gheheel, somtijts half maer de Steden
Beschaduwt van wolcken, noch salmen gissen,
T'spieghelijck water niet te laten missen
T'Hemels aenschijns verwen, naer d'oude zeden,Ga naar voetnoot*
Ghedeelde Lochten, somtijts daer beneden
Van boven aerdich in te doen verdwijnen,
Staet wel, en somtijts oock het Sonneschijnen.
12 Doch t'hardtwindich weder hier uytghesondert,
Als beroert zijn Zee, en Beken fonteynich:
Nu maeckt my t'bedencken somtijts verwondert,
Hoe soo gheblixemt hebben en ghedondert
Appellis verwen, wesende soo weynich,
Daer wyder nu hebben seer veel en reynich,
Bequamer t'uytbeelden soo vreemde dinghen,
Hoe comt ons lust tot naevolgh oock niet dringhen?
13 Laet somtijts dan rasende golven vochtich
naebootsen, beroert door Eolus boden,
Swarte donders wercken, leelijck ghedrochtich,Ga naar voetnoot*
En cromme blixems, door een doncker-lochtich
Stormich onweder, comende ghevloden
Wt de handt van den oppersten der Goden,
Dat de sterflijcke Siel-draghende dieren
Al schijnen te vreesen door sulck bestieren.
14 Met verwe moetmen oock wesen beproevich,Ga naar voetnoot*
Te maken snee, haghel, en reghen-vlaghen,
Hijssel, rijm, en smoorende misten droevich,
| |
[Folio 35v]
| |
Al welcke dinghen sullen zijn behoevich,
T'uytbeelden swaermoedighe winter-daghen,
Als somtijts t'ghesichte niet en can draghen,
Te sien thorens, huysen, in Steden, Dorpen,
Verder als men eenen steen soude worpen.
15 Verweten werdt ons van eenighe Volcken,Ga naar voetnoot*
Dat wy nemmermeer en maken schoon weder,
maer de Locht altijt buyich en vol wolcken,
Vergonnend' Apollo schier een cleen holken,
Waer door hy mocht slaen zijn ghesichte neder,
T'zijnder Moeder-waert, al waer hy t'onvreder,
En dat te vergeefs, zijn verliefde blomen,
Draeyen, om zijn schoon aenschijn te becomen.
16 Om dan te verhoeden al dees misvalten,
Laet ons nu de Locht van wolcken ontlijven,Ga naar voetnoot*
En somtijts gheheel suyverlijck verstalten,
En op't schoonst over asuyren oft smalten,
maer met schoon ghereetschap, om schoon te blijven,
En hoe leegher hoe lichter soet verdrijven,
Op dat naest d'Aerdtsch' Elementighe swaerheyt
Zy altijts ghevoeght d'aldermeeste claerheyt.
17 Willen wy daer de gheel Sonne vertoonen,
Rondtom licht lackich, en wat purperachtich,Ga naar voetnoot*
Sullen wy die al vloeyende becroonen,
maer ons moet altijts ontbreken soo schoonen
Blinckende stoffe, wy en zijns niet machtich,
Ons Const is hier ydel, hoe groots, hoe prachtich,
Hier mochten wy self met ons werck wel schimpen,
Dat onse Fackels soo claer niet en glimpen.
18 Of wy en wisten (nae t'Poeets ghebriefte)
Boven te doen, aen den waghen vierpeerdich,
Oock Promethei heymelijcke diefte:
Doch sorghende straffe, t'onser beliefte,
Laet ons nu dalen tot der leeghten eerdich,
Voortvarend' tot der Landtschap-gronden veerdich,Ga naar voetnoot*
Welcke men pleeght op doecken, oft panneelen,
Wel veel in drien oft in vieren te deelen.
19 Alvooren onsen voor-grondt sal betamen
Altijts hardt te zijn, om d'ander doen vlieden,Ga naar voetnoot*
En oock voor aen yet groots te brenghen ramen,
Als Brueghel, en sulcke van grooter namen,
Die men van Landtschap den pallem mach bieden:
Want in't werck van dese weerdighe Lieden
Zijn veel voor aen gheweldighe boom-stammen,
Laet ons om sulcx nae te volghen oock vlammen.
20 Nu moet ick nootlijck een dinghen vermonden,
T'welck crachtich onsen welstandt sal verstercken,
| |
[Folio 36r]
| |
Dats datmen van vooren aen al de gronden,Ga naar voetnoot*
Vast sal maken aen malcander ghebonden,
Soo wy de baren in Neptuni percken
Al in malcander te wentelen mercken,
Soo salmen al slanghende laten loopen
De gronden, en hoop achter hoop niet hoopen.
21 Als wy onse gronden dus vast beknopen,Ga naar voetnoot*
En soo van d'een in d'ander laten strijcken,
Ghelijck ofter swierende aders cropen,
Van goet verschieten werdt niet te mishopen,
Want crachtich moeten d'achter-uyten wijcken,
Wy sullen mijden Berghen, Heuvels, Dijcken,Ga naar voetnoot*
Hardt bruyn teghen soet licht te stooten laten,
maer comen dat met half verwe te baten.
22 Op den voor-grondt geen Huysen salmen stichten,
Ten waer men wat storyachtichs had vooren,
Met half Landtschap en beelden uyt te richten,Ga naar voetnoot*
naer eysch salment doen, maer andersins swichten,
Swaermoedighen standt, en plaetse versmooren,
In stede van dien salmen, naer t'behooren,
Doch niet t'overvloedich, zijn gronden passen,
Met eenighe schoon cruyden te bewassen.
23 Veel verscheydenheyt, soo van verw' als wesen,
Sullen wy naervolghen, wijs en bevroedich,
Want dat brengt een groote schoonheyt ghepresen:
Doch moeten wy vermijden neffens desen,Ga naar voetnoot*
In Steden, Huysen, Berghen, onbehoedich,
Oft ander dinghen, te zijn t'overvloedich,
Want al te veel, neemt veel welstants ghenietens,
Al en ist maer oock al te veel verschietens.
24 D'Italisch' om te schilderen LandouwenGa naar voetnoot*
Weynich, maer constich, schier sonder ghenooten
Wesend', en laten meestmaels maer aenschouwen
Een verschietend' insien, en seer vast bouwen
Gronden en Steden, jae wat sy ontblooten,
Boven Tinturet, den bysonder grooten
Titiaen, wiens hout-print hier zy ons lesse,
Och wat wy sien van dien Schilder van Bresse.
25 Neffens dese mocht ik noch rommen trootsich
Op de welverwigh' en constighe stellingh
Der stucken, en printen van Brueghel bootsich,
Daer hy, als in de hoornigh' Alpes rootsich,
Ons leert te maken, sonder groote quellingh,Ga naar voetnoot*
Het diep afsien in een swijmende dellingh,
Steyle clippen, wolck-cussende Pijnboomen,
Verre verschietens, en ruysschende stroomen.
26 Van verhevender heuvel-gronden schralich
| |
[Folio 36v]
| |
Laet u geen schoon blaeuverwich groen ontsmeecken,Ga naar voetnoot*
Ghelijck als van neder Beem-gronden dalich,
Al waer Cynthius met zijn pijlen stralich
Iae selfs onder het Kreefts, Leeuws, oft maeghts teecken,
Seer weynich oft gantsch niet en can verbleecken,
In die vochte plaetsen, noch doen vercleente
Zijn schoone groen-verw', als Medisch ghesteente.
27 maer in des vroylijcken Lenten saysoene,
Op d'edel ghesteentighe verwe ciersels
Behoeftmen te letten, en vlijt te doene,
Dat Esmaraldich oft Saphyrich groeneGa naar voetnoot*
Plaveysel te maken met zijn schakiersels,
Oock midden daer door slingherende swiersels
Der morrende Beeckskens Cristalijn-glasich,
Vloeyende tusschen groene sponden grasich.
28 Met teer biesen, riet, en sweerdighe lisschenGa naar voetnoot*
Sullen wy dan wedersijdich beplanten
Dese cromloopende laven der Visschen,
En de staende Poelen oock soo verfrisschen,
Dat daer in spieghelen de ruyghe canten,
Als den sachtsten van Eolus ghesanten
En zijn lieve vriendin op der HinnidenGa naar voetnoot*
Schoon tapeten tobbelen en verblijden.
29 Vloedt-stroomen met hun uytloopende hoecken
Salmen in dees meersschen oock laten swerven,
Doende t'water altijt de leeghte soecken,
Daer beneven bouwend' (om Const vercloecken)
Se Steden, streckende naer hoogher erven,Ga naar voetnoot*
Met Sloten op Clippen, quaet om bederven:
Nu wat hoogher climmende, laet ons wacker
In percken deelen den ghestreckten Acker.
30 Aen d'een sijde Ceres met blonde aren,Ga naar voetnoot*
Ter ander noch t'veldt vol onrijpe haver,
Daer Eurus om tijtverdrijf in comt varen,
Van den Acker een Zee vol groene baren
Makend', met een sacht ruysichtich ghedaver,
Hier bloeyen Vitsen, daer Boeckweyd', en claver,
Roo en blaeuw bloemen in Cooren en Terwe,Ga naar voetnoot*
En t'gheneerich vlas met Hemelsche verwe.
31 Oock gheploeghd' Ackers, met vooren doorsleghen,
Oft somtijts velden met ghemaeyde vruchten,
Nu Beemden en Ackers zijnde te deghen,
Met grachten, haghen, en draeyende weghen:
Dan en weet ick niet, wat seldtsamer cluchtenGa naar voetnoot*
Van Herders hutten, en Boeren ghehuchten,
In klip-kuylen, hol-boomen, en op staken
Wy stichten sullen, met wanden en daken.
| |
[Folio 37r]
| |
32 Niet met schoon roo teghelen, eer met rosschenGa naar voetnoot*
Van aerde, riet, en stroo, lappen en breken,
Oock vreemd'lijck beplaesteren, en bemosschen,
En achter uyt ons blaeuw-verwighe bosschen,
Op gronden van assche, wit aenghestreken,
En op droogh blauw ghesleghen dats' afsteken,
En aerdich ghetrocken Boom-stamkens lichte,
Inwaert loopend', achter malcander dichte.
33 De minste Boomkens salmen maer bestippen,Ga naar voetnoot*
Doch eer wy tot de voor-boomen ons rasschen,
Laet ons wat beclimmen de steyle klippen,
Welcke de drijf-wolcken met vochte lippen
Bespaersen, en d'opperste cruynen wasschen,
In't ghemeen hun verw' is ghenoech licht' asschen,
Somtijts hun cale hoornen steken boven
Wt midden een dicht denne-woudt verschoven.
34 Iae die grouwlijcke steenen, die der Switsen
Landt vervullen, en t'Fransch van t'Welsch afdeelen,
Welck Noordwindts doelen zijn, vol witte flitsen,
Van deser somtijts staen eenighe spitsen,
Ghelijck op wolcken, en onder Casteelen:Ga naar voetnoot*
Wort hier Echo, en bootst naer, o Pinceelen,
Oock t'waters ghedruysch, dat af comt ghebortelt,
Al rasende tusschen steenen ghemortelt.
35 Merckt hoe daer de steenen, als ysen keghels,
Aen de rootsen in dien waterval hanghen,
Al groene bemoscht, en los sonder reghels,
De vloedt als droncke, door dolende weghels,
Al hobbel tobbel doet soo cromme ganghen,
Alst beneden is: nu bootsende Slanghen,
Siet, hoe wassen hier dees Mastighe Boomen,
En hoe vreemt ligghen die, wie soudt ghedroomen?
36 Nu zijn wy ghecomen, om drucx verstroyen,Ga naar voetnoot*
Tot t'schaduwich rijck der Hamadryaden,
Dats tot de Boomen, die al t'werck vermoyen,
Als sy wel ghedaen zijn, jae gantsch vervroyen,
Oft anders ontcieren, dus waer te raden,
Een aerdigh' en fraeye manier van bladen,Ga naar voetnoot*
Op eenen goeden slach, hem aen te wennen,
Want hier in leyt de cracht, dit moetmen kennen.
37 Al soudemen soecken op veel manieren,
nae t'leven, oft handelingh aenghename,Ga naar voetnoot*
Ghestadelijck op grondighe papieren,
Met sap al wasschende bladers te swieren,
Hopend' ofmer al metter tijdt toe quame:
Doch, ten schijnt niet alst bemuysde lichame
Leersaem Const: want bladen, hayr, locht, en laken,
| |
[Folio 37v]
| |
Dat is al gheest, en den gheest leert het maken.
38 Verscheyden bladers machmen wel ghebruycken,Ga naar voetnoot*
Bysonder op verscheyden verwen vlammen,
Geel, groen eyck-loof, bleeck bladt van wilge struycken,
De Boom-toppen salmen niet gantsch toeluyckenGa naar voetnoot*
Rondt, als warense gheschoren op cammen,
En over alle de sijden der stammen
Salmen oock laten uyt wassen de tacken,
Onder cloeckst, maer latens' opwaerder swacken.
39 Aerdighe Boom-stammen moetmen oock vindenGa naar voetnoot*
Die onder grof, en boven dun opsteylen,
Wit cale bercken, Kasboomen, en Linden,
Somtijts onderscheyden, en oock bewinden
Berimpeld' eycken schorss', en groen beveylen,
En oock de rechte stammen, nut om seylen
Aen te spannen, daer den windt in mach snuyven,
Dees al becleyden met hun groene luyven.
40 T'wel aenlegghen der Boomen vordert seere,Ga naar voetnoot*
T'zy tot flauw Bosschen, oft groot in de hooghte,
Som geelder, som groender, maken dat keere
T'loof van onder over, maer niet te teere
Cleyn bladen en maeckt, om vermijden drooghte,
En al makende t'loof, doet oock u pooghte,
Dees met telgherkens te doorloopen ranckich,
Som op som nederwaerts gheboghen swanckich.
41 T'waer goet, waert ghy u storyken voorweter,Ga naar voetnoot*
Schriftich, oft Poetich, naer u benoeghen,
Om u Landtschap daer naer te schicken beter,
maer boven al en weest doch gheen vergheter,
Cleyn Beelden by groote Boomen te voeghen,Ga naar voetnoot*
V cleyn Weerelt ghemaeckt, stelt hier te ploeghen,
Daer te maeyen, ginder t'voer op den Waghen,
Elders visschen, varen, vlieghen, en jaghen.
42 Hier latet Boersch Meyskens handen ontstijven,Ga naar voetnoot*
De Melck-fonteynkens langs de groene kusten,
Daer Tytire met t'Pijpken vreucht bedrijven,
By Amaryllis, zijn liefste der Wijven,
Onder den Bueckeboom sittend' in rusten,
En met soet gheluydt zijn cudde verlusten,
Iae maeckt u Landt, Stadt, en Water behandelt,
V Huysen bewoont, u weghen bewandelt.
43 Hier past wel van Ludius te verhalen,Ga naar voetnoot*
Ten tijde s'Keysers Augusti in't leven,
Die eerst op Mueren buyten oft in salen
Ghevonden heeft constich en wel te malen,Ga naar voetnoot*
Boeren Huysen, Hoeven, Wijngaerden, dreven,
Oock dichte Bosschen, en Heuvels verheven,
| |
[Folio 38r]
| |
Vyvers, Beken, vloeden, Havens, en stranden,
Wat men wilde, maeckten zijn abel handen.
44 Hier stelde hy volck, die om hun vermeyden,Ga naar voetnoot*
Kueyerend' en wandelend' henen traden,
Ander die om tijdt verliesen toe leyden,
Hun op het water uyt vreucht te verspreyden,
In d'Aerdtsche Landtschappen, waghens gheladen,
En Esels steld' hy in velden en paden,
Neffens de huysen, en hoven der Boeren,
En ander dinghen, die t'Landtwerk aenroeren.
45 Somtijts steld' hyer, om Visschen te vanghen,
Met Anghelroeden, en bedrieghlijck' asen,
Ander die met vlieghen bluschten verlanghen,
En metter Iacht snelle Hasen te vanghen,
Herten, en Swijnen, jae die den Wijn lasen,
Alsulcke dinghen zijnen sin ghenasen,
Te stellen in Landtschap, met cloeck bestieren,
Const-lustighen gheest doet wonder versieren.Ga naar voetnoot*
46 De stucken van hem, in verwonderinghe
Meest zijnde by den volcke te dien tijden,
Was, dat hy hadde ghemaeckt sonderlinghe,
Soo in een broeckachtighe nederinghe,
Een deel Hoeven, daer de weghen besijden
Waren slijckich, quaet om gaen sonder glijden,
Dit had hy uytghebeeldt, goet om aenschouwen,
En daer ghemaeckt gliend' en vallende vrouwen.
47 Eenigh' had hy ghemaeckt op toesicht gaende,
Bevende uyt vreese van neder horten,
En eenighe crom al hellende staende,
Als off' op hooft oft schouwers ware laende
Eenich groot last: Iae eynd'lijck om te corten,
Hy wist op zijn werck over al te storten
Thien duysent aerdichedekens van binnen,
Soo veel laet icker u nu oock besinnen.
Eynde van het Landtschap.
|
|