Het schilder-boeck

Van het teyckenen, oft Teycken-const.
Het tweede Capittel.

Den Vader van t'schilderen mach men nommen^*
Teyckenen, oft de Teycken-const verheven,
Ia den rechten toegang machment ooc rommen

* Teyckenen, den vader van't wel schilderen, oft het teyckenen is het Lichaem, ende t'schilderen is den Gheest van het teyckenen.

[fol. 8v]

 

Oft de deur om tot veel Consten te commen,

 

Goudt smeden, bouwen, en meer, jae de seven

 

Vry Consten sonder haer niet mochten leven:

 

Want Teycken-const omhelsend' alle dinghen,

 

Houdt alle Consten in matighe stringhen.

 

2  Sy is een Voedster aller Consten goedich,^*

 

Soo Natalis Comes ons wil verhalen,

 

Iae oock d'edel Grammatica bevroedich,

 

Is door haer ghehooght en ghewassen spoedich,

 

Leerend' haer letters en caracten halen,

 

Waer door de Menschen in verscheyden talen

 

Malcanders meeninghe verstaen accoordich,

 

Seer wijt van een soo wel als teghenwoordich.

 

3  Des Teycken-consts volcomenheyt moet drijven^*

 

Wt ghesont verstandt, en aen crachten raken

 

Moet t'verstandt door oeffeningh, en beclijven

 

Door natuerlijcken gheest, die tot verstijven

 

Edel vernuftich is, en snel ontwaken,

 

Sulcx met goet oordeel doet Constenaer maken

 

Voor-beworp in zijn ghedachte van allen,

 

Hem met handt te bewerpen mach bevallen.

 

4  Desen Vader dan van t'Schilderen, wercklijck^*

 

Is om verborghen meeninghe t'ontdecken

 

Een uytdrucksel, en Verclaringhe mercklijck,

 

Iae t'voornemens ghetuyghe, welcken stercklijck

 

Bestaet in trecken, betrecken, omtrecken,

 

Van alles watter binnen de bestecken

 

Des ghesichts ter Weerelt mach zijn begrepen,

 

Bysonder t'Menschen beeldt heerlijckst gheschepen.

 

5  Nu Ionghers, om nae dees mate te jaghen,

 

Dats om in Teycken-const worden verstandich,

 

Moet ghy beginnen met groot behaghen

 

Aen het ey-rondt, en t'cruys daer in gheslaghen,^*

 

Om een tronje leeren stellen ghehandich

 

Van alle sijden, seer noodich: want schandich

 

Sietmen veel Schilders den tronjen misstellen,

 

Niet lettend' op't cruys, te vergeefs sy quellen.

 

6  Voorts nae handelinghe, is niet te versmaden^*

 

Een boots leeren stellen, vast sonder wancken,

 

Op eenen voet, die t'lichaem heeft gheladen,

 

Ghelijck in d'Actitude wordt gheraden:

 

Laet op den staenden voet de heup uyt swancken.

 

Nu grootlijcx waer een groot Meester te dancken,

 

Die in sned' uytgaef u, o Ieucht, ter jonsten,

 

Een A.b. boeck, van t'begin onser Consten.

 

7  Ick valler te bloot in, als t'onbequame,

 

maer ander, ghenoechsaem zijnd' in't vermoghen,

* De Schilder-const, die in de Teycken-const bestaet, is de Voedster van alle goede Consten ende wetenschappen.

* De Schrijf-const wordt ghesooght van de Teycken-const.

* VVat het teyckenen, oft Teycken-const eygentlijck is.

* Het ey-rondt ende cruys seer noodich te verstaen.

* Daer hoefde wel een Boec, tot een begin der Schilder-jeught, om op een lichte wijse een Beeldt te leeren stellen, ende so voort tot meer volcomenheyt leydende.

[fol. 9r]

 

Vallen te weygherigh, ick vreese blame,^*

 

En sy de moeyte, dus o Ieught eersame,

 

Wort u soo vorderlijck een nut ontoghen:

 

In ouden tijdt, die nu langh is vervloghen,

 

Was ons Const vervaet in verscheyden Boecken,

 

Die men om vinden vergheefs soude soecken.

 

8  In Boecken leeren de Ionghers ter Scholen

 

De seven vry Consten, jongh' Apotekers,

 

En Chirurgienen, om niet te verdolen,

 

Zijn schriften, en Boecken ghenoech bevolen:

 

Doch voor u Schilder-jeught wasser niet sekers

 

In onse spraeck, om u als nieuwe Bekers,^*

 

Nutte leersaem stoffe maken deelachtigh,

 

Daer ghy van mocht houden den roke crachtigh.

 

9  Daerom een goet Meester waer goet ghevonden,

 

Voor eerst, om goede manier aen te wennen,

 

En om te leeren seker vaste gronden^*

 

Int stellen, handelen, omtrecken, ronden,

 

Dagh, en schaduws plaetsen wel leeren kennen,

 

Eerst met Colen dan met Crijen oft Pennen,

 

Aerdich trecken op den dagh, datment nouwkens

 

Sien mach, en daer schaduw valt harde douwkens.^*

 

10  Ghy meught van als doen, artseren, en wasschen,

 

nae den lust ws gheests met een vierich pooghen,^*

 

In het conterfeyten in handen rasschen,

 

Tot Kool' en Crijt, op Papier graeuw als asschen,

 

Oft een bleeckachtich blaeuw, om op te hooghen,

 

En op te diepen: doch wilt niet ghedooghen,

 

Hooghsel, en diepsel malcander t'Aencleven^*

 

Wilt grondt tusschen beyden vry plaetse gheven.

 

11  Niet te veel te hooghen wilt vlijtigh wachten,

 

Wast ghy met sapkens, oft waterigh' inckten,

 

Wilt op een soet verdrijven altijts trachten,

 

Oft werckt ghy met kool' en crijt, hebt u schachten^*

 

Met boomwoll' in, tot sulcx de meetse tinten

 

Doet weersijds vloeyen, t'zy of ghy nae printen

 

Doet, oft nae rondt, dat niet en can beweghen,^*

 

Elck doet geeren daer hy toe is gheneghen.

 

12  Fraey printen met gronden, en hooghsels cluchtich

 

Hebben menigh gheest zijn ooghen ontsloten,

 

Ghelijck daer zijn die van Parmens gheruchtich,

 

En ander, dus om zijn in Consten vruchtich,

 

Begreffijt uwen gheest met sulcke loten,

 

Of doet nae yet fraeys van plaister ghegoten,^*

 

En merckt op de daghen wel in het legghen:

 

Want de hooghsels vry al mede wat segghen.

 

13  Als ghy de handt hebt wacker sonder swaerheyt

* D'oude Antijcke constighe Schilders hebben verscheyden Boecken van hun Const gheschreven.

* In onse spraec was voortijts niet tot Schilders onderwijs geschreven.

* Den jongers is nut by een goet Meester, hun begin aen te nemen.

* Soet op den dagh te trecken.

* Te teyckenen op Papier dat grondt heeft, om hoogen en diepen is seer voorderlijck.

* Datmen hooghsel en diepsel niet sal te by malcander brenghen.

* Mizza tinte is den grouwen gront, oft half verwe.

* Dat het goet na printen oft handelingh is te doen, daer diepsel en hooghsel is, oock nae het rondt.

* Dat het hoogen veel doet in der Teycken-const.

[fol. 9v]

 

Nu ghemaeckt, door oeffeninghe gheduldich,^*

 

En d'ooghen aenvanghen te hebben claerheyt,

 

Gaet van de vercieringhe totter waerheyt,

 

Dat is, tot het leven ons meest ghehuldich,

 

In welck een doenlijcke soetheyt eenvuldich

 

Oprecht is blijckend' in't stilstaen en rueren,

 

Dat zy u Leydsterr', om tschip nae te stueren.

 

14  Dits t'wit om nae schieten, den grondt om bouwen,^*

 

Gheenen beteren Text is t'allegeren,

 

Schoonder, noch vaster voorbeeldt om betrouwen,

 

Als volcomen naeckten van Mans, en Vrouwen,

 

De gheleertste Boecken om in studeren,

 

Zijn dit, als een oneyndigh practiseren

 

Soo zijn Kinder-naeckten, en alle Dieren,

 

T'waer anders onmogh'lijck om te versieren.

 

15  T'is wonder wat gracy men siet uytstorten^*

 

De Natuer in't leven, aen alle sijden,

 

Hier is al te vinden wat ons mach schorten

 

Van werckinghe, steldsel, en schoon vercorten

 

Omtreck, en binne-werck, om ons verblijden:

 

Door veel doen, en herdoen, met langhe tijden^*

 

raecktmen ervaren als Meester ter eeren:

 

maer uyt zijn selven doen moetmen oock leeren.

 

16  Iuventy van jonghs moet oock med' opwassen,

 

Anders wy qualijck ordineren souden,

 

En moesten dan om sien naer anders cassen,^*

 

Wy moeten oock op proporty wel passen,

 

Als wy vergrooten, oft vercleenen wouden,

 

En sonderlingh moesten wy wel onthouden,

 

T'ghene wy teeckenen om worden vroeder,

 

Want siet, Memoria is de Muses Moeder.

 

17  T'is de schatcamer der wetenheyt mede,^*

 

maer conterfeytende hebt ghy te letten,

 

V voorbeeldt te gheven zijn rechte stede,

 

Want menigh Schilder daer in oyt misdede,

 

Niet te hoogh, te lagh', of te by te setten:

 

Sommighe ghebruycken ruyten en netten,

 

Of raemkens met draden cruyswijs ghespannen,^*

 

Om uyt t'conterfeyten fauten te bannen.

 

18  Dits t'Velum dat ick in mijn ordinancy

 

Voor by gae, en elcken doch vry wil laten

 

Te ghebruycken, oock alderley substancy,

 

Want t'is even eens hoe men ter playsancy

 

Sijn werck can brenghen en ter rechter maten,

 

Noch comt grootlijcx de teycken-const te baten,

 

Wel te verstaen (met dooden te sien villen)

 

Waer Muschels beginnen, oft eynden willen.

* Dat men veel na t'leven doen moet. In het leven is een seker soete simpel doenlijcheyt.

* T'leven der Schildery, leydtsterre, grontsteen, en schiet-wit.

* In't leven vindt ment al.

* Datmen uyt zijn selven doen moet, om inventie te hebben.

* Memorie, moeder der Muses, daerom gheheeten Mnemosyne, Siet Plutarchum in zijn Kindertucht.

* Voorbeeldt, dat is, het naect, datmen voor heeft te conterfeyten, niet te by te hebben.

* Dit velum, is een taem met draden gespannen in ruyten, die men oock op t'papier trect om vast te stellen, siende zijn principael door t'velum.

[fol. 10r]

 

19  Dit is wel noodigh in alder manieren,^*

 

Om zijn naeckten verstaen al t'lichaem henen:

 

Doch moetmen hem wachten in sulck bestieren,

 

Datmen al te hardt den Musen, oft Spieren,

 

Niet uyt en beelde: want anders soo schenen

 

Onse Beelden van magherheyt verdwenen,

 

Men moet niet versuymen door onbedachtheyt,

 

S'levens poeseligh', en gladdighe sachtheyt.

 

20  Doeselen, dats crijt met boom-wol verdrijven

 

Meuchdy, of rueselich soetkens verwercken

 

Sonder artseren, of met yet te wrijven:^*

 

Wilt ghy in artseren constich beclijven,

 

Van dunne tot grof u slaghen wilt stercken,

 

Dats van boven af halen, met opmercken

 

Musculen, oft anders wel uyt te beelden,

 

Als of al de Gratien daer in speelden.

 

21  Cryons maecktmen van verscheyden colueren,^*

 

Die men wrijft met Lijm die half is verdorven,

 

Waer mede de ghedaenten der Natueren^*

 

Men nae bootsen can, jae alle figueren

 

Verwe gheven, t'zy jeuchdich, oft verstorven:

 

Hier mede can eere worden verworven,

 

Want is Teycken-const van Schilderen Vader,^*

 

Gheen dingh malcander can ghelijcken nader.

 

22  Summa, Teycken-const can alderley staten

 

Behulpich wesen, t'zy jonghen, oft grijsen,

 

Iae Vorsten, Capiteynen, en Soldaten,

 

Soo om van der Conste gheschickt te praten,

 

Als om de gheleghentheden aenwijsen,

 

Van sterckten en plaetsen, daerom te prijsen,

 

Is d'edel Teycken-const, van welcks verclaren

 

Willen wy voort tot de Proporty varen.

 

 

 

Eynde van de Teycken-const.

* Musculen moeten verstaen zijn, maer weynigh gheroert, dan alst past.

* Datmen van boven zijn artseer-slagen sal halen.

* Cryons hoemense maect.

* Cryons zijn nut, om nae t'leven de verwen waer te nemen.

* Teycken-const is nut voor Vorsten, Capiteynen, en Soldaten, steden en stercten te betrecken, leest t'eerste deel van t'leven der Schilders, hoe Lucius Scipio den Broeder Africani, Carthaginio inneminge hadde afghebeeldt.