Olijfbergh ofte poëma van den laetsten dagh
(1609)–Karel van Mander–
Auteursrechtvrij
[pagina 1]
| |
Den Olijf-bergh ofte Poëma.
| |
[pagina 2]
| |
Met hoefslagh' maect') omreyt al menigh keer:
Mijn Helicon sy Sion al veel eer,
En t'borne, dat den alderhooghst' naem' weerden
Te storten gaf, na dat den cloot der eerden
Hy (vanden bergh opstijgend') heeft gheraeckt:
Dees vloet my laef, want lust my willich maect,
Wt waerheyts gront den doonsdagh groot te singhen,
Gods volck tot troost, voor ander grousaem dinghen:
Maer niet den lof der Goden valsch, die doch
Ontstaen zijn uyt t'lochgheester loos bedroch:
De lichten schoon des Hemels (int aenmercken
So wonderbaer) men dwaeslijc ginc de wercken
Aenbidden, voor den Schepper. Eerst voor al
Ga naar margenoot+D'Egyptenaers, en hadden in ghetal
Twee Goden maer, de Son en Maen, en hieten
Osiris d'een, en d'ander Isis. Lieten
Dit hier niet by, t'ghetal tot twaelfven wies.
Griecswijsgier volck som, dulde goets verlies
En quam by Nijl af leeren dienst der Goden.
Ia naem en eer, van Godt wert aengheboden
Sterf-menschen swack, en Dieren, t'liep seer wijt.
Saturnus was ghehouden voor den tijt
En oudtsten God: maer om de waerheyt weten,
Een Coninck van het hondertstadtsche Creten
Sijn vader was, hiet Celius, wiens vrouw
Men Vesta hiet: dit best ghelijcken souw
Dan eenen soon van Hemel t'zijn en eerde
Als was ghemeent. Saturnus siet ontbeerde
Beleeftheyt seer, maer Iuppiter den soon
Verjoech en gaf hem na sijn wercken loon:
Die self verjaecht sijn vader hadde vooren.
Spreuck viel hem waer, die Memius liet hooren,
‘Het ghene ghy een ander hebt ghedaen,
Verwacht dat van een ander oock t'ontfaen.’
Saturnus hadd'een oudtsten broeder machtich
| |
[pagina 3]
| |
Hiet Titan, maer hy zijnd' een man verachtich,
Sijn susters Ops en Ceres wilden niet
Noch Vesta self de moeder, dat t'ghebiedt
En kroon des sijnner Rijcx hy creghe na den vader:
Dus riepen sy en maeckent so te gader
Dat hy sijn recht Saturnum over gaf,
Verbonden doch (in een bespreck seer straf)
Wat knechtkens hy ghekreghe souden sterven,
En dan sijn zaet weer na Saturnum erven.
Saturnus had in vreden nu met ditGa naar margenoot+
Verdrach (hoewel den jonghsten) s'rijcks besit.
De suster Ops, sijn wijf, baerd' hem na desen
Een manlijc kint, stracx toond' hy hem te wesen
Toeseggher trou en wreeden vader: want
Hy doodde t'kindt met onghenadigh' hant.
Sy heeft ter dracht een hy, en sy, noch kregen,
Daer quam natuer t'sacht moeder hert bewegen,
En t' Meysken slechs dat Iuno hiet, alleen
Den vader sien men liet, maer t'knechtken cleen
Dat Lindamas eerst hier, gaf Ops in hoeden
Haer moeder Vest', en dese liet opvoeden
In der Cureet of Cory'banter rou
Geberghten, daer twee Conincx dochters trou,
D'een Amalthea, en d'ander die gheheyten
Melissa was, met melck van eender gheytenGa naar margenoot+
En honich, t'kindt gheneerden: hier uyt rijst
Dat Iuppiter was van den Bien ghespijst,
(Met Nectar soet) die in de mont hem vloghen.
Saturnus wert noch andermael bedroghen:
Neptunes dats een swemmer te verstaen,
Wert heym'lijck oock te voeden uytghedaen,
En bleef te lijv' als Iuppiter sijn broeder.
Van dubbel dracht wert Ops te leste moeder,
T'een kindt ghenoemt wert Pluto was een hy,
En t'ander hiet Glanca en was een sy:
Den hy geberght als d'ander men verschoorde,
| |
[pagina 4]
| |
De sy sterf haest, en dees alleen men toonde.
Dees dry genoemt, bedegen cloecke Mans,
Hoe stil bedeckt ghehouden, t'is nochtans
Ga naar margenoot+Gheborsten uyt voor Titan noch ten lesten,
Die seer ghestoort Saturnum niet ten besten
Ghehouden kon, dat hy hem so bevondt
Een trouloos Man, en breuckich aen t'verbondt.
T'gedult van spijt uyt sijn gemoedt gebannen,
Des toorens raedt hy volghd' en sijn Titannen
Ga naar margenoot+(So hieten sijn sel sonen) tot hem nam,
En overviel Saturnum dien hy gram
Te saem met Ops sijn wijf ghevanghen stelde,
En hiel so self het rijck in met ghewelde.
Stracx quam hier van in t'Corybants geberght
Een wederclancks gherucht, en heeft geterght
T'manlijck ghemoedt van Iuppiter den jongen
Strijdtbaren Heldt en Vorst, en so gedrongen
Door liefde tot sijn ouders, dat hy haest
Quam doen ontset, ja recht ghelijck als raest
De beke snel, die crachtich stort van boven
Ter clippen af, en steenen brenght gheschoven
Ten dale, dat niet teghen houden mach
Boom, brugh en muer: met sulck gedruys men sach
Dit strijdtbaer volc, uyt die geberghten volgen
Den nieuwen Vorst jong-bloedigh-heet vervolgen:
Van wederzijdts hier fellen strijdt gheviel,
Ga naar margenoot+Daer Iuppiter het velt en lof behiel.
Hier uyt ontstont des Reusen strijdts verzieren
Van dichters oudt. Den Oom nu door t'bestieren
Van Iuppiter verwonnen, d'ouders los,
Socht middel doe den ouden schalcken Vos,
Hoe hy noch sijn verlosser mocht ontlijden:
T'gheheymnis een oudt afgodisch bedrijven,
Waerschouwd' hem (schijnt) voor hem te sien wel wouw,
Want sijnen soon hem t'Rijck benemen souw,
| |
[pagina 5]
| |
En hadd' hem voor te dooden of verjaghen.
Dit Iuppiter verstaend' in corten daghen,
Met heyrcracht groot en strijden onbeducht
Den vader dwonck tot een uytlandtsche vlucht,Ga naar margenoot+
Hespery dats Italy hier verkeerde
Als Ballinck hy, daer t'volck hy zaeyen leerde,
Dat Eyckels at als rouwe menschen bot,
Des sy voor danck hem baden aen als Godt.
Iuppiter nu vreedsaem, ja veel gheruster
Een Coninck, nam in echt sijn Iuno suster:
Veel landen won hy oock, maer aldermeest
Door deuchden groot van sijnen snellen geest:
Hy toonde t'volck veel heymelijcke dinghenGa naar margenoot+
In der natuer, en wetten om bedwinghen
T'seer schadigh Dier gheheeten onverstant,
En Borgherlijck te leven, noch hy vant
Veel consten nut tot t'menschelijcke leven:
Hier door en wert hy niet alleen verheven
Als Coninck, maer voor eenen Godt in acht,
Ooc als verdrach met eenigh Prins van macht,
Hy maect' hy liet in sijnen naem hem stichten
Een Kerck als Godt, ja naer het ydel dichten
Den Hemel Godt gheheeten wert, om datGa naar margenoot+
Hy naer der Son het hooghste lant besat,
En oock den bergh Olympus in Thessaly.
En om dat hy Saturnum in Italy
Dat verder na Son onderganck toe light,
Verdreven had, een fabel was ghedicht
Dat hy hem joegh van Hemel af ter Hellen.
Op sulcker voech de cluchten oock vertellen
Neptunes Godt der Zee te zijn, want sietGa naar margenoot+
By lote zijn d'Eylanden hem gheschiet,
En Pluto t'landt dat Westwaert is gheleghen,Ga naar margenoot+
Hier uyt is hy oock Helle-Godt bedeghen.
Veel Goden noch op sulcke gronden slutsGa naar margenoot+
Zijn al gebouwt, want menschen die wat nuts
| |
[pagina 6]
| |
Voortbrochten, of wat seldtsaem dingen deden,
T'gemeen rouw volc te loon hun ginc aenbeden.
Deucht, vreucht, en jeucht, lust. sieckte, slaep, en droom,
Ga naar margenoot+Bergh, beemden, bosch, broot, borne, bloemen, boom,
T'hadd' al sijn Godt, so dat met tijt van jaren
Afgoden gh'eert wel dertich duysent waren.
Elck huys en stadt ja neeringh volck en lant
Elck t'sijnder keur trock eenich Godt ter hant,
So elck verblindt in ydelheyt versierde
Hy sijn Patroon, of eyghen Godtheyt vierde.
Ga naar margenoot+T'volck by de Nijl eerd' Isis Afgodin,
En t'swart volck hadd'aen Iube sijnen sin.
D'Africker heeft Neptun Gods eer' gheboden.
Den Macedoon den Gabyr. T'volck te Rhoden,
De Delphers med', en Massageet Phoebum.
Sabynen cloeck aenbaden oock Sabum,
T'heerschappigh groot Romeynsche volc Quirinen,
Ga naar margenoot+T'Atheens Minerf, en t'Greetsche volc Iupinen,
Te Samos t'volck vrouw Iun', Armeniaen
Anaitide, en t'Lemnos volck Vulcaen.
Te Paphos t'volck badt Venus aen met vlijten.
D'Assyriers Bel, met oock de Babelyten,
En Liber was te Naxos Godt bekent.
Mercuyr als Godt was gh'eert alhier omtrent.
Onmoogh'lijck waert d'Afgoden aller talen,
En volcken hier op t'breedtste wel verhalen,
So veel te veel hier onder t'Hemel dack
Gheeert, oock niet als vuyle grouw'len swack:
De slang had dus verblint de mensch gedachten,
D'oprechte Gods kennisse gants t'onachten.
Nu onder al svlees wijdt verbreydden hoop,
Die ydel meest met eenen woesten loop
Na eyghen lust hier swerelts padt betraden,
Een hant vol volcx of menschen nouw' aenbaden
| |
[pagina 7]
| |
Den dry al een vier-letter naemschen Godt,
Of speurden na Godts kennis of ghebodt,
Om wijslijck wijs sijn wijsheyt vieren.
Maer even g'lijckin'in swarten nacht siet swierenGa naar margenoot+
Van verr' in Bosch of op geberght om hoogen
Een licht dat schier een mensch is uyt der oogen.
Dus heeft geswiert van aenbegin de claerheyt
Van t'voncksken cleen des g'loofs, en rechte waerheyt,
Int doncker Wout der blinder werelt wijt,
Van uyt Caldeen in Cana metter tijt,
Tot daerment deed' om dempen ydel pijnen.Ga naar margenoot+
Vloot door de zee en dwaelde door woestijnen
Daer clippen steyl doen huylich wederschal,
Is na veel strijdt en veelderley afval
In een cleen landt gheplant geworden tusschenGa naar margenoot+
Vyanden veel diet sochten uyt te blusschen.
Maer uyt der hoocht' gaf cracht hem sijnen Vorst
Dat sijnen strael al Asy door uytborst, Ga naar margenoot+
In Syri oock, Samary, Babilony,
Athenen oock, Corinthen, Macedony,
En reyckte voort d'Illyri landen toe,
Bescheen oock Room, int lest ken weet niet hoe
Veel goets ons Godt in desen teghenwoorden
Tijt noch verleent, dat hy aen't uyterst' Noorden
Hier daermen hoort t'groot Oceaens gheruys,
Sijn licht aenbiedt en wederhoudt sijn cruys.
Na seer veel noodts en bloedich pers benouwen.
O Heer hoe ist, sal ooc sijn glantz verstouwen
Of blincken noch op eerd' aen eenen hoeck,
Als ghy comt doen recht oordeels ondersoeck
Op uwen dagh, den lesten dagh van allen,
Die ick wel woud'(ten minsten dat bevallen
En stichten mocht) de Ieucht nu singhen voor.
Dus comt o Ieucht gheeft vlijtich hier ghehoor,Ga naar margenoot+
V ooren went van ydel onreyn dichten,
| |
[pagina 8]
| |
Laet sulck' u teer ghemoeden niet onstichten
Noch locken tot lichtveerdich argh bestier,
Ga naar margenoot+Als Amadys en ander sulck papier
Vergheefs gedruct, o jongh en nieuwe Kruycken
Ontfanght en vaet om altijt na te ruycken
Dees goede stoff' in u ghedacht en sin,
De vreese Godts van wijsheyt t'recht begin,
Sal rokich in u sinnen wel beclijven,
Meught ghy maer slechts hier by aendachtich blijven,
Den jongsten dach uyt Gods rechtveerdicheyt,
Dewelcke baert Godts vrees', en dese leyt
Van t'quaet af, ooc op sHeeren goetheyt mercken,
Baert liefde Godts, de moeder van goe wercken.
Dus spruyten jonck tot nut dit werck ontfangt,
En wat ons tael t'oprechte Vlaems belangt,
Sult hop' ick hier oock suyver cortheyt leeren.
Na dien al t'yet van niet tot niet moet keeren
Dit heerlijck groot en wonderbaer ghebouw,
Al wat is bloot voor sterflijc ooghs aenschouw
Sal nemen eynd', hoe lustigh om behaghen,
Al op een dagh den joncksten aller daghen.
Ga naar margenoot+O eeuwich licht wiens huys is self het licht,
O licht des lichts daer t'licht door is gesticht
En swerelts al van niet is uyt gheresen,
O die alleen zijt heylich reyn int wesen,
Wien doncker nacht is als den middagh claer,
Diet al doorsiet en self zijt onsichtbaer.
O wijs alleen reyn wijsheyt wijs alwetich,
Diet al begrijpt en zijt self onafmetich:
Licht mijn verstant, dat ick beschrijven mach
Waerschouwich my en ander uwen dach
Die sekerlijck toecomt, maer den ghewissen
Tijt, of wanneer, hoe wijse weters missen:
Doch sonder een almachtich Vader ghy:
Want beter niet betaemt den Mensch dan hy
Om dijnen wil te weten hem begheve
| |
[pagina 9]
| |
Met vlijt, en dat hy dien met vlijt beleve.
Tis waer, kenbaer maect Godt den sijnen wel
De heym'lijckheyt sijns wils en sijn bevel,
Den sijnen vroegh hy openbaer wouw maken
Dat eens noch sal so grooten brant-dach nakenGa naar margenoot+
Des oordeels, om den sondaer zijn verschrickt:
Ia voor de plaegh des waters hy gheblickt
In d'ooghen heet hem die ghetelt wort seven
Van Adam af, ja menigh noch gheghevenGa naar margenoot+
Was sulcken dagh te kennen voort end' voort
Van aenbegin door sHeeren Gheest, nu hoort
Hoe (of hy't sage) ons heeft voorseyt so claerlick
Dien vromen oudt van desen dagh vervaerlick,
Den Heere groot is afghecomen snel
Met duysten veel sijn Heylighen, om wel
Aen elck end' een te houden sonder voordeel
Rechtveerdich recht en onweerleghlijc oordeel,
End' onder hen te straffen wie godtloos
Bevonden wert, t'ongodtlijck leven boos
En hardtheyt al wat godtloos so ghesproken
Is teghen hem, sal zijn van hem ghewroken:
D'ongodlijckheyt gestraft wert straflijck dan.
Siet dit voorsach so vroegh een Godlijck man
Die hondert mael dry jaren is ghebleven
In Godtlijck vroom en onverandert leven,
Waer in hy Godt behaechde, die om hooghGa naar margenoot+
Hem nam van hier, op dat hy met ghedoogh
Als ander niet de grousaem doot aenschoude.
Oock Daniel wien Godt veel toe betroude, Ga naar margenoot+
Te weten sijn verborghentheden bloot,
Stelt ons gebootst vervaerlijc hoogh en groot
Een seldsaem beeldt voor oogen om gedincken
Al voor het hooft verheven schoon ontblincken
Van louter goudt, de borst en armen van
Fijn silver, doch den buyck en lenden dan
Van Coper, maer hard' yser beyde beenen,
| |
[pagina 10]
| |
Ga naar margenoot+End' onder een vermenght sijn voeten teenen
Van yser som van eerd' eensdeels ghewrocht.
T'schijnt wel oft hier t'Sulmonisch Dichter mocht
Ga naar margenoot+T'vyer eeuws beschrift navolgich uyt verzieren
Met ander meer, dat onder het bestieren
Ga naar margenoot+Des Seysemans den gulden tijt gheviel,
Doem' al van selfs trouw onderlinghe hiel,
Ia sonder datm' aen mueren hoefde setten
Tot yemants schrick gegraefd' in koper wetten,
En t'suer ghesicht des Rechters voor het recht
En had verbaest noch noyt den borgher slecht.
Den hooghen Pijn van sijn geberght gestegen
Int golvich velt noyt hadde sorghsaem wegen
Waerdrichtich wijt als wandelgast bestaen.
Bolwercken sterck in mueren hoogh ontvaen
En hadden noyt gheen sloten hier noch steden.
Men hoefde doe (want t'volc was wel te vreden)
Geen bom en tromp om domme krijghschen moet
Verwecken, noch om d'eerde tappen bloet
Ga naar margenoot+Gheen snedich stael of puntich scherp geslepen,
Noch couter crom om haren borst doorstrepen:
Wants' al van selfs, en ongemaent door ploech
Den menschen gaf lijf onderhoudts ghenoech,
So datse niet vergheefs en sochten nerghen.
Nu plockten sy eerd-besen, op de berghen
Haegh-appels wilt, en dan Cornoelien root,
En ooc de vrucht des booms seer wijt en groot
Die toeghewijdt was Iuppiter sy aten.
Den Lenten groen heeft nemmer afghelaten.
Westwindt t'gebloemt soet aesinich overblies,
Welc staegh op t'velt blyverwich altijts wies.
Rijpcooren wit al staech van self daer groeyde,
Hier vliet van melck, daer wijn, daer honich vloeyde
Ten boomen af goudtgheel, en wonder soet,
| |
[pagina 11]
| |
Ia t'volck gherust leefd' al in weelden vloet.
Hoe schildrich schijnt met Heydensch pen beschrevenGa naar margenoot+
Hier Eden Hof, daer soet en lustich leven
In Leydden ons voorouders voor den val,
Den gulden tijt dit wel bestrecken sal.
Saturnus doe hy t'soete rijck most missen,
En was verjaecht in diepe duysternissen,
Is coment t'volck in Iuppiters ghebiedt.
De silver eeuw ontstondt, die costelijck nietGa naar margenoot+
Als gulden was, maer beter als metalen,
Doe most verdeelt den Lenten eerst gaen falen
Sijn deuchden, want vierdeelich wert het Iaer,
In Lenten cort, in heeten Somer claer,
Onstagen Herfst, en Winter coudt onsachtich.
Doe voeld' men eerst de Somer hitten crachtich
Soel uyt der locht, en Winter winden ijs
Aenblasigh fel, oock bitter coud' afgrijs.
Doe wertmen eerst in huysen (welc maer kuylen
En waren eerst en keeten) hem te schuylen.
Men berghde doe het Ceersche voedich graen
Met voren lanck in d'eerd', en onderdaen
Sterck' Ossen t'jock, in arbeydt mosten suchten,
En dus begon de silver eeuw ontvluchten.
Merct Adam hier uyt t'lusthof soet verjaecht,
Hoe hy in t'velt met sweet sijn broot bejaecht,
Daer Cain kiest den acker oock te bouwen,
Sijn Broeder t'Vee, en Eva huys gaet houwen.Ga naar margenoot+
In dese schaeuw den dichter schijnt ons speelt
Sijn silver eeuw' versierich uytghebeelt.
De Coper eeuw' tevoorschijn quam geschoven,Ga naar margenoot+
Die d'ander twee in loosheyt ginck te boven,
Ghereeder veel tot wapen fel, maer noch
Scheen haren crijgh bestaen in reden doch.
De lest' eeuw is van yser hardt en roestich,Ga naar margenoot+
Die bracht terstont med' alle boosheyt woestich.
Eerbare schaemt en waerheyt mosten voort,
| |
[pagina 12]
| |
Oock trouw, in plaets gecomen zijn aenboort,
Bedroch, verraet, ghewelt, en liefde vyerich
Om t'eerdtsche goet en rijcdom winnen gierich.
T'seyl wert ontdaen, den winden onbekent,
De Zee bereyst, de boomen die ghewent
Ga naar margenoot+Zijn hoogh te staen, door onghewoone baren,
Nu schepen zijnd' al springhend' henen varen.
Self d'eerd' elck een ghemeen als Son en wint
Te palen af en deelen men begint.
Het sterfvolc niet vernoecht met vrucht of coren
Ga naar margenoot+Dat d'eerde gaf, ginck haer den buyck doorboren
En halen uyt haer aders schatten weerdt
T'hardt yser, daer byneffens (meer begheert
Ga naar margenoot+Als nut) het gout, den oorspronck van veel sonden,
Strijt, haet en nijt, moort, rooveryen ontstonden.
Ga naar margenoot+Niet vry was doe hy sijnen Weert den Gast,
Den schoon-soon bracht ooc sijnen Sweer in last,
Gebroeders sach men strijden fel vyandich:
T'wijf haren man te dooden poochde schandich,
Stijfmoeder gaf swart gift ooc haer mans kint,
En tot t'ghebruyck van s'vaders goet ghesint,
Wenscht hem het kint al voor den tijt begraven:
Bermherticheyt lach doot of most gaen draven:
Weemoedicheyt de werelt al besat.
Rechtveerdicheyt de Macht het heylich vat
Ten Hemel vloogh bedroeft, en heeft ghelaten
D'eerd' al bebloedt vol boosheyt boven maten.
Des werelt loop ten arghsten al verdwaelt,
Gheleken by vier stoffen, als verhaelt
Oock is van t'beeldt dat in sijn rijcke woningh
Ga naar margenoot+In droom verscheen den Babylonischen Coningh,
Hoewel verstaen van Coninckrijcken vier,
Assyrisch, Persch, ooc Griecks en Roomsch alhier
Comt over een met tijdlijck eeuws verderven,
Daer meer en meer de deughden seer versterven,
So dat allencx de werelt eerst van gout
| |
[pagina 13]
| |
Verandert is in yser wreet en stout,
Verhardt in t'quaet, in t'goed' ooc lancks onwijser,
Ia gh'lijck van vier dees stoffen t'snoodtst' is yser,
Soo is nu laes des werelts lesten tijt
Den quaetsten oock vol yserich ghestrijt,
En twist vermengt, staend' op verdeelde voeten
Van eerde swack om haest vervallen moeten.
Niet t'onrecht oock de werelt gh'leken wort
By menschlijc beeldt, want s'menschen leven cortGa naar margenoot+
Vierdeelich is, en snellijck sonder traghen
Vervlieghen heen oock al sijn beste daghen.
En gh'lijck de Mensch in droeven ouderdom
Veel toevals crijght van siecten, dat hy crom
Gaet struycklich voort met stock om op te lenen
Of is een last der crucken springht so henen
Vierbeenich als sphinx raetsels dier int endt.
Hy wort gheheel den stapel der ellendt,
Een herbergh van verdriet en swaer gedachten,
Een swacke hut, en al sijn lichaems crachten
Die segghen hem voor eeuwich hier Adieu:
All' oudt ghebreck en wee in hem wort nieu,
Elck sin, onthoudt, verstant en moet vermindert,
Hy knort, hy raest, versuft en wort verkindert,
Sijn vlassich hayr men kerchof bloesem noemt:
Ghebuyr des doots te wesen, hoe verschroemt
Bevindt hy hem, want kenlijck sulcke saken
Voortuygen hem den sterfdagh haest te naken.
Dus speurtmen aen de werelt oock genoechGa naar margenoot+
Voorteeckens dat sy ondergaen sal vroech.
In haer allencks verdubb'len alle quaden,
De deuchden zijn int afgaen en versmaden,
S'is schier niet el als eenen moordtschen kuyl,
Der sonden fel, en lust onmatich vuyl
Haer cancker is, die haer in argh bestieren
Verteert en brandt met veelderhande vyeren.
Ia dus vergaet vol moeyten ongherust
| |
[pagina 14]
| |
De werelt quaet met haren boosen lust.
Maer tijt en stondt wanneer den lesten grooten
Richtdach sal zijn, en canmen niet ontblooten
Ga naar margenoot+Wt schriften van den heylighen Hebreer
Die Balthasar men hier, noch Zebedeer:
Ga naar margenoot+Borst-ruster lief des Heeren wonderbarich,
Twee schrijvers hoogh, den eenen int blymarich
Soet nieuw verbondt, en d'ander inde Wet:
Twee mannen groot voor Godt, en wiens gebedt
Veel gelden mocht in Hemel van der eerden:
Maer sy noch geen hoe seer sy't oyt begeerden,
Van dagh en uyr en wisten noyt bescheyt:
D'een heeft nochtans wel claer genoech voorseyt
Van s'tijts beloop al veel ghewisse dinghen,
En wanneer dat den grooten sonderlinghen
Hoogh-Priester soud' sijn ooferhande doen,
Self zijnde t'Lam, sijn bloet tot een tantsoen
Voor Adam dan uyt storten om bevrijden:
Doch vanden Dagh der oordeels most belijden
Dat hy des tijts voorseghsel niet verstont,
En als hy vraeghd', is hem van Godt siet rondt
Voor een antwoordt aldus op 't lest bevolen,
Gaet Daniel, gaet henen tis verholen,
Beseghelt toe tot op den lesten tijt.
Hy dede wel int ondersoecken vlijt
Door Christi gheest, op welcken of hoedanen
Ga naar margenoot+Tijt soomen hoort in Petri schrift vermanen:
Maer hy noch oock Ioannes noemt hem niet.
Tis noyt van geen voorsegger recht geschiedt,
Den Heer en woud' het selfs oock niet beduyden
Van sijnen Raedt de heymelijckste luyden,
Ga naar margenoot+Die op den hoogh' Olijven bergh ghevrach
Hem deden naer den lest' en jonghsten Dagh
Verscheyden mael, oock in sijn Hemelvaren,
Daer sy by hem te samen comen waren,
Siet die hy koos te tuyghen sijnen Naem,
| |
[pagina 15]
| |
Sy vraechden doch ter plaetsen wel bequaem,
Heer suldy nu in desen tijt het neder
Rijck Israëls oprechten heerlijck weder.
Maer g'lijck een wijs groot Coninc dicwijls heeft
De wijse dat hy niet te kennen gheeft
Den stillen raedt sijns herten, alsser hanghenGa naar margenoot+
Yet groots aen mach, hem of sijn rijck belangen
Of eenich dinck dat niet gheweten dienst,
Op dat hy niet en hoeft te bidden vrient
Om helen dan of rinck op mont te drucken.
‘Veel zijnder doch ghecomen in ong'lucken,
Door heym'lijckeyt te hebben gh'openbaert,
En mondt het slot des herten niet bewaert.’
Voorsegghers meer voorseyden overlangh
Van eerdtrijcx oock van Hemels ondergangh,
Maer dat Godt, oock sijn woort, sal eeuwich blijven.
Doch geen en wist tijt, dach noch uyr te schrijven,
Noch Daniel noch niemandt el hoe weert
Wast van den Heer, vertoont (hoe seer begeert)
Ia wildet selfs sijn elf liefste Raetsluyden
In sijn opvaert (diet vraechden) niet beduyden,
Ten dient niet dat ghy tijt en uyr voorweet,
Die dinghen zijn in svaders macht besteet,
Een ander tijt oock gheen wanneer, en seyde,
Maer dit siet toe dat niemant u verleyde:
Selfs d'Enghels in den Hemel weten gheen
Wr oock gheen dagh, den Vader weet alleen:
Doch Christus self oorspronck en levens ader
Wist wel, want een is ny en sijnen Vader
In wijsheyt, macht, en wil, eenswesens vry.
Doch den waerom ons dit verborghen zy,
Oock ons doots uyr, is dat wy souden waken
Met vlijt altijt, gheen tijt in sonden vaken,
Maer staen bereyt met lenden des ghemoedts
Omgort, en oock met lichten alles goedts
| |
[pagina 16]
| |
Claer brandend' in woordt, werck, en in ghedachten,
Den menschen gh'lijck die hunnen Heer verwachten
Van t'bruyloft-feest, ja sijn comst end' aenclop
Gauw nemen waer en stracx de deur doen op.
Och salich wis vry sullen zijn die knechten
Die hy alsdan in wake vint ten rechten
In sijn toecomst t'zy tweedde waeck of derd,
Of in wat tijt ons levens dattet wert.
Te wachten staegh hoeft ons in d'eerdtsche woning
De comste dan van so geweldich Coning,
Wiens reden vast staet, wiens gebodt is sterck,
Ga naar margenoot+Want in t' begin t'woort was volcomen werck
Ga naar margenoot+Doe God geboodt t'word' hemel ooc en eerde,
Doch doen en was noch alle ding niet veerde,
Vol duysternis, den wint was swerelts ring,
Geen menschen stem van hem noch uyt en ging,
Doch tsweech al stil, maer uyt sijn schatten dede
Hy een schoon licht ontstaen alwaer dat mede
Verscheen sijn werck, en wert sichtbarich naect.
Ga naar margenoot+Des firnaments geeft s'anderdaechs gemaect
Was, dattet waer een onderslagh gheschoven
Tusch waters vloet, op datter een deel boven,
Een ander deel, bleef onder tsaem verdickt.
Ga naar margenoot+Den derden dagh de waters al beschickt,
En tsevend' deel ging hy de Zee toevoeghen,
Ses deelen droogh om saeyen end om ploegen.
So haest en was niet uytgegaen sijn woort,
T'werck was gedaen, stracx zijnder comen voort
Ontallijck tal van lustighe mooy vruchten,
Oock bloemen veel vol reucks en soete luchten
Van verwen schoon veel opghewassen zijn:
Ga naar margenoot+Hiet svierden daeghs de Son oock geven schijn,
De Maen haer licht, de Sterren oock by desen,
Dat sy de Mensch al namaels dienst bewesen.
| |
[pagina 17]
| |
Den vijfden dagh, t'onsielich water stomGa naar margenoot+
Door Gods bevel bracht voort een groote som
Van visschen, oock ghevoghelt lijfsche dieren,
Op dat namaels hem souden lof toe stieren
All' volcken van sijn wonder daden groot.
Den sesten dagh hy dat eerdtrijck ghebootGa naar margenoot+
T'vee brengen voort, en dieren oock die cropen:
Oock Adam wert gheschapen en beropen
Een Heer van al wat Gods hant had gewracht,
Die heeft de sond' eylaes ter werelt bracht,
Door t'Wijf verleyt van slangen list geplogen
Dus over Mensch heeft doe den Heer geplogen
Sijn eerst oordeel, ghestraft na ondersoeck,
D'oorsprong des quaets gedaen eerst in den vloeck:
T'wijfs straffe was in baren smert in dragen,
Oock onderdaen haer man zijn en behaghen:
Met commer, sweet, wert smans deel deel, ja en most
Gewinnen op vervloeckt' eerd' oock den cost,
Tot hem sonds loon de door den geest ontschaerte,
En weder slijck sijn slijckich lichaem maecte.
Door een menschs sond' eylaes dan comen is
Op yder mensch doot en verdoemenis,
Maer d'wijsheyt bracht hem uyt dit sondich sneven: Ga naar margenoot+
Doe heeft sijn soon Cain afval bedreven,Ga naar margenoot+
Des toornicheyts sond' hy niet wederstont,
Gh'lijc als hem was gewaerschout uyt Gods mont,
Op dat hy waer hem aengenaem gebleven:
T'wraeckstemmich bloet sijns broeders wert beseven
Van Godt de Heer, alst daer lach uytghestort
Op d'eerd' aldaer't oock van versopen wort.
Dit was oorsaeck dat door t'seyndvloedich plasschen
T'bevlect' aenschijn ons moeders wert gewasschen:
Want in wanhoop ghevlucht Cain voor God
Eerdsch borgher eerst gheworden is tenod.
| |
[pagina 18]
| |
Ga naar margenoot+Van hem quam volck, het welck men hiet de menschen,
Als die niet el dan menschlijc ding en wenschen:
In Abels plaets' oock Adam Seth ghewon
Ga naar margenoot+Die wan Enos: In dien tijt men begon
Te spreken van den grooten naem des Heeren.
Hier was nu een Ghemeente die haer leeren
En straffen liet oprecht van sHeeren Gheest:
Dit was nu t'volc voor sHeeren hant bevreest,
Dees hielden hun daerom alleen, en schouwden
T'boos godloos volck daer sy niet meed' en trouwden,
Want al te seer sulck bywesen besmeurt:
Dees hebben na Gods wil met vlijt gespeurt,
Dit waren die van doe aen Christum hoofden,
Ia kinders Godts om dats' aen hem recht g'loofden.
O heylich volck gheselschap heerlijck soet,
Als daer versaemt de vaders waren vroet,
Maer boven al siet Adam, wat ghewisse
Vertellingh, leer, en claer ghetuyghenisse
Doet hy van Godt, en wat heerlijck belijt.
Dus vloeyde dees ghemeent' al eenen tijt
Met yver groot, omtrent acht hondert jaren:
Maer Adam doot en Enoch opghevaren,
De menschen, t'zaet van Cain seer vermeert,
Gods kinders daer meed' al te seer verkeert,
Ga naar margenoot+Die werden quijt allencx het gh'loofs vermogen.
Eylaes wat is't als somtijts wort ontoghen
Een Leydtsman goet voorbeeldich vroom pilaer,
Om t'volcx misdaet: welcx sinnen wanckelbaer
Verwoesten, mits voorsegginghs al ophouden
Oock onderwijs en straff': allencx vercouden
Ghemoeden swack, den yver goet ontwijckt,
Dies geestloos dan de mensch vleys vleyschlijck blijckt.
| |
[pagina 19]
| |
Ay Kinder Gods die tot so hooghen name,
Lichtveerdich dus u self maeckt onbequame,
End' gheeft u hert te volghen ooghen lust,
En t'knaegh ghemoet in slape wieght gherust,
Op ydel troost van hop' ick salse winnen,
Waer sy mijn wijf sy sal ooc t'gloof versinnen,
Dus grouw'lijck blindt door buytentrouws verloop,
Versmolten nu so drijft in swerelt hoop
Op achte maer: eylaes wat siel verliesen
Aensiet men hier door vleyslijc dwaes verkiesen:
So vleyslijck blint te sien op t'vleys onnut,
Welck aessemloos verstroyt moet inden put
Haest als een pry, of anders t'stinct so groulijc,
Dat elck met toe ghenepen neus' is schoulijck.
Ay siet om wat vuyl modderhoop onreyn,
Verlaetmen hier des levens claer Fonteyn:
Wat jammer ist, hoe droeflijck gaet te wercke
So groot af breuck, te sien in so schoon kercke.
De straffe van Gods Gheest sy wilden niet
Eylaes hun vreucht was sondich tgeest verdriet,
De mensch was vleys van alle deucht verstorven,Ga naar margenoot+
En d'eerde vol moetwill' en gants verdorven
Voor d'ooghen Gods, en hoewel hy hun gaf
Al liet hy oock waarschouwich Noë preken.Ga naar margenoot+
Dus heeft hy sijn oprecht oordeel ghestrecken
Dan over die voorleden werelt quaet,
Ghelijck altijt sijn straff' en oordeel gaet
Op al t'godloos mensch wesen wel ten rechten.
Om loonen dan all' d'Heyligen sijn knechten,
Om wonderlijck oock hun verschijnen claer,
Om straffen oock die hun benauwen swaer,
Om wrake doen over die na t'betamen
Hem kennen niet, noch niet in als g'hoorsamen
T'blymarich woort van sijn vernieut verbondt,
| |
[pagina 20]
| |
Het welck hy liet de gantsche werelt rondt
Verconden tot ghetuychnis allen volcken,
Al eer hy quam verschijnen in de wolcken:
Dus dan hierom ten lesten eens voor al
Oordeelen hy de gantsche Werelt sal.
En gh'lijcks'in tijt van Noë, dronken, aten,
Trouwden, en hen oock hebben trouwen laten,
Gants achtloos tot den dagh hun al beving,
Ga naar margenoot+En al wat uyt der Arcken was verging:
So salt toe gaen ter comst van smenschen Sone
Na s'Heeren woort: de werelt gants ghewone
Der ydelheyt, al t'quaet in haer seer wast,
Op afgod Buyck te dienen men nu past,
Meer als voorheen op ander Goden vele,
Wat offertmen goedts rondom afgod kele,
Wat sauskens al versiert daer toe den Cock
In bruyloft oft gastmael, ja van t'belock
Der wellust: dus om wijdt en wijder dwalen
Verbreytmen uyt van dach te dach de palen:
Met Epycuyr meent menich (schijnt) dat leyt
In t'buycx wellust de hooghste salicheyt.
Wat wissel naem van g'loofs verbont gedreven,
Wie wissel veel in beter sijn quaet leven,
Bysonder in ons landen blijft de Can
In dronckenschap seer hooch geviert, hier van
Ga naar margenoot+Dees sect' haer naemt uyt spot te zijn Cannisten,
Ga naar margenoot+Als of sy van d'afgod Canopus wisten,
t'Egypten in Neptunen tempel gh'eert,
Als groote Can of Cruyck in eer' vermeert,
Want hy hadt t'vyer der Persen God verwonnen,
Twelck over al d'afgoden hadde konnen
Vernielen eerst, het zy oock van wat stof:
Maer Canopus dempt' al sijn cracht en lof,
Want hy was al vol gaetkens wel behendich
Met Was gestopt, van water vol inwendich,
Dus t'vyer tot proef daer onder heet gestockt,
| |
[pagina 21]
| |
t'Was smolt en t'vyer van t'nat wert uyt gesmockt:
Dus quam door list Canopus dan te boven.
Canopus noch en blijft vry niet verschoven,
Schier hoe gesint, elck dient hem meest als God:
Tis veel t'ghebruyck dat Canopus den pot
Moet kennis oudt, coop, vrientschap ooc bevesten,
Hy weckt ghekijf, en soent oock weder questen,
Gheen als sijn volck so van bescheyt doen seyt:
Maer by gheen volck en is doch min bescheyt,
Tbewijst in veel selfs min bescheyt als beestich:
Doch t'heet maer al wat blijde zijn en geestich,
Wat vrolijck man is dat (sechtmen) by dranck,
T'zijn dronckaerts maer die daeghlijcks gaen ter banck:
Doch mijdt dees sond' o Ieucht, want hier uyt spruyten
Veel sonden oock die oock den Hemel sluyten:
Dronckenschap maect om quaet doen herten stout,
Maer sober aet en dranck d'oncuysheyt cout,
Doch trouwe vry die sich niet can onthouwen,
T'staet vry, alleen doch in den Heer te trouwen,
Welck te verstaen is Christen met Christin:
De werelt groot vol dolingh doolt hier in,
Van Christo vreemt is buyten hem haer houwlijc,
Al roemts' op God haer wesen is hem grouwlijc:
Dus jeucht aengrijpt tgloof noodich sonderling
Reyn wort dijn echt, doch sonder dat geen ding:
Roert dan niet aen het onreyn u verboden:
Merckt Salomon wat tot dienst der afgoden
Hem heeft ghebracht, en waerom dat Achab
Deelachtich wiert Gods straf en sijn gramschap:
Ia waer by quam t'volc Iacobs te verscheuren
Tot swaer afval, verderven, en veel treuren:Ga naar margenoot+
Ia waerom was Nehemia so gram,
Doen hy den eedt der overtreders nam
| |
[pagina 22]
| |
Over t'ghebodt, in sHeeren Wet gheschreven,
T'houwelijc met den vreemden niet t'aencleven,
Waerom vier mael thien maenden lant en twee
Gheschiede doch ter werelt oock sulck wee,
Doen men eylaes den Hemel sach verbrecken,
(Die opt was milt der eerd') en so ontrecken
T'gewoonlijc vocht groeysaem regen en douw.
Rees niet dit quaet door t'sondich buyten trouw
Ga naar margenoot+Dat Ceres uyt Samari wert ghedreven?
En in haer plaets' is comen flouw met beven,
T'spijsgierich dier met sijn gherimpelt vel,
Ga naar margenoot+Van Caucaes bergh, om t'volck te doen gequel.
Maer boven al bedenckt om wat oorsake
Dat is geschiet des sendvloedts water wrake,
Ten tijden doe diep inden afgront groot
Op broken al de bornen, end' ontsloot
Elck Hemel sluys, doe ooc vier mael thien dagen
Den reghen staegh gheduerde t'eender vlegen,
Dat Thetis breet en al haer dochters tsaem
En hadden nu niet meer als een lichaem,
Om loopen's al der eerden cloot int ronde,
Verwondert van te vinden strant noch sponde.
Den Dolphijn mocht dat reysen over al,
Doe Casius selfs Pelion oock dal,
Ia d'hemeldrich Atlas te minste waren
Wel drymael vijf ell'boghen onder baren,
Doen Phoebe mocht verwondert wesen dat
De golven schier haer hoorns maeckten nat,
Doen op een hout al swerelts borgers dieven,
Ooc alderley wat placht op t'droogh te sweven,
Of oock ghevlerckt doorclieven d'ydel locht,
Twaelf maenden lanck door woeste wegen vocht,
Als t'winden spel so hier so daer in dolen
Onder ghestert verscheyden tussch de polen
Van Syri hont ten Noordtbeyr yslich cout,
Nu Eurae huys, dan d'Avonsterr': dit hout
| |
[pagina 23]
| |
Vergasten mocht so heen en weder vloten
Met al de siel-drich voorders in besloten:
Maer buyten dit eerst meeste schip dreef heel
De werelt doot, acht was t'behouden deel.
Maer waer deur is dit vreelijck ding gecomen,
Behoeft niet na t'begin van dien vernomen,
Hoe leeftmen doch, hoe tuyght Gods trouwen knecht?
Sy namen van de mensch dochters in echt,
Te wijve slechs die sy alleene wouden:
Is dit geen ding wel weerdich om onthouden,
Sond-jonstich vleys wien t'ruym altijts behaecht,
Stilt dijn waerom die meest als slange vraecht
Hoe dit hoe dat van elck ghebodt des Heeren.
Dit woort soudt ghy wel geeren ooc verkeeren
Alleenlijck in den Heer alst is ghebrieft,
En steller voor alleen diet my belieft:
Den echten staet prijst ghy niet om verg'lijcken,
En meent waerom sal t'gh'loof daer voor niet wijcken,
Waerom is my onreyn die dochter soet,
S'en is noch woest van sinne noch onvroet,
Twy soumen hem van menschen handel snijden,
Geen menschen maer de sonden mostmen mijden:
Dit duydt die meent hem beter zijn verlicht.
Oock s'Heeren volck met eenen wort gedicht
Onder den hoop der Secten int verstroyen,
Die na den Gheest al hooren t'eender kopen.
Ay siet voor u eenvulde Christi Bruyt,Ga naar margenoot+
Want t'schalckste Dier des velts is weder uyt
Met stricken veel, nu niet alleen met eten,
Maer veel dings meer, ja gants is sijn vermeten
Versmilten u te saem in swerelts vloet:
Dus siet voor u waer dat ghy stelt de voet,
En wandelt by die buyten zijn als Wijse,
| |
[pagina 24]
| |
Blijft in 't gebodt, want rooftmen u die spijs,
Ghy valt in s'doots afgrijsen kercker blint:
Maer neen, maer neen, ghy gheestelijck gesint,
Ghy zijt getroost en blijft in jeught dijns yvers
Al schelden dy gheleerd' en alle schrijvers,
En schudden van u slechticheyt den kop,
Al achtmen u maer t'ketter schuym en zop,
Den Heer die blijft u by tot swerelts eynde
Met sijnen Geest, dus blijfdy op d'ongescheynde,
Al overvloedt de boosheyt menichfout,
Al wort in veel de liefde Godts oock cout,
Die onstantvast allencxkens wat ontgloeyen,
Ten lesten met de werelt gants vervloeyen.
De werelt oock in haer lest' ouderdom
Gelijct nu wel een mensch van oudtheyt crom,
Wiens lichaems cracht hoe lancx hoe meer vermindert,
T'onthouden versterft, t'verstandt swackt, hy verkindert,
In hem vernieut zijn meest all' oude ween,
Hy wort vervult met veel ghebreken, gheen
Vermaken meer en is aen hem te speuren:
Dees teeckens siet voor tuygen dat ghebeuren
Den sterfdach hem sal sonder toeven haest.
De werelt dus in desen tijt verbaast,
By haer lest eeuw' en ouderdoms ontjeuchden
Wort nu al quijt natuerlijck al haer deuchden,
Als reden, trouw, ooc eerbaerheyt en schaemt,
In haer heerscht schier wat tegendeel men naemt
Tverdobbelt meest in haer al tquaet bysonder,
Beteeckenend' als dats' eer lang moet onder.
|
|
El op ghesangh vermaeckt des herten ooren,