Olijfbergh ofte poëma van den laetsten dagh
(1609)–Karel van Mander–
AuteursrechtvrijKarel van Mander, Olijfbergh ofte poëma van den laetsten dagh. Passchier van Westbusch, Haarlem 1609
DBNL-TEI 1
Wijze van coderen: standaard
-
gebruikt exemplaar
exemplaar Universiteitsbibliotheek Amsterdam, signatuur: OTM: OK 62-6871, scan van Google Books
algemene opmerkingen
Dit bestand biedt, behoudens een aantal hierna te noemen ingrepen, een diplomatische weergave van Olijfbergh ofte poëma van den laetsten dagh van Karel van Mander uit 1609.
redactionele ingrepen
In de scan van het gebruikte exemplaar is een groot deel van de marges moeilijk leesbaar. De margenoten zijn waar nodig aangevuld uit exemplaar Koninklijke Bibliotheek, Den Haag, signatuur: KW 840 E 38. Overige aanvullingen door de redactie staan tussen vierkante haken.
In het origineel komen verschillende drukletters voor die in deze digitale editie niet kunnen worden weergegeven. Om dit onderscheid niet verloren te laten gaan, is in de hoofdstukken waar gotische en romeinse drukletters door elkaar voorkomen, alle romeinse tekst weergegeven als cursief. Gotisch is in deze hoofdstukken zonder opmaak weergegeven.
p. 14: camnen → canmen: ‘Richtdach sal zijn, en canmen niet ontblooten’.
p. 29: olck ven → volck en: ‘Een vast ghebodt, alst Meden volck en Persen,’.
Bij de omzetting van de gebruikte bron naar deze publicatie in de dbnl is een aantal delen van de tekst niet overgenomen. Hieronder volgen de tekstgedeelten die wel in het origineel voorkomen maar hier uit de lopende tekst zijn weggelaten.
[fol. ‡jr]
Olijf-Bergh ofte Poëma van den laetsten Dagh.
In Nederlandtschen dicht beschreven door Karel van Mander Schilder van Muelebeke.
Ghedruckt by Iasper Tournay.
Door Passchier van Westbusch, Boeckvercooper t'Haerlem inden beslagen Bijbel. 1609
[fol. ‡vv]
Cort inhoudt des Boecx, ghestelt op yeder Ghesangh.| j. | Verhalende de hercomst der Heydensche Goden. De voorsegginge van den jonsten dagh. Ende de veranderingen der eeuwen. Vande scheppinge aller dingen. Van smenschen val ende straffe der selfder. Van Sets geslacht ende Enochs vreeckinge. Hoe de kinderen Gods na de Dochteren der menschen sagen. Noachs prekinge tot boete. De straffe door het water. T'ghebruyck ende misbruyck van den echten staet. Int leste waerschout de Bruyt Christi voor't verleyden. Fol. 1. |
| ij. | Voorseght de teeckenen van den jonsten Dagh. Waerschouwet voor't verleyden. Verhaelt d'oorsaeck des krijghs, ende ruste int ongeloove. Clagh over t'vervolgh om geloofs saken, voort van de wreetheyt des krijghs. Noemt de vinders van t'geweyr elck besonder. Wenscht om vrede. Claeght over hooghmoet. Wenscht om wijse Overheyt. Vertelt Gods segen over t'landt daer vrede woont. Ooc veel gelijckenissen op den lesten Dach. Van de ware kenteeckenen der Bruyt Christi. Int leste van de eerste komste, ende lijden Christi. Fol. 25. |
| iij. | Spreect int begin van ergernisse, verraet, verraders loon: oock de trouwe der oude, ende ontrouwe der tegehenwoordige Romeynen ende haer ghesinde, tot het eygen verderf ende ondergangh. Fol. 41. |
| iiij. | Wort verhaelt van valsche Propheten ende hun wapenen. Voort van de wapenen der Bruyt Christi ende de roepende stemme des Bruydegoms. Van de wreetheyt der verleyders, in Indien ende over al bedreven: In tegendeel de sachtmoedicheyt Christi. Wenscht om getrouwe arbeyders. Vande noodinge tot het Avontmael, ende straffe der gener diet verachten. Van de sendinghe der Leeraers. Verscheyden Wetghevers, als Moyses, Christus, ende oock sommige Heydenen. Int leste van te spade berouw. Fol. 43. |
| v. | Verhaelt den onwederhaligen gheleden tijt ende ydel hope der werelt. Voort van het recht Gods. Van onwettige vrome Heydenen. Int eynde van t'gheloove. Fol. 43. |
| vj. | Vervaet veel Philosophen ende Heydensche Wetgevers, als Plutarchus ende meer andere. Ooc den yver der Heydenen in haren versierden Gods-dienst, met de verscheyden offerhanden der verscheyden Goden. Ooc wat de wet der natuyren in sommige wrachte. Int leste veel ghedenckweerdighe gheschiedenissen der liefden, die sommighe aen hun Ouders bewesen hebben. Fol. 56. |
[fol. ‡vjr]
| vij. | Vermaent de Ieucht op de verhaelde ende volghende voorbeelden te letten, ende hun voetstappen na te volgen. Daer na van dootslagh ende te spade berouw. Voort van veel verscheyden Tyrannen. Int lest van der Heydenen kuysheyt, ende straffe des overspeels. Fol. 60. |
| viij. | Bewijst d'eerbaerheyt der vrouwen met veel verscheyden voorbeelden der Heydensche wijven. Voort vande straffe der diefte. Int verlaet de giericheyt ende haer straffe, Fol. 64. |
| ix. | Verhaelt van veel Heydenen, die t'verlies van hun tijdelijcke goet voor gheluck achten. Fol. 67. |
| x. | Bewijst hoe de geloovige, niet hebbende, alle ding besitten. Oock de onversadige begeerlijckheyt des ongeloofs. Besluyt dit gesangh met de wijsheyt ende cracht Gods. Fol. 70. |
| xj. | Begint op de voorsegginghe vanden lesten ondergangh Ierusalems, verhaelt het goet dat dese Stadt aengeboden was, oock haer weygeringe van dien, daer na hun bloetschult oorsaeck des verderfs. Fol. 73. |
| xij. | Wort beschreven t'beghin des oproers binnen Ierusalem ende gantsche vervolgh van dien, so door valsche verleyders, als door afval vande Romeynen. Ooc van veel moorts binnen Ierusalem ende int Ioodtsche Lant. Voorts veel wonderteeckenen, so inde Stadt, Tempel ende Locht gesien: ooc van den roependen Boer Iesus genaemt. Int leste de belegeringhe ende veel onghelucks der Stadt. Fol. 76. |
| xiij. | Vervaet Titus genadige aenbiedinge, oock den grooten honger, hoe een moeder haer eygen soon att. Voorts van het innemen der stadt ende het ghetal der verslaghenen soo door hongher, sweert ende pest: met de ghevanghenen Ioden, ende uytroedinge der stadt. Int leste waerschout voor verleyden, verhalende komste ende verlossinge der geloovige. Fol. 82. |
| xiiij. | Raet een yegelijck den tijt der genaden in dit leven waer te nemen. Verhaelt elck loon nae werck van den rechten Richter inden laetsten dagh ontfanghen sal. Voorts van swerelts ydel wesen. Ooc hoe de Son haer licht verloos doen t'ware Licht het leven liet: oock hoe sommighe de Son aengebeden hebben. Ten lesten den loop, nutticheyt ende grootte der Sonnen. Fol. 87. |
| xv. | Verhaelt tweesinnigh de duysternis der Sonnen, ooc de meyninge van der Manen grootheyt. Voorts d'oorspronclijckheydt van de namen der daghen: oock den natuerlijcken loop der Sonnen, vier tijden des Iaers ghesterden Hemel ende Hemel teeckenen: noemt de vinders der sterrenkonst veel met namen, oock wat elck ghevonden heeft. Voorts wie |
[fol. ‡vjv]
| ende waer toe dese kennis nut is. Oock het verscheyden gevoelen der Sterrewijse. Ten leste hoe't den alleenen wijsen God alles sal te niete doen. Fol. 90. | |
| xvj. | Wort verhaelt van sommighe Heydenen die den lesten dagh, die als een oven branden sal, voorseght ende beschreven hebben. Oock van Enoch, maer den tijt wanneer is onbekent. Voorts van de verwonderinge, ancxt ende noot der menschen in desen schrickelijcken vyerigen lesten wraecdagh. Int besluyt vande krijghs-wapeninghe Gods ende sijn vergheldinghe. Fol. 98. |
| xvij. | Wort beschreven hoe inden voornoemden lesten dagh de Hemelen, de hooftstoffen, de grontvesten, de zee, ja de gantsche werelt met alle dat met ooghen ghesien wort, den vyere overgegeven sal worden tot een eeuwighe wooninghe van alle godloose verachters ende onboetveerdige sondaren, daer niet dan eeuwighe duysternisse, ghehuyl, gheroep, weeklaghen ende knerssinghe der tanden sal ghehoort worden. Oock de uytsendinge der Engelen Gods, ende verrijssenisse. Int leste de verwonderinghe der gheweldighe ende wreede menschen aensiende de Heerlijcheyt Gods ende der geender die sy hier veracht hebben. Fol. 103. |
| xviij. | Worden aengewesen de gene die op Gods genade sondigen troostende haer met den Moordenaer. Daer tegen de Niniviten ende de Conninginne van t'Zuyden, die dit waenhopich gheslacht met veel redenen verdoemen. Fol. 107. |
| xix. | Wort verhaelt der Saduceen ongeloove ende verwonderinghe inde verrijsenisse. Voorts de alwetenheydt Gods die gheen ghetuyghenis en hoeft, noch daer gheen onschult noch schijnheylicheydt voor en gheldt. Int eynde de heerlijcke belooninghe der vromen. Fol. 110. |
| xx. | Wort vertoont hoe God de sijne (die in veel beproevinge overwonnen hebben) in sijn Rijck willekomt. Verhaelt haer gewilligheyt, liefde, barmherticheyt ende goede wercken aen hem bewesen. Daer na verwijt hy de quade het teghendeel, ende drijftse van hem inde eewige verdoemenisse. Fol. 112. |
| xxj. | Worden beschreven veel natuerlijcke dinghen, die den mensche som lief ende som leedt zijn. Raet daerom eenen yegelijcken met de vreese Gods (die belet te sondigen) bevrucht te gaen. Voort vant ghetuyghenisse der Schrift, vanden laetsten dach, ende het overwinnen der Godsalighen. Oock de schoonheyt der stadt Gods, ende der selver Borghers onuytsprekelijcke vreucht ende heerlijckheydt. Int besluyt van danckoffer. Fol. 122. |
Finis.