Logo DBNL
Het wassende water (1933)

Het wassende water

(1933)–Herman de Man–rechtenstatus Auteursrecht onbekend

Vorige Volgende

VI De sterke valt

Zijn bange verwachting kwam uit. Een jaar was na dien trouwdag nog niet recht verloopen, of moeders kwam bij hem achterom gereden, zoomaar op een weekschen dag. De melkknecht reed het zwijgende wijf, waar van eigens weinig aanspraak aan was.

Ze viel neer in de rieten zorg en zegde: ‘Gieljan hoor mijn 'an! 'k Bin oud, maar gansch niet gek.’

‘Tergt ze jou moeders?’

‘'k Bin nog niet den dood gezind. Zoo als 't heden ten dage gaat in ons oud huis, zoo kàn 't niet langer!’

‘Wat dàn moeders?’

‘Onze Willem, daar leit 'et niet 'an.’

‘Ja... ja.’

‘Maar hij bezit den grond en den huis...’

‘En Annegie,’ weersprak Gieljan ondeugend.

‘Jaat... èn Annegie, zeg dàt wel.’

‘Maar wat mot er 'beuren? Wil 'k met Annegie wat konkelefoesen? Zal dat helpen?’

‘'t Zal niks vermogen Giel. Och toch, wat woon jij hier aardig.’

‘Maar zoo 'an den dijk moeders.’

‘'k Heb in m'n keinderjaren hiernevens gewoond. Wat is dat allegaar veranderd, en... toch eender gebleven.’

‘'n Mooi buurtschap moeders, veul aardig vertier en beste grond. Maar jou ommers veul te druk rechtevoort.’

‘Maar dan de IJssel veur je huis. Al die booten hè Giel. En de schuiten met zeilen op die langskommen. Aardig wel.’

‘Hoe zou 't nou thuis weer ten beste keeren moeders? Wat doet Willem?’

‘Och die beste Willem. Hij is fortuinlijk, in koop en verkoop, op den huis en de markten.’

‘Wou je somt veranderen moeders?’

‘Veranderen is 't woord niet. Je bint hier anders wel eenig alleen Giel. En nou al weer zoo lang.’

Maar hij, slim, stak een pijp op en vroeg niet wijer. Er wier gegeten en moeders liep met Gieljan naar de eerste kaai, waar zijn hooiland begon en ze keerden weerom; kwamen weer tusschen 't volk.

- Zeg 't nou gauw - docht Gieljan kriegel, toen ze al weer van heengaan praatte. ‘Mag ik bij jou kommen inwonen Giel?’ zegde ze toen juist bangelijk, maar toch met resolute oogen en fier handgebaar. Doch Gieljan had heur stemgeluid door al die jaren goed leeren verstaan. Hij zegde, zonder verblikken:

‘Kom gerustig moeders.’

‘Ja, Aai 'an de Lek wou me ook wel, hoor Giel.’

‘Dat verstaan ik. Kom gerustig, al was 't op heden.’

‘En bin jij dan niet gram meer Giel, heelegaar niet?’

‘Moeders... waarom kom jij me verbidden? Zeg maar kloekaf... Gieljan sprei me 'n bed, ik kom wonen bij jou! 't Is ommers veur mijn plicht.’

‘Je bent een bestig keind.’

‘Was 'et zoete jongie alzoo niet zoet meer?’

‘Praat van onzen Willem gien kwaad Giel.’

‘Belneent minsch, verre van mijn.’

‘Giel... Giel! Waarom kul je mijn? Waarom dink ie mijn in Willem te grieven? 't Is jouw eigen broêr ommers.’

‘Sommige minschen dat binne' harten, ànderen zijn knap hersenwerk... Ik hou 'et bij de harten. En Aai ook, al is 't een dooie geit van een vent en onze Wieleke ook. Maar kom gerustig! Allé, en nou is de praat over vroolijker dingen!’

Maar de oude vrouw Beijen, die daar zoo armtierig naast heur raarsten jonk liep en overdenken moest, hetgeen voormaals om dienzelfden Gieljan al was geschied, zij wou een recht woord vinden, om aan haar schaamte te ontkomen. ‘Je bint veul veranderd, veul verbeterd Giel,’ zegde ze teêr voor heur doen, na een lange poos van zwijgen.

‘Laten we 't zóó noemen,’ was zijn begrijpend wederwoord.

‘'k Gaan dan nou weer naar Water-Snoodt Giel, en kom jij naaste week eens op? D'r zal nog veul te bepraten zijn, aleer ik bij jou kom.’

‘Kom gerustig,’ zei hij overnieuw en nadien nòg eens, toen ze weer in den tentwagen gezeten was. Een oud maar danig taai wijfie; fier in de beste kleêr. Als een pronkvogel gekropt in de veeren, zóó zat ze daar.

Een leeg ding is onze moeder geworren, docht Gieljan aangedaan, een minsch zònder doel en zònder woning. Dat was wèl hard. Hij begreep, dat Annegie heur meêpraten in 't bestier niet wou gedoogen, ja dat nooit zou kunnen, al wilde ze. Daar op Water-Snoodt was er één te veel. En dat zal de eigene, dat zal moeders wel zijn, docht hij weemoedig. En die droefheid liet hem niet los, tot den dag niet dat hij, om te overleggen, naar Water-Snoodt reed.

 

‘Kin moeders wel goed van de steê af?’ vroeg

Willem ineens, toen 't al voorgoed beklonken was.

Gieljan keek schielijk zijn broer aan. ‘Kom veur den dag met wat je verbergt Willem!’ ried hem giftig wordend. ‘Of heb ie wéér niks?’

‘Zallen twee broers elkander bekampen?’ vermaande de oude vrouw Beijen. En Annegie zegde snibbig: ‘Giel mot zoo rauw in onze woning niet zijn.’

‘'k Vraag allenig klare woorden.’

Daarop vroeg Willem voorzichtig: ‘woon je op IJsseloord naar den zin?’

‘Jaat.’

't Was toen maar weer moeders, die er later op den dag over begon. Gieljan doolde over de welbekende kampen rond hun ouwe woning en hij voer over in de gierschouw, van stuk naar stuk, met veel welbehagen. Willem zat al onder de koeien en in den huis droogde Annegie de kaaspersen. In den voormaligen boogerdkamp, alwaar Gieljan nog de boomplekken herkende aan overgebleven knoesten, daar raapte moeders 't kneusgoed van den eenigen niet gerooiden reinet in heur baaien schortel. ‘Giel, verneem 't van mijn dan maar, dink er over na jong,’ zei ze rap: ‘onze Willem wil hier van de steê af.’

‘Beljaat... dáár gaat de vrome vader.’

‘'t Is veur mijn hard.’

‘Waarom zeit hem dat nou zelvers niet, as 'n màn?’

‘Zooveul groote woorden opeten Giel... dat versta je. Hij wou, nee' ik wou, dat jij hier weerom kwam. 't Is vader zijn grond; onzen arbeid Giel van veule jaren. En van jou zèlf.’

‘Weet jij moeders wat onze Willem is? Een

schijnheilige dondersteen! Vroom in z'n oogen, braaf in z'n bek! Anderen kapittelen... eigens van kwaaie begeerten verteren. Weet je, wat of hem hier vandaan jaagt?’

‘Annegie, die teugen 't achterafsche leven niet en kan.’

‘Annegie? Neeë! Eerzucht moeders, niks dan de eerzucht!’

‘Maar Giel...’

‘Laat me uitpraten! D'r staat gien enkele Heemraad veur hèm op van zijn stoel, dáár heb ie de kneep. Willem docht zóó maar, in 'n enkel jaar, op vaders stoel te kommen, om z'n boekenwijsheid. Maar 'k hem er van vernomen; ze motten Willem niet!’

‘Da's ommers gien schande Giel.’

‘Zoo'n razende hoogvaardigheid?! En gien schande?! Laat 'em deur mijn gezegd zijn, dat hem wel schande op zich laadt!’

‘En vaders?’

‘Vaders niet. Die wier om z'n best hart verkozen, niet omdat 'em as een trekpop rondsprong met een bord op zijnen buik: kiest mijn! mijn! Onze Willem, die zoo danig de Schrift verstaat, diende ingetoomder te zijn. En nou heeft hem vernomen, dat ze mijn in Willeskop Hoofdingeland wouwen maken. En nou wil die daar naar toe hè? Ruilen van steê met mijn; dàt was toch z'n veurnemen?’

‘Dàt wel.’

‘Nou, zien op! Daar heb ie het zeer. 'k Had er al een muisie van hooren piepen. Dag aan dag verwachtte ik hem al op IJsseloord, om er over te praten. Maar onze Willem is gien held. Hij kruipt als

een bang keind achter jouw rokken weg: de Heemraad. 'k Mot er van lachen. Dat wil gezeggen over heel een waterschap; in den Dijkstoel wou hem... en om 'an zijn bloedeigen broêr te zeggen: Giel, ik hem 't mis gehad, nou heit 'et leven mijn beet... daarveur heit het wijf gien durf!’

‘En Giel... mag ik dan vernemen...?’

‘Neeë, 'k praat er niet wijer over. Willem mot bij mijn kommen daarveur! As een man!’

‘Jongie... maar slaan 't niet af. 't Is zulke beste grond. Onze eigen grond Giel.’

‘Al was 't klinkklaar goud.’

‘Slaan je 't dan af Giel? Neeë toch?’

‘Stuur Willem zelf!’

‘Maar zeg 't 'an mijn gerustig.’

‘Neeë... stuur Willem!’

‘Je zal 't land niet 'an vreemden overlaten keind, dink dáárom. Dan zou ik liever op 't kerkhof liggen keind!’

‘Heb ie Willem dat al verweten? Moeders braaf en wijze jongie ommers?’

‘O, Giel! Giel! 'k Zien 't land al onder den hamer gaan. 't Zal m'n dood zijn keind, dat voel ik zoo zuiver...’

‘Wees gerustig moeders, 't land zal onder vreemden niet kommen. Daar... nou he 'k me weeral versproken. Zwijg d'r over teugen Willem; zeg maar dat ik bar gram bin, maar éérst met hèm wil praten.’

‘Gieljan, keinderen, wat een verdriet allemaal om jullie. Bin 'k dan nòg niet uitgezurgd?’

‘Moeder, kop op! Je bint nog een jong wijf! Allé, niet zoo donker.’

‘Niet donker? En waar is dan jouw wijf? Wie zal van jouw goed arven? Veur wie werk jij?’

‘Veur de kraaien.’

‘'t Is veur een moeder hard Giel.’

Maar toen douwde hij zijn vaarboom diep in den moor en zegde beraden: ‘mijn hart is niet te koop; amen!’

 

‘'k Bin van Hoenkoop geboortig,’ heeft Gieljan dien avond gezegd in het voorhuis op Water-Snoodt, ‘en al is 't danig aardig wonen daar 'an 't water in Willeskop, mijn hart trekt naar hier weerom. Daar kom ik recht veur uit. 'k Hem 't eerst echtig gemorken, toen 'k met de brulleft van onze Wieleke hier weerom kwam. As thans de kwaaie zwammen zijn uitgeroeid van den huis, dan zal 't er dragelijk wezen.’

‘Die kwaaie zwammen, binne' wij dat soms? Ik en Annegie?’

‘'k Bedoel de hoogvaardigheid.’

Daarop zweeg Willem stil. Wáár was de verzekerde man, de Willem van vroeger gebleven? Hij die heil zocht in behoud, heil in 't napraten van de groote gezeggers. Zou de oude Notaris weten, dat de geleerde vrome Willem thans van zijn vadersteê vluchtte met zijn wijf, alleenig om eer te bekomen? Dat ie zijn moeder ontrouw wier daarmeê en ervoor smeeken kwam bij dien rabauw, z'n broer?

Annegie zegde: ‘as je 't wonen hier zoo erg bestig veindt, Giel,’ doch Willem keek heur verwijtend aan. 't Was de manier niet, dat vrouwen in mannenzaken meêpraatten.

Maar Gieljan nam heur woord op. ‘Laat snaartje

gerustig heur meening zeggen Willem. Ze mot jou beschermen. 't Is braaf, dat ze heuren man bijstaat.’

Besloten wier, met nijdige schampen overentweer, dat in Mei de overdracht zou zijn. Toen gongen de broêrs na dat besluit, maar niet tezaam, tot den Notaris in Montfoort en 't wier geregeld naar den eisch. In weinig uren tijds, was aan beider leven een groote draai gegeven.

En in een overvloedig lentetij was het, dat Gieljan terug kwam op Water-Snoodt en thans voorgoed. Hij was toen acht en dertig jaren en gezegd wier: eeuwig weduwman. Zijn moeder naderde de zeventig jaar, maar ze was nog kwiek. Gieljan had de huishoudster weggedaan en moeders begon nog kras, als ware ze een jong bloed, weer van voormaals aan te wringen1). Maar 't kernen liet ze de stoepmeid over; dàt viel heur oude leden toch te zwaar rechtevoort.

 

En hij, die thans als toen, den ouden zoo van gemet tot gemet, van roei tot roei bekenden grond weer beboerde, nu als gezegger en niet meer als volgende jongen, hij kreeg om zijn mond en oogen een wijzen trek van veel begrijpen wat vroeger onklaar was. Er was hem gevraagd, waarom hij zich op liet heuen door Willem, waarom hij heengegaan was uit Willeskop, waar hij bij de geburen al zoo in aanzien stond, vanwege zijn alom geprezen hulpvaardigheid in kwaaie uren. Maar hij zegde dan: ‘Ik bin zonder vrouw, en kan beter de alleenigheid verduren. Achteraf wonen is niet veur 'n elk.’

Maar in z'n borst daar woelde een zacht en aangenaam gevoel, sinds hij weer dag aan dag over 't Hoenkoopsche erf beende. 't Was, of hij door lotsbestemming zoo treê na treê wier voortgedouwd, naar het eindelijke geluk. Na ‘Scherreveldt’ was IJsseloord veraseming geweest. Maar hier op Water-Snoodt hervond hij zooveel aardigs, dat overgebleven was van vroeger. Er was voormaals een tijd geweest, dat hij Water-Snoodt, en de stilte aldaar haatte. Hoe was dat toch zoover gekomen? Vèr leek dat alweer voorbij: nochtans waren 't maar enkele jaren.

Was hij dan zooveel ouder, beradener geworden? Of was de diepe aanhankelijkheid voor die verre woning, die hij zich nog wist terug te denken uit zijn kinderjaren, weerom gekomen? De mannen jeugd was voor die aanhankelijkheid onderbreking geweest. Raar was dat. Thans boerde hij hier zoo trouw en zoo vredig, de dagen waren niet versierd of bont, eer alle eender... maar ze waren in 't voorbijdeinen zoo koesterend aan zijn kop. Hier op Water-Snoodt verleerde hij 't malen over vroegere wederwaardigheid. Iedere maand daar, voerde hem jaren heen van den tijd in Steyn vertoefd. En zoo was dat goed. Willem boerde dan maar op die tieriger hoeve daar aan den IJssel; hij hier met moeders ging door de dagen als een kluizenaar. Dat moeders die oud en ouder wier, veel rust verlangde en langen slapenstijd in de middagen, dat hinderde hem niet. Hij regelde zijn leven naar moeders eischen, en die waren weinige. Knechten of meidenvolk bleef niet lang bij hen; 't was daar te stil geworden. De gang van Willeskop naar de oude woning weerom, ja 't was in

weinig dagen opgekomen en besloten, maar bleek een wèlberaden zaak te zijn. Soms was het Gieljan nèt, alsof hij er al maanden en maanden bekant ongeweten naar verlangd had, eindelijk toch nog voorgoed weerom te komen. En nu zat hij er. Hij vond weer goede buurschap, want hij deed er naar. De geburen zegden: 't is wèl zoo, er woont weer, als van ouds, op Water-Snoodt een hart, een hulp voor alleman. Maar Gieljan, die huurdienst en welwillendheid van nature bewees, hij merkte nooit de vrindelijkheid groeien om zich heen. In Steyn reeds, later in Willeskop, was hij telkens door die genegenheid verrast geweest. En bij het diep terugdenken, al op de school. Maar hij had op Water-Snoodt, vooral van 't ouwe vrome volk, geen toeschietelijkheid verwacht van wege zijn onkerksch doen der laatste jaren. Maar d' een na den ander kwamen ze buurten en bouwen. Van moeders vernam hij, dat het in Willem zijn dagen ànders was geweest, al was Willem in tekstuitleg bekwaam en wist hij raad in velerhande zware zaken van het dijkrecht.

En omdat daaromtrent ook Gieljan vragen bereikten, voelde hij gauw zijn onkundigheid. Dat bezwaarde hem toen danig. Hij, die eens allen boekenrommel kwaaie reut had genoemd, zocht toen in zijn negen en dertigste naar boeken rond. Maar bij den Notaris wou hij niet gaan. Hij gaf den mannen, die om raad kwamen naar Water-Snoodt, naar zijn gering weten bescheid. En 't geen hij niet vermocht op te lossen, zette zich in zijn kop vast als een foltering. Daar in Willeskop boerde thans, met al zijn kundigheid over keuren en bannen, van hoefslag, heerdienst, kwelwerk en kaaiplicht Willem Beijen,

en 'n elk, die over den polder wat weten wou, kon bij hèm komen en van dien gewissen boer vernemen: 't is zoo, van den jare zoo en zoo af; 't staat beschreven aldaar en de handhaving berust bij die en die. -

Knap vond Gieljan dat en vooral voor een jonk van boerenstand. Hij docht, dat Willem om zijn kundigheid daar in Willeskop toch zéker wel verkozen zou worden in 't Waterschapsbestuur, maar daarvan wier op Water-Snoodt in langen tijd niets vernomen. Wel in hùn Bestuur kwam een plaats vrij, wijl de Heemraad de Goei in de cholera-asiatica bleef, welke kwaaie ziekte in die jaren weer eens vluchtig over Holland zweefde. In plechtige zitting van Schout, Heemraden en Ingelanden, waarbij aanwezig waren de Kameraar1) van 't Hoogheemraadschap van den Lekdijk Benedendams en wel namens dat hooge Dijkcollegie, een Hoogheemraad van het Woerdensche Grootwaterschap en vele afgezanten van belendende polders, wier die Mattias de Goei herdacht. Er wieren dien dag heel wat zwarte jassen en zijden hoeden gedragen, om dien eenen boer eer aan te doen, na zijn verscheiden.

Wat dagen na die zitting wier Gieljan door den bode bij hun Schout, den ouden heer Montijn ontboden.

‘Beijen’, zegde deze, ‘zeg já en ge zult Heemraad zijn.’

‘Niks daarvan, meneer de Schout.’

‘Wat? Dank je voor die eer? We hebben aan u gedacht, omdat ge immers de voornaamste Ingeland

zijt van hier. En de stoel dien ge inneemt, 't is uw vaders stoel, Beijen.’

‘'k Bin maar een boer, mijnheer Montijn, bedink dat.’

Maar de Schout weerlegde dat woord. Gieljan had als grondbezitter een plicht, zag hij dat niet terdege in?

‘Mot je zoo niet zeggen, 't is gien onwil van mijn. Maar wat weet ik af van jullie's polderzaken? 'k Bin nog maar driemaal ter vergadering gewist, en overigens 'n keer of wat in Willeskop. 'k Zou amper van de peilschaal verstaan te lezen. Laat mijn maar gerustig Ingeland in eere, wat ik bin.’

Daarop legde de Schout zijn fijne heerenhanden, waar een breede zegelring aan glinsterde, op de groene tafel, gelijk een mensch doet die zijn gelijk verlangt. ‘Luister Beijen,’ herbegon hij stram: ‘ga niet weigeren, want de eer van Water-Snoodt hangt er van af. Veertig jaren, zonder noemenswaard onderbreken, hebben de mannen van Water-Snoodt hier aan de groene tafel gezeten. Met uw vaders dood is daar een end aan gekomen. Hoewel ons reglement niet uitsluit, dat gemachtigden en mondige jongens voor moeder in ons bestuur treden, hebben we dat eertijds nagelaten, om andere groote Ingelanden niet te krenken. En thans hebt gij een plicht. Gij moet dien draad weer opvatten. Water-Snoodt is groot - is hier 't gezegde in ons bestuur. Toon dat!’

‘'k Wil me d'r op bezinnen,’ was zijn deemoedig weêrwoord. Want vlakaf tegen den Schout zeggen: en ik doen het tòch niet... daar kon hij geen vrijmoedigheid voor vinden. 't Beraad gold moeders.

‘Wat doen?’ vroeg hij heur keinderachtig.

‘Neem 'an!’ zegde ze vurig weerom. ‘Je mòt Giel!’ Dat klonk als een bevel, 't klonk ouderwetsch alsof de tijen van zijn onderdanig jongelingschap weerom waren gekomen. Hij wou dien tijd altijd graag terug beleven, vooral in deze laatste maanden, die wèl bar stil waren vergleden. En mogelijke weerstreving ontgroeide hem toen niet meer, in die aangename stemming der herinnering... om zoo een ènkel bevelend moederwoord.

't Was of hij een stap ging doen die diepe beteekenis had, en 't was toch maar gering. Zijn bevoegdheid zou niet groot zijn; 't ging àl maar om 't goei bestier van groot tweehonderd hectaren koeland, benevens eenige waterkeerkaaien. Maar 't zou hem stellen voor nieuwe plichten, ongekend.

Twee maanden na z'n besluit (hij was door àl de ingelandsche stemmen verkozen verklaard) werd hij reeds als Heemraad geïnstalleerd in de voorjaarszitting ten behoeve der begrooting. Hij verscheen in nieuwe lakensche kleêr, gesneden op de ouderwetsche wijs, die door de jaren in hun contreie geldend is gebleven; op zijn ernstig kijkenden kop een glanzende zijden pet.

Met een rede door den ouwen Schout werd hij, voor de heele vergadering van Ingelanden (en 'n elk was present) ontvangen en daarin was spraak van Rijk, zijn vader verscheiden, wien daarbij weer eerbiedige hulde wier gebracht, hetgeen genotuleerd staat.

Als antwoord op die mooie woorden van hun Schout zegde hij aangedaan, dit: ‘ge het mijn vader gedacht en ik zal hier mijn vader gedinken. Maar hij was, 't is van mijn as zoon niet te veul gezeid, een

minsch, in Ului zaken bekwaam. En ik bin maar... ja... een boer hoor, anders niks.’

Maar met een ruk stond de Schout stram en weêrvoer: ‘'t is van ouds om recht gezegd: de Beijen's weten hun weet! - Toen uw vader hier verscheen achter de bestuurstafel, wist hij van 't waterschapswezen mogelijk nog minder dan gij. Maar 't is een ijverig Waarman geweest, en later, na de vereeniging in tachtig, een Heemraad waar de Ingelanden hier op bouwen konden; een waakzaam, zuinig en rechtzinnig waterkeerder, dàt was hij. Wij verwachten van U niets minder; toon, dat ge van dat eigenst ras zijt!’

Er zijn woorden, woorden als mokerslagen, die een draai geven aan een mensch zijn wil tot doen. Die onklaar denken klaren, en 't zelfvertrouwen sterken.

Onder zijn bange schuchterheid (de vreeze tòch nievers recht nut voor te zijn) woelde ook bij hèm 't verlangen en 't vermogen naar het groote gezeggen. Toch, weinig malen maar had Gieljan Beijen zuiver verlangd, als vader te zijn, even wis van weten en in de dijk- en waterschapszaken beslagen. En dàn nog in 't schemer-verdokene, niet eens openbaar voor zijn eigen. Want, aan al dat weten was in zijn gedacht' verbonden, het lezen van onoverkomelijk zware folianten. Hij wist niet, dat vaders kijk op 't polderwezen geboren was uit der dingen practijk, en dat hij eerst op lateren leeftijd, voor eigen vertier, aan de historie der groote dijkingen begonnen was. Altijd rees, wanneer hij aan 't vermeerderen der kennis dacht, Willem als bangmakend voorbeeld op. Willem, een best jonk van

diepsten aard, maar die door bar eer-verlangen verduisterd was. Die hoovaardigheidsvoedsel zoog uit de boeken, en in den Dijksteel wou, alsof ie 'n baron met veel goed en griendland ware. Zou, nu Willem daar op IJsseloord zelfs buiten de laagste collegies om leven moest, die dwaze gedachte nòg versturen zijn verstand?

Toen die eerste zitting van dit voorjaarsseizoen, waarin hij wijders bescheiden zweeg, voorbij was, bleef 't bestuur bijeen. Hem werd zijn bestuurlijke taak vermeld: het aanhouden van 't Schouw- en Banrapport; het onderzoek van klachten op de hertoewijzing van 't stemmental van ieder Ingeland en 't molenmeesteren. Hij kreeg de artikelen, keuren en verordeningen die daarop sloegen meê en de Schout zelf wees hem in die papieren den weg. Daarop bleef Gieljan duizelig alleen in 't Waterschapshuis. En telkenmale hij die begrootingsdagen weerom kwam in 't stemmige eikenhouten zaaltje met de fraaie tegeltableaux, voorstellende: de ellendighe water snoodt van 1634 en de kaart in trouwe van de Lopicce-Weerdt - waarop nog te zien was, dat voormaals de Hollandsche IJssel nabij 't Klaphek op de Lek stak, altijd als hij was in dat eigenst vrindelijke vertrek, wier hij het opbeurende woord van den Schout indachtig. Alsof die welgemeende vermaanwoorden er waren blijven hangen, tusschen de diepdonkere schaduwen der fijngelijnde eikenbalkjes. 't Was dan toch maar ter bedenking aardig: hier, in dat donkere antieke zaaltje, was vaders voormaals Heemraad geworden, als achterafsche, gansch niet geleerde boer.

En in zijn latere jaren, o goede namijmering, was

die boer zóó danig kundig geworden, kundig als een geleerd stadsman ook maar zijn kan op 't gebied van waterkeering.

Waar ievers hier lagen de boeken, waar al die kundigheden in stonden te leeren? Niet dat hij boud vermeende, eigens als vaders zóó beslagen in dees zaken te mogen worden... maar als eerst eens 't èrg onbekende, dat lompe er af was, zoodat hij niet meer vragen behoefde naar de allereenvoudigste zaken... ten leste zou hij dan óók een duit in 't zakje kunnen doen ter vergadering. - Al doende wordt ook de ezel oud - was ommers het woord.

Hij zocht de vergaderkamer af, toen hij er alleen bleef. In twee diepe muurkasten, eer nissen waren het, daar stonden de vergaderingen genotuleerd in vele rijen dunne boeken met jaartallen er op. De oudste ervan hadden nog, van vóór de vereeniging, aparte opschriften, Vliet zoowel als Dijkveld.

Hij las er van veranderden uitslag van kwelwater, voormaals op den hoogen Vlistboezem door een molenring1) die thans geslecht was. Tot op dezen dag had hij, de nieuwe Heemraad, van veranderden wateruitslag geen tittel vernomen. Waar moest dat allegaar heen? En toch... dacht hij glunder... bin ik onderhand op tijen gelukkig en rampspoedig gewist, en de zon kwam dag na dag op, en 't wier veurjaar en 't wier winter... ach ja, wat bin ik toch maar een kleihufter.

In welk bezwaarlijk avontuur had hij zich mogelijk gestoken, met de aanvaarding van dat wichtig Heemraadschap. Hij wist goeds genoeg (zoo vurig

en vasthoudend kende hij zijn eigen wel) dat hij rechtevoort niet rusten zou, aleer hij ganschelijk de taal dier dunne duistere boeken verstaan had en de dracht der daarin aangegeven dingen. En hoe moeilijk kon dat dan wel worden. Waar was er een kop aan dien warrewinkel van wetten, statuten en verordeningen? En al in dees laten zomer zou er Schouw zijn en hij als rapportplichtige Heemraad moest dan schouwvoeren. Was 't niet ijselijk astrant geweest, toch die waardigheid te aanvaarden uit handen van hun Schout?

In de muurkasten vond hij wijders een doos met lankwerpige wetboekjes in mirakels duistere hoogeheerentaal; kaarten op rollen en kaarten in mappen, plannenrollen, tabellen en grafieken; voorts velerhande oude, zeker wel afgeloopen acten en contracten; verslagen van Bannen en Schouwen; van geldbelegging, waardgriendverpachting en de hoefslagen.1)

Een enkel leesboek stond verloren tusschen al die paperassen geprangd. Doorgaans waren dat schrifturen over oude al niet meer geldende waterschapsprivilegiën, verhalen van bange dijkbreuk, of wel ingebonden plechtige statuten en handvesten van belendende Waterschappen; enkele met taai watergeduld voorwaar op geleerd pergament geschreven, in bruingeworden voor dezen Heemraad onleesbaar teekenschrift. Ook was er een dun, in leer gevat boekske en dat handelde over het Hoogheemraadschap van de Krimpenerwaard. Hij làs in dit historieverhaal vurig en met heete aandacht, hij

vrat er zich bekant in, terwijl hij achteloos gezeten was met zijn lomp lichaam op 't kreukelende groene laken van de bestuurstafel. De te duistere zaken sloeg hij schielijk over; kaarten die openslaan konden, ging hij wijselijk voorbij. Want hij wou wéten, krek weten en liefst van éénmaal dat simpel boekske inzien, hoe zoo'n machtig Groot-Waterschap bestierd werd. Eigenlijk, en dat was de diepere oorzaak van zijn weergalooze haast, in welk geval een Heemraad met goed fatsoen vóór moest stemmen en wanneer tegen. En niet te vergeten... grondig wilde hij daar even vernemen, hoe hij zijn woorden zou moeten inkleeden, wie en wat hij als rechtgeäarde Heemraad had te ontzien en hoe een eigen voorslag benaamd en te schrift gesteld moest worden. Zou de Schout zijn schrijfsel van fouten zuiveren? Was dat al geen schand', een Heemraad, die kromme woorden op papier zet?

Hij vond op al deze vragen geen raad in dat boek uit de muurkast; 't was daarvoor mogelijk niet dik en omstandig genoeg. Het Hoogheemraadschap had zijn begin, dat las hij wèl, in een handvest van Philips van Bourgondië en Jacoba van Beieren, dateerend uit 1430. En 't huidige reglement stamde pas van 1858. Maar hoe en waarin (buiten de uitgestrektheid dan) zulk een Hoogheemraadschap met hun Vereenigde Waterschappen verschilde, werd hem uit die schielijke eerste lezing niet helder. Hij wier ook nog gestoord door den booi, die eens kijken kwam, of die nieuwe laatblijvende Heemraad de sleutels nog niet wou afgeven van de kasten van meneer den Secretaris.

De naam Jacoba van Beieren had wel een ver-

trouwden klank, mogelijk overgebleven uit de schooljaren. Was dat wispelturige vrommes niet ten derden male getrouwd geweest? Hij docht nog te weten, met den vader van onzen Landskoning, of met een Graaf ievers uit het eene of andere Huis. Hij wier zoodoende niet wijzer uit dat boek. Er was geen beginnen aan, met het verwerken van al die geleerdheid.

Neen; er moest een boek hier in de kast staan, dienstig voor versch gekozen Heemraden, waarin voor aan 't begin met grootgedrukte letters te lezen stond:... hier een leerschool voor Waarslieden, Hoofdingelanden, Heemraden en Hoogheemraden, Schouten, Watergraven en Dijkgraven en al wie dat worden willen, waarin getrouwelijk te lezen staat, àlles en niks vergeten, hetgeen die mannen rechtevoort te verstaan hebben -. Zulk soort boek zou lezers, zou machtig veel koopers vinden, docht hij dien namiddag. Waarom wieren ze al niet rondgedeeld bij de jonge gasten, alvoor deze grond van heurlui's vaders verkregen, waar lasten van 't Waterschap op drukten? Ook een Ingeland diende zijn zaak te verstaan en niet alleen voor zooverre 't betrof goedkoopte van bemaling en (daaraan verbonden) de minste lasten per bunder gemeten. Maar ook dat omtrent Jacoba van Beieren en meer van dat oude gesnuister; voorts al die spannende en grauwelijke verhalen van hoog water en overstroomingen, dijkbreuk en van zulke bange tijen meer. Dan zou 't in de vergaderzalen wat aardiger worden en niet zoo mirakels vervelend, waar 't heden ten dage maar ging om enkele dooie guldens minder.

Hoe zouden toch, hier en in andere besturen, de boeren achter het hoogstnoodige weten zijn gekomen? Uit de boeken, zooals Willem? Of van 't danig afluisteren, jaar na jaar? Maar om zoolang te luisteren, minstens tot àlle jaarbelangen eenmaal waren rond geweest, daarvoor wier hem als Heemraad ommers geen tijd gelaten.

Daarom wou hij vandaag, maar dan toch als uiterste ten ende dezer week, in zijn Heemraadszaken beslagen geraken. Met zijn lompe vingeren wrikte hij door die paperassen, waar een akelige kruidlucht uit stuifde, maar hij gaf dat tende op, want waarlijk... dat was zóó de manier niet.

Aan zijn medebestuurderen wou hij maar zoo min mogelijk vragen, want hij vreesde dat ze allegaar over zóóveel lompheid toch lachen zouden. Maar de Schout, dees eerwaardige ouwe witkop, die strijk en zet in zijn gekleede trouwjas van zwaar laken naar 't Waterschapshuis gereden kwam, hielp hem zònder dat hij er om vragen moest.

‘Brave kerel,’ zei de Schout, ‘met dat bijltje heb ik meer gehakt. Niemand verwacht van jou, dat je door je benoeming alleen een voldragen Schouwvoerder zijn zal. Daar komt nog al wat voor kijken, eer je alle keuren en verordeningen kent, die tot waarschuwen of beboeten recht verleenen. En dan is er nog een Algemeen Reglement, dat is zooveel als onze Grondwet. Binnen dat kader moeten àl onze vergaderingsbesluiten vallen, máár, moesten in den ruimsten en engsten zin ook onze gedragingen ter Schouw zijn, op 't water zoowel als te land.

‘Toch; een helder verstand is doorgaans meer waard dan de algeheele keuren- en wettenkennis.

Want, en vergeet dat nooit, alles wat in je oogen van rechtgeäard landverzorger ongeoorloofd is, dat is reeds vóór jou zoo bevonden. En dan is er in de meeste gevallen wel een verordening, om met boete te dreigen. En is er zoo'n verordening niet, nou dan zet je 'n grooten bek op en dreigt... even zoo hard. 't Gaat er niet om, onze Ingelanden op kosten te jagen met boeten en poenen en anderen dwang, maar onze polders moeten waterkeerwaardig blijven en schoongehouden worden, de duikers en slakken moeten open en dicht kunnen, èn als er te veel water is moeten de molens en 't machien water draaien. Verstaan! De rest leer je door de praktijk. Tob niet Beijen, je vader is kalmaan dienzelfden weg gegaan. Voor 't schrijfwerk is de Secretaris-penningmeester; de andere Heemraden houden op de belastingen, de aanslagen en de verpachtingszaken toezicht, en ik kijk alleenig of alles goed gaat; ik schrijf de vergaderingen uit, zie de staten in en sus de kwaaie geschillen; ik loop voor jelui naar de Gedeputeerden in Utrecht en den Haag als dat behoeft; ik teeken de wissels en schuldbrieven voor de bank en recht als er te rechten valt, zooals thans tegen de kerk.

‘Onthoud 't dus goed: liezen, biezen, slootruigt en drijfveen moeten tweemaal 's jaars geruimd zijn op poene van een grooten bek en zoo ze 't niet leeren willen, een boete ten leste, te bepalen door ons Bestuur tezamen; de dijkhellingen mogen niet met groot vee afgegraasd worden; op dijken, kaaien, waterkeerende koppen, dammen en stoppingen mag geen boom gezet worden zonder goedgekeurde aanvraag; en bijzondere schouwen bij of na noodweer,

droogte of zwaren waterval laat je bekendmaken in de vier kooien met plakkaten op kurken en wijders aan drie willege boomen in de contreie, die daarvoor aanwezig zijn; de booi is er mee bekend.

Wil je méér weten, dan kom je bij mij; m'n huis in de stad is je bekend!’

‘Dankie, meneer Montijn, dankie!’ zegde hij opgelucht weerom.

Toen hij, na dien mannenpraat ten avond na den melken onder de lamp zat op Water-Snoodt, was hij zich bewust een strijdbaar man te zijn, die geen kwaaie zaak meer in dat ambtelijke schouwvoeren zag. Hij had thans moed. Recht zou hij doen, en oordeelen naar 't beste bevinden. Verzakers moesten zijn stram vermaan vernemen. Een nieuwe plicht maakte zijn polsen hard en neep zijn vingers tot vuisten. Vliet en Dijkveld mocht nooit of nooit onderloopen ofwel vervuilen; hà, waakzaam en eerlijk gestreng zou hij zijn.

's Anderendaags zond hij hun ouwen daggelder al uit, om afvloeisel langs hun lage weien aan te plempen. En als het tij zou worden voor 't zware en ondankbare werk van ruigt- en liezenslooten1), dan zou de Heemraad zèlf in zijn eigen wateren vóórgaan.

Na de opbeurende woorden van meneer Montijn kreeg hij er waarlijk zijn draai. En, als een kleine jongen die uitziet naar een gering nieuw levensfeit, wachtte hij den dag, waarop hij met meneer Ellink Reeser, den steenovenbaas en heereboer (die vanwege zijn groot landbezit onder Dijkveld mede

Heemraad was en al wel sinds jaren) uit schouwvoeren zou gaan. Hij fietste op een goeien dag naar den steenoven onder Montfoort, sprak een Dinsdag die binnen het reglementair tijdsbestek viel af voor die Schouw, bekwam van den Schout een blanco keurbrief en vulde dien beverig in. De booi droeg 't bevel naar den Secretaris, en dat was zoo maar geen gering man, maar die was ook Burgemeester van Oûwater. Thans moest die Burgemeester 't bevel uitvoeren van een boer uit Hoenkoop, en dat ging patent en gesmeerd. Wat wier hij daarvan innerlijk blij. Zijn eigen tochten, de schiesloot links, de lanzing langs zijn grond, de achterwetering aan den Tiendeweg en 't stuk vliet dat voor zijn woning en de dwarse kampen lag en hij in onderhoud had, waren al schoon en geruimd, toen de booi de schouwbrieven in de kooien en op de drie willege boomen kwam slaan.

Hij zegde dien avond bar opgeruimd tegen moeders: ‘'k gaan wat rondfietsen, 'k bin veur den donker nog weerom!’ En ze begreep, dat hij àl de schouwbrieven thans langs ging, het groote keind. Maar toen na 't kaaswringen het melkgerief weer geboend stond en de stoepmeid ook al wegfietste voor de leering, en 't zoo danig stil wier op Water-Snoodt, sloeg ze heur zwarte noependoek om en liep, kuierend en welgedaan, als doelloos hun lange sticht af op 't voormalig schoolhuis toe. Daar was een kooi. Ze docht, toen ze voor het ijzeren raster stond: Gieljan zal hier al wel langs geweest zijn, om den ouden naam weer eens op de pampieren te zien. Aardig was dat... wéér een Beijen. Hoevele jaren lagen daar nu weer tusschen? - Ze rekende dat na

en liep onderwijl weer terug naar de hoeve. Een goeden laten zomeravond beleefde ze. Geburen van langs den dijk noodden haar in, en omdat ze maar zoo zelden kwam liet ze zich verbidden. Ze dronk veel koffie, aleer ze mijmerig weer over de hoevesticht voortschoof. En toen juist dien avond, na zoo'n kort loopje van nog geen uur, voelde ze dat danig oud heur beenen raakten. ‘'k Wor' sleetsch,’ mompelde ze, traag voortgaand: ‘al een keind dat Heemraad is... en een ouwe jongen 'an de Lek, en een ander gunter in Willeskop, en een piepjong pasgetrouwd kuikentjie weer wijer... mijn dagen bennen er onderdehand gewist...’

En Gieljan kwam heur achterop gereden, op zijn nieuwe fiets. Dat roste maar langs de dijken rechtevoort, mooie paarden en siergerij kwamen er niet meer aan te pas. Hij stapte bij heur af. ‘Bin je wezen buurten, moeders?’

‘'k Bin bij Marregie Schep gewist. Waarom vraag ie me dat?’

‘Nievers om. Je gaat teugenswoordig niet dukkels den dijk op.’

‘Neeë, niet dukkels. Moeder wordt oud jong. 'k Voel mijn beenen.’

‘Bin je dan nog wijer gewist?’

‘Och... een bietje. Maar Giel, dink ie morgen 'an den dag om den keuensnijer? Je bint nou tòch op die fiets; je rijdt dâlijk nog maar even den bezem naar den dijk1).’

‘Minsch, dat kan na den melken morgen vroeg nog bestig.’

‘Neeë, dan raakt 'et ongedaan. Altijd die lastige teugenpraat. 'k Hem veur jou een bezem klaargezet bij de hegge; rij maar vast veuruit! Hort!

‘'t Zal,’ besloot hij gelaten. Want om moeders te grieven had hij thans geen zinnigheid, nu in zijn ruim geworden borst eigenlijk voor 't eerst na menig zwaar jaar, wat blijïgheid huisde. Hij reed op lompe boerenmanier, dus met uitstaande knieën, hardtrappend weg, haalde dien bezem, zwaaide ermeê door de lucht dat 't suisde en passeerde op zijn vlugge machine moeders weer, nog vóór ze den draai voorbij was. Om heur eens te toonen hoe langzaam dat loopen wel ging, snorde hij het vrouwtje ten derde male weer voorbij; de bezem stond al in een koolstoof1) aan den dijk. Nog eer dan zij, stond hij weer uitgeblazen en lacherig op 't erf, toen ze aan kwam schuifelen. En zijn fiets was al in 't voorhuis gestald op den standaard.

‘Is dat een Heemraad?’ vroeg moeders kwaad kijkend. ‘Minsch schaam ie eigen, je lijkent Beëlzabub zelvers! Bin je dan mallootig! Goed dat meneer Montijn je zóó niet heit gezien. Dink ie Giel, dat vaders in zijn jaren iets van dien aard...’

‘Als er toen fietsen waren gewist, dàn wel.’

‘Je lijkent wel gek.’

‘Dankie moeders, dankie! Maar de schouwbrieven hangen uit, vandaag veur 't eerst!’

‘Dink ie da 'k dáár naar omkijk? Je zal nog heel wat motten schouwvoeren en laten plakken blaag, aleer je 'an vaders portie toe bint.’

Waarop Gieljan zegde: ‘dat je 't in gezondheid

beleven mag moeders;... amen, ik hèb gezeid!’

Ze gingen te zamen den huis in en hadden toch waarlijk nog kibbelwoorden over dat luchthartig uitgezegde: amen.

‘Amen! Amen! Amen! M'n eerste schouwbrief hangt uit!’

‘Blaag!’ kreet ze telkens weerom uit heur bedsteê, want het leste woord moest, kost wat kost, heur zijn!

 

Nog eer door den Heemraad Gieljan Beijen die eerste najaarsschouw werd gevoerd, kwam Willem altemet eens over en hij berstte bekant van nijd, die op zijn wezen niet komen mocht, toen hij dan toch wezenlijk hun familienaam op den schouwbrief kon lezen, onderwege naar den huis. Giel had dan wel aangenomen... ja, ja, hij wist het al van hooren zeggen. Maar hier in zijn jeugdbuurt stond het in de kooien en aan willege boomen te lezen, er op getimmerd met spijkers en kurk.

Wat moest zoo'n onnoozel man als Gieljan in 't collegie doen? Hoe moest de stamelaar zijn willen en wouwen verklaren? 't Was er geen kinderspul, 't ging maar om groote belangen. ‘Zag ie dat wel in toen je ja zee, Gieljan?’ vroeg Willem, toen de praat erover kwam.

‘Bin jij, die de buurt uitgeloopen bint, veur 't heil van de Waterschappen hier óók al bezurgd?’ was de weêrvraag.

Door moeders oud hoofd flitste 't: daar komt zware oneenigheid van -. En ze riep d'r tusschen: ‘Giel hou' den bek, ik verdraag gien broederentwist!’

Toen stond Gieljan op en verliet fluitend de deel. Willem keek er raar van op, dat die eigenste rakkerige Gieljan van vroeger, thans zoo gedwee was op moeders woord. Want toen hij zelve hier voor kort gezegger was, heeft hij, onder de schutse van Annegie's tegenkanting, meermaals moeders woord (voorzichtig om niet te zéér te krenken) maar toch vasthoudend weerstaan. En dat astrante doen wier dan verklaard: ‘met Annegie bin ik getrouwd,’ waarop moeders vaste woord geweest was: ‘dink 'an de geboden, Willem, slaan er gienéén over keind. De Heere is gerechtigheid op zijnen tijd.’

‘Met heur mot ik deur 't leven moeders.’

‘Deur 't leven... ach ja...’

Diezelfde woorden waren zoo dukkels herhaald; meer dan voor 't goeie doen goed was. Maar thans, nu hij met Annegie, die zoo zeer 't vertier beminde, aan den drukken IJsseldijk zat, thans kon hij weer goed volgen moeder heur woord. Want ook hij kreeg, toen Gieljan zoo verstandig den huis uit was geloopen, zijn kwaaielijk vermaan en hij beloofde schappelijkheid. ‘Maar,’ zegde hij, ‘ik had niet willen de vreê verstoren, dat docht Gieljan maar in zijn nijdige borst.’

‘Begin je nou wéér, brok giftigheid!’

‘Minsch, hij is d'r nou ommers niet eigens bij!’

En de twee broêrs moelvochten dien middag nog na op het erf, maar wel te verstaan buiten moeders bereik. Willem dee' zoo aardig, zie je zoo meêgaand, maar Gieljan verstond dat en wier eigens ook nog ééns zoo lijmerig en lief.

‘Heemraad Gieljan Beijen... 't klinkt aárdig...’ vond Willem. ‘Heemraad, zeg mijn nou eens op, hoe-

veul verschillen hier de bozems in peil deurgaans?’

‘De bozems?’

‘Jaat? Ja zeker de bozems. We hemmen er twee: de molentocht die z'n water verkrijgt deur opmaling van de drie vijzelmolens die onder Polsbroek staan, èn de IJssel.’

‘Hè?’

‘Verstaan je me niet, Heemraad? Nou dan zal 'k ie dat er is in stadsche taal zeggen. Onze polder ligt te diep voor twee of drie windmolens... Heemraad. De schepraderen kunnen van zoo diep het water niet meer opvoeren omdat het maaiveld ingeklonken is door de jaren en als vijzels het zouden doen, dan is de wateropbrengst te gering, tengevolge van den weerstand. Dàt verstaat de Heemraad dus wel. Welnu; daarom hebben de vroegere polderbestuurders (versta me goed, dat verzonnen die bestuurders) gezegd: willen we niet jaar op jaar blank staan, dan moeten we een binnenboezem bedijken. We laten eenige molens het water opvoeren naar dien binnenboezem en een andere molen, die hooger staat en grooter vlucht heeft, slaat uit dien boezem het water in den IJssel. Die laatstbedoelde molen kan zonder bezwaar, als er in den polder nog lang geen hoog water is, al beginnen het water beneden normaal peil uit dien boezem te slaan. Het land er om heen zal niet inklinken, want de boezemdijk is zwaar met rijs gefundeerd, Heemraad.’

‘Hè?’

‘Verstaat u me nòg niet?’

‘Beljaat Willem, maar praat zoo geleerd niet. 'k Lach mijn eigen naar. Waar vandaan heb ie dat allegaar? Uit de ouwe boeken?’

‘Zeker Heemraad, en die liegen niet.’

‘Liegen? Neeë dàt zeker niet. Maar man... je bint nog niet wakker. Weet jij dan niet, dat alles wat je me daar zoo fijn verklaard het, allegaar bestond veur den jare tachentig. Na tachentig zijn we vereenigd: dat staat in jouw boekie nog niet. Die binnenbozem is d'r nog, maar de molens, man, bin je dan nooit 'an de Vlist gewist? Nou ònze ring is geslecht, na tachentig. En 'as we te veul water krijgen, dan draait het stoomgemaal van Polsbroek ons meê leeg. En gaan met je binnenbozem nou maar op 't dak zitten, deur dat veul te dukkels leege kanaal klonk het land wèl in. Je bint een geleerd man Willem, maar niet geleerder dan je boek, dat niet! Twee molens op den IJssel zijn er nog maar overig.

‘Goed da 'k vroeger jaren nog r'is uit jagen gong heelegaar onze polders uit. Daarom hem ik op m'n oogen staan en hem ik in m'n kop zitten, de dingen zoo ze èchtig zijn, niet zoo ze in een beschimmeld boekie staan. Dag Willem... de Heemraad groet jou. En gaan nou maar weer gauw naar Willeskop; Annegie mocht veinden da' je te laat komt en klaar staan met een harde slof.’

Met een dik opgezwollen rood hoofd vertrok daarop Willem van zijn oudersteê. En nou nooit gien boeken, nou zeker niet! beloofde Gieljan zijn eigen. Vergramd docht hij aan het vrome wezen van Willem zoo hij 't gezien had voor jaren, toen 't ineens uit een natten nevel oprees in dien hooiberg op ‘het Klooster’. - Verdommeling - grijnsde hij best voldaan: - nou he 'k jou óók bezopen gezien, bezopen 'an je wijsheid, ijdele geit! -


Vorige Volgende