Logo DBNL
Het wassende water (1933)

Het wassende water

(1933)–Herman de Man–rechtenstatus Auteursrecht onbekend

Vorige Volgende

III De broers

‘Moeders,’ zegde hij beslist, toen hij nog niet wel gezeten was op de oude plek, waar hij van vroeger af zijn plaats had: ‘nou Aaigie heen is, mot er schielijk wat beuren.’

‘Da's ook mijn gedachte, Gieljan. Hertrouwen.’

‘Neeë!’

‘Wou je dan soms met een huishoudster gaan rondtobben, jong? Da's alvast niks veur jou.’

‘Ook dàt niet. Maar wèl boelhuis houwen en weggaan van den IJsseldijk. 'k Bin 't daar moei, moeders.’

‘Bevalt het land jou niet?!’

‘De grond is best veur te werken, 'an den grond leit 'et niet.’

‘Wou ie dan soms bij mijn weerom kommen?’

‘Neeë, 'k wil weg, wijd weg; 'k wil van den overkant weg moeders, verstaan je me dan niet?!’

‘Zoolang ie duistere taal praat, niet.’

‘Nou hóór dan. 't Kwelt me op die woning. 'k Bin er niet eigen, moeders. Aaigie is nou uit het leven, maar de heugenis is over. Maar 'k wil àlles verliezen, 'k wil àlles kwijt, ook die heugenis, hoor ie moeders! 'k Wil heur gien kwaad nageven in het graf, ze is veur mijn een beste vrouw gewist...’

‘Nou, wat mor je dan malloot?’

‘Wat of ik mor? Waarom ik mor moeders? Vraag ie dat nog?!’

Hij wier rood in zijn wezen en woest blikten zijn oogen. Maar de oude vrouw Beijen schoof heur zorg wat teruguit, klemde de erg vermagerde handen rond de armsteunen en haast zònder dat ze

heur mond bewoog wedergaf ze: ‘je mot mijn niks verwijten Gieljan, lastig keind en de dooien gien schamp meêgeven in het graf! Da's groote zonde; is jou dat nog wel bekend? Ik hem as moeder naar mijn beste weet met jou gehandeld, en wat geschied is, was veur jouw goedwil bedocht! En wou ie thans zonder vrouw verderop? Hoor nou naar moeders: wor' wijzer. Je kan ommers toch niet met den kop deur een muur heen.’

‘'k Zal thans mijn eigen weg gaan moeders, daar heb ie mijn vaste woord!’

‘Je het zóó meer gepiept.’

‘Jaat! Da's waar! Veur twee jaar, en toen bin ik de minste gewist. Toèn hem ik met me laten sollen. Maar twee jaren kannen zwaar as twintig jaren wegen. Twee jaren... zeuvenhonderd dagen... alle dagen in den mist, alle dagen zeer d'r om. Twee jaren het dat geduurd; een leven as in asembenemenden damp; dag 'an dag praten en overleggen met een bestig vrommes... maar een die 'n vreemde veur je blijft. Een lieve trouwe vrouw, maar van een lievigheid die me veur haar weerom niet hettig maakte. 'k Bin veur Aaigie slecht gewist; zij was de lievigheid in den huis, ik bin ijzig gebleven. Maar ik kòn niet anders! Onze hanen op 't erf zoeken eigens een koppel hennen uit, 'n elk veur zich. Eén kip kan d'r bij loopen, die ze alle versmaden. Ik kan dat verstaan moeders. En in een minsch zit méér hersenwerk dan in zoo'n stom beest.

En dan maar àlle dagen naast heur 'an dezelfde tafel zitten as een vreemdeling zijnde, of je veur een enkelen dag over bint. Maar twee jaren duurt die...

ènkele dag. Naast heur in de bedsteê slapen; een lijf naast je waar je de lusten wèl, maar niet de lasten van wil en kan verdragen. En nooit of nooit kan zùlk vreemde eigen worren, dat mot zijn van den eersten dag, van 't eerste uur. Zòò heb ik 't me al z'n leven gedocht. Maar nou is dat uit. M'n bloed is schraal geworren en bitter. 'k Bin mondig moeders.’

‘Wat wou ie eigenlijk, astrant keind?’

‘Dat zal 'k ie doen vernemen, om je later ongerief te besparen; ik bin gekomen om 't mijn toekomende, m'n portie, om vaders versterf. Bepraat dat met den Notaris, maar doet het gauw!’

‘De kinderen zallen opstaan teugen...’

‘Laat dat maar moeders, preeken is werk veur den Dominee. Eerst leven, dan preeken.’

‘Neeë Gieljan: eerst Godes werken en dàn eerst 's menschen bedrieven.’

‘Was 't Gods wil, was 't den Heere welgevallig, dat ik twee jaren lang naar wat hartelijkheid in mijn leven het gesmacht?’

‘Zwijg stil minsch! Gebruik Zijn naam niet ijdelijk. Vaders most nog leven! Die wierp je den huis uit en zijn hart uit. Maar 'k wil een moeder zijn en een moeder blijven.’ En daarop volgde eerst haar breed uitgemeten verweer. Ze wist voor haar boos jongie nog ievers zoo'n best wijf en... vàst gien sloome. Een vurig meidje; knap postuur. Alles vrindelijkheid en aardigheid wat er aan was. Hij most ommers zoo verslagen niet zijn. Wat hèm was overkomen, dat beurde meer. En waarom zou hij uit Steyn gaan? Omdat hij daar met z'n Aaigie Scheer had gewoond? Jongensachtige dommigheid,

anders niks. Omdat 't met Aaigie daar niet reeën wou... dat wier toch wel vergeten nou ze heen was. Wat docht Willem daarvan? Waarom zat die er thans zoo raar bij te kijken? ‘Willem bin jij de spraak verloren?’

‘Neeë Moeders, waarom?’

‘Kin jij dan dat dwarse jong, ja Gieljan je bint bar dwars... kin jij 't hem 'an zijn verstand niet brengen, Willem?’

Maar Willem Beijen roerde zijn eigen niet. Hij zat daar, naast Gieljan aan tafel op de deel, of hij schuld droeg aan een verdoken vergrijp. Voelde hij ook in Gieljan's bitter verwijt de waarheid, een waarheid die in hem zèlve doordreunde? Ja! Hij wist, dat achter ieder woord van dien geknauwden jongen kerel, het gemis om de vroeger verlaten liefde echode. Wèl groot en van zuiver soort moest dan die wilde genegenheid zijn geweest. Een felle wil om recht geluk dreef Gieljan, een sterke macht. Onder dat hollend verlangen door, was echter al de aanvaarding van eenzaamheid en een stil-het-leven-vergeten waarneembaar. En daarvan wier Willem beschroomd en bang bovenmate.

Omdat hij op moeders vragen zweeg, vreesde ze, dat ook deze altijd zoo verzekerde jongen haar afvallen zou, en ze nam gauw heur draai en beriep zich op hém niet meer. Gieljan nam toen het woord weer op.

‘Moeders,’ zegde hij dof: ‘je hebt me veur twee jaren dien weg laten gaan, omdat ik je woord niet wou en niet dorst wederstaan. Om jou heb 'k die verdommelijke jaren verduurd en... dat beste arme keind waar ik van hieuw... liet ik loopen. Wees

niet bang, 'k zal thans Nelia gerust laten, heur niet gaan halen uit die schuit. 't Is te lang geleën, ze is mogelijk al getrouwd. Maar al zat ze nog trouw op me te wachten, dan tòch most ik heur niet meer. Ik bin de eigenste vent van veur enkele jaren niet meer. Het lieve is d'r af. 'k Hem m'n vrouwenvleesch verloren. 't Aardige is uitgedroogd in die twee jaren. 'k Zou thans veur zoo'n speulsch keind te onguur zijn, en dat bin ik trouwens veur 'n elk jong wijf. Gelijk een ouwe man bin ik geworden, en ik verlang rechtevoort naar de eenigheid. En beuren zal wat ik wil; 'k bin mondig! Met vader zijn geld zal 'k in rechtvaardigheid omgaan, neem dat 'an moeders. Aanstaande week kom ik weerom; zal mijn part dan klaar liggen?’

‘En as ik dan den huis er veur bezwaren mot?’

‘Dat mot je niet. 't Is me om en nabij bekend, dat je genog afgeven kan.’

‘En gaan je dan zèlf een vrommes zoeken? 'k Bin daar gansch niet gerustig over.’

‘Ik blijf in de eenigheid, net as jij moeders. Jij het dat verkozen boven 't deurleven met weer een àndere vreemde, dat doen ik ook.’

‘En is dat jouw leste woord, onterik!’

‘Jaat. 'k Bin gien draaier!’ Met die woorden stond Gieljan recht. Maar zijn moeder rechtte heur ook en riep hem toe: ‘die naar mijn woord niet luisteren, die zalle' mijn keinderen niet meer hieten!’

Toen liep Gieljan den huis uit; zonder verblikken. Zonder ook Willem gendag te hebben gezegd. En hij wist wèl dat Wieleke in 't voorhuis zat te wachten tot de deliberatie voorbij zou zijn. Wanneer ze straks

de deel op kwam loopen, zou heur broêr al heen zijn met z'n gerij, dat op 't erf ingespannen stond. Zelfs heur smoelgie had hij niet recht gezien dees keer.

Hij reed met strakke norsche oogen van Water-Snoodt weg.

 

En kwam weerom na een week, gelijk hij dat had aangezegd. Hij wier door moeders als ware hij een voorname gast, ontvangen in de opkamer. Daar stond hij tegenover heur in 't zelden betreden kille vertrek, waar de antieke erfmeubels van vele geslachten bijeengegaard waren. Op de kamferhouten dekenkist stond de ijzeren geldkoffer open, met z'n rooden muil. Hij kreeg het leste overschot van zijn toekomend vadersdeel met een afrekenbrief van den Notaris. En zwijgend teekende hij, in rare kromme letters, zijn naam voor ontvangst op een stuk met een duur zegel. Geen enkel vrindelijk woord viel er, van de een noch den ander.

Gieljan steekt het papiergeld en de effecten in zijn borstboek aan den ketting. Moeder heur hand wijst gelastend naar de deur en hij begrijpt dat. Voor afbrekers van het familiegeluk is onder dit dak geen plaats. Hij loopt met nijdig recht hoofd onder heur hand door en blikt nog eens, tartend rechtuit in moeders oogen. Alle zachtheid is uit hem weggevloeid. Hij hoort zijn Oldenburger paard de werf schrapen. Er is ongeduld; hij moet uit de oude woning heengaan, voorgoed. En thans niet talmen, niet opzien naar de deelstalling en de til erboven, waar al zijn jonge jaren hier, z'n slaapsteê is geweest. En ook niet vragen waar Wieleke is en waar Willem... want tegen moeders wil hij geen teêr-

heid meer toonen. Zij een harde vrouw, maar hij een hardere man. Een hard geworden vent, een met een uitgemuld hart.

En toen hij zwijgend, maar ondanks zijn stroefheid innerlijk diep beroerd en bedroefd van Water-Snoodt wegreed, zelfs zònder groet voor welzijn van moeders of de huisgenooten, vocht in zijn kop de spijt om dit erge uiterste, tegen zijn wil om door te zetten; maar dat was een korte strijd. De wil won het. Hij wier als 't ware tot deze harde daden voortgetrokken. Ze waren van te voren zóó dukkels overlegd en in gedachte voorgedaan, dat omkeeren en ongedaan maken verraad scheen aan zijn diepst wezen, waaruit ze ommers zoo moeizaam waren voortgekomen. Hij reed verder en verder, met in zijn hand de macht om te keeren, en in zijn oogen den wil om onverhinderd, rechtdoor en dan zònder twijfels, vóórt te gaan.

De oude woning wier vager waarneembaar, in 't zij uit zien over het land. Op den hoek bij den Mientweg zou hij even wachten; van daar had hij, schooltijd herinnerde hij zich, nog één enkel en gering zicht er op. Hij wou zichzelf niets sparen, geen enkele zeere beroering. Want thans had hij alle banden afgesneden tusschen toen en 't heden. Z'n leven lag in brokken verdeeld, gelijk dat van een elk. Daarnet, bij 't afrijden van de hofsteêsticht, was hij een nieuw brok van dat leven ingegaan. En de weg naar 't verleden lag achter hem opengebroken.

Toen Gieljan Beijen, met plechtige stappen (gelijk een mensch doet die zich de zwaarte van het oogenblik bewust is) naar den kant van den weg liep en zocht tusschen de boomen naar 't zoo bekende en

vertrouwde dak, trad een boerenman hem tegen. Dat was Willem, zijn broer, die hier geen woorden verspilde, maar handelde. Hij leidde z'n weggejaagden broer daar van dien hoek tusschen de boomen weg en liep met hem op 't gespan toe. ‘'k Rij meê!’ zegde hij kort.

Daarop reden ze tezamen weg, dien Mientdijk af. ‘'k Most ook naar Oûwater,’ begon hij, als om zich te verklaren, met schaamte in zijn oogen.

‘Bin jij dan van mijn niet bunzig?’

‘Neeë Gieljan.’

‘Jij, die zoo braaf bint, as een man uit de Schrift.’

‘Bin ik soms óók gien minsch?’

‘Ha! Dat had je eer motten inzien, Willem. Mogelijk had je me dàn toendertijd niet zoo kwalijk geraaïen.’

‘Da's veurbij.’

‘Jaat Willem... veurbij.’

‘Je bint ouwer geworren Gieljan. Wat zal ik zeggen... ouwelijker. Doch ie echtig dat ik je alleenig zou laten thans?’

‘Ik bin jou dankbaar dat je mijn bijstaat,’ was Gieljan's zwaar uitgeprangd woord: ‘... jaat, 'k bin wèl ouwer geworren.’

‘Minschen motten veranderen.’

‘Zeg 't wel. Maar jij ook Willem. Veurmaals woog moeders woord ook joù zwaarder. 'k Hem, in de leste dagen, veul over jou gedocht. Broers blijven broers. En wij zijn al z'n leven maats gewist, in 't werk en in het leven. Maar soms lijkent het, of we gien broers bennen. Jij zoo verzekerd, ik een zwalker. Jij geleerd net as vaders, ik een stom end

minsch. Waar vandaan haal jij weer al die geleerdheid?’

‘Waar praat je nou van Gieljan?’

‘Zwijg stil Willem; hou' je eigen niet onnoozel. Ik hem er van vernomen. Je het boeken gegeten in de leste jaren. 'k Hem meneer de Notaris al eer over jou geheurd. Wat gaat er 'beuren?’

‘Och... niks. Maar een minsch mot niet dom blijven.’

‘Een boer is maar een boer. As hem maaien en melken verstaat, dan is het wèl. Dáár heb je mijn gedacht.’

‘Zeg dat niet zoo gewis Gieljan. Veul onklaars wordt een minsch helder...’

‘Uit de boeken? Nooit of nooit! Kin ik veur mijn vergooide jaren en een vergane jonkheid in de boeken vergoeding of nief vinden? Kin ik de ellendigheid soms weglezen? Kin ik, deur te lezen, verandering brengen in leven en dood?’

‘Je kunt althans zelfbeheersching leeren. En daar bin je niet ruim van bedeeld, as 'k het wèl heb.’

‘Je spreekt as dominees op den stoel.’

‘'k Wil gien verschillen thans Gieljan. En 'k gun jou je meening. Maar laat mijn in gerustigheid lezen. Ik hem er mijn troost in.’

‘En wat zegt moeders?’

‘Moeders zou eer op jouw dan op mijn hand zijn, wat die boeken aanbelangt. Maar ze zwijgt er over, om vaders eere. In vaders leven kwamen ommers ook niet weinig boeken den huis in. Allegaar over waterschappen en zoo. Wéét je 't nog Gieljan? Zeker mot je 't nog weten, beter dan ik...’

‘Neeë 'k hem er maar flauw weet van. 't Kon me

zeker nooit bar veul schelen, al die boekenreut. Hoe kwam vaders er 'an? Kocht ie ze veur goed geld?’

‘Hij haalde ze bij onzen Notaris. Maar ik gaan niet bij hem 'an, ik weet andere wegen. Weet je dat de Notaris toendertijd in vaders steê Heemraad is geworren?’

‘Da's me bekend. 'k Weet nog wèl dat de peilschaal veur 'an den huis uit de sloot wier getrokken, na vaders gaan. En Willem... wou jij rechtevoort op vader zijn stoel zien te kommen? Leer ie dààrveur?’

Bloedrood werd de ander. ‘Dat is 't woord niet,’ hakkelde hij. ‘Kin ik ooit verkozen worren zoolang ik gien ingeland bin? 't Gehoefslaagde1) en waterschapsbezwaarde land staat allegaar op moeders naam.’

‘Maar veur later. Jij blijft toch zeker op Water-Snoodt deur àl je jaren. Aai zit goed 'an de Lek en ik bin niet meer in tel. Je weet... vaders deel draag ik bij mijn. En wat Wieleke betreft...’

‘Wieleke zal binnenkort wel trouwen.’

‘Verdomd genog! Het moeders ievers weer wat op het oog? Mot nou onze Wieleke d'r an? Mot nou heur hartjie verleppen? 'k Zou heur willen meenemen, daar uit Hoenkoop vandaan, naar vroolijker steê, waar bloeiend jonkvolk beter past. Zoo'n teêr meidje Willem... toch zoo teêr.’

‘Gieljan... je oordeelt hard over moeders. 't Minsch het met ons gien kwaad veur. Ze wil, dat we allegaar gelukkig worren, en rijk.’

‘Eerst rijk, dan gelukkig.’

‘Jaat... daar is van waar. Maar Wieleke is 'n recht goed meidje en gansch niet rauw. Ze zal mogelijk gelukkig worren met een braven boer.’

‘Ze is teêr. Dat zee ik al. As ze 't kwaad treft, dan zal ze kwijnen gaan. Moeders kan dat niet keeren, die ziet zulksoort fijne dingen niet. Willem... zeg eerlijk op. Bin jij dan gelukkig? Neeë, niet zoeken naar je woord, zeg op: jaat of de neent!’

‘'k Waardeer moeders doen. Wel is ze manhaftig, maar ze bedoelt het goed. 't Belang van heur jonkvolk dat is heur eenige levensdrijver. Om òns zou ze het leven zèlf willen laten. Daarom is 't zoo jammer, dat jij en moeders verschillen hebben. Veul het ze al om ons gedragen.’

‘Dat is me bekend. En veur mijn plezier zal ik moeders niet veur 't hoofd stooten. Maar je geeft mijn gien weêrwoord op mijn vrage. Ik vroeg jou: bin je gelukkig of bin je dat niet?’

‘'k Zal 't zeggen, omdat je 'anhoudt. 'k Zou soms wel meer tierigheid willen hebben om me heen.’

‘En waarop hoop ie dan? Wil je 't bed deelen? Kijk dàn goed uit Willem!’

‘Ik wil gezeggen.’

‘Hè?! Van moeders 't roer overnemen tijdens heur leven?’

‘Jaat Gieljan, maar 'k wil meer.’

‘Dan tòch in vaders steê naar 't waterschapshuis.

‘Méér!’

‘Méér?’

‘Jaat, hoogerop!’ Zijn wezen wier vurig. Zóó wild van ingehouden verlangen kende Gieljan zijn

jongeren broer niet. In twee jaren om en nabij, was dat schuwe stil en vrome jonk uitgegroeid tot een vent met een murg er in. Hoor, wat hij verder zal zeggen. Dat is niet mis, bij lange niet:

‘'k Wil in het Hooge Dijkcollegie kommen Gieljan, as 't kan in den Dijkstoel1)! 'k Wil méér worden dan allegaar in onze buurten! Maar zwijg d'r van, beloof 't me!’

‘Een slot zit op mijn lippen. Gaan deur.’

‘Deurgaan? 't Bin ten ende Gieljan.’

‘En verzwijg ie niks Willem? Op den kansel hiet dat: die de waarheid verzwijgt, hij liegt.’

‘Maar neent, wees gerustig Gieljan: 'k hem jou alles gezeid.’

‘Ho!’ gebood de ander en hieuw het paard in. ‘Gunter, op den straatweg is 't kwaad praten. Daarom zeg ik 't je hier: je liegt wéér Willem. Waarom wil jij stijgen in aanzien deur posten en geleerdheid? Doch 'ie gelukkiger te worden 'an de groene tafel? De woorden dáár, zijn net as de woorden overal anders... een scheet in de ruimte. Het geluk leit niet in de zalen van dijkhuizen, dat weet jij toch bestig. En gaan we niet allegaar op 't geluk af? En zou jij niet weten, dat jij nèt als alle anderen achter je geluk 'an jaagt? Waarom wil jouw hart dan al dien roem? Willem, 'k zal jou je eigen hart verklaren: je het vast een meid boven onzen stand op 't oog.’

‘Ikke Gieljan?’

‘Wees zoo bangelijk veur de waarheid niet.’

‘Maar dat binnen warrewoorden...’

‘Denk ie Willem, dat jij mijn omver praat? De ware oorzaak zit altijd daar, altijd bij de meid!’

‘Zóó diep steekt die oorzaak dan zeker, dat ik er zelvers gien weet van heb,’ weervoer zijn broer giftig.

‘Willem, op onzen naam valt niks te commandeeren. Je bint rijk; je heit later een eigen steê, er zullen weinig boerendochters zijn die jou niet motten. Daarom... als jij eer wil behalen, dat mot dat ter wille van een veurnamer keind zijn.’

‘Eerlijk gezeid, heb 'k nog nooit 'an trouwen gedocht zelfs. En as moeders er niet en was...’

‘Dan bleef je alleenig? Neeë Willem, dat zal jij niet. Je wil 't mijn niet zeggen. Ik mocht mij veur een best arm vrommes niet neerbuigen, maar jij wil je verheffen. Moeders zal dat niet willen: 't een niet, 't ander niet. 'k Hem maar één woord: weerstreef heur! Laat ze nooit tusschen jou en 't geluk staan Willem, nooit!’

‘'k Zal doen, wat mijn het beste lijkent Giel. Ik verwijt jou niks, maar tweedracht met moeders zal ik niet zoeken, niet verwekken. D'r is gien vrommes op mijn pad, laat je dat gezegd zijn. Waarom of ik hooger op wil... belnou, as je 't niet en vat, dan vat je 't niet. 't Is mijn zaak.’

‘Bin je d'r giftig om Willem?’

‘Giftig is 't woord niet, maar...’

‘Minsche, maar 'k wou jou niet grieven...’

‘Je bezag het deur jouw oogen, dat dee' je Giel. Mijn wil en jouw wil binnen gien broers, al kommen we uit hetzelfde nest.’

‘Maar waarom dàn Willem?’

‘Om, om... je mot niet gekken d'r meê, al is 't een raar woord.’

‘Neeë, zeg nou op.’

‘'k Doen 'et om de eer veur onzen boerenstand en onze familie, gelijk vaders.’

‘Zoo, zoo, 'n elk zijn zinnigheid. Ik verstaan dat niet. 't Verlangen naar groote woorden en groote dingen is d'r bij mijn uit. Je zal wel anders worren, wanneer je alvast op vaders steê in 't polderbestuur zit. 't Regeeren is voor de heeren.’

‘Zeg dat niet. Tot 'an zijn dood is vaders eigens een man van wil en verlangen naar beter gebleven. Hij mot fel zijn aangevuurd veur 't goeie doel.’

‘Willem, 'k praat niet langer met jou daarover hoor. 't Is me te lee. Jij bint bar verzekerd veur zoo'n jonkbloed. Jij gelooft vàst dat jouw drijven veur anderen belang het. Je bint alzoo de Dominee uit onze familie. En ik bin een zwalker, gien enkel minsch tot nut. 'k Gaan nou weer van m'n jeugdsteê wegzwerven, op m'n kop moeders verwensching. Maar jij blijft; jij kan je verstand laten groeien en in aanzien stijgen, en een man worren, deur elk geacht. Onderhand trek ik weg. Maar ik wil niet verruilen mijn part. 'k Zal de smaad van alle minschen dragen Willem, al was 't van jou en van Wieleke: toch, ruilen wil ik niet. Alle dingen zijn verdeeld. In goed en in kwaad Willem. Maar 't goeie van mijn part acht ik bàr goed...’

‘Ik veroordeel jou niet.’

‘En gaan nou maar hier van de tilbury af Willem; gunterwijd, in de stad, daar gaan de praters. Ze motten ons niet meer saâm zien. 'k Mag veur jou lijen, dat je veul eer kan vergaren deur de jaren.

Houd moeder d'r buiten. Want die draagt in heur handen een weegschaal, daarop leit geld en de harten van minschen. Laat ze nooit of nooit joù wegen. 'k Zal nievers van heur kwaad verzeggen, al het ze me veul bitters bereid. 'k Zal gedenken (naast dat kwaaie) dat ze me in zorgen het grootgebrocht. Al weegt dat andere zwaar. Kin jij dat dan nooit leeren gelooven Willem, jij, die àl die boeken maar heit open te slaan, dat een minschenhart naar stand en geld niet en vraagt as 't wild wordt veur een ander? 'k Bin maar een eenvoudig boerminsch, van achteraf gekommen. Maar 'k wil niet gelooven dat wij, de jongens van Rijk Beijen die toch gien hufter was, dat wij maar as keuen gedachteloos kannen leven en vrijen. Kan een minsch altijd met een aangewezen vrouw gelukkig zijn? En is een boer gien minsch? Eén is er, en die mot je hemmen!’

‘Daar is wel wat van waar Gieljan.’

‘Nou praat jij zoo, rebellenpraat meê. Veur twee jaren, speulde je veur onnoozel moederskeind. Leer van mijn: keer nóóit een opgezwiept hart. 't Is sterker dan water en wind. Wie den strijd wint, die verbuigt en verwringt een levend minsch. Aaigie is thans in het graf en van heur gien kwaad aldus. 't Was háár opzet niet. 't Mag zonde hieten Willem om iets van dien aard te zeggen, maar 'k bin in alle miserabeligheid blij da 'k verlost bin van heur. An jou kan 'k dat zeggen; jij zal d'r gien venijn uit zuigen teugen mijn. 'k Bin van binnen zwart geworren. 't Zal wel jaren duren, aleer die giftigheid gesleten is.’

‘En gaan je nou ievers tuinderen, niet meer boeren he'k vernomen?’

‘Jaat Willem, 'k bin daartoe besloten. 'k Gaan de nieuwigheid tegemoet zonder veul plan. Zoo 't uitkomt, zoo zal ik het verder leven aanvaarden. Maar Hoenkoop zal 'k mijen, uit Hoenkoop kommen de kwaaie herinneringen veur mijn.’

Daarop steeg Willem af, want ze waren de stad genaderd. Alvoor hij wegliep, van 't gerij af, vatte hij het paard liefkoozend bij 't hoofdstel en sprak, met zijn oogen gericht op 't jonge dier, dat hij gekend had als veulen op Water-Snoodt, in de voorliggende jaren, toen Gieljan nog werkte op moeders woord aan: ‘Gieljan, 'k zou dat bekant nog vergeten zijn: onze Wieleke gaf me de groeten veur jou meê. Ze weet er veul van jong, 't is heur in de oogen 'an te zien. Alles zal nog ten beste keeren. As je schrijft, stuur je brief dan naar Rijkelijkhuizen, 'k zal alle week vragen as we d'r uitspannen. Leef gelukkig!’ Met deze woorden liep hij met wiegende passen, nadenkend naar den molen, alwaar zijn fiets stond.

En stapvoets reed z'n broer door het stadje, waarvan hij ieder huis en iederen bewoner kende. Dat eigene leek dien dag zoo ongewoon, want hij was zich bewust dat hij dit knutselige stadsleven, dat daar mierde en wroette in enkele kronkelstraten en langs de haven, mogelijk zag voor 't laatst. Toen hij 't grint van den Hekendorpschen dijk (die langs den IJssel voert) weer onder de tilburywielen hoorde kniersen, vuurde hij zijn paard aan. Moei en verslagen geraakte hij op ‘Scherreveldt,’ het verlaten huis.

Toen hij de stoep afreed, naar de laaggelegen hoeve, die daar in 't ingeklonken land als op een hoog eiland lag, voelde hij weer als naar gewoonte

dien ontembaren huiver voor dat huis en voor dat land. Was dit, omdat hij in zijn jongelingsjaren aan dien anderen IJsseloever boerde? Hij had al wel vernomen van ouwe boeren, die (na in armoei landerij te hebben verkocht) niet eer gerustig stierven, dat nadat zoo'n onnoozel kamp weer in de familie terug was gekocht. Zelf had hij echter nooit zóó fel die landgehechtheid ervaren. Wèl moeders. Hij wist, dat ze nooit te oud zou zijn, al moest ze gedragen worden, om het grond nazien en 't getijelijk bouwen te laten.

't Was echter niet die koppige aanhankelijkheid voor den eigen vadersgrond, die hem van dàt Steynsche land deed gruwen. Want ging hij thans niet gerustig ievers naar 't gansch vreemde toe? Doch hier in deze woning, onder dat eigenste dak, heeft hij àl die langzame maanden aan zijn hopeloozen droom om wondere bevrijding voortgedroomd, met naast hem het brave, maar onbeminde wijf Aaigie, het lange droge keind van Hage Scheer. Alle steenen, alle voegen, droegen getuigenis van dien strijdloozen strijd. Iedere bint van de zoldering, iedere plank van de til, de stalschoren en koeipalen... alles, alles hier kende het zware wroetige leven van den boer; elk stuk gereedschap dat hij had vastgegrepen in die dagen toen zijn handen verlangden naar wat wezenlijke lievigheid.

Alles moest weg. Geen speld zou uit het boelhuis overblijven. Alleen met de kleêr, welke hij dragen zou dien dag, bleef hij aan het oude verbonden. Met die kleêr... èn met zijn eigen lijf en hersenen.

Maar de kwaaie droomen kon hij in 't barste knechtenwerk versmoren en 't verlangen uit de

lange eenige nachten kon worden getemd. Veurbij den horizont, een onbekende welkom-hem-roepende wereld, wachtte nieuw en blij leven, ja zéker wachtte daar vreugd, als 't maar wijd van ‘Scherreveldt’ gelegen was.

En als 't geen huurspul ware geweest dat oude ‘Scherreveldt’, had hij graag de woning en al de stallen met den grond gelijk gemaakt. Tot zelfs de versierde inrijpalen aan den dijk toe; alles finaal naar den grond. Want de wrange drang der nietgelaten tranen vrat zijn hart in, werd er een barbaarsche ruïneerlust.


Vorige Volgende