|
| |
| |
| |
De onvervangbare
‘Waarmee ik maar zeg... Jochem heit gelijk. Een mensch heit z'n eigen niet gemaakt. De wereld zal ons motten vatten, zooals we zijn. Zonder gebrek zijn we geens van al. En ievers tot nut, zijn we ook geens van al. Als we afsterven, dan is het gedaan. Een ander komt en doet ons werk. 't Land wier vroeger bebouwen, heden nog. Als vandaag een boer sterft, morgen vat een ander z'n spaai bij den steel. In Oud-Alblas, daar heb ik een daggelder weten wonen. Die liep achter een hooge rosse meid. Jans Maaien hiette 't mooie loeder, maar ze most hem niet. Maar dat zee ze hum nooit. Hum liet ze, op kermis in de stad, voor inkom in de danstent betalen, maar met ander volk, deurgaans rijk volk en stadsch volk, danste ze. Ja, d'r waren ook wel jongens van de rijke boeren, die om heur liepen. En burgers, die achter heur gat draaiden. Maar die daggelder betaalde.
Hoe gaat dat op 't lest? 't Wier duvelen. Ze gong huilend naar Dordt en kwam weerom met een meidje. Of 't geboortig was van eenen baron, een burger of boer... wie zal het zeggen. Maar van den daggelder, daarvan was het niet. D'r eigen ouwers zeeën: Jans, veur ons bin je dood en begraven. - Toen liep ze verloren over het land en die daggelder kwam en nam haar op, bij z'n moeder, mèt heur keind. Zij zou weer gaan dienen, 't keind bleef achter en met een half jaar gongen ze trouwen. Maar besloten en gedaan... twee zaken. Eer twee maand verstreken was, gong ze naar den Belsch, met een Franschen paardenmarchand, die daar al wat jaren rondtooterde. 't Keind vergat ze mee te nemen. De daggelder, die zat er mee. Die zat er verdomd mooi mee. Maar z'n moe- | |
| |
der, die was nog maar alleenig en 't keind was een lief keind, dat zee ze, en vroeger eigens veul kinderen gehad, ja - hoe zijn zulke vrouwen - ze wou 't niet meer afstaan. 't Hoefde niet weg. En de burgemeester vond, dat het goed was.
Maar laat het lel na negen jaar nog terug kommen, heelegaar alleen. Ze was nog altijd een hooge rosse meid, maar 't mooi was er gelijk af. Dat was voor den paardenmarchand geweest. Daar stond ze voor den daggelder te huilen en de vent, je zou 'm doodschieten, de vent griende mee en geloofde heur. Ze wier onderdak gedaan bij familie van dien daggelder, rond Papendrecht, en de eerste week de beste moet daar nog wat voorgevallen zijn... affijn.
Na veertien dagen zag men heur tusschen twee marechaussees in Oud-Alblas weerom. Schand over schand. Drie onmondige bloeien van kinderen wieren heur aangewreven. Zoomaar verlaten. Keinderen zonder vader voor de wet.
- Nou ga je de kast in, mooie madam, - zei onze diender, - want daar staat een hoop straf op. En dat heb jij verdiend, karonje, aan onzen Nolletje Vergeer en z'n moeder, die zoo goed voor jouw keind zijn geweest en nòg. -
Maar toen de affaire beschreven was deur 't gerecht, toen wier 't weer netjes bedekt. Ze wouwen heur 't moederschap afnemen en toen is Nolletje gekomen en die zee: - heeren zee die... doe heur astamblief niks, dan gaan we trouwen en de keinderen zijn al bij mijn in huis, die ben ik wezen halen in Kieldrecht op 't Belsch. En nou komt alles goed. - Want ze had twee dagen zitten huilen bij Nolletje thuis, vanwege dat ze de kast in moest en zoo en toen had ze gezeid: - Nol... jouw had ik niet maggen verstooten veur jaren. En nóg niet. -
Daarvandaan was de vent zóó week geworren, dat hij heur
| |
| |
aannam, met alles wat ze geteeld had in die jaren. Drie zwarte duveltjes, mooi keinderen dat zij gezegd; allegaar jongie's.
Goed... zeeën de rechters... een mensch kan zijn leven beteren. En daar is 't om begonnen. Ze wou toen over een half jaar gaan trouwen met Nol.
Nee'... zee Nol... da's me te lang. - Hij docht op dat andere half jaar, negen jaar geleê. En op dat woord zijn ze direct onder de geboien gekommen.
Nou; Nol is nòg onder de geboien. Want het vogeltje was wéér gevlogen, eer er veertien dagen om waren. Met een anderen marchand die om heur naar Alblas gekommen was. Waarheen? Nooit meer weerom gezien.
Daar zat Nol. Vier keinderen van heur en anderen. Van wie? Raaien maar, menschen, raaien maar. Wat dee' Nol? Hij griende, den ezel. - Ze komt weerom - zee den ezel. Om heur keindjes, docht den ezel. Daar is ze toch moeder veur, jankte den ezel. En hij gong den ouwerdom in, zònder vrouw en onder de zorgen van vier kinderen, die niet de humme waren. Den ezel. Ja, ik zeg: den ezel!
En z'n ouwe vrouw gong hemelen en toen heit ie dat veurtgezet; zorg over vier keinderen van een weggeloopen wijf. Jaar in, jaar uit. Hij wier oud, hij wier krom, daar was ie daggelder veur, en hij rookte nog geen pijp tabak, van wege dat hij zoo danig zorgde veur kleêr en voer, alles veur die keinderen. Een eigen moer zou 't niet verbeteren. Den ezel.
En toen de eerste, dat meidje achttien was, nee... nog niet ten volle... trok ze op zekeren keer naar Gouda kermis en bleef den nacht van huis. En toèn Nol. Wat denk je wat of hij dee'? Hij gong veur den huis staan wachten; hij wachtte grienend een avond, een nacht, een dag, een avond... toen kwam ze weerom. Wat dee hem. Hij greep heur vast bij den
| |
| |
strot en liet niet meer los. Ja. Hij had gelijk. Toen wel. Toen veur 't eerst. Dat zeg ik. Ze wier in Alblas begraven. Nol kreeg zes jaar, den ezel. Hij zit nòg.
De een gaat, de ander komt. De tijd gaat deur. 't Land wier vroeger bebouwen; heden nòg. Niemand is zóó, of hij is te vervangen; waar menschen?
Maar Nolletje Vergeer, die in Leeuwarden zit vanwege moord met zijn bloote handen, Nolletje is nooit vervangen. Die drie keinderen zijn op den wind verstrooid. Naar gestichten vanwege de armen. Den ezel! En nou zitten wij hier vast in den mist. Nolletje zit al drie jaar in den mist.’
Daarmee was het uit. Bartje Rijkelijkhuizen nam een blaadje tabak en keek de menschen eens aan in de kajuit. De menschen keken mekaar eens aan. En allemaal waren ze stil en Tante Mieke bree dat het kletterde en docht op Jas, die in een sloep weg was voor de anderen. Den ezel - dacht ze, maar ze zei: ‘'k wou, dat de schipper maar terug was.’
't Was volle dag, maar de damp kortte noch keerde en kwam fijn-gepereld ook door het trapgat de kajuit in. Alles was klam. En de vrouwen wieren banger en klonterden bijeen. Wie boven was geweest en in de stilte over het water had gekeken, kwam stil en langzaam weerom. Wat ging dat worden?
Madame Eleonora docht zwaar aan haar inkomsten. Na Goes had ze op een feest in Rotterdam een tentje aangenomen en dat ging verkeerd, dat ging niet uitkomen. ‘Was ik maar niet naar Goes gegaan,’ verzuchtte ze tegen den onbekenden boer uit Lekkerland, die daar in de Maasstroom IX, voor
| |
| |
't eerst van zijn leven een echte waarzegster kennen leerde. ‘Ja en had ik dàt vooruit maar geweten.’
‘Zij van Endor, wist beter bescheid teugen Saul, over de onbekende zaken,’ zei hij weerom, bijbelvast en misprijzend. En toen bleek dien boer, dat Madame Eleonora nog minder op de hoogte was van de geschiedenis der waagzeggerij, dan hij... een boerman van langs de Lek.
‘Waar hebben we nou eigenlijk zingende meiden voor aan boord?’ vroeg de koeikooper Gert van Willigen: ‘ze konden best een keer een deuntje zingen. 't Is hier goddomme om 't af te pikken van 't chagrijn.’ Maar niemand viel hem bij en de meiden, ze zwegen. Ze hadden bang. Wat ging dat worden?
Ze hadden ook honger. Want veel was 't niet geweest en als je 'n heelen morgen denkt aan niets dan aan eten, tekort aan eten, zoo gaat dat wroeten en knagen in je maag. Neen; Dorus wilde vooreerst nog niets weten van een tweede etensronddeeling. ‘Er is nog wat melk en van avond komt er wéér, wie hebben wil, kan bekomen.’
Ouwe kerels, die in geen veertig jaar een droppel melk gedronken hadden, zag je nu een kroesje of bierglas bijhouden.
Dorus trok toen maar liever naar boven. Keesje zat op de dekvracht, die met oliezeil omsjord was, uit te zien, al sedert een uur. Maar Keesje zag niets. En Dorus zag óók niets. In den laadmast brandde een roode lamp, een licht bij vollen dag, maar hoeveel meter gaf dat baat, bij zulk een beestigen damp? ‘We zullen moeten roepen en signaal blazen,’ vond Dorus en van dan af, klonk hun weemoedige roep door de stilte, keer op keer. Uit het Noordwesten kwam een zwak tegensignaal; dat kon van Herkingen haven komen of daaromtrent. Maar met den roeper bekwamen ze heel geen verstaanbaar
| |
| |
antwoord. En na een kwartier, ja na een uur, bleef dat mistteeken in 't Noordwesten van eendere sterkte en op dezelfde stee.
‘Dat moet een schuit zijn, die net als wij, terzij het vaarwater voor anker leit. Ik denk, de veerboot naar Brouwershaven. Was baas Jas maar niet van boord gegaan. Onrust is kwaaier dan honger. En wat kannen we doen? Geen asempje hulp kunnen we bieden. Waarheen? Dat is kwaad wachten, Keesje.’
‘Ja. Dat is kwaad wachten,’ beaamde Keesje en hij vroeg, om nou maar weer wat naar de kajuit te mogen; hij was huiverig tot op zijn beenderen. En zoo bleef Dorus alleen, gehurkt op het dekzeil, uitziend en blazend. Alleen die schuit daar gunter, gaf teeken van leven. En toch bleef hij blazen, urenlang blazen; ieder kwartier twee keeren.
Kwam daar wat donkers los uit de dampen? Ja, en... hij blies... geen antwoord. Dat is dan weer zoo'n mistroller geweest, of (hij knipperde met zijn oogen) vocht dat aan z'n oogharen hing Of... verschijningen die er niet zijn, vanwege het turen zonder end, in een witte wakke brij. Nee... dat is niet goed geweest van Jas, dat had de schipper niet maggen doen, in zoo'n zware hei uitvaren en je leven wagen in een sloep van twee ton. Misschien zijn ze wel ievers overvaren, zonder dat het gehoord of gezien is. En àls 't nog gehoord is? Ga maar eens naar drenkelingen visschen in zulk een damp. Wie te water gaat, is verloren. Hij blies dan nog maar eens. En hij blies nòg eens. En wéér blies Dorus. En 't wier donker. Hij wist wel, dat het niet veel uitmaakte, of 't nu donker was of dag; zicht was er toch niet. En in den avond reikt het licht nog altijd een paar meter verder. Als de schipper maar in 't geluid kwam van zijn hoorn en later den roeper kon ver- | |
| |
staan, ja, dan zou hij 'm wel binnen loodsen. Maar er hong een kerkhofstilte over de Krammer; die andere schuit gaf nu ook al geen teeken meer, daar hebben ze zeker wel gevat, dat op de Maasstroom IX iemand aan boord geloodst moest worden.
Maar Keesje zat zijn eigen fijntjes te warmen in de kajuit; zijn kleer hong over de stoombuis, dampte en stonk. Maar heel de kajuit stonk, dan let je daar zoo niet extra op. Hij had goed naar al het volk geluisterd. En hij docht: wat zijn ze veul stiller dan gister, alle pleizier was er gelijk uit. Soms begon ergens een gesprek, maar als er niet ree geluisterd wier, dan knapte 't weer af en dreef weer stilte tusschen de hoofden dezer menschen. Ze zaten daar, in rook en in mistdamp, zonder licht en 't wier spokerig, vanwege de gloeiende pijpekoppen. Tot er weer, zóó maar, een verhaal begon, dat aanhield.
Juist kwam de vent van de schiettent aan 't woord; zoomaar ineens. Niemand had wat gevraagd, er was geen aanleiding. Hij begon middenin 'tgeen hij zeggen wou, alsof hij lang had zitten broeien er op. Maar telkens als Dorus zijn mistsignaal klonk, dan hield hij even op, alsof de dood voorbij ging. Kees kon dat vatten; het klonk dan ook maar akelig door de donkerte.
|
|
Auteursrecht onbekend