|
| |
| |
| |
Drie moeders aan boord
‘Ziezoo menschen,’ zei Dorus na een versche pruim. ‘Jullie weten nou, hoe 't een schipper vergaan kan in den bliksem. En nou wou ik nog weleris vertellen, wat we ooit op deze zelfde schuit meegemaakt hebben in 't eerste jaar van den oorlog. Ik was pas terug uit den Helder, van onder de matrozen vandaan.’
‘Hebben ze dan daar je kletskop niet genezen?’ vroeg het vlooientheater, maar hij zweeg al, want er kwam een vuilaardige trek in Dorus z'n oogen en hij wier purper, ook van schaamte. ‘Ga maar door,’ vermaande de dochter van Nol en ze lei haar hand éven op zijn knie.
‘Dorus ga door!’ werd geroepen uit den tabakswalm van den overkant, ‘je was afgezwaaid bij de matrozen.... en toen?’
‘Toen ben ik op de Maasstroom IX gekommen en daar ben ik nog.’
‘En daar liggen we mee in 't Zeeuwsche water, in den mist.’
‘Zeg dat wel Jochem en jij zal kunnen getuigen of het waar en is; vaar ik òver de tien jaar op deze schuit, of niet?’
‘'t Is waar,’ verklaarde Jochem boven z'n voddenkleer uit, ‘zoolang ik heugenis heb aan dezen dienst, zoolang vaart Dorus er op. Da's een gulden vijftig getuigengeld Dorus, maar veur minder is 't ook te koop.’
En dat kostte Dorus, nog boven zijn verhaal, twee centen, want Chef, Jochem zijn maat, moest mee getuigen en die deed dat geree, zonder goed te weten waar 't ditkeer over ging. Want Chef zat juist zwaar te denken over handel in luchtballonnetjes en over Tante Mieke, zoo zwaar als ze is. Trouwens, Chef is óók zwaar.
| |
| |
‘Toen voeren we op een nacht met drie Rotterdamsche vrouwen aan boord naar Hoedekenskerke. D'r was een kwaad ding gebeurd. Ont smokkelvolk was de Scheld afgevaren, met een jol, om 't een en ander metaal, ik weet niet zuiver wat, te verkwanselen aan een Engelschman, die met z'n boot buitengaats lag. 't Spul was uitgegaan van eentje uit Hoedekenskerke, die meer van die vuile vrachtjes voer en die 't water haarfijn kende. Maar de Wielingen door, daar zijn ze op een mijn geloopen en uit elkaar geslegen. Drie dreven er aan bij Vlissingen en daar wier gedocht, dat twee ervan uit Hoedekenskerke stamden. En daar wieren ze per lijkwagen henen gebrocht. De vierde spoelde aan land in Breskens haven en wier daar in 't lijkenhuis opgebaard. En dat wier vanwege de kranten bekend. Toen zijn die moeders bij den walkaptein gekommen, bij zulksoort zaken zie je nooit geen vaders, en die wouwen toen mee met de eerste boot die 't Zeeuwsche water op moest. Dat kon. 't Waren wij. En na den dienst, die niet verder strekte dan tot Katseveer, zijn we doorgestoomd, eerst naar Vlissingen.
Aangenaam gezelschap was het niet. Ik zal 't je vertellen. Drie wijven uit een Rotterdamschen gribushoek; één zat uren aan uren te grienen, de ander keek starrelings voor zich uit en de derde zat te tieren en te razen en te gillen, dat het niet waar en was, dat het heur jong niet was, dat ie nog leefde, dat ie nog moèst leven. Hij was nog zoo jong, hij was zoo sterk en hij was niet dood, hij was niet dood; affijn.... het kòn niet, het kòn niet.
En op 't dek stongen zes en twintig koeien leven te maken, want 's anderendaags was 't Rotterdamsche markt.
In Vlissingen daar zijn we binnen geloopen en met de politie mee, naar 't ziekenhuis. Jas was nog niet onze kaptein; we
| |
| |
hadden toen nog Aartje Onderwater, die op z'n ouwen dag in een kluif is gestikt. Aartje en ik en de stoker, we namen alle drie zoo'n vrouwmensch onder den arm en zoo naar 't ziekenhuis. Ja hoor... raak. 't Was een keind van 't wijf, dat aldoor had zitten grienen. Ze mocht het laken niet heelegaar wegslaan, zee de hoofdzuster, waarom, dat vatte ik naderhand wel; 't jong z'n eene arm was eraf en 't lijk was zóó kommen aanspoelen.
Toen hebben we een kist bekommen vanwege de armen en permissie voor 't vervoer en daar ging het hoor, de schuit op. Beneden zaten ze weer bij elkaar, de drie wijven; die d'r kind had herkend hong stijf achterover. We hebben heur neergelegd, op de kussens en toen was 't meren in Breskens. In 't lijkenhuis, een kwartier gaans van 't dorp, daar vonden we de tweede. Een lijk zonder hoofd. Dat is bar veur een moeder! Aan de kleer wier 't keind herkend. Het moest een boom van een jongen geweest zijn, want zonder kop was 'm nog lang zat veur een groote kist. We hebben daar in Breskens twee uren moeten wachten, eer er een kist vaardig was en zoo gongen we.... tusschen drie rijen dik menschen deur, naar de Maasstroom weerom. Dat was van 't wijfie, dat heel de vaart door, nog niks gezeid had. En ze zee nòg niks. Ze keek maar star, ze keek nievers naar. En in de kajuit weerom, we dochten, die eerste, ze was dood. Maar 't was maar een flauwte en een dokter kwam er niet aan te pas. Doorstoomen, naar Hoedekenskerke. Nou moeten jullie wèl verstaan, dat is nog een aardig hoekje op 't Belsch aan, om en nabij 30 K.M. tegenstroom. We waren er dus bekant drie uur mooi zoet mee, want het is er nog goed uitkijken op dat vaarwater ook.
Maar dacht je, dat het nou stiller geworden was in de kajuit, met die twee uit elkaar geslagen lijken er bij? Nee hoor. Want
| |
| |
dat tierende wijf, dat van Rotterdam af d'r kiezen nog niet op elkaar gehouden had, dat zat nog nèt zoo hard te schreeuwen. Aartje stuurde mij naar onderen, om te zeggen: ze zou d'r fatsoen houwen, met twee lijken aan boord, maar toen wier ze giftig op mijn, als een veldkat en ze reepte met heur nagelen m'n hand open. - Wie zeg jou! - gilde ze, - dat het mijn Toon is, die daar kapotgeslagen beneden aan de Scheld leit? Dat is mijn Toon niet? Wie zegt dat daar? Ik zeg je van niet! -
Ik zeg niks, - zei ik wederom, want ik docht dat ze gek wier. - Jij zegt wèl wat, jij zegt, hij mòt het zijn, want zijn ze niet gevieren samen uitgevaren? -
Niet waar, ik zeg niks. -
Jij zegt dat hij 't wèl is en ik zeg, dat kàn niet, leelijke donderhond! Het is mijn jongie niet, het kàn niet. Kan hij dan niet in Vlissingen aan land zijn gegaan, of wijer op? Hij is nog een keer óók in Westkapelle aan land gegaan, ja - nou weet ik 't weer goed - in Westkapelle. Zie je jou wel, hij is het niet, hij is wéér in Westkapelle aan land gegaan en en....
Wees nou kalm vrouw, - zee ik nog, maar menschen, menschen... toèn begon ze pas.
Eerst keek ze drie tellen voor d'r eigen heen, toen begon ze pas. Ja, zei ze en 't leek of er wat ontplofte achter in d'r keel, ja.... en tòch waren ze met z'n vieren. Da's waar. Met z'n vieren. Maar als Toon d'r in Westkapelle maar uitgestapt is, dan lagen ze tòch aan de wal, dan kan d'r ook wel een ander ingestapt zijn. Waarom niet? Ze hebben overal maats. Ja, 'k hou' er nou m'n bek niet meer over, ze hebben overal langs 't water smokkelmaats. Laat de politie en de kommiezen 't maar hooren, grijp mijn ook maar op, ze hebben
| |
| |
overal maats langs het water! Ja, Toon is link; die blijft niet op 't water als er gevaar is. Toon is er af gegaan, in Vlissingen, nee, wat zeg ik, in Westkapelle en een ander d'r op. Ja, een ander, da's vast. Toon is véél te link, die laat z'n eigen niet aan stukken scheuren. Die is er al zóó vaak door heen gekomen, nee' nee' dat is mijn Toon niet, waar Toon? Mijn jong zit levers weggedoken, te wachten om weer naar Rotterdam te durven. Want nou loeren alle koperen knoopen op hem, en hij is zoo voorzichtig. Eer ik thuis ben, is Toontje thuis. Ha ha.... dat zal je zien gebeuren. Die willen mijn bang maken. Niks hoor, 't is mijn Toontje niet, waar Toon? -
Dat heb ik moeten aanhooren, drie uren aan een stuk, langs de Springerplaten, de Suikerplaat en in 't Middelgat; menschen, wil je gelooven, dat toen we den toren van Hoedekenskerke zagen komen, dat ik toen bang wier. Ja, 't is echtig.... ik wier bang. Ik docht zoo: twee zijn er herkend, en ze zijn gevieren onder bekenden uitgegaan en dat wijf haar Toon was er ook bij.... maar dan moet ie 't ook zijn, die daar in Hoedekenskerke naast zijn maat leit te wachten op z'n moeder. Maar àls ie het is, maar dan wordt dat wijf gek, dan breekt ze de schuit af, dan begaat ze ongelukken, en zullen we d'r binden motten. Dat zal kwaad spul worden.... zoo docht ik 't mijne daarvan.
Aartje riep al, waar ik bleef en ik hielp meren. Maar toen de loopplank uitlag, toen wou 't wijf niet komen. 't Is toch mijn Toon niet, dat heb ik al lang gezegd en daar blijf ik bij. Wat, wat, wat; wat moet daar hier gebeuren. Wat een gekkentroep! Wat kan mij dat vreemde dooie jong van een ander schelen, daar wil ik nog niet op kijken. Ik blijf hier, ik ga terug. Ik mot naar Rotterdam terug, daar wacht Toon op mijn, dat heb ik toch al lang gezeid. -
| |
| |
Aartje zegde daarop, Aartje zee nooit veel: politie! - Toen kwam de politie. Maar 't wijf wou niet mee; vast niet. Ze hebben heur de schuit af moeten sleepen, 't was toch wel akelig voor die twee andere moeders, die d'r dooie keind bij zich hadden in de kajuit. En toen de politie op de kaai even maar losliet, toen was ze vrij. En eer we 't wisten, zat ze weer aan boord. Ze lachte, 't valsche loeder. Een van de dienders had een heel kapot gezicht; ze had er in gebeten. Nou... zee ze tegen mijn.... ik heb dat serpent daar gezien... 't Was mijn jong niet, 't was Toontje niet, dat zee ik toch al dâlijk.
Toen hebben ze 't lijk aan boord gebracht op een burrie. Aartje en ik en nòg twee man van de haven, we hielden het wijf er onder. Maar moest die vleeschklomp herkend worden als een mensch? 't Laken gong er af en we zagen niks dan rauw vleesch en bloed. Juist kwam meneer de Burgemeester en die riep: dicht dat laken. Hier zijn stukken kleêr, laat de moeder die kleeren zien, dat is genoeg. -
Toen keek het wijfie met koeienoogen naar die stukken van kleer, met bloedronsels er aan. Toen zee ze niks meer. Wel een heele minuut. En 't wier zoo stil... stil menschen, ik docht dat ze bloed opgeven zou, zoo blauw wier ze. Maar ineens gilde ze weer. Burgemeester! politie! menschen allemaal! jullie zijn mijn getuigen! ze hebben mijn Toontje z'n kleeren gestolen! Hij is niet dood, niet uit elkaar geslagen! Dat kan niet. Waar? meneer de Burgemeester? Hij is 't niet. Doe dat kreng hier toch weg, gooi 't in de Scheld, dat is mijn keind niet, helpt mijn dan toch. - Ja.... toen is er een op een motor naar Bergen op Zoom gereden en die is terug gekomen met een dwangbuis en dat hebben ze heur netjes aangepast. Met touwen hebben we 't razende wijf vastgeleit in 't vooronder aan de buitenhelling en ze heeft gegild als een
| |
| |
ondier, tot we in Rotterdam voor den steiger lagen. Toen had ze twee kiezen uit haar bek kapot geknarst en heur lippen waren gelijk bloed. Volk van 't ziekenhuis is haar met een wagen komen afhalen; de twee andere wijfjes konden zèlf loopen, maar je moet niet vragen, hoe. Dat is een kwaaie tocht geweest, menschen. Aan zooiets hou' je heugenis. En.... eerlijk gezeid, dan lig ik nog maar liever met levend volk aan boord op de Krammer voor anker vanwege den mist.’
‘Wat je liever noemt....’ bauwde het hoofd van Jut, ‘'t ziet er goddomme mooi uit.’
‘We zitten zoo vast, als vlooien voor een karretje,’ hoonde 't vlooientheater.
En op de trap, Dorus zag 't ineens, zat Keesje; hij luisterde. ‘Zit je daar al lang?’ vroeg Dorus. ‘En wat kom je doen?’
‘Vragen van den schipper, waar of je blijft. Ze dochten....’
‘Ze dochten zeker dat ie met het meidje van Nol van de koektent gevlucht was.’
Barst.... docht Dorus en hij groette een elkeen vriendelijk aleer hij naar boven trok.
‘Is er nog veel mist?’ riepen ze 'm na.
‘Veur drie weken zeker!’ grauwde hij weerom. Maar op het dek daar stond Jas. Breeduit in z'n duffel. ‘'t Is en blijft donderen,’ zei hij verdrietig: ‘en hadden we nou maar een stok kaarten meegenomen. Want om te gaan slapen is 't nog veel te vroeg.’
‘Verhang je je eigen?’ vroeg Dorus, ‘ik kan 't verstaan, schipper. Wat motten we beginnen als dat lang duurt?’
‘En hoe geven we ze op 't lest te eten?’
‘Kaarten hebben ze beneden anders wel. Maar ze hebben ze zèlf in de hand, dat versta je.’
‘Ja, maar ik als kaptein, ik vraag me zelf af.... als dat
| |
| |
lang duurt.... en waar gaan ze slapen? Op de banken is geen plaats genoeg.’
‘Morgen, als 't daagt, varen we ommers verder, schipper.’
‘'k Ben bang van niet. Waarom ben je eigenlijk zoo lang weggebleven?’
‘O.... zoomaar. Eris wat praten.’
‘Nou, ik ga weerom, naar m'n kot. Ik ga slapen. Of wil jij eerst gaan slapen, dan blijf ik nog wat uren uitzien. Of willen we allegaar nog eerst wat wachten? Of....’
‘Och Jas, laân we allegaar wachten, dat kort den tijd.’
Daar zaten ze weer, gevieren in 't vooronder. ‘Hoeveel volk hebben we aan boord?’ vroeg Jas ineens. ‘Ik schat veertig man.’
‘'k Heb negen en dertig kaartjes verkocht, maakt met ons mee drie en veertig.’
‘Drie en veertig. Wat eet een mensch per dag? Twee pond brood. Dan vleesch en koffie en aarpels en zoo. Hoeveel brood is er aan boord?’
‘Dat is Keesje zijn zorg. We hebben nog twee achtponders, baas Jas.’
‘En verder?’
‘Om en nabij twee pond suiker, zout genoeg, soda, water....’
‘Hó, wacht even, hoeveel drinkwater?’
‘Water kunnen we toch pompen.’
‘Zoo.... brak water uit het Brouwershavensche Gat. Hoeveel drinkwater is er?’
‘Nog zeven streep.’
‘Zeven streep? Goed. Dan ga jij dâlijk met Dorus naar boven en hang een emmer met ketting en hangslot over den filtreer. We hebben nog zestien pond brood, dat is per man nog geen twee ons. Nog zeven streep drinkwater maakt, laat
| |
| |
ik even rekenen, maakt honderd vijf en zeventig liter, dat is per man vier liter. Melk zit er in de koeien. Maar voor hoe lang is er voer?’
‘Nog driemaal een geef, dat is tot morgenavond.’
‘Zoo.... morgenavond. En wat doen we na morgenavond?’
‘Maar schipper,’ docht de stoker, ‘dan varen we toch al ree weer.’
‘'t Zal blijken, als 't gedaan is, Kees; vanavond niet meer voeieren, en morgen per keer een halve geef. Wat is er nog meer voor eten aan boord? Zoo; wat rijst, een zoetekoek, boter zoo.... meer niet. Dorus, geef me de vrachtlijst.’
‘Wat ga je doen, Jas?’
‘Dat weet ikke, als kaptein.’
‘Je gaat toch niet van de vracht....’
‘Dorus hou den muil. Ik zal zeggen hier, wat er gaat gebeuren. En nood, dat weet je, nood breekt wetten. Zoo, ik zie daar.... er is tarweblom aan boord en wat bischuit.’
‘En de koektent, baas Jas, de koektent’
‘Potverdomme Kees, daar zeg je wat; de koektent. Verhongeren zullen we niet, al moeten we ons misschien wel den dunne vreten aan zoetekoek. Maar met water zullen we voorzichtig moeten zijn. Dorus en wat is, er nog in 't buffet?’
‘Effen kijken gaan, schipper.’
‘Ja, goed; maar moel dicht houwen, dat we krap in 't eten zitten.’
Dorus was al weg. Onderwijl hij in 't buffet de fleschjes bier en limonade telde, zat Jas in 't vooronder verder te rekenen, hoe hij rondkomen zou met het voedsel en drinken aan boord. Waar blijft die Dorus nou? Alle donders.... als die maar eenmaal naar 't onkruid is, dan duurt dat, duurt dat.
| |
| |
Keesje, ga jij Dorus even roepen, maar kom dit keer subiet weerom, verstaan?!
Daar zijn ze weer. ‘Ja baas Jas, ik was net begonnen toen je me liet roepen; de lui wouwen me eerst allemaal 't een en ander vragen. Maar 'k ben zóó weerom.’
Goed. Dorus zou zóó weerom zijn. Maar om honderd fleschjes af te tellen, hoef je toch geen half uur weg te blijven.
‘Wat is dat hier voor een zooi?! Kees, nou ga jij en je brengt Dorus mee, bij dat vullis vandaan; hurt.’
Maar ja, hoe gaat dat? Jas wier er eerst nog kwaad om ook. Maar toen bedacht hij, dat hij eens, voor z'n vader, z'n broer Marinus had moeten weghalen uit ‘De Haven van Port Said’ en zoowaar.... hij is zelf in Port Said gebleven, heel den nacht. Zoo gaat dat in de wereld, hij weet het. Maar wie is hier eigenlijk de schipper? Wie is hier de baas, de kaptein? O zoo.... en er moet gehoorzaamheid zijn op het water; zeker als je in den vreemde zonder uitzicht verankerd leit. En wat doen die twee daar in de kajuit? Wauwelen natuurlijk met de wauwelaars. Landsvolk kan tòch alleen maar praten in 't onnoozele. Potdomme wat duurt dat! Wat duurt dat! ‘Keesje, ga jij eens....’
Keesje vliegt al overend. ‘Nee. Wacht maar. Keesje ga jij eens hier blijven wachten.... ik ga zien, waar die anderen zitten.’
Hij daalt de trap af naar de kajuit en ja, halverwege gekomen, daar ziet hij z'n stoker al neergehurkt zitten, z'n bek wijd open. En tegen de stoombuis aan staat Dorus, de bek nòg wijer open. Ze luisteren dat ze zweeten. En heelemaal achterin de schuit, op 't hout rond de schroefas, zit een vuile dikke bedelvent z'n verhaal te doen. Juist als hij aan al 't geluid zoo gewend is, dat hij die stem onderscheiden kan, zegt die lompenbaal: ‘toen brochten ze die verzopen meid
| |
| |
naar heur ouwerhuis en ik zeg.... ze had het verdiend.’
Daarmee was 't uit en er ging een heel ander geluid ineens rond in z'n schuit. Wat was dat voor een historie geweest van die verzopen meid? En wat moet daar schippersvolk, dat in 't vooronder hoort te zijn, naar luisteren? Ze denken al genoeg aan meiden zoolang ze aan den wal zijn. 't Komt voor, dat je zesmaal blazen moet, aleer ze aan boord komen gehold; alles vanwege het meid. En toch, toch.... kan je hier niet beter luisteren, dan je gunter, in 't vooronder, zitten te vergapen in de afwachting, dat het helderder zal worden. Alle duvels, wat steken z'n oogen van den rook. Maar rook trekt naar boven; hij zal lager moeten komen, om niet te versmachten.
Zóó hebben ze 'm gezien, of als wilde beesten vallen ze op hem af: ‘Gaan we weer varen? Varen we al?’
Jas rekt z'n nek uit, om goed te laten uitkomen, hoe ezelachtig hij ze vindt en neemt een zit. ‘'t Wordt minstens morgen,’ zegt hij, zonder iemand aan te kijken. ‘En misschien wel overmorgen. Schrijft Goes maar op je buik, daar komt niks meer van in huis.’
Maar vóór ze opnieuw kunnen uitbarsten in allerhand scheldpartij, zegt hij bloedkalm: ‘en houen jullie zich nou maar bedaard, d'r is toch geen donder aan te doen. We kannen veuruit noch achteruit. 't Eenige wat er op zit.... dat is wachten, tot het den mist belieft. En dan blijven we geen minuut langer op de Krammer, dan noodig is, want om jullie 't eerlijk te zeggen.... ik persoonlijk bin het al knap zat.’
Het was, voor zijn doen een machtig lange redevoering geweest en ja.... het lukt::.. ze blijven omtrent kalm. Hij hoort nog wel wat gesakker links en rechts, maar de groote hurrie is voorbij. En aangemoedigd door dees stemming zet hij zich in postuur en zet zijn plan uiteen. ‘Ik heb gezegd, schrijft
| |
| |
Goes maar af.... maar zeg dat het vannacht opklaart, dan vaar ik door. 't Is, naar 't Sas, nog twee en een half uur stoomen van hier. En als 't morgen vroeg klaart, dan zijn we er misschien omtrent negen uur of half tien.’
‘Te laat.’
‘Dan is de negocie kapot.’
‘Om zes uur komen de eersten ter markt.’
‘Dat weet ik. Om zes uur kommen ze, als er geen damp staat, maar hoe laat zal 't morgenochtend worden?’
‘Een verzette markt, een verpeste markt!’
‘De verdienste is er af.’
‘En tòch vaar ik de schuit niet op de platen!’ riep Jas weer woest en hij wou er weer een eind aan maken, door nijdig weg te trekken. Maar Dorus kwam er tusschen op handige wijs.
‘Jullie deden wijzer, te luisteren naar wat de kaptein zeit.’ Dorus docht aan de twee achtponders brood en.... aan de koek.
‘Ik wou dan maar zeggen,’ herbegon Jas, ‘dat we veel beesten en weinig voer aan boord hebben. En wijders; veel menschenvolk en weinig te eten. En weinig om te drinken. Zoo, nou weten jullie 't. En als 't langer duurt dan een dag, dan wordt het mager in de keuken. En daarom, menschen; ik sta hier over jullie als kaptein zijnde, luistert nou goed.... wie heeft er etenswaar bij zich?’
Allemaal bekant hadden ze wàt. De twee boeren haalden bedaard hun stikkezakken uit de karbies.
‘Dan zullen we 't ophalen, om 't later eerlijk te verdeelen,’ gelastte Jas en hij besefte, dat hij hier stond tegenover een groot ding van menschelijkheid in zijn leven.
‘Wat? M'n eigen eten? Nooit!’
‘Laat elkeen maar voor zichzelf zorgen; zoo hoort het.’
| |
| |
‘Ik laat m'n eigen niet dwingen.’
‘Kuldery! Menschen niet doen! Morgenochtend zijn we in Goes. Niet doen.’
Maar Jas overschreeuwde ze allegaar en toen hij zich weer kon laten hooren en doen verstaan zei hij vlakaf: ‘Loeders zijn jullie; verstaan?! We zijn samen in de beroerdigheid en we zallen er samen op eendere wijs in deelen. Wie zich daaraan onttrekt, ik zal hem niet dwingen, maar al duurde 't dan nog een week, ik zou hem zònder voer laten kreveeren. Hebben jullie al eens overdacht, hoe of 't gaan zal, als we hier lang in den damp blijven vastgehouwen? Dat zal 'k je dan vertellen.. Dan gaan van ons gevieren manschap, twee van boord met de sloep, dan gaan we op 't kompas en 't gevoel ons leven wagen, om eten te halen voor de beesten aan boord.... en voor het volk aan boord. Maar dan zallen te voren de koeien eerlijk alles samen gedeeld hebben. En zouden menschen grooter verdommelingen zijn dan koeien? Zou de een zich dik vreten en den andere laten toekijken, blauw van den honger? 't Zal op mijn schuit niet gebeuren! En weet wel, ik heb al eer negen dagen aan een stuk in de zeehei gelegen, onder Urk; die dampen kunnen bar lang aanbouwen rond dezen tijd van het jaar.
‘En nou ga ik jullie meteen zeggen, waaróm ik 't eten ophaal. Toen we tegen den avond door 't Hellegat stoomden, toen heb ik landvogels van de platen af, naar Flakkee zien vliegen en dat een zeker teeken, dat het damp wordt voor dagen. Daarom!’
Waarop de koektent als de eerste zijn rantsoen brood op de kajuittafel lei. ‘Daar!’ zei hij hardgrondig, ‘de kaptein heit gelijk, hij hangt recht.’
Maar dàt is Keesje, die er natuurlijk ook al weer was, en
| |
| |
klaar om rap weg te vluchten op den trap zat, dàt is Keesje te machtig geworden en hij kraaide: ‘baas Jas, hij heit het zelf gezeid.... en noù z'n koek!’
Menschen, menschen, wat is er toèn gelachen, in 't hol van de Maasstroom IX. De koektent nam z'n brood weerom; de een riep wat over vlugge vogeltjes, de ander over koek met koffie, over lekkeren honger.... en dat ging maar door en dat hieuw maar niet op. ‘Jas,’ zegde Jochem door 't lachen heen: ‘Je heit een jas, Jas. Maar verdomd goed, dat is ie.’ En Jochem bracht, om nòg meer pleizier daarvan te hebben, een hompie rood brood op tafel. ‘Dankie Jochem,’ zei Jas ernstig ‘dankie man; laân we hopen, dat het niet dienstig hoeft te zijn.’ En met die woorden trok hij weer naar 't dek. Keesje zat ergens verstoken. Waar? Dat was Jas latere zorg.
Maar zóó was er niet gelachen om den kaptein, die op kermiskoek aasde, of een elkeen begreep toch, dat er raad geschaft moest worden voor dezen nacht. Madame Eleonora komt er al voor boven; ze vraagt naar een bed.
‘Er zijn banken in de kajuit en in 't ruim heb ik negen pak strooi,’ zegt Jas barsch. ‘Er kan strooi op den vloer uitgelegd worden; stuur maar mannen.’ Ja ja, maar Madame Eleonora is zoomaar geen kermiswagenmeid. Slapen op een vloer, tusschen de gekliederde klompen van varkenskooplui.... ja ja....
Ze komt terug onder 't volk en klaagt heur nood. ‘Wel bezien is 't jouw schuld, mooie Madame,’ legt het ventje zonder beenen uit. Als jij ons dat voorspeld had, want dat is je vak, dan zaten we nou ergens aan land.’ En daarop klom hij op het pluche van de bank, heelemaal achterin tegen 't be- | |
| |
schot. Hij nam niet veel ruimte in. ‘Doe me 't maar na Madame,’ sarde hij, neergevlokt op een hoopje. Maar Madame behield haar waardigheid en zweeg; evenwel moet men niet vragen, wat ze aan 't adres van Burgers heit toch medelij op dat moment in zichzelve dacht. Temeer, omdat ze heel goed waarnam, al keek ze starrelings een heel anderen kant uit, dat de liedjesmeiden fijntjes zaten te lachen om dien zet van 't gedrocht.
Ze scharrelt eerst nog wat rond, trekt fluweelen lappen uit haar koffer; zoo gaat zij zich installeeren, om, hangende op 't rood pluche, den nacht door te komen. Aan haar dikke voeten die prangend puilen uit fluweelen schoentjes, valt een varkensknors neer, die zich zwijgend in z'n duffelsche jas wikkelt. Goênacht.
Maar de koeikoopers blijven vijfeents-pandoeren; dan slijt de nacht óók en valt er lichtelijk nog wat te verdienen. Ook 't meidenvolk zoekt goeie plekken uit op 't pluche der banken en de twee boeren ritten klaar recht voor zich uit te kijken. Dorus komt strooi brengen en de eerste die er als een lap lood op neervalt is Chef, de bedelgast. En naast hem komt Jochem rijn beenderen krakend in fatsoen leggen.
En Bartje Rijkelijklunzen? Hé; ja, da's waar, dikke Bart heeft nog geen stom woord gezeid van dat hij aan boord is komen hijgen. Maar hij is even aan dek geweest, de uitrekenaar. En daar heeft hij onder een pakzeil, zijn mondvoorraad verstopt, alvorens hij zalig glimlachend op den vloer in 't strooi ging slapen. En naderhand is Bart zijn stikkezak daar nog gevonden ook; 'n mooie jongen!
't Vlooientheater heeft geen rust. De pezige vent stapt wijd over slapers heen en klauwt dan weer naar boven, maar boven is het klam en rilderig. Hij komt weerom.... beneden, daar
| |
| |
stinkt het. En boven daar mokt het. In 't vooronder, bij de lamp, zit het schippersvolk en Keesje is er ook weer bij. Ze waken, maar praten niet. Duurt zoo'n nacht lang?
Ja, zoo'n nacht duurt lang. Mieke slaapt, met heur goedig puntkinnetje weggedrongen in haar eigen borsten, drie zingende meiden hangen tegen mekare aan, zoodat men niet meer weet, bij welke beenen en armen de drie koppen toch wel belmoren, maar Jochem (die nadenkend slaapt) vat rond vijf uur in den kleffen morgen een strooispiesje, en kietelt er wat mee over de kuiten, die 't dichtste in z'n bereik zijn. En dan.... leven en gekakel, maar de goeie Jochem slaapt.
't Volk dommelt weer in, alleen de koeikoopers rekken d'r eigen uit, om naar de beesten te gaan omzien. Zoo'n nacht doorpandoeren, dat zijn ze wel gewoon. Daar verdraaien ze hun hand niet voor. Ze wekken hun drijver. Op 't dek treffen ze Jas.
‘Donderen!’ zegt Jas.
‘Dat zien we.’
‘'t Is nog dichter dan in den voornacht. Ons licht draagt geen twee meter.’
Ze bekomen emmers en hun drijver gaat het vee melken, want ze zien goed genoeg, dat het hedenmorgen tòch niet tot markten komt. Jas bekomt de melk. ‘Nou nog op kosten van ongelijk, maar 't kantoor zal je uitbetalen; ik zal 't nameten en op den staat schrijven,’ zegt de schipper. En dan wéér loopt Jas de fourage na, voor mensch en voor dier. Alle duivels, er is een homp van 't brood af. Burgers heit toch medelij, schiet direct door zijn kop. Want al ligt dat diefachtig ventje zonder beenen daar neergeworpen op het pluche beneden in de
| |
| |
kajuit; dieven hebben manieren, ons menschen onbekend. De schipper gaat stil naar beneê, scharrelt voorzichtig tusschen lijven, armen en beenen door, en is al bij den dief. En jawel, onder de jas van 't slapend ventje, dat hem met één kraaloog vuilaardig aankijkt, haalt hij de homp brood; dat is rechtvaardig. Het serpent wil kikken, maar Jas nijpt hem in den strot; dat is ook rechtvaardig, dat is zooveel als de vergelding.
Maar in het teruggaan trapt Jas op een van de machtige vlerken van Chef, dien vent met den keuenkop, zoo'n leeglooper en handophouwer. ‘Mieke!’ murmelt Chef zalig, en maft door. Ba, wat een mispels. En wat een lekkere lucht hangt er in z'n roefie. Ba!
Het wordt dag. Jas heeft z'n eigen volk gewekt. ‘Opruimen en poetsen,’ is zijn bevel.
‘Poetsen? Toch zeker de loopbrug niet zwabberen?’ spot Dorus.
‘Dat niet, maar wel 't achteronder uitbezemen en uitluchten.’
‘Maar al 't volk slaapt nog.’
‘Dat wordt wel wakker, als je ze wegbezemt, Dorus; onze schuit mag niet vervuilen.’
Maar 't was niet noodig, dat hij het volk, dat nog zweette van 't slapen, met den bezem moest kittelen, 't was zelfs niet noodig dat hij zachtjes de slapende meidegies wekte, die van de koektent en van de liedjes of de slangendame; ja, Dorus wil 't wel weten, de slangendame vindt hij ook nog heel zoo mis niet. Ze staan al op kloeten bij elkaar, al naar ze elkaar verdragen (Madame Eleonora in haar hooge eenzaamheid) als hij beneden komt met een riek en een rijf en een bezem. Keesje volgt met puts en dweilstok. De patrijzen vliegen open, ondanks protest van boeren en oud marktvolk, er wordt ge- | |
| |
veegd en gezwabberd van lieve lusten en dan staat Dorus recht:
‘Boeren, burgers en buitenlui, dames en heeren en ander gespuis.... de kajuit is schoon.’
‘Kannen de ramen dicht?’
‘Wat mijn betreft het trapgat er bij,’ zegt Dorus.
‘En is 't waar, dat we nòg niet verder varen?’
‘We varen wèl verder; maar wanneer.... dat zal de duvel op z'n hort weten. Maar als 't niet klaarder wordt dan gelijk nou, dan liggen we hier over drie jaar nog. Waar Keesje?’
‘Ja,’ zegt Keesje, ‘en dan kommen we nooit meer weg ook, want dan zijn de kolen op.’
‘Dat is zooveul als goeienmorgen’ - nijdast Jochem. ‘Hoe of ze hier spotten met een mensch zijn eerlijke broodwinning. Hou me vast, of ik ga een collecte, een omhaal houwen, voor mezelven, uit meêlij met m'n lot, hier op die dooie boot. En zaten we nou maar ingevroren, dan konden we nog de schaatsen onderbinden.’
Chef kijkt peinzend naar zijn zwaren maat. Jochem.... op schaatsen.... Jochem op het ijs. Drie honderd pond ruim..., op het ijs. ‘'t Is bar,’ zegt Chef en niemand begrijpt hem en niemand probeert dat.
Maar er begint nu toch ernstige praat rond te gaan in de kajuit, over brood, ons dagelijksch brood. De koektent houdt nu zijn wafel dicht, maar er zijn anderen, die daarover beginnen en herbeginnen. ‘Ik denk,’ zegt de varkensknors uit Bolnes, ‘de schipper kon gisteravond wel eens gelijk hebben gehad. Ik ga 'm halen.’
| |
| |
De knors heeft den schipper niet gevonden. En Kees, de stoker, was ook al van de schuit en ook de sloep was weg. ‘Ze zijn op 't kompas den duister in,’ zei Dorus, ‘ze probeeren, langs de Slikken de haven van Herkingen te vinden, maar 't kan wel een halven dag duren.’ En 't was Dorus onder z'n stoppelwangen aan te zien, dat hij knap in den piepzak zat, om dat avontuur. ‘Zallen ze ons weerom vinden? Zallen ze niet overvaren worden?’
Ze keken tezamen in de verte.... de verte was niet wijder dan twee meter krap. ‘Daar ievers in die melkbrij vaart schipper Jas. 'k Wou, dat hem goed en wel weerom was, dàt wou ik.’
En toen dat bekend wier, in den grauwen schemer van de kajuit, toen wier al het volk, dat levenvolk, toch even stil. ‘Ja menschen, laat het je gezegd zijn,’ verklaarde Dorus (en hij had zoowaar vergeten hier, onder vrouwen, een pet op z'n kletskop te zetten) ‘weet allemaal maar goed.... dat is geen zoetekoek meer, dat wat schipper Jas daar besteekt met onzen Kees. 't Is meenens.’
Waarop ze allegaar zwegen en voor den dag haalden, wat er nog maar eetbaars over was in hun bezit. Veel was het niet, maar het telde toch. Bartje Rijkelijkhuizen was er tusschen uit gepiept naar boven. Hij wou... zoowaar... hij wou meedoen met den afstand van àl het eten, ter verdeeling. Maar onder 't dekzeil vond hij zijn stukkenzak niet meer. Vreemdigheid vond hij dat. Hij draaide zich om en keek Keesje in z'n brutaal facie, Keesje die het brood gevonden had. ‘En dat bekom je niet meer weerom, leelijke padde, dat gaat op den grooten hoop!’
‘Dat docht ik ook te gaan doen,’ piepte de groote vent.
‘Daarom heb je 't dan zeker weggesteken.’
‘Maar echtig... luister dan.’ En een rijke ouwe vrijgezel
| |
| |
van onder de boeren vandaan, stond braaf zijn schand te bekennen voor een varensgastje, een kind nog bekant. Er was dan ook nog geen twee meter zicht rondom de schuit, en dan worden alle wijde dingen zoo nabij, dan is de wereld zeer begrensd.
Kees heeft de leelijke padde geloofd en die is als een kind dat stout is geweest, zoo onderdanig en wel, naar de kajuit terug gegaan en daar heeft hij zijn bezit aan eten uitgeschut bij al het andere.
‘Maar mijn koek, menschen? Wat gaat dat worden. Kan ik zóómaar m'n kisten open zetten? M'n koek dat is m'n handelswaar.’
‘Net als de vlooien van het theater,’ vond Jochem, ‘ook handelswaar.’
‘En jouw hand, die je ophoudt, Jochem.’
‘En jouw schietpatronen. En de waarheid van Madame Eleonora.’
‘En de ballonnetjes van Tante Mieke’, viel Chef in. ‘Ja, als je nagaat... we hebben hier, zoo we hier zitten in den rook, allemaal heel wat differents onder handen, om van te bestaan. De een doet het met koek, waar? Nou, de ander zònder koek, maar met vlooien aan een draadje.’
‘En jij met netjes je hand ophouwen...’
‘En óók met vlooien schat ik.’
‘Maar hij daar, die halskop zonder beenen... dat die schooit, dat verstaan ik,’ vond het hoofd van Jut.
Toen stond Jochem, die wel wist, dat zijn maat op zulk een moeilijk woord toch geen antwoord kon vinden, den dikken Chef manhaftig bij. ‘Die daar? Die zonder beenen? Die gaat rapper dan je denkt. Leg maar eens een gulden neer heel hoog, op 't randje van den schoorsteenpijp, draai je even
| |
| |
om en... hé man zonder beenen... zou je 'm dan hebben, die gulden, of niet? Die vent heit bij ons stukken voor. Want wat zeggen de burgers als ze ons zien, mijn en Jochem. Eerst tellen ze al je beenen, al je armen, je nagels en de nagels van je teeën en als ze dan zien, dat we welgeschapen zijn, dan worden ze kwaad daarom. Hurt, luie tootebellen, trekt er op uit en zoekt werk! Hij daar, zonder beenen... hij heit goed praten. Hum jagen ze niet van de deur. Maar nou vraag ik... we zitten hier met veertig man bijeen. De eene temt vlooien, de ander zegt waar, de derde verkoopt briefjes met onnoozele liedjes d'r op... maar werken doet er niet een. Allegaar gezond menschenvolk. Wie steekt er een spaai in den grond? Geeneen! Zoo we hier zitten, we azen op den boer, vreten van zijn rug. En dan zouwen die jonge niksnutters willen, dat wij, ouwe niksnutters gongen werken? 't Is onmenschelijk! En Chef, 't is dat we in den dampen vastzitten op den oceaan, maar anders zou 'k zeggen - geen vijf minuten blijven we nog langer bij zùlke goddelooze wezens - ba!’
‘Maar m'n koek. Wat heeft ze me niet gekost? Wat hebben we aan dat gewauwel over schooien... we zitten hier in den nood van honger te gaan lijen.’
Waarop een van de koeiverkoopers, die dees ochtend aan Jas de melk van zijn beesten had afgestaan, hem gerust stelde. ‘Als de kaptein eten of drinken aanslaat, dan bekom je een pampier en dan betaalt het kantoor.’
Hè... de koektent zag op dàt woord de wereld weer wat schappelijker. Maar onder de vrouwen wies de onrust. Wat ging dat worden? Op Goes hoefde niet meer gehoopt te worden; maar zouden ze ooit nog weerom komen in Rotterdam? En wanneer? 'n Elkeen was begaan met zijn eigen lot. Maar Tante Mieke dacht ook op schipper Jas, die ievers over het
| |
| |
groote water roeide in de hei, met nog geen twee meter zicht.
Dorus stond voor z'n menschen. Nu de schipper van boord was, nu lag de zorg op hem. ‘Er is, alles bij elkaar, acht en twintig pond brood, maar we hebben 37 liter melk, gekookt en wel. Ieder bekomt twee snee brood dees morgen en drie kwart liter melk. Dan zullen we van den honger nog niet omvallen, waar menschen?’
De liedjesmeiden en Keesje zorgden voor den rondgeef. Maar zoo'n maal is gauw naar binnen geslagen. En als je niet meer bekomen kan, dàn eerst voel je de ontbering. En wat nu verder te doen met den langen dag van wachten? 't Was maar miezerig donker in de kajuit, toch had Dorus de lampeperen weg laten nemen door Keesje. Dat had de schipper zoo gezegd; er was nog maar voor drie lange avonden petrolie aan boord. Er gingen donkere verhalen rond, 't werd meenens. Toen is 't gebeurd, dat een van de liedjesmeiden wat zeide en Madame Eleonora welwillend bevestigend met haar hoofd knikte, maar misschien was dat wel slaap of de zenuwen.
Want wat voor praat viel daar allemaal aan te hooren... schrikkelijk. Alleen tante Mieke was 't niet aan te zien, dat heur ballonnetjes verschrompelden; breeduit en kalm zat ze te breien op den tast en ze knabbelde wat na op korstjes van het rondgedeelde brood, mummelend als een oud konijn.
Bartje Rijkelijkhuizen was aan 't woord, de altijd glimlachende Bartje. Een effectief redenaar was 't eigenlijk niet, maar toch wier er fel geluisterd. Want nog nooit tevoren had één mensch van Bartje een verhaal gehoord.
|
|
Auteursrecht onbekend