Omnibus

XXXV / Hotel de houten lepel

Wie zouden hem beter het kwaad der mensheid sinds de leste weken kunnen rapporteren, dan Chef en Jochem, mannen die óveral komen en alles horen en zien? Hij is er zuiver voor gaan zitten, in 't achterhuis op de vuurplaat. En het is hier voor het eerst, dat Jochem niet langer verdouwen kan, dat schrikkelijk verhaal van de witkop. 't Wordt nog wat opgekuifd en rauwer gemaakt door Jochem ook; waar heeft een mens anders z'n verbeelding voor? - Govert de Bie hoort het aan, met grillingen over z'n rug.

‘'t Is bar, 't is bar,’ weet hij alleen maar tot bescheid. ‘En nou zit die vent in 't kot hè, helegaar in de stad. Mense', mense', en daar komt die niet gauw uit ook. 't Is bar. Hoe zou dat gaan? Weten jullie dat, mannen? Zitten ze

[p. 127]

daar allegaar bij elkare of elkeen op z'n eigen. En is zo'n kot nogal ruim, kan je d'r nog wat in kuieren, of... éh... niet...’

Chef kijkt naar z'n maat, in benauwde verbazing. Wat is dát nou? Wat is dat gek! 'n Ouwe-pinose-jongen die naar de pinose vraagt. Jochem trekt weer een smoel, waar z'n maat ontzag voor heit. Jochem plant zijn eigen neer tot vertellen, in z'n ogen komt een vuilaardig pleizier en hij begint, erg plechtig met z'n keel te schrapen:

‘Baas, dat zal ik jou nou eens verklaren gaan. Maar! Maar... Dat kost ons tijd. En we halen in die tijd niks op. Als je 't nou een stuiver waard is, dan kom je d'r van mijn alles van te vernemen.’

Govert de Bie bijt schielijk toe. Hij wil graag een stuiver geven.

‘Ja wacht even,’ zegt Jochem, ‘maar ik wou zeggen een stuiver de man.’

Goed. Goed. Alles is goed.

‘Je mag er met niemand over praten, Goof de Bie, dat mot je eerst beloven.’

Goed. Govert belooft ook dát.

‘Nou Goof, ik heit in de kast gezeten. Ik en Chef. Alletwee. Ik had gejat. Nou, en toen hebben ze Chef in z'n onnozehgheid er ook voor aangezien en Chef gong mee, zoveel als dame van gezelschap. Wáár, oud wijf?’

Het ouwe wijf durft niet ja en niet nee te zeggen en antwoordt daarom maar met zoveel als niks.

‘Toen hebben ze ons in 't kot gestoken. Tien jaar hebben we gehad. Da's een heel end om aan te beginnen. Eerst kwamen we bij de politie te landen, daar is 't al donderen en geen koekies bij de thee.’

‘Niet vloeken, Jochem.’

‘Nou bliksemen dan, ook goed. En daar staken ze ons in een pikdonker kot, waar de rotten over je buik wandelen. En toen gingen we naar meneer de Edelachtbare Rechter en dat was een goeie vent, die voelde wat veer nette jongens als wij zijn en die zee: Jochem, zee die, jij wordt veuls te tierig zo in de buitenlucht. Dat is niet goed veer je zedelijkheidje, we roosten jou d'r maar een tien jaartjes achter douwen. En Chef kreeg er vijf, zo maar veer niks. Maar wat mot een arme donder zonder hersenwerk beginnen, als z'n maat in 't kot zit. En daarom smeekte onze Chef erom, dat ze 'm toch ook maar tien jaartjes touwen geven. En daartoe wier besloten. Toen gongen we naar de pinose. We dochten dat het er maar akelig zijn zou, maar dat viel bar mee. We kregen samen een mooie kamer, op 't zuien, met ramen, ramen, man...

‘Met tralies er veer, waar?’

‘Ben je halskoppig, man! Ramen die open schuiven en duikelen kannen, ramen met tochtlatjes en hele nette bolletjes-gordijnen. En zes stoelen, een tafel en een kanapee, en een kist fijne dure sigaren met bandjes en een kruik goeie ouwe klare. Fijn man!’

[p. 128]

‘Maar da's toch niet waar. Je staat me te kullen, vent!’

‘Heb ik nou gejat of jij; heb ik nou tien jaar in 't kot gezeten of jij? Val me dan niet meer in de rede, of ik vertel niks meer! En we kregen fijne kleren aan, en een donzen bedje, en een kruik voor kouwe voetjes en iedere dag een fijn dineetje met pudding na en op de boterham goeie vleeswaren. En als je kikte, kwamen ze met een potje bier aandragen. Overdag zaten we dan, met nog een paar dieven, een beetje te pandoeren of te schutjassen en 's avonds kwamen we met z'n allen gezellig bij elkaar, of we gongen een bietje wandelen in 't bos dat er bij was. Dat was best uit te houwen.’

‘Kullerij.’

‘Hou de moei! Maar wat denk je, dat ik op m'n borst most dragen?’

‘Een nummerplaatje.’

‘Hè kêrl; wat kan jij goed raaien, Goof de Bie. Jaat, we droegen allegaar ons nummer op het hart. En hoe groot denk je wel, dat zo'n cel is?’

‘Negen passen.’

‘Bliksems; o, da's vloeken waar... nou donders dan, dat raai jij maar krek.’ ‘Negen passen en dan maar weerom, maakt achttien, en terug maakt zevenentwintig en zo voort tot je tien jaartjes om zijn. Maar da's allegaar stomme praat geweest, Goof, dat vat je zo wel. De waarheid is... 't was er bar, 't was er bar! Al duurde 't gien tien jaar, maar veertien dagen, al was 't niet vanwege steelderij, maar als dronken donder zijnde, opgegrepen. 't Zijn zware dagen geweest, Goof. Want voor vrije vogels van langs de dijken, zoals wij, is 't veul gevraagd, om in een hok te moeten zitten. En nooit of nooit eens naar buiten; nooit.’

‘Longen jullie dan niet luchten?’

‘Ja... da's waar, dat was ik vergeten. Maar da's eigenlijk niet buiten zijn, hè.’

‘Waarom niet, Jochem?’

‘Och, wat zal 'k zeggen, 't is niet buiten zijn, zeg ik toch...’

‘Om die tralies boven de luchtkooien?’

‘Verdomd, nee, bliksem Goof, daar vat jij eigentlijk de pan bij de steel; 't is om de tralies daar boven je kop.

‘Aflijn, zo zit die witkop nou ook gevangen; net een kanarie. Allenig, hij mag niet eens zingen. Niks mag! Da's eigentlijk het kwaaiste, dat ze 't levenspleizier er bij je uitpersen. Alsof ze je vragen: ‘Wat doe jij graag? De gang schrobben? Nou dan maken we je bakker. En jij? Bakken? Jij wordt gangloper!’ Ze smoren je langzaam kapot van binnen, dat doen ze. Nee, zingen, dat mag niet. Ook in de luchtkooien niet.

Allenig een maat van me, een nette vent waar muziek in zit, maar die schoot op een kwaaie keer, stroper zijnde, z'n geweer af, juust toen een koddebeier langs kwam wandelen. Een heel schot hagel netjes in z'n achterpand. Twee jaar. En die koddebeier, die de schuld van alles was, kreeg niks.

[p. 129]

Had die vent maar niet langs motten kommen lopen, waar. Nou die jongen hebben ze orgelist gemaakt in de kerk, op 't harmonium. En dit heit twee jaar lang z'n kameraads heilige moppies voorgespeeld. Zo'n enkele treft het; hij vond het er een dragelijk leven. Maar ik zeg, veur een vrije vogel is 't erger dan de hel.’

Goof stond op. En z'n hand beefde, toen hij de twee stuivertjes gaf. ‘Nee, Goof, 't is nog niet uit. Je heit nou betaald, je mot waar veur je geld hebben. Zo ben ik, waar Chef. Elkeen het zijne. Wij hebben daar gezeten met een vent, die was zoveel als ingenieur van machines. Een geleerde meneer; niet lui genog om van andermans centjes af te blijven, net gauw genog om zo te gappen, dat het niet uit en kwam. Hij zat nog maar in voorarrest; op de slingerbank zeggen ze daar gunter. En die zee: Jochem, zee hem, jij zit er nou veur 't eerst van je leven en ik veur de achttiende keer. Leer van mijn, 't is hier de plakspies; wie d'r eenmaal in gezeten heeft, komt weerom. Al is 't maar één dag veur z'n dood, terugkommen doet hij. Dat zee 'm.’

‘En?’

‘Wat, en?’

‘Ben je weerom gekommen?’

‘Nóg niet, maar 'k staan zogezeid met m'n ene poot op de vrije aarde en de andere poot in 't kot, da's alvast waar. Want bedelen, dat mag niet. En as ze me grijpen (en ze grijpen me de een of andere dag) dan gaan ik er achter. Wie d'r eens in geweest is... affijn, we motten wijerop. Goof de Bie! dag hoor, tot over veertien dagen!’

‘Dag mannen,’ zei Goof, heel kleintjes en hij leek wel een geraakte daar achter op de vuurplaat. En dat zág Chef wel en Chef kan dat niet harden, zo'n stom klein boertje dat in de benauwenis achter bleef.

‘Geloof 't maar niet, Goof,’ zei Chef troostend, ‘'t komt niet al z'n leven uit, hoor Goof.’

Maar toen... toen eerst wier het boertje giftig. Hij vergat alles! Dat hij Gereformeerd was en lidmaat, dat hij aan de genade der uitverkiezing deelachtig was, dat hij nog pas een uur geleê braaf uit het Boek gelezen had op de plek waar z'n ijzer brilletje nu tussen lag te wachten (dat was bij Haggaï) ; hij sprong overend, gong stotteren en kwaai smoelen trekken, z'n asem benam hem bekant en ineens stootte hij 't eruit: ‘barst! barst verdommelingen! Jullie kommen nooit m'n werf meer op, verstaan?! barst!’

Waarop Jochem zegde: ‘da's geloof ik zoveel as een affront, Chef; nou Chef, dan gaan we en kommen we 'm nooit meer wat vertellen.’

Maar op de dijk terug, hun domein, waar ze vrijelijk praten konden met elkander, daar wist Jochem nog ervan te verkondigen: ‘Chef, dat heit nou weer een kalant gekost. Barst!’

Chef nam een kees rolpruimtabak. Dat deed Chef altijd, als z'n hart hem vol schoot. Ze gongen zwijgend wijerop.

[p. 130]

‘En tóch is het waar, wat die vent zee,’ hervatte Jochem twee schooiklanten wijder de praat erover tegen z'n maat, ‘'t zijn altijd dezelfden, die weerom kommen naar 't hoge gebouw, altijd dezelfden. Neem nou Aaltje Bakhuis, die met ansichtkaarten liep en die in de Graaf met die aangewaaide vent van haar Heintje de Bult heit afgemaakt, om z'n mars met negocie te bekommer en toen weggekrooien en in 't water gemieterd. Weet je 't nog Chef?’

‘Ja als de dag van gister... met peper blindgemaakt en toen toegestoten met een stuk ijzer in z'n ribben en op z'n kop geslagen.’

‘Juustem. Nou, die Aaltje, vroeger een lieve meid op logement, een bar lieve adder, Chef, die zit nou veur de vierde maal. Over twaalfjaartjes komt ze los, want acht zijn er om. Meeste kans is, met heur voeten vooruit. Want ze is onderhand oud geworden, 't hellejong. Eerst had ze een koopman z'n ansichtkaarten afgegapt. En toen gong 't om vechten met nagels en haarspelden in een poldergraver z'n ogen. En toen... wat was het toen ook weer. O ja, de brand gestoken in een hooiberg fevers in Blokland en nou moord op een arm onnozel bultje. De plakspies trekt.’