Omnibus

XXXIV / Zo oud en zo kwaadaardig

Piet Miltenburg is een van dat slag ouwe boeren, dat op een keer vergeten is dood te gaan, maar óók vergeten is, dat hij nog leeft. Z'n ooglellen zijn ontstoken en branderig, dat geeft aan z'n wezen iets melaats, waar je een vuile smaak van in je mond krijgt, door 't aanzien. Piet Miltenburg is vroegerjaren nogal wild en rabauwig van z'n eigen geweest; daar was geen stoepmeid die 't er harden kon. En deswege heeft God hem gestraft met de stramheid te jagen in zijn ondeugende botten. En zijn onthouwen is hem ook al ontnomen. Over z'n werf toert een hoogpotige sterke stoepmeid, dartel langs zijn wezen met de roodontstoken ogen, kweelt liederen over liefde en vrijplezier, maar Piet Miltenburg kan 't niet meer waarnemen. Hij is al geraakt van de dood; maar Hein heeft er een hortje naast geslagen. Alzo is zijn straf. Als een vermulmd stuk hout dat op de aarde ligt te vergaan, zó is zijn ouderdom. En ook z'n tong zit vast; dat is nog van het laatste beslag. Om alleen maar ‘morrie mannen’ weerom te zeggen, staat hij armtierig

[p. 125]

naar asem te happen. En eer in zijn knekelenhand twee halfjes geklemd zitten, een voor Chef, een voor Jochem, eer hij het dure geldje gevist heeft uit z'n knip, heeft Chef er al genoeg van. Want zo'n ouwe koolstoof kan ineens afsterven, in z'n hijgen blijven, en dan zit je maar raar te kijken met zo'n lijk op de werf.

Jochem grijpt naar het geldje en de dooie tak met vingers eraan valt op z'n arm. Het koppie nijgt over naar Jochem z'n zware nek, er gaat een dribbelbeweging door 't karminkele lijf, Piet Miltenburg gaat wat zeggen, maar 't moet gefluisterd zijn. De stoepmeid mag het niet horen; alleen Jochem. Er komt schielijk wat oud vuur in die oogjes, oud ondeugend vuur. Wat hij zeggen wil, wordt voorafgegaan door zeer gerochel. Z'n handje wijst, als 't oordeel, naar Gezina heur huis. Maar Jochem weet rap de twee halfjes af te pakken en laat z'n arm zakken als een lap lood. Hemelse help, daar was Piet Miltenburg haast gevallen.

‘Ik weet het al, ouwe marmot. Vertel 't me maar niet. 't Is zó al mooi.’

De ouwe marmot grijnst. Een stuk pleizier is van z'n avond af, 't geluk van leed uitdragen. En die twee bedelaars ontsnappen hem, z'n geldje is hij kwijt, maar niet z'n verhaal, het boze nieuws dat hem zo hoog zit.

‘Die vent stinkt,’ zegt Jochem oprecht en hij vergeet z'n eigen bedelaarslucht, waarom hij in de straten van de stad gemeden wordt. Ja, die vent stinkt. Chef kijkt nog eens om, en ziet, hoe het canalje naar 't achterhuis scharrelt, overal steun zoekend met de dunne vingertjes.

‘Zó oud en zo kwaadaardig,’ zucht Chef, ‘die mooie meid zal nog heel wat te verduren krijgen van het volk hieromtrent.’

‘Mot ze 't maar laten.’

‘Wat gebeurd is, is gebeurd en laat zich niet keren. Als je moordt of fevers de brand in steekt, dan ga je d'r an, maar op 't lest kom je toch nog de kast uit. Maar zo'n jonkie... nooit. Als Piet Miltenburg honderd jaren wordt, zal ie er nóg van schenden. En dan straks... dat onnozele keind zonder vaar...’

‘O ja Chef? Gaat het weer over een keind? Heb jij soms een keind? Schaam je eigen maar niet, ouwe lekkerbek, zeg 't maar gerust aan Jochem.

Maar Chef hoorde hem al niet meer sarren en zei zachtjes, hij zei 't eigenlijk maar tegen zichtelven: ‘alle kwaad is af te boeten, maar dat niet. Ze zeggen 't heur nog na in het graf, de donderhonden. Ze azen op het jonge leven, als de honden van de Baron achter 't haas. Al zijn ze eigens ziek en uitgedroogd van d'r kwaaiigheid, de donderhonden!’

‘Man, maak je zo nijdig niet, wat gaat het jou an?’

‘De donderhonden!’

Jochem gaf het op, want hij kende dat onnutte liedje zonder ende. Zoiets kon bar lang duren bij Chef, sommige dagen wel een buurtschap ver. En ze mochten er eens om vergeten, bij Govert de Bie achterom te gaan: Govert

[p. 126]

met het harmonium geheten. Die naam had Govert bekomen met in z'n jonge jaren, als daggelder, overal een harmonium mee te slepen. Hij, die als knecht slapen moest op de til boven de koeien, in de wasem van veertig herkauwers, had nooit groter tierigheid gekend dan psalmenkwelen in de winteravond boven de stal. Tot stichting van koei en mens. Naderhand is de barre vromigheid er een hortje afgegaan, want Govert speult rechtevoort maar één uur per avond op 't kermmachien en hij leest nog maar drie kapittels per dag uit het Boek.

Dat zijn de moderne tijen, zegt Govert z'n vader, die fevers tegen de Lek aan boert en daar in eigen huis voorganger is van een eigen geloof. Ook Govert heeft nog getracht, dominee te worden op Artikel Acht, maar ze zeggen dat hij niet bijbelvast genoeg was want... hij heeft Mozes en de Profeten niet genoeg uit elkaar weten te houden. Dat was bij Aart de Pauw in Heeswijk; 't gong maar over honderd en tachtig gulden uit het kabinet en hij heeft er twee maanden voor in de Gansstraat gezeten. Iedereen weet het, tot de kinderen toe. Maar Govert hoopt ervan, dat niemand het meer weet. Zéker de vreemden niet. Daarover moet dan ook geen praat meer gemaakt worden, vindt Jochem, want 't is lang geleê en tegenover die honderd en tachtig metalheken die hij gegapt heeft, staan er wel honderdduzend, waar Govert sindsdien van afgebleven is. Omdat hij zo goed de Gebojen kent en omdat het in de Gansstraat heel niet gezellig is voor een boerman. Daar heb je niet eens een harmonium, en dát twee maanden lang. En omdat Govert vandaag de dag zo zuiver eerlijk geworden is, daarom hoort hij graag vertellen van dieverij en moord, politie en gevangenis. Dan groeit weer het besef, hoe goed het is, de Gebojen te houden en uit de Gansstraat weg te blijven. Aan de slechtheid van anderen, heeft Govert waarschuwing, om braafheid te betrachten. Daarom is er geen slechtigheid ter wereld denkbaar, of Govert hoort er danig graag praat over.