Omnibus

XXIX / Het geloof der rijken

Chef en Jochem gaan de zeven huizen maar node voorbij. 't Is immers zonde van de verloren kans. Ze kunnen daar teksten bekomen, maar geen centjes. En om centjes is 't begonnen. Jochem zegt, dat hij 't maar raar vindt. De roomse boeren denken er zus over, de dolerenden zo, de zwartjannetjes weer anders. Maar allegaar leven ze als grote geldhebbers, allemaal houden ze koeien en keuen en winnen ze geld uit zuivel en aardgewas. Hun behuizingen lijken op elkaar, hun karren, hun vee, hun paarden en zoggen; hun koppen ook. Er schijnt nievers een geloof te bestaan, dat met de boerenstand niet is overeen te brengen.

Neem die zwartjannetjes. Met de zwaarste dominee zijn ze 't oneens, maar met het zuivelbedrijf niet. Lachen mag niet, maar scherp handelen wel. Waarom handelen wel en lachen niet en waarom is er nou nievers een mensensoort van godwelgevalhge boeren-komaf, dat zegt: handelen mag niet, boeren mag niet: lachen mag wél?

Jochem denkt maar zó: 't zijn allemaal boeren en 't boerenbedrijf zit er nóg dieper ingehamerd, dan al het andere willen en wouwen. En omdat een boer doorgaans alleen achter in het land staat met z'n eigen, daarom gaat er veel raar hersenwerk bij hem door elkaar draaien. Maar één vastigheid blijft: boer zijn is goed zijn; boer zijnde moet je boer blijven -. Ze verzinnen jaar op jaar, in de Lopikerwaard een nieuw en zwaar geloof, maar ze beginnen bij 't boerenbegin. En het boerenbegin is geld-hebben en koeihouden.

De zwartjannetjes hebben kortgelee nog ruzie onder mekaren gehad. Waarover? 't Is Jochem uitgelegd, door Piet de Bie, maar om het te vatten

[p. 114]

moet je een stuk steen in je kop hebben en dat heeft Jochem niet. Hij vatte het niet. Hij vat het nooit, waarom de afgescheidenen zich maar weer eens vrolijk afscheiden gaan. Allegaar zwarigheid omdat ze boeren-hersenwerk hebben. Neem een boer z'n koeien af... en 't beginsel ontvalt hem. Hij gelooft z'n geloof als boer zijnde. Is hij geen boer meer, dan past hij niet meer in 't hokkie. Zie Chef en Jochem aan. Mannen buiten de manier. Mannen die óver zijn. En dus niet meer passen in kerk of kluis. Want waar ze gaan, daar stinken ze. En wat er gepreekt wordt, dat is voor houders van koeien en niet voor houders van hoofdluis. En 't kerkezakje dat gaat rond om centjes op te halen. Hoe kan nou een bedelaar, die op de wereld is om centjes op te halen, rustig verduren dat het kerkezakje óók centjes ophaalt en ja... ophalen komt bij hem. Dat is nou net zo gek, wanneer als de dominee een koei liet brengen bij de houders van koeien. En om te luisteren en te bidden moet je een zondaagse jas hebben en schoenen met elastieken schachten. Maar als ze niet schietijk een rechtvaardig en weldadig mens tegen komen, hebben ze over een paar weken niet eens meer een daagse jas en lopen ze op hun zolen van God.

Daarover zijn ze 't samen eens. Grondig. En de bruine pater die ze tegen komen? De tenen steken door z'n sandalen heen. En zwaar is z'n kleer, ongemakkelijk zwaar voor hartje zomer. Er is nog een boer bij ook, Marinus Stravers; ze zijn zogezegd op schooitocht.

‘Zo jongens, óók op termijn?’

‘Eerwaarde, wat is dat - termijn -?’ want Jochem heeft er aard naar, alles te willen weten, wat geweten worden kan.

‘Op gezette tijden rondgaan om leeftocht.’

‘Dan zijn wij al z'n leven op termijn, Eerwaarde, waar Chef? Maar wat krijg je nou al zo?’

‘Och, zo van alles, hè.’

‘Verder gaan, Pater?’ vraagt Rien Stravers. Die Rien is zeker grogtsig van zijn eigen. Maar de Pater heeft nog wel even tijd. ‘We bekomen koffie en groene erwten, en suiker en boter en zo...’

‘En zeker veil geld. Voor u.e. slag volk hebben de boeren centjes zat op de plank.’

‘Geld nemen we niet aan. Alleen, als 't moet, met de opdracht erbij om wat leeftocht van te kopen.’

‘Affijn... wij kopen er ook allenig maar leeftocht voor. Want er schiet niet veel overig, vader. Maar wat ik vragen mag, waarom bedelt u eigentlijk, Eerwaarde? Is er gebrek? 'k Docht dat jullie soort volk...’

‘Wij? Jij dacht natuurlijk dat we in 't klooster maar fijn ons buikje zaten te smeren? Ja, kom er maar voor uit, 't is een bekend liedje op een oud wijsje. Maar wij bedelen niet, omdat er anders geen eten zou zijn, maar omdat wij 't ons allemaal voorgenomen hebben. Hoor eens...’

[p. 115]

‘Ja Eerwaarde.’

‘Bedel jij soms graag?’

‘Och, wat zal ik zeggen, bunzig ben ik er nog gans niet van.’

‘Neen, neen, ik bedoel, zou jij je niet liever zó kunnen roeren in de maat schappij, dat je niet hoefde te bedelen?’

‘Wis en donders, Eerwaarde, weet u.e. soms...’

‘Wacht even. Je bedelt dus niet voor je pleizier. Ik ook niet. Vast niet. Tóch doen we 't. Begin je 't nu te begrijpen?’

‘Geen luis begrijp ik er van. Allenig, onze Chef is net zo. Die zee vandaag nog: as ik zo rijk was as de koningin, dan was ik nóg rijker as de koningin, want dan hieuw ik niet op met bedelen. Hoor je dat, Chef? Eerwaarde zegt, hij hoeft niet te bedelen, hij doet het toch en hij bedelt toch niet graag, snap jij dat, Chef?’

Chef zegt allang maar: ‘nee, Pater’ en hij kleurt een beetje in z'n stoppelen. Maar Chef vat er eigenlijk toch wel wat van, alleen, Chef is er de man niet naar, om het offer te praten, waar Jochem bij is, de onte spotter. En daarom laat hij 't de pater maar vertellen aan Jochem, waarom een mens bedelen gaat, zonder honger te hebben en zonder 't graag te doen.

‘Eerwaarde,’ zegt Jochem, na de uitleg, ‘'k heb er nou tenminste 't staartje van vast. Allenig, ik zeg maar: u.e. had dat nooit motten op je nemen, want daardoor wordt het voor mijn en m'n maat maar weer slechter langs de weg. En wij doen 't, omdat we motten. Van nooddruft, om niet te verhongeren. Mensen heb medelij! Hier staan zij aan zij, twee arme loeders zonder geld, 't is met ons zo slecht gesteld, 'k heb m'n geldje uitgeteld, geef wat an de arme man, ieder die wat geven kan; mensen wil uw mildheid tonen, de Heer hierboven zal 't u lonen. Is 't waar of is 't niet en waar? En nou zeg ik zo... als jullie nou geen honger lijen, wat doe je dan met al dat eten?’

‘Opeten.’

‘Maar dan leef je maar goedkoop, Eerwaarde. Dan kan je veul overhouwer. En wat doen jullie nou, met wat jullie overhouwer?’ wou Jochem graag weten.

‘Weggeven aan de armen en goede werken stichten en onderhouden.’

‘Missie, waar?’ vraagt Chef.

‘Juist, ook de missie.’

‘O zo, Eerwaarde, jullie geven 't dus an de armen? Ik doch echtig altijd: Eerwaarden, die zijn veur ons armen zoveul as keinderen. Geven doener ze niet. Maar als Eerwaarde nou toch geeft an de armen: Chef, jij bint rooms... steek je hand uit.’

Maar dat dierf Chef niet. Rien Stravers moest toen (de pater commandeerde dat zo) een stuivertje aan Chef geven en toen nog een stuiver aan Jochem. Chef stond met z'n kop verhanseld omlaag.

[p. 116]

‘Ik bin niet rooms,’ zei Jochem toen hij 't stuivertje eerst goed vast had, ter verklaring.

‘Maar ik wel, vrind,’ zei de pater en hij wou doorgaan.

En laat me toen toch die Jochem, die handige centenvanger Jochem, ineens wat raars in z'n kop krijgen. Hij gaat over z'n zak en... kijkt op, heeft een vierduit in z'n handen.

‘Koop daarveur een half pond zout, veur wie nog armer zijn dan wij,’ zegt hij beschaamd. En dan, om tegenover z'n maat te blijven wat hij is, de onte spotter, zegt hij achterna... ‘en dat koop je bij Hanne Kaptein, Eerwaarde, met de compelementen van mijn en van Chef.’

De pater vat het ernstig op. Bar ernstig. De vierduit neemt hij zowaar aan. ‘God lone 't u,’ zegt hij kloek, ‘maar Hanne Kaptein zal misschien wel nooit meer zout verkopen mannen, want Hanne heeft deze namiddag een beroerte gekregen. Ik ben er geweest, ik heb haar bediend.’

‘Een beslag, pater?’

‘Ja. En kwaad aangekomen ook. Schrik jij zo? Is 't soms familie?’

Chef vermag alleen nog maar wat te stamelen en hij weet niet krek, hoé gauw hij wegschorrelen zal, verder de dijk op. Maar Jochem nijpt hem in z'n arm en zegt: ‘Chef, kul hoor. Zulksoort zalen zitten allang in je bloed. Da's een klonter, die naar je hersens vliegt en dan... bom... daar leg je. Daar kannen wij ook niks an doen.’

Waarop Chef antwoordt... ‘toch is 't lee. As ze nou zó maar niet afsterft.’

‘Och man, onnozele hals: een mens gaat zó maar niet hemelen. Hanne Kaptein?! Die mot kapot-geslagen worren, eer gaat ze niet. Die is veuls te geweldig. Die kan met d'r dikke kont de hemelpoort ommers niet deur. Allé Chef...’

Chef glimlacht. Net een schaap, die Chef. 't Is een spul, 't is een spul. Je loopt maar zonder erg over de wereld, van Schoonhoven naar IJsselstein, en 't leven en de dood speulen onderwege petje pieë. Ze blijven er, ieder op zijn eigen manier en luchtig doend tegen elkanderen, toch nog een beetje vervuld van, en daar zijn ze alweer beland bij Bart Brok, Bart die teringkoeien opkoopt, keelt, en als best vlees weet te verkopen in de stad, waar de mensen van goei vlees evenveel verstand hebben als een ekster van scherpschieten.

Bij Bart Brok zitten ze te schutjassen. Op de klare dag schutjassen, dat is maar kwaaie manier. Dat zal je bij een boer nou nooit beleven. Bart met z'n knecht en twee koeienkopers uit Benschop, woeste kerels met bruine tanden en lijven als ouwe zoggen. 't Kost Bart Brok veel. Hij verliest knap en 't gaat grof. En 't kost hem nog een stok kaarten ook, want ze slaan hard op de tafel en nijpen de kaarten krom. Bart ook, maar dat keert of hort niet; Bart verliest. Hij is met z'n knecht, de zevende boom van twee en halfpond al kwijt. Een gulden per streep, da's duur schutjassen.