Omnibus

XXV / Het overpad betwist

Jan Spelt zegt, dat een overpad bestaat voor de Wet, als 't dertig jaren belopen is en dat Giel die plank weerom moet leggen over de sloot. Die plank (waar Giel handig een keuenkot mee had willen dichten) die plank is van 't overpad; zogezegd van niemand. Maar Giel de Pater heeft van z'n ouwe moeder vernomen, dat haar vader die plank daar eigens neergelegd heeft, toen Jan Pelt nog niet bestong. 't Is dus de plank van Giel en Giel heeft er knaphandig de verwaterde enden van afgehakt. En nou gaat hij er de zaag in zetten ook.

‘Je kan verroesten!’ schreeuwt hij naar z'n gebuur, de enige die hij heeft op het wijde polderland, ‘je kan borsten! Als jij een overpad hebben wil, heb je 't netjes te vragen aan mijn!’

‘En ik gooi het voor de heren, verdommeling! Gierige mieter... ruzie maken om zo'n dooie half verrotte plank! Zorg jij maar beter voor je koeien; zorg maar dat je niet zo veul op de markten zit en thuis bent, als ze kalven motten. Da's eer nodig. En er is meer mee te verdienen, dan zo'n onnozel stuk hout hier weg te roven.’

En daar staan nu de twee schooiersventen bij. Wat moeten zulke mannen van onderop toch eigenlijk wel gaan denken van de mensen die netjes in huizen wonen, land beheren, vee houden, gezinnen bestieren...? Ze staan er een beetje onwennig bij. Ruzie is een kwaad ding. Als je partij kiest voor de een, verlies je als klant de ander. En daarom zeggen ze, alsof ze er niks van gehoord of begrepen hebben, minzaam: ‘morrie mannen!’ en ze houden hun klavier op. Maar de ruzie is nog pas aan 't begin en wie genie heeft om een ander eens knap uit te schelden, wil maar liever niet afgeleid zijn. 't Is daarom, dat Chef en Jochem gaan begrijpen; hier moeten twee woeste partijen verzoend worden. En Jochem neemt het woord op.

‘Van wie of die plank is? Die plank is van mijn.’

‘Wat?’

‘Van mijn, zeg ik. En van de postbooi en van de vroedjuffrouw en van

[p. 99]

de keuensnijder en de knors, de lappenkoopman, de meelmuis, de zakkenkoopman en van ons allegaar. Hoe motten we anders naar jullie toekomen, zonder die plank, of een andere plank?’

‘Dan blijf je mijnentwege maar weg,’ vond Giel de Pater.

‘En anders betaal je d'r eigens een.’

Jan Spelt vond dát nu toch ook. ‘Die 'm gebruiken motten er veur betalen. Da's maar recht.’

‘Ziezo Chef, ze zijn 't dáár alvast eens over met elkanderen. Dat is wát gewonnen. Kijk, en nou zeg ik maar zo... wat is nou zo'n plank waard?’

‘Drie guldens zeker.’

‘Nou. En Giel zegt, dat 't zijn plank is. Laat Giel dan z'n verrotte plank hebben, Jan Spelt... en dan kopen jullie saam een nieuwe plank. Een daalder de man, 't is te geef veur al 't gemak.’

‘Jij kan mooi praten, Jochem, maar betaal jij de daalder?’

‘Ikke? God bewaar me d'r veur. Want of er nou een plank leit of niet, da 's mijn gien daalder waard.’

‘En veur mijn is 't geen gemak.’

‘En veur mijn ook niet.’

‘Nou, as 't dan wederzijds geen gemak is, dan is 't ook niet nodig om er woorden over vuil te maken, onder geburen.’

‘Maar recht is recht!’ brieste Jan Spelt, die 't niet opgeven wou.

‘En de wet is de wet, waar Chef? Maar as je met dat verhaal van een plank van drie gulden bij 't gerecht komt, lachen ze je nog uit ook.’

‘En tóch zal ik m'n recht hebben!’

‘Nou goed, klaag mijn maar an als dief.’

‘En dat za'k niet nalaten ook.’

‘Mensen nog an toe, 't lijkent wel een moord. Alles om een plank van drie gulden. Twee rijke boeren, die niks geen buren hebben, dan mekaar,’ hernam Jochem.

‘Maar d'r zit meer achter, dát vat je zo. Hij tempteert me al lang genog. En z'n keinderen...’

‘Allé, dan maar naar 't gerecht. Maar één ding dat zeg ik nog en daar waarschouw ik jullie voor... as je gaat rechten om een plank van drie gulden, dat kost drie duzend.’

‘Wat?’

‘Drie duzend! Zouen jullie 't nou liever maar niet bijleggen?’

Giel de Pater stond te kijken, als een die een zonnesteek gekregen heeft. En Jan Spelt wou 't niet geloven. Maar 't was zo, zei ook Chef; dus was het zo. ‘En Jochem?’ vroeg Jan Spelt: ‘as ik 'm stil verrekken laat met m'n plank?’

‘Dat kost niks. Allenig wat ongemak veur mijn en m'n maat, en de vroedvrouw en de keuensnijer en...’

[p. 100]

‘Ja, dat verhaaltje ken ik al. Maar wie een plank nodig heit, mot er dan maar een leggen ook.’

‘Zo... en heb jij de mensen óók niet nodig? Als je vrouw in de kraam leit, als je de keuensnijer hebben mot, als de veearts net bij je gebuur is en... als ik en Chef je goeie raad motten komen geven. Allé mannen, als wij d'r nou nét niet geweest waren, dan zaten jullie al mooi in de grijpvingers van twee affecaten. Dat had meer gekost dan drie gulden.’

‘Jochem,’ zei toen Jan Spelt, ‘je heit gelijk. Maar ik doen het toch niet. Ik wil niks meer samen besteken met die schijtvent van hiernaast. Eigens gaan ik 't betalen, eigens zal ik de timmerman een plank laten neerleggen.’

‘Neerleggen! Neerleggen? En op mijn grond? Nooit, verstaan!? Ik mot geen planken van jou op mijn grond, verstaan?!’

‘Nou, dan weet ik 't,’ opperde Jochem. ‘Jullie leggen alletwee en halve plank uit en dan slaat elk een paar binten in de sloot om de enden te schragen... klaar is ie. Dan ligt jou plank niet op Jan Spelt z'n grond en Jan Spelt z'n plank niet op jouw grond.’

Waartoe echtig besloten wier. En nog die eigenste dag uitgevoerd. D'r is druk om gelachen naderhand in Lopik-Kapel, maar een elk was er mee gebaat. En de affecaten hebben er geen herenhuizen van gebouwd, zie je. Door zulk soort wijze raad kregen Chef en Jochem vermaardheid, als mannen zijnde, waar een mens nog wat van leren kon in 't gerede.

Ze vroegen na deze bevrediging, aan Giel de Pater hun centje, maar Giel wou voor z'n gebuur, die nog aan de overkant van 't water stond, niet krek weten, wat hij zou afschuiven. Daarom gingen ze mee, naar 't achterhuis, alwaar de vrouw altijd bedelaarscentjes voorradig heeft, in een blank geschuurd busje van kalverenzalf.

‘Zo heit die onte Jan Spelt netjes z'n zin niet,’ zei Giel de Pater, bar tevreden. ‘Die wou mijn dwingen, mannen, omdat ik om m'n recht kwam.’

‘Je heit groot gelijk,’ vond Jochem, ‘en je mot je maar nooit laten begraven aleer je dood bint, dat zeg ik.’ Ze bekwamen een vierduit; dat is een knap stuk geld.

Toen zei Chef (en hoe kán een mens zo lomp zijn), hij zei: ‘Giel, de keinderen spelen zeker samen, hè? Veur de keinderen is 't ook wel aardig dat er nou weer een plank komt.’

‘Docht 'k niet, daar heb je Chef weer met z'n keinderen. Baas, daar he'k wat om te verduren. Die is bezig keinds te worren, vat je? Natuurtijk speulen de keinderen niet met elkaar. Wat denk jij wel, stomme koei, keinderen van doodsvijanden, hè, Giel de Pater, nou die speulen toch nooit met elkaar!’

‘Ik docht...’

‘Jij heit gien verstand van wat je zegt, waar Giel?’

‘Nou, een enkele keer speulen ze nog wel met elkaar. Maar 'k zal er achterheen zitten, dat 't niet meer beurt. Want dat geeft nou gien pas meer.’

[p. 101]

‘Maak je gauw je halve plank?’

‘Vandaag aan de dag.’

‘Adé dan. En wees bedankt.’

Buiten het huis van Giel de Pater weerom, keek Jochem Chef bar vuil aan. ‘Jij met je keinderziekte, jij zou een mens nogeris straatarm maken. Aan de bedelstaf helpen, zegt het volk dat in de huizen woont. Maar 't is erger... jij maakt nog van ons bedelaars, die d'r eigen handen kennen gaan opvreten. Natuurlijk speulen morgen aan de dag de keinderen weer met elkaar. Al lee er heel gien plank... ze zouen er toch over kommen, met een stok of met takken. Maar neem nou van mijn an, leer een mens waar je wat centjes van schooien wil nou nooit of nooit, dat ie bezig is z'n eigen met iets te verneuken. Laân die stomme hufters toch in d'r waarde. En... wij gaan alvast de ouwe plank over, als ie nog lang genog is.’

Dat ging nog krek. Chef zou z'n voet er op zetten, dan kon eerst Jochem er over. 't Kostte Jochem op 't lest nog precies een nat poot. En omdat hij zeker docht: bij Jan Pelt maakt Chef stukken, trapte hij aan de overkant de plank in de scheisloot, en riep tot z'n maat: ‘Loop jij maar vast naar de dijk; ik kom!’

Hij kwam. Chef stond trouw te wachten. Chef wier moei en er morrelde wat tegen Jochem in z'n kop. Maar Jochem gaf dan nooit vat tot tegenspraak. ‘Ik bin een dubbeltje rijker voor ons samen. Knap hè? Als jij d'r naar toe gegaan was, had je aan Jan Spelt gevraagd, wat of ie doen zou met z'n halve plank, als z'n meidje ('t jong zal nog amper zindelijk zijn) over twintig jaar trouwen zou willen met een van die serpenten van Giel de Pater. Niet?’

‘Zoiets zie je toch dukkels beuren.’

‘Verdomd! Docht ik het niet? Chef, op jou wordt nog eens een kettinghond losgelaten!’

Chef sjokte maar verder. Een betere maat dan Jochem vond hij tóch ommers nievers. Dat weet Chef goed. Want elke keer als hij ander bedelvolk langs de weg ontmoet, kijkt hij 't aan met ogen die vragen: zou ik met jou, of met jou, een heel leven lang over de baan hebben kunnen lopen? Aan allemaal hortte wat. De een was wantrouwend, de ander niet te vertrouwen in 't eerlijk samen delen. Er waren grootsaards bij met lef (of ze soms heel wat te schaften hadden in de wereld) en onte vuiliken, die met keinderen niet te vertrouwen waren. Maar 't meeste volk dat hij tegen kwam op de dijken of in de logementen, was zodanig stomp en lomp en goor, daar zou Chef geen aanspraak aan hebben kunnen bekomen. En lui die onder de hoofdzweren zaten, daar had hij 't ook niet op. Maar... belten nog minder. Belzen waren in z'n ogen alle mensen, die ievers uit het zuiden kwamen. Meestal halve paardenmarchands die en passant vuile ansichtkaarten aan de daggeldersjongens verkochten, of liedjes leurden. Ze zijn die eigenste dag nog zo'n stel gepasseerd, even voorbij de stichten van de twee ruzieboeren.

[p. 102]

Die zongen voor de kost. Twee kerels en twee meiden. Hoge meiden; in 't geelvlammende haar brutale sierkammen. Ze roken naar een slagerij, waar een vers geslacht beest open hangt.