Omnibus

XIX / De dood gaat voor

Ineens stond het voorend van de stoet stil. Met horten en rukken ook het achterliggend gerij. En 't zingen hieuw stil. Wat was daar? Tegenkomers op de weg, of fevers de dijk gestremd of een brug onklaar? De paarden begonnen al te klauwen, er wieren roepen over ent weer vernomen, maar muurvast stond de stoet.

Chef en Jochem, die wilden daar het fijne van weten. En voor 't eerst die dag liepen ze een eindje op hun pad terug, van IJsselstein af. En daar pal tegenover de kop van de trouwstoet, die voor hen zo voordelig was geweest, stond een groene bolderwagen, de ketting omwonden met strooiwis. En op die wagen, vier boeren in 't zwart, met verwaaide bar hoge zijden hoeden op en witgeschuurde klompen aan. Ze zaten op een lijkkist. Op de bok Zacharias Neuteboom van Knollemanshoek in de Achtersloot, de geklompte poot nog driftig op 't paard z'n kont, gereed om d'r op in te

[p. 73]

krossen. Bastiaar Six zat, als een woestgemaakt beest, naast Aartje en Aartje beefde. ‘Uit de weg! zeg 'k nog 'ns, of d'r vallen hier slagen!’

‘Nee snotjong! Wij brengen een lijk naar 't ouwerhuis. Jullie motten teruguit!’

‘En wij zijn een trouwstoet! Nooit, verstaan je, nooit gaan wij uit de wege!’

‘We staan, waar we staan. Tot de politie komt. En dan wor je op je trouwdag nog opgebrocht ook, Ba; 'n jong dat nog niet droog achter z'n oren is, met een keind uit de schoolbanken. Schaam je eigen!’

Maar hij, die zich behoorde te schamen, wier op dat woord zódanig giftig, dat hij van de tilbury sprong, om Zacharias Neuteboom met het dikend van de witte trouwzwiep te gaan afdekken. Chef en jochem gongen maar wat opzij ; waar slagen vallén is 't al z'n leven kwaad geweest voor een bedelman. En eer Bastiaar 't gevecht had kunnen openen, waren daar al dozijnen van hem toe komen lopen, sterke meelmuizen allemaal, met schoeren breed van 't zakken dragen, en ze hielden hem vast.

‘Bas, gelijk... dat heb je. Maar slaan nou niet. Denk an Aartje, ze leit al bekant van d'r telvers. We tallen die lomperiken met d'r wagen opzij zetten, met z'n allen. Kom!’

Maar dat was beter beloofd dan gedaan. Want Gerrit Kloot, een van de vier die met rouwneusdoeken op de lijkkist zaten, boog z'n eigen voorover en beloofde: ‘Wie an de wielen van deel lijkwagen darft kommen, steek ik 't hart af.’ En in z'n vuist hieuw hij een boerenscheemes, waarmee wat te doen valt.

Daar stonden ze. Vooruit ging niet. De Lopiker wetering ligt hoog en er is bekant geen berm. Van de landzijde loopt de berm van de dijksloot zó steil omlaag, dat uitwijken ook daar niet op doenlijk is. Een van de twee moesten ze teruguit; het leven of de dood. En wie zou 't wagen, die kar te verzetten, waar vijf woestgeworden boeren met messen op zaten, tot steken bereid? Men moet weten, vóór ze van 't sterfhuis vertrokken ('t gold hier een melkknecht die ver van z'n ouwershuis, in Booreft namelijk, gevallen was onder de hooibergkap), vóór ze bij de boer gunter wegreden, was er een goed glaasje geschonken, om de verdrietige ziel wat te smeren.

Al evenzo in het trouwhuis, bij Aartje heur ouwelui. Daar was al menige stopfles geleegd, op 't welslagen van dit nieuw gezin, gelijk dat pas geeft. En daarom wilden ze maar geen van allen van rede weten.

Die op de bolderwagen zeggen: ‘een lijk heit overal voorrang, de koningin eigens gaat nog uit de wege voor een lijkstoet.’

En de mannen met de versierde zwiepen weten weerom: ‘Een lijkstoet, da's andere praat; maar jullie bennen geen lijkstoet, jullie brengen allenig maar een lijk weg. En wij zijn met veertien span gerij; jullie met een.’

‘Een lijk is een lijk.’

[p. 74]

‘En een trouwstoet is een trouwstoet.’

‘Maar 't is niet eens een trouwstoet. Jullie toeren maar wat. En dan... wij kannen wachten!’ Een van de vijf komt op de wieldom staan en wipt stram op de grond. Hij wil naar Tobi, naar de diender. Maar wacht even, dat gaat zo maar niet. Alleen, tussen een muur van bruiloftsgasten in, is hij niets waard, zélfs met z'n mes niet.

‘Eén hebben we de tanden al uitgetrokken!’ roepen ze overmoedig, en keilen 't afgepakte mes de wetering in. En z'n tabaksdoos er achterna.

En is dit het sein geweest? Als een troep mieren kruipen ze, van achter en van voren tegelijk, op de boerenkar. Wel met twintigen. 't Gevecht duurt maar even, boven op de kist. De messen vliegen in 't rond als in een oorlog; binnen tien tellen zijn de tegenstrevers, ook de voerman op z'n bok, gans ontwapend. Blauw van kwaadheid, zijn ze tot overgeven gedwongen. ‘En nou terug!’ wordt geroepen van de kar. Bastiaan eigens is 't, die de oldenburger bij 't bit vat, en terugvoert, met heel de last van rouwende en feestvierende boeren en molenaren er op, naar 't uitpad van de hofstee die daar ligt; de hoeve van Piet Verkaaik, alwaar Adam en Eva van steen, op Franse wijs met holle ruggen, op de inrijpilaren staan. En toén eerst kon de trouwstoet op z'n feestrit passeren. Tenminste, als de vijf op hun bolderwagen toen toegegeven hadden. Maar dat deden ze juist niet. Want eer Bas weer goed en wel op z'n versierde tilbury was gesprongen, naast Aartje dat beschaamd en ingedoken op 't weerbord leunde, rillend als een zieke vogel, stond het lijkgerij al weer midden op de weteringdijk.

Overnieuw kwamen ze van de twee zijden zo dicht mogelijk bijeen, paardenkop tegen paardenkop. ‘En wie ons nou nog durft aanraken!’ riep de voerman woest, ‘hum smijten we 't lijk veur z'n voeten, verstaan! Vuile schenners!’

‘Mannen!’ riep Bastiaan, ‘ze staan weer voor 't paard z'n poten!’

Toen leek het, of de strijd weer zou gaan aanvangen, maar waarlijk, de boeren achter op de kar grepen de kist al beet. En dáár had Bastiaan dan toch maar ontzag voor en z'n feestgangers ook.

‘Wachten!’ commandeerde hij, bekant stikkend van ergernis, want van de lijkwagen af wieren vuile scheldwoorden naar z'n kop gegooid, vanwege dat hij zo schielijk (en zo jong nog) met een keind gong trouwen.

‘Trouwen met z'n drieën; schaam je eigen!’

En 't was toen maar goed, dat mijnheer Koekkoek den huis uit kwam lopen. Chef, die hem komen zag, sjokte 'm al tegemoet.

‘O meneer Koekkoek, kom d'r is gauw bij! Ze steken met messen en ze gooien met doodkisten! Zeg u maar gauw een woordje, dat het over mag zijn!’

Mijnheer Koekkoek, de paarden recht over elkander ziende, begreep. Hij ging, met Chef aan z'n zij, bedaard al de veertien trouwgespannen langs

[p. 75]

en zei overal een hartelijk zegje, dat laat zich verstaan. En toen wieren na wat praten over en weer, al die gespannen terug geleid, de werf op van ‘de Posthoorn’.

‘Hurt!’ zei Zacharias Neuteboom gram en de vijf, met hun lijk, reden verder. Hunne messen waren ze kwijt. Jochem stond nog daar, waar de halsstarrigen elkaar het voorbijgaan belet hadden en waar het paardepad wild opengeklauwd was van de ongedurige hoeven. Hij had, onderwijl mijnheer Koekkoek, met Chef als een kit er aan hangend, de trouwgespannen was afgeweest, meelijwekkend z'n rouwbeklag bij de vijf gemaakt. En zij daar op hun wagen, woest nog, zij wilden wel tonen dat zij goeie mensen waren, heel wat betere mensen dan die loeders uit de trouwstoet: ze gaven om 't rouwbeklag, allemaal wat centen uit de knip. Jochem telde 't na. 't Viel mee. Voornamelijk, omdat hij ze hartroerend had bijgestaan en gelijk gegeven. ‘De dood moet geëerbiedigd worren!’ had hij hoogdravend verklaard.

Mijnheer Koekkoek had met Chef een dispuut over de voorrang, onder 't terugkomen. Chef wist het niet zo precies. Hij was achteraf blij, dat ze ten leste van elkanderen waren, maar... één lijkwagen kan beter wijken dan veertien trouwgespannen.

‘En de eerbied dan, Chef?’

‘'t Leven gaat vóór de dood, meneer,’ zei hij peinzend weerom. ‘'t Leven heit de meeste rechten.’

‘Maar de dood, Chef, de dood overwint het leven ten leste toch.’

‘'t Mag zo zijn, maar jammer is 't, meneer Koekkoek, dat dat jongge trouwde paar op z'n trouwdag 't al most ondervinden.’

‘Och Chef... ze denken er zo diep niet over na en ze zijn bovendien half zat.’

‘Meneer Koekkoek, ik dirk zo, as ik dat meidje 'n keer ankeek, dat meidje docht er wél over na. As ze 't leven dragen onder d'r hart, dan zien ze fel in de toekomst. Dan is 't geen lieverjongen en vrijen meer, meneer, dan is 't heel wat anders geworren. Zo'n meidje, hè, haast eigens nog een keind, draagt bij zich wat bloedjong is, groot wordt, oud wordt en doodgaat. Wij, mannen op leeftijd, wij overzien het leven naar z'n uitenden; alzo een vrouw met kind in. Al is 't eigens nog een keind.’

Waarop Jochem zegde: ‘as Heintje tóch op 't lest voorrang heit, waarom zouden we dat dan niet willen weten? Da's dommigheid. Leven of doodgaan; doodgaan of leven... 't is algelijk. Je kan 't keren noch wenden, maar wie tijdig voor specie zorgt, voor de metallieken, die is 't kwaaiste nog niet af. En meneer Koekkoek, daar zorg ik nou veur. Ik heb van de bruidsstoet centjes gehad van wege 't huwelijkse pleizier en ook van die mannen bij 't lijk, ten respecte van 't rouwbeklag. Zo is het leven. Helder op.’

Mijnheer Koekkoek ging weerom en z'n huis in. Hij had de woorden van

[p. 76]

Chef nog in z'n oren tuiten: waarom zou je ze, zo vroeg al, laten ervaren dat de dood triumfeert? En Chef en Jochem trokken maar weer verder: naar IJsselstein. Daar waar tien jaar geleden brand is geweest, toen Gerrit de Gier, een broer van Jacobus, daar woonde, boert vandaag aan de dag Reinier van der Vlist, een daggelder van afkomst, die 't klaargespeeld heeft de dochter van z'n baas te trouwen. Als hij 't wéér moest doen, Chef en Jochem geloven vast dat hij eerder mee de dijk opgetrokken was om een cent. Coba Mel komt uit Polsbroek en daar, op ‘'t Huis met de Sleutels’, eigenlijk ‘Petrushoeve’ genaamd, is ze jong geweest en heeft ze liefde opgevat, of hoe zal je dat noemen, voor Rein. Daar in Lopik-Kapel wonen ze al van hun trouwen af, dat is negen jaren. Negen jaren. Waar blijven ze. Ze denkt daarover na, als ze Chef en Jochem achterom ziet komen. Negen jaren her kwamen die twee, precies als heden, elke veertien dagen naar ‘'t Huis met de Sleutels’. Eens hebben ze overgeslagen, dat was rond 't jaar vier of vijf, die hete zomers. Verluid wier, maar of 't waar is weet niemand, dat ze toen in de kast zaten vanwege dronken zijn, schooierij of zo iets. Wie weet er 't rechte van?

Vroeger kwam ook nog Jossie van Bladeren, ze zeggen een domineeszoon, met schuurpapier en kachelpoets. En dan nog Flip Koeienroes, die niet recht bij z'n positieven was en altijd raar met z'n kop liep te schudden, die schooide alleen maar zo'n beetje en had geen handelswaar. Van Flip wordt verteld, dat toen lij in Papendrecht stierf, de Staat een bonk geld van hem heeft georven. En dan liep er nog de Jonker (of die van adel was, dat is niet zeker, maar iets daaromtrent toch wel) en Hein Eenpoot, die altijd met ijzige verhalen van spoken en bloed rondliep. Allemaal zijn ze verdwenen, gelijk met de opkomst van 't nieuwerwetse boerenleven, met de maai- en wasmachines en de betonnen keuenhokken. Alleen Chef en Jochem zijn overig. 't Vreemde volk, dat zo eens opduikt en dan weer wegblijft, rekent ze niet mee en ook de zigeuners niet en 't andere kermiswagenvolk.

Alzo bleven Chef en Jochem, Jochem en Chef, zij alleen. Ze herinneren haar aan de tijd, toen ze als meidje alleen tussen de gebroers in Polsbroek woonde en daar voor vaders de kaas verzorgde. Daar heeft ze ook 't wringen geleerd, uit de fijne vingers van moeders die heen is, sedert achttien jaar. Wat is er veel veranderd rond haar heen. Alleen Chef en Jochem, de twee schooiers, zijn eender gebleven. En als ze mogelijk niet dezelfde slobberjassen dragen als voor negen jaren her, dan lijken die d'r toch bar veel op.