Omnibus

VIII / Het bange uur

‘O mannen, helpt mijn!’ riep ze benauwd, ‘gaan sebiet de baakster halen, maar gaan niet alletwee weg. Jezus Maria, 't is zo na, 't is zo na!’

En toen had je Chef moeten zien. Een vent van niks. Alle kracht d'r uit. Nét een slappedaan. Jochem is in zaken van nood een bedrevener mens. Hij wil al gaan, maar Chef vraagt beverig: ‘... en ikke dan?’

‘Jij?’

‘Jij gaat maar op je vingers kluiven en de vrouw niet misselijk maken met je gebibber. Jij bint, en dat zeg ik je nóg eens, nieverans nut voor. Dat zie je nou weer.’

‘Neeë Jochem, ik wil gaan. Laan me niet allenig hier achter.’

Waarop Jochem bars zegt: ‘Jij blijft, onnozel moedersjong!’ En hij is al weg, de sticht af, met zware overhellende stappen, zo een huzaar loopt. Want Jochem vindt zijn eigen thans bar gewichtig. Aan Chef denkt hij niet meer. Chef moet zich zelf nu maar beredderen. Hij heeft een doel! Een doel,

[p. 31]

gericht op een groot ding. Op lijfsbehoud van een mens; misschien hangt wel van zijn daad het voortbestaan af van twee mensenlevens. Misschien is dat wel voor 't eerst (en even staat Jochem stil, want er vaart een akelige schok door z'n botten) voor 't eerst, dat hij uittrekt met een nuttig doel.

En in 't daggeldershuis is door deze overkomst van hulp weldoende gelatenheid neergestreken. ‘'t Bedaart,’ zegt Marregie, met uitpuilende ogen als van een kalf in doodsnood. ‘'t Gaat over!’

‘Nou... en dan gaan ik maar wijderop, waar vrouw?’

Ze gooit zich overeind en gilt: ‘Nee! Nee! Niet weggaan! Ho dan toch!’

Ja, ja, wat moet een onbedreven manmens alleen dan doen? Wat is dat voor vreemdigheid? 't Is ommers over, 't is toch weer neergeslagen in d'r lijf? Wat wil dat vrommes van hem? Hij kan heur tóch niet bijstaan. Hij met z'n lompe, korsterige handen en z'n onwetendheid. En met een hartje als van een wezelhondje. Nou wil ze nog door den huis gaan lopen ook. En hij ziet toch, zóveel mens is lij nog nét, dat dat niet meer gaat. Dat ze d'r eigen overdoet. ‘Vrouw, maar blijf dan toch gerustig zitten,’ zegt hij benauwd, ‘jij fokseert je eigen.’

‘Maar de spullen, Chefoom, ik mot de spullen halen.’

Chefoom heeft ze gezeid. Ha... een oom. Hij is misschien iets als een stuk oom van een neef, van een neef z'n broer. En dán nog een oom die je maar liever niet en kent. Maar nou het leven haar naar de strot opdringt, nou is hij ineens van haar eigenst naaste bloed.

't Is ook zo benauwd rond haar en in haar. Chef, die 't niet vatten kan, voelt dát toch gewis: deze vrouw wiebelt een beetje over haar graf; 't is een kwaaie dag voor de vrouw. Leven of... sterven.

Misschien ga je wel dood, wil hij zeggen, want hij denkt dat dát zal gaan gebeuren, als hij in die opengespalkte beestenogen kijkt. Maar hij zegt, heel zachtjes: ‘Marregie, ik zal bij jou blijven. En wáár haal ik de spullen?’

Daarvan wordt de vrouw stil en kalm. Net een water waar de wind over geluwd is. ‘In 't kabinet,’ zegt ze en valt weer neer op een kuilenburgse stoel. ‘Bovenin leit alles.’

En toen, Chef op een stoel, aan 't zoeken. Hij vond een withouten mandje zoals de rijkelui hebben om 't brood in aan te vatten aan de deur (ja, Chef ként zijn wereld), een blikken waterschaal en Chef docht zuiver, dat dat eigentlijk een hondenbak was en... een stukje sunlightzeep. Toen draaide hij z'n zwaar lichaam om op de stoel en vroeg verbaasd: ‘is 't zo goed?’

Ze knikte en huilde zachtjes. ‘Gaat het weer ankommen, Marregie?’ vroeg hij heel bezorgd en hij was nou niet benauwd meer om alleen met heur te zijn. 't Was vredig geworden in dat lage daggeldershuis bij Marregie in haar grote uur. Er spoelde een weke warmte rond het hart van die vent, zo vuil als hij was. Maar ze bediedt door haar tranen heen, dat ze geen weeën meer voelde en ineens, ook zonder dat ze 't zei, begreep Chef-

[p. 32]

oom heur tranen. ‘Bin je dan zó arm Marregie, zo kort in je trouw al?’

‘We hadden alles tallen kopen van 't bessengeld en nou komt het een maand te vroeg. We hebben nog gien doeken, gien wieg, gien dekentjes; we hebben niks en de geit is in 't ongans gestikt en de opbrengst van de koeien gaat naar Aart de Pauw, voor de pacht die achter is.’

Daar moest Chef echtig een keer van hoesten, scherp achter in z'n keel. Och, och, dat was nou Marregie, die alle veertien dagen zo mild en welgemoed van d'r arremoei een cent gaf, soms twee... en altijd brood met reuzel. Een goeie meid. Eigentlijk nog een stuk nicht ook. En 't bloed, 't bloed kruipt ommers waar 't niet gaan kan? En wat ging 't Jochem aan, dat Chef nog geld had van z'n eigen, geld dat hij droeg op z'n blote lijf in een katoenen knikkerbuiltje? Dat hoeft Jochem ommers niet te weten, want het is eerlijk nog van uit de tijd, dat ze allenig hun dagen maakten, elk op eigen gelegenheid. Dat is lang geleden, dat geldje is oud. Chef doet z'n boezeroen open en ook z'n hemd. 't Is wel niet bar schoon, dat hemd en 't huiltje is eigentlijk wel erg vettig om aan te vatten. Maar hij haalt resoluut het veterbandje om zijn hals vandaan en legt z'n zuinige schat voor Marregie op tafel. ‘Later!’ zegt hij allenig en ze douwt het builtje haastig en beschaamd, weg in de laai, bij de ijzeren lepels en vorken. ‘D'r zit drie gulden vijf en tachtig in,’ verklaart Chef trots en op z'n mispelachtige kop komt een dwaze lachtrek.

En ze laat die hand niet meer los. Stevig nijpt ze in het korstige bedelaarsvlees; ja, dat voelt een mens. 't Doet goed, dat hij er pijn van gewaar wordt. Nou steken z'n ogen niet meer zo en gaat dat flauwe gevoel in z'n slokdarm voorbij. Eigentlijk is dat wél een vreemd gezicht; een helder aangedaan vrouwpersoon in de weeën (d'r schort is nog stijf van plooien en ruikt vers naar de was), vreemd, Marregie zo te zien zitten, ingekrompen, handje in handje met een schooier van honderden ponden, een vent van niks, met z'n boezeroen nog open.

Hij wilde nou maar, dat ze kwamen. Dat er hulp kwam. Want als een vrouw je zo nijpt en als ze zo rochelt en als ze zo krampt, wat moet hij doen... wat moet hij toch doen. Wist hij maar een woord, om d'r gedachte op wat anders te richten. Hij gaat vertellen, met een stem als een brommende beer, want z'n keel zit toe, over Jochem, die aan God noch gebod gelooft, die leeft als een hond. En hij eigens, hij Chef, hij eigenslijk ook. Want hij kent de kerk nog maar van 't voorbijlopen.

‘Ik bin maar een stuk hout dat branden mot,’ zegt hij... en dat is nou zijn troost aan een vrouw in grote nood... ‘maar goed is dat niet. Maar wat doe je d'r eenmaal aan nietwaar, als je onderop bent.’

Ze knikt hem toe, alsof ze precies begrepen heeft, oorzaak en voortbestaan van deze handeling. Zo, tussen twee krampen in, lijkt ze heel helder van geest, als een die ver in de toekomst vermag te zien.

[p. 33]

‘En nou die Jochem, zie je... die is hulp halen. Slechtigheid zit er niet in. Hij helpt z'n evennaaste graag, hoor. En...’ er wordt ineens wat wakker in hem... ‘en, geeft m'n builtje nog 'ns even.’

Ze graait in de la, met geklauwde vingers. Z'n ene hand is vrij. Rooie moeten van 't nijpen staan d'r in. En hij krijgt z'n huiltje weerom, waaruit hij, tussen de rooie loop vandaan, een nikkelen scapuliermedaille van Onze Lieve Vrouw opdiept. Die klemt hij vast in z'n vuist en 't builtje is weer voor de vrouw.

Ze lacht weemoedig, maar niet lang, want wéér trekt ze samen in woeste kermende pijnen. Voordat hij 't zag aankommen of verhinderen kon, glijdt ze van de stoel af, op de rooie tegels en met een grote schreeuw brengt ze haar kind. Haar eerste kind. En dat ze 't nou niet weet, de vrouw Marregie, dat ze moeder geworden is, dat ze verlost is en de smarten voorbij zijn. Ze ligt daar maar stilletjes op de rooie tegeltjes en ze is gelaten kalm, omdat de benauwenis die door haar lichaam reepte, gestild is. De nieuwe gewaarwording kent ze nog niet, wat deze stilling beduidt vat ze niet. Ze ligt maar te wachten, om weer levend te worden, om weer kracht te krijgen. Want nóg meer benauwenissen verwacht ze.

En Chef? Hij weet het niet zeker. Hij weet vandaag niks meer! Neergeknield ligt hij, bij 't hoofd van de vrouw, zijn niche van zo verre, en hij steunt het wat omhoog; het zware vette haar in z'n gevouwen vingers. Zo zit hij en wacht. Tot dat hij... onder de vrouw vandaan... gerechtigheid, Chef ziet bloed. En dat bloed gaat rossig schemeren voor zijn ogen, tot slierten en zonnen. Hij weet nu niets meer, ook niet hoe rustig en innerlijk blij de vrouw Manregie daar ligt op de stenen, haar hoofd gesteund in z'n handen. Hij is er waarlijk veel beroerder aan toe dan zij. Hij hoort het volk niet komen; hij weet zich later niet eens meer te herinneren, hoe de baakster hem wegduwde, de opkamer in. Hij weet allenig nog helder, zo helder als was 't geschied pal tegen zijn oren, een heldendon zwak krijten gehoord te hebben; een kind, een levend kind.

Hij heeft het gezien ook, toen de vrouw al toegedekt lag, en 't jonkie wier afgeveegd met watten. Maar toen docht Chef, dat het nou toch eigentlijk wél was en hij liep wat op zij, een mens trapt niet graag in bloed, en schorrelde heen, zonder boe of ba. Uit de bedstee keken twee ogen, nat van nieuw geluk, hem na. In z'n gesloten vuist hieuw Chef iets omklemd.

‘En...?’ vroeg Jochem buiten. ‘Wat was het?’ In z'n alteratie opende hij z'n hand. 't Was maar 'n scapuliermedaille van Onze Lieve Vrouw.

‘Is uedele soms stom gewone? Man, 't lijkent wel, of je eigens een keind hebt gehad. Was 't nou een zoon of een dochter, of twee, of twee van elk?’

‘Bloed...’ zei Chef, ‘en hou je moel, onte spotter, of ik slaan 'm dicht.’

‘Dat heit bar weinig opgebrocht,’ was Jochem z'n bescheid, toen ze, zwijgend en wel, weer de sticht af waren, ‘en 't heit bliksem lang geduurd.

[p. 34]

Allé... maar dat zal later rente dragen: zoiets wordt nooit vergeten.’

‘Bloed,’ zei Chef ijzig.

En veel meer zei Chef niet, zodat Jochem 't maar een akelige dag ging vinden. Wat koopt een mens voor al die narigheid? Hij had Chef toch niet tot compagnon bekomen, om er als een vis naast te lopen. Daarom sloeg hij, toen ze drie, vier huizen wijder geschooid waren, z'n maat kameraadschappelijk op z'n schoeren en bromde iets van: donderse vent en je mot niet zo ontdaan zijn, je bint ommers gien juffie uit de stad, gien pluisje...

En hij, die geen pluisje was, geen pluisje zijn wou, maar een kerel op twee stevige poten, hij hief zich recht, keek woest voor zich uit en zei: ‘nee Jochem, maar as je, zelf geen vader zijnde, en dat nooit meegemaakt hebben... ze leek bekant wel een tijger, en zo blauw...’

‘Allé, 't is voorbij.’

‘Gelukkig. En ook voor haar.’

‘Juustem.’

Toen gingen ze weer, spraakzaam als van ouds, gezellig wijderop. Nu woont er, even voor 't Zwaantje, op de hoek van 't kerkepad, sinds jaar en dag een oud wijf, waar meer kuren in zitten, dan in zes andere tezaam. Daar kan je nou komen om een cent en dan zal ze je d'r twee geven, zomaar royaalweg... en als je op een andere keer komt, dan jaagt ze d'r keeshond op je af. En een verdomd vals beest. Zo vrouw, zo hond. ‘Ga jij maar,’ zegt Jochem voorzichtig. ‘Nee samen, da's eerlijk. En als ze de hond loslaat, slaan we 't serpent de rug kapot, dat het murg er uit spat.’

‘Juustem. Maar dan zeg jij eerst: Keessie, stilstaan en niet bijten, jochie. Nee Chef, ga jij maar.’

‘Nou goed. Ik wil voor geen hond bang bieten.’ En Chef er op af. Hetgeen hij achteraf nog heel niet tegen z'n zin in deed, want hij hoorde daar muziek. En van muziek hieuw hij. Danig. Al bliezen ze in 't logement 's avonds maar wat op het mondorgel, dat was Chef algelijk; als 't maar muziek was. En hij, die daar speelde bij dat kreng van een wijf op d'r erf, verstond zijn vak. Dat was zuiver gezeid mooi. En daarom, Chef maakte niks geen haast. 't Was een monicaspeler met een zeilen pet op. En nou zou Chef nooit of nooit een erf opgegaan zijn, waar al een schooier verbleef. Gien concurrentie; eigens hadden ze 't daar ook niet op. Maar is een monicaspeler een schooier?