Alleen op de wereld

Een sombere stad.

Het was nog een lange weg naar Varses, dat midden in de Cevennes ligt; zeker wel 1000 K.M. voor ons. Want we moesten allerlei omwegen maken om in dorp en stad onze voorstellingen te geven. Het werd een voetreis van drie volle maanden! Maar hoe vermoeiend die dagen ook waren, we bereikten toch ons doel.

Toen we Varses naderden, hadden we welgeteld 128 francs bijeen; nu nog een 22 er bij en moeder Barberin kreeg haar koetje weer op stal. Mattia was er even gelukkig om als ik, dat onze moeite en zuinigheid zoo prachtig beloond waren. We dansten uitgelaten om Capi heen, die ons ook zoo goed geholpen had. Nu was Capi wel een geleerde hond, maar dat begreep hij toch niet. Maar wel zag hij, dat we erg vroolijk waren en dat vond hij zoo prettig, dat hij opeens op zijn achterpooten stond en met een komiek-deftig snuit met ons mee walste!

Fluitend vervolgde we onzen weg. Het was een feestdag voor ons. Ook het weer werkte mee om ons zoo opgewekt en jolig te maken: 't was een stralende zomerdag vol zonneschijn en kleur. We zetten er een fikschen pas in.

[p. 112]

En na een groot uur lag Varses voor ons als een wirwar van groote, grillig-gebouwde ijzeren stellingen en hooge schoorsteenen, waaruit zware, zwarte rookkolommen loodrecht omhoog stegen, die boven het plaatsje uiteendreven tot een grauwen wolkenmassa, waardoor zelfs de stralende zomerzon niet heendringen kon.

Na onze blijde stemming in de heerlijke, zomersche natuur maakte het stadje zoo'n somberen indruk, dat we er stil en gedrukt van werden.

Alles zag groezelig-grauw van smook en kolengruis, de wegen, de huizen, de menschen, zelfs de enkele schrale boomen, die hier en daar stonden. Langs de wegen snerpten de zware wagens met kolen en ijzererts over de rails. De massale fabrieksgebouwen gonsden en trilden, waarboven 't zwaar en regelmatig geluid van stoomhamers uitklonk, dat den gejaagden, overweldigenden indruk nog vergrootte. Door een open deur van een fabrieksgebouw zagen we half naakte mannen staan in den hellen gloed van reusachtige vuren. Een menschelijke stem hoorde je niet, alleen 't gonzend en snerpend en stampend en trillend geluid der zware machines. De werklieden op de wegen gingen inzichzelf gekeerd hun gang, zonder ook maar een oogenblik op te zien van hun werk. O, wat een sombere stad!

Ik wist alleen, dat de oom van Alex in de Truyère-mijn werkte, maar waar hij woonde, wist ik niet. Door vragen kwam ik te weten, waar de ingang van die mijn was. De mijn lag in een doodsche vallei, tusschen kale heuvels, zonder eenigen plantengroei. Bij den ingang lagen de fabrieksgebouwen en loodsen en hooge bergen steenkolen en steengruis.

Vlak bij het directie-gebouw naderde ons een jonge vrouw met loshangende haren en een vreemden blik. Een klein kindje trok ze aan de hand mee. Ze kwam op mij toe en vroeg met toonlooze stem: ‘Wilt u mij een koelen weg wijzen?’

Ik keek haar verbaasd aan.

‘Een weg met boomen, met schaduwrijk lommer langs een beekje, dat klak-klak-klak doet op de steenen. En in de boomen vogels, die zingen......’ En meteen begon ze een vroolijk deuntje te fluiten.

[p. 113]

Toen ze geen antwoord kreeg, ging zij voort: ‘U hebt dien weg zeker nergens gezien? Dat is jammer. Ja, dan is 't zeker wel heel ver weg. Moet ik links of rechts gaan? Kom vertel me dat eens, jongen. Ik zoek al zoo lang, maar kan hem maar niet vinden.’

Ze sprak vlug en zonder eenige hapering. Met de eene hand druk gesticuleerend, met de andere gestaag het hoofdje streelend van het kind, dat ons nieuwsgierig opnam.

‘Ik moet op dien weg Marius ontmoeten, zie je. Heb je Marius gekend? Neen? Hij is de vader van dit kereltje. Toen hij in de mijn verbrand was door 't gas, is hij op dien weg gaan wandelen, op dien lommerrijker, frisschen weg met 't kabbelend beekje, daar genezen de brandwonden, begrijp je? Maar ik kan dien weg maar niet vinden, onmogelijk.’ En ze streek verward over 't voorhoofd en door de loshangende haren met een peinzenden blik.

‘In zes maanden heb ik Marius niet gezien!’

En plotseling keerde ze zich om naar de mijngebouwen, uit de schoorsteenen dreven dikke vettige rookgolven in de lucht......

‘Onder den grond werken is goed voor den duivel!’ schreeuwde ze in vertwijfeling uit. En met de vuist naar de mijnen dreigend, riep ze op smartelijker toon: ‘Hel, geef me mijn vader, mijn broer Jan, geef me mijn Marius terug... vervloekt, versta je, vervloekt!’

Toen keerde zij zich weer tot mij: ‘Jij bent niet uit deze streek, hè? Je hoed, je schapenvacht, alles zegt 't me. Nou ga dan maar eens kijken op het kerkhof en tel maar: Een, twee, drie! Een, twee, drie! Allemaal uit de mijn......’

Ze nam haar kind in de armen en drukte het angstig aan haar borst: ‘Jou zullen ze niet hebben, mijn jongen, jou zal moeder beschermen. Laat ze maar komen...... het water is zacht, het water is frisch...... als ik den weg maar vinden kon...... jij weet het ook niet, hè...... nou, waarom hou je me dan op?’...... En haastig liep ze heen, in een struikelenden gang, onder schel, vroolijk gefluit.

We begrepen, dat het een arme krankzinnige vrouw was, die haar man door een gasontploffing in de mijn, verloren had.

O, wat een rampzalige omgeving: de dorre landstreek, de somber-zwarte mijngebouwen, het onheilspellend geronk

[p. 114]

van de groote ventilators, de zwijgende werkers, en dan die van smart krankzinnige vrouw met haar wonderlijk visioen van koel loover en een frisch, kabbelend water......

We waren er zenuwachtig en gedrukt van geworden. Mattia stonden de tranen in zijn groote, droevige kijkers.

Bij een der deuren van een rij lage huisjes stonden twee vrouwen te praten. Ik vroeg, of ze Caspard Acquin ook wisten te wonen. Een der vrouwen gaf antwoord: ‘Wat moet je van hem? Hij komt pas om zes uur thuis.’

‘Ik wou Alex spreken, die bij hem inwoont,’ antwoordde ik.

Toen nam ze mij nog eens goed op, keek naar Capi en zei toen: ‘O, ben jij soms Remi?’

‘Ja.’

‘Nou, ik ben de vrouw van Gaspard. Alex heeft al over je gesproken. Hij verwachtte je al. En wie is dat?’

‘Dat is mijn vriend Mattia.’

‘Ik dacht, dat Alex' tante ons nu binnen zou noodigen, maar dat gebeurde niet. Zij scheen niet te letten op ons verbrand gezicht, onze stoffige kleeren, onze vermoeidheid, die uit alles sprak.

We konden na zessen terugkomen. En daarmee uit. Vragen wilde ik niets, er zat dus niets anders op, dan de stad in te trekken om iets te gaan eten en wat uit te rusten.

Ik schaamde me voor Mattia, want de verbazing en teleurstelling over zoo'n ontvangst na de maandenlange voetreis stonden op zijn gezicht te lezen.

‘Je zult eens zien, hoe hartelijk Alex voor ons is,’ zei ik, ‘we zullen hem maar van de mijn gaan halen om zes uur. Misschien vertrouwt zijn tante de zaak nog niet heelemaal.’

Mattia stapte maar weer gedwee met me voort. Hij zei niet veel. Onze prettige, vroolijke stemming was heelemaal weg. Gedrukt en neerslachtig aten we ons brood. Zelfs in praten hadden we geen lust.

Tegen zessen stonden wij bij den ingang van het terrein. Niet ver van ons af was de ingang van een der drie schachten, die op 't oogenblik in exploitatie waren. Al spoedig zagen we nu in de leege donkerte lichtjes flikkeren, die in regelmatige cadans op en neer gingen. De mijn-

[p. 115]

werkers waren in aantocht. Met knipperende oogen kwamen ze in het daglicht, doofden hun lampen en sjokten met knikkende knieën naar de lampenloods. Daarna kwamen ze den weg op, één stille stoet van sombere, zwijgende werkers, met gruis en stof overdekt.

Ik zou Alex stellig niet opgemerkt hebben, maar opeens werd mij hartelijk de hand gedrukt en een opgewekte stem zei: ‘Zoo zoo, dat is een verrassing, Remi. Ik heb al zoo vaak naar je uitgezien. Hoe gaat het? En is er nieuws?’

Ik stond sprakeloos. Was dát Alex, die vroeger frisch en helder door de paden liep van den zonnigen tuin? Hij zag er nog erger uit dan een kolensjouwer in de stad. En wat leek hij me veel ouder geworden!

‘Dat is Remi nou,’ zei Alex tegen een man, die bij hem was blijven staan. Zijn oom, dat zag ik dadelijk; 't zelfde trouwhartige, open gelaat van vader Acquin.

‘Zoo, nou m'n jongen, we verwachtten je al lang.’

‘Ja, mijnheer, maar 't is een lange weg van Parijs naar Varses.’

‘Ja, dat wil 'k wel gelooven. En je beenen zijn kort,’ zei hij lachend.

Terwijl Capi allervroolijkst zijn vroegere kennis begroette, vertelde ik van Mattia en hoe ik aan hem gekomen was.

[p. 116]

‘Zoo,’ zei de oom van Alex, ‘en is dat nou Capi, van wien ik ook al zoo veel gehoord heb. Hij moet nog knapper zijn dan een schoolmeester of een tooneelspeler. 't Treft goed, dat het morgen Zondag is, dan kunnen jullie eens een voorstelling geven. En praten jullie nou maar eens samen, Alex en Remi; je zult elkaar wel heel wat te vertellen hebben. Ik zal 't wel met je vriend Mattia vinden.’

Zoo wandelden we naar huis. Alex en ik, we vroegen maar, naar alles en nog wat en van rustig vertellen kwam niet veel. Telkens viel de een den ander in de rede.

Bij het huis gekomen, riep oom Gaspard: ‘Nou jongens, je gaat natuurlijk met ons mee een stukje eten, hè?’

Met een kleur van blijdschap keek ik Mattia aan. Zie je wel, zei ik met m'n oogen, dat valt je nu mee, hé?

‘Dat is Remi met zijn vriend Mattia,’ zei oom Gaspard, toen we binnenkwamen.

‘Ik heb ze al gezien,’ was het korte antwoord.

‘Zoo, hebben jullie al kennis gemaakt. Zooveel te beter! Ze blijven bij ons eten.’

Nu daar hadden we natuurlijk niets tegen! We hadden onderweg heel zuinig geleefd; een warm maal in een huiselijken kring, dat was een groote gebeurtenis in ons eenzaam zwerversleven!

Het maal viel me echter erg tegen, we kregen brood met spek. Ik had zoo'n flauw vermoeden, dat tante Acquin haar tijd te veel verpraat had om nog een behoorlijk maal klaar te krijgen. Oom Gaspard was er echter tevreden mee. Hij praatte opgewekt tegen ons en we hadden een gezelligen avond. Toen het tijd werd om ter ruste te gaan, stond om Gaspard op. ‘Komt jongens, jullie zult wel moe zijn. Remi kan wel een plaatsje vinden bij Alex. En voor jou, Mattia, maken we een stroolegertje in 't schuurtje. Een slecht mensch, die zich niet behelpen kan.’

Maar voor Alex en mij kwam voorloopig nog niets van slapen. Toen we alleen waren, kwamen we eigenlijk pas los tegen elkaar. We hadden nog zooveel te vertellen! En toen we aan onze herinneringen begonnen van het heerlijke tuindersleven, kwam er geen eind aan. Ten slotte kwamen we vanzelf weer op dien vreeselijken dag, die zoo blij en onbekommerd begon en zoo treurig eindigde met den ondergang van het gezin......

[p. 117]

‘O,’ fluisterde Alex. ‘Als ik daaraan terugdenk, lijkt alles me soms een benauwde droom. Wat een ontzettende verandering in zoo'n korten tijd. O, Remi, ik kan me soms zoo alleen en verlaten voelen. En als ik dan denk aan vader, aan Lize, Etiennette, Benjamin en aan jou...... dan...... verlang ik zoo.... dan krijg ik een heimwee naar vroeger.... onze genoeglijke jaren op den tuin......

Ik wist bijna geen antwoord te vinden.

‘Kom,’ fluisterde ik, ‘wie weet, hoe alles later weer goed wordt, als vader......’

Maar Alex luisterde niet meer. Hij had zijn gezicht in het kussen gedrukt. Ik hoorde hem snikken.

Toen bleef het stil, tot we beiden ingeslapen waren.