|
| |
| |
| |
Een kort verclaers
Ende deerlicke lamentatie ende beclach van de destructie ende groote declinatie, sonderlinghe van de stede van Brugghe, dewelcke gheschiet is in onse tyden van den jaeren XVc ende LXV, ende tot de jaeren XVc ende XCII, sonder eenighe juyste calculatie, jae sommighe saecken geschiet veele jaeren te vooren et post.
Aristoteles den philosooph, die seght: Hoe gheluckige ende hoe salighe waren die voorleden tyden, in welcke tyden de voorleden heeren ende princen op der aerden hemlieder tot wijsheit ghaven, ofte hy segghen wylde: Wy behooren nu op deser tijdt te wenschen ende te begheeren alsulcke heeren ende regierders te hebben, want alsulcke jughen ende regierders wel van noode sijn in de magistraten ghestelt in de steden ende de landen, omme aldaer goede policie ende goede ordinantie te stellen, omme de ghemeente in payse, accoorde ende liefde onder malcanderen te stellen ter glorie Godts, ende tot heurlieder profyte, op dat de ghemeente door heurlieder goeden raedt ende exempelen, ende goede policie souden heurlieder daernaer regulieren ende weldoen; want de heeren voochden vaders sijn van heurlieder ghemeente, exempel de jonghe kynders gheboren sijnde ter
| |
| |
werelt commende, hoe souden sy hemlieden van heurlieder salven niet connen helpen om leven, opwassen ende groyen, ende te manne ofte tot vrauwe connen geraecken, ten waere die groote nateurlijcke liefde ende vriendschap die de moeder draeght tot haeren kynde, die haere borsten te gheven, legghen ende verlegghen den grooten aerbeydt, moyten, geerne te verdraghen by daeghe ende by nachte tot anderstont dat haer kindeken groot sy, ende sijn selven helpen kan, ende dat doet de moeder al ter eeren Godts, ende van naturelijcke liefde ende minne, waer by dan soo behooren, ende is naturelick dat de commissarissen behooren te stellen ende kiesen in eene stadt omme de ghemeente te regieren de wijste, voorsichtigste, modestichste, idoonste die sy in der stadt souden gevinden konnen, oock gheen ghecostumeerden dronckaert wesende, noch gheenen behouden grooten ghierichaert, die giften begheert, oock oude mannen die experiencie hebben, op dat die stadt wel gheregiert mach worden ende versiert mach sijn met deghelijcke mannen ende van eeren, aldaer der ghemeente goet exempel van deughden aenleeren moghen ende wel ghedient moghen sijn in der pollicie, ende dat de privilegien ende goede costumen moghen onderhouden wesen; te desen propooste, de senateurs van Roome hadden noodich te senden eenen gouverneur in Spaengnien omme aldaer het land te regieren, legghende dat in den raedt in terme ende ghebreilt sijnde Sypioen den Africaen sijn advis wien dat men hier toe nemen soude van twee persoonen die aldaer ghenomeert waren, hy verantwoort gheen van tween; want den eenen was arme, ende den anderen was rijcke ende gierich, als dat gheene van de twee persoonen en waren bequaem om het landt te regieren; want eenen gouverneur ofte regierder van eene stadt die behoorde goed van regimente te wesen, niet gie- | |
| |
rich, noch ghewoone dronckaert te wesen, noch overspeelder, als te vooren gheseyt is, maer eene jughe behoort te wesen wijs, prudent, sachmoedigh om den weduwen ende
weesen ende den onnooselen te beschermen ende quade rebellen te straffen, elc naer syne meriten, omme paeys, minnen ende eendrachtigheit in eene stadt te houdene, ende te desen propoosten, soo is gheschiet dat in dien tyden dat den grave van Vlaenderen oordonnerende commissarissen van dies tyden souden moeten doen heurlieder eedt ende heurlieder daer naer regulieren, alsoo ick ghevonden gesereven hebbe in der stadt van Brugghe bouck, aldus dat forme van den eede die nu voortaen de commissarissen omme de wet te vernieuwen doen sullen eer sy ontfanghen sullen sijn, dewelcke gheordoneert was by sekere letteren by onsen gheduchtigen heere ende prince daer up ghegheven, twintich jaeren lanck ghedurende, ende was het eerste jaer in 't jaer duyst vier hondert ende twee-en-dertich, ende is schuldich ghedaen te syne openbaerlijck voor allen volcke, ende in der jeghenwoordicheit van de ouder wet:
‘Dat sweert ghy omme uwe commissie te hebbene vercreghen ghy niet belooft en hebt, ofte gheen ghegheven, noch doen gheven ofte belooft, noch gheven en sult noch doen gheven by hu noch by anderen by rechten weeghe, noch sijdt weghen, nog anders in eenighen maniere, ende dat omme yemandt te stellene in wetten ghy niet nemen en sult noch ghedooghen te nemene eenige gyften ofte corrupte belofte om te hebben eenighe officie, ofte officien wesende in de ordinantie van de gonnes die ghy maecken sult, ofte andere obligatie hoedanige die sijn, maer sult ghepaeyt sijn alleene met uwen rechten wedden gheordonneert ende ghecostumeert sonder andere laecken ofte belooften daer omme te nemene, noch te stellene, noch te ordoneren
| |
| |
ymandt in wetten by beede ghedaen omme ghelijcke saken.’
De forme van de eede van der nieuwer wet gheordoneert by den selven letteren van onsen geduchtigen heere, ende was begonnen int voorscreven jaer xxxij, ende is schuldigh ghedaen te sijn openbarelijck voor alle 'tvolck:
‘Dat sweert ghy dat omme officien te hebbene, ghy niet ghegheven en hebt noch gedaen gheven, gheleent, noch ghedaen leenen, belooft noch ghedaen belooven van uwen goedes, noch van den goede van de stede van Brugghe, noch andersins in eenighe maniere. Item dat by causes van uwen officien ghy niet nemen en sult van ymandt, die voor u te doene sal hebben, eenighe gyften ofte corruptie hoe dat sy, maer sult volmaeckelycken regt ende wet doen ende goede justitie alle den gone die te doene hebben ofte hebben sullen voor u sonder by submissie ofte compositien te defrauderen het recht van onzen gheduchtighen heere, het recht van partyen ofte van der stede. Item dat ghy niet stellen en sult inne officie dan goede ende notable persoonen, ende en sult oock niet stellen eenighe dienaers van der wet, als tresoriers, hooftmannen, deelmannen, pensionnarissen, clercken, dekens ende ghesworene van ambachten, noch eenighe andre dienaers ofte officiers wesende in uwe gifte ende ordinantie, sonderlinghe die men ghecostumeert heeft te vernieuwen alle jaren by coope, leeninghe, goet doene, leeninghe, hofstede ofte andersins op hope daer te hebben eenigh profyt ofte voordernesse die de gone die ghy stellen sult Ul. soude moghen gheven, beloven ofte presenteren van haeren goede, ofte ymandt anders, noch oock omme beede van ymant ghedaen omme ghelycke saecke, ende dat ghy sult eedt doen doen uwe pensionarissen, clercken ende andere officiers, hebbende kennisse van saecken by haerlyeder ghestelt ende gheordoneert, dat sy niet nemen en sullen
| |
| |
eenighe ghyfte ofte corruptie, profyte ofte bate, van wat persoonen dat sy omme heurlieder te draeghe ofte voorderne ondeuchdelycken jeghens justitie ofte jeghens haerlieder officie in eenighe manieren.’
Ende omme te kommen tot onsen propooste ende voornemen dat Aristoteles seght hoe dat de magistraet die ghestelt is van Godts weghen omme justitie te administreeren ende de ghemeente ghetrouwelick te dienen, wien dat men behoort te kiesene, hebben wy hier vooren ghenough vertoont, hoewel dat hier der contrarien tot onser stadt van Brugghe ghesciet es, als een cause van onser armoede, want tis ghebeurt op den twaelfsten dach in december xvc lxxvij de wet van Brugghe vernieuwt ende vermaect sijnde by de wettelijcken commissarissen van onsen Coninck van Spaengnien ghestelt, in welcke wet aldaer sommighe persoonen onwetens ende onghevraegt ghestelt wesende van eene andere religione dan wy catholycke sijn alsoo sy daer naer wel betooght hebben buyten, dat therte van binnen langhe ghedreghen hadde, want in de maent van maerte int jaer xvc ende lxxviij soo heeft den hooftman tot Brugghe van St Jans sestendeel de Cruyspoorte met de slotels van der stad opene ghedaen, verstand hebbende mette capyteinen die alsdoen de wacht hadden ter Cruyspoorte met sijn soldaeten, alsoo laetende in de stadt commen mijn heer van Ryehove van Gendt, als capitein met sijn soldaeten, commende alsoo ter Cruyspoorten inne, daermede dien voornoemden hooftman oock mede intelligentie ende verstand hadde, commende alsoo ghewapent tot op den burch, tot voor het stadhuys gaende voort sonder ghevraech met corte ende langhe scherpe wapenen commende in de schepene-camere, aldaer die van de wet collegialycken saten, dan of de allebargiers spiesen ende andere lanck geweere hadden, ghynghen sitten op de
| |
| |
siege ende platse aldaer dat ghemeenlijck sitten de tresoriers van der stede, ende de moskettiers stonden metten ghevierden lonte in der handt ieghens over den burghmeester ende voorschepene ende mijn heere van Ryehove, heurlieder capiteyn, ginck sitten nevens den burghmeester, ende dede aldaer sijn quaedt, onredelijk vertoogh ende relaes, segghende waerom sy aldaer commen waeren, den welcken capitein Ryehove met syne adherenten hebben daer naer die jeghenwoordighe catholijcke wet afghestelt, ende eene andere geusche nieuwe-ghesinde wet ghecoorenende vernieuwt. Den xxvjc dagh in maerte int selve jaer, hebben de wethouders ende persoonen ghenomen naer heurlieder opinie ende begeerte wille, omme te betere heurlieder voorstel ende intentie te volcommen alsoo dat daernaer wel gebleken is, aldus so hebben dese geusen ende nieuwe-ghesinde gheregneert met heurlieder voornemen altijts voorgaende, groyende in huerlieder quade secten ende opinie tot den xxviij dach in maerte xvc lxxxiiij, tot dat Mher Charles de Croy, prince van Chimay, als gouverneur van Vlaenderen tot Brugghe quam ende die heurlieder vermaeckte uytten name van onsen doorluchtigen heere ende coninck van Spaengnien, onsen natuerlycken heere daer inne ofstellende beede de burghmeesters ende sommige schepenen, ende tusschen die tyden, te weten van den xxvj in maerte xvc lxxviij totten xxviij in maerte lxxxviiij, soo hebben die boose heritijcken, die Guesen, met heurlieders ghelijcke commissarissen ghenomen van heurlieders fatsoene, 't sy geestelijcke, 't sy weerelijcke, tyrannich regierende jeghens de gheboden Godts ende der nature weeghe.
De eerste van den Guezen-regimente hebben den Reverendissime Remigius Driutius, den Bisschop van Brugghe, resideerende tot St. Donaes, Mr Jacob Ecque, archidiaken,
| |
| |
Mre Nicolas de Heere, deken, aldaer alle de canonicken, de cappellanen, vicariolen ende stalliers van de kercke alle verjaeght, de kercke van binnen al gheruineert, de beelden afgheworpen, altaren ende cloytueren van cappellen ghebroken, voort de gheheele kercke gheprofaneert.
De kercke van St. Salvators; den dekene met alle de canonicken, capellanen ende alle de stalliers alle wechgejaecht, de voornoemde kercke met den doxael g'heel gheruineert, van binnen als de altaren, cloytueren, beelden, tabernaculen ende siegen, ende de kercke gheheel gheprofaneert.
Onse Vrauwekercke; den proost, den opper-pastoor en de andere twee pastoren van onse Vrauweprochie, de canonicken, capellanen, sanghers ende costers alle wegh ghesonden; de kercke van binnen alle ghebroken ende aen den eenen kant eenen turfhouck afgemaeckt, oock daer of een coestal; doxael, cloyture ende alle de kercke gheruineert ende gheprofaneert.
S. Jacopskercke; den pastoor met synen cappellaen ende de andere capellaenen mette ghesellen van de musyke, ende voort eenen gheleerden, excellenten, ende catholycken predikant, mijn Heere Mr Jan Baetens, ende sijn officiers wegh ghesonden; die schoone excellente orgels met alle heure registeren ghebroken ende verstroyt, dien costelycken doxael met twee altaeren daer aenstaende tot den pavemente geheel afghebroken, dat schoone ende costelijcke gestoelte gheheel van de kercke ghedaen ende by hemlieder vercocht ende ghegheven voor een snooden prijs, rontomme de meuren van den choor ter aerden afghebroken; den gheheelen choor met den sacramentshuyse ende hooghen altaer al gheruyneert, ende te niet ghebrocht de ghehecle kercke; van binnen al ghebroken ende gheprofaneert datter den eenen steen en is ligghende op d'andere, hetwelcke beclaeghelyck is.
| |
| |
S. Walburghenkercke; den pastoor met de cappellaenen aldaer ende den coster ende officiers van de kercke al weghghesonden, ende de kercke van binnen met den doxsael al gheruyneert ende gheprofaneert.
S. Gilliskercke; den pastor met de capellanen aldaer ende de sanghers van de kercke met de officiers gheheel verjaecht ende wechghesonden, de aerme kercke van binnen gheheel gheruyneert, de beelden afgedaen ende de kercke al gheprofaneert.
De kercke van Ste Anna die hebben de nieuwe-ghesinde van binnen ende van buyten gheheel ghebroken ende te niet ghebrocht, die costelycke pylaeren hebbense al gebrocken, wech ghedaen voeren ende vercocht tot heurlieder profyte; den pastor, capellaen met de sanghers wechghesonden, heuren pastor M. Willem Taelboom, doctor in de Godtheyt, hebben sy oock wech ghesonden, de welcke wy beclaeghen.
De abdye van den Eeckoutte; de kercke van binnen gheheel ydel ghemaeckt, gheruympt, ghebrocken ende gheprofaneert; het landt binnen heurlieden belooken ligghende al verpacht met de huysinghen ter Geusen profyte; den abt met de canonincken der selver abdye al wegghesonden met ydele handen; heurlieder incommen ontfanghen de Geusen al tot heurlieder profyte.
De Predyckheeren, gheseyt de Jacopynen, de broeders van den couvente die sijn uyt heurlieder clooster verjaecht, de kercke gheheel van binnen verydelt, ende al datter van binnen stont gheruyneert ende te niet ghebrocht. Voorts den meestendeel van de huysinghe als ryfter, dormter, ommeganck, capytel ghebroken ende eene straete door het couvent ghemaect daer door commende in de Langhestraete ende oock in de Gansestraete, maer het lichaem van de kercke
| |
| |
houdende blyven staende, waer af de Geusen eenen tempel ghemaect hebben naer haerlieder maniere jeghens onse kercke.
De Augustynen Broeders hebben sy al uyt haerlieder couvent verjaecht met Mr Jacop Vande Velde, doctor in de Godtheyt, groot, gheleert ende excellent predikant; de kercke van binnen al gheheel verydelt, capelle, ryftere, dormter, ommeganck, capytel al ghebrocken ende gheruyneert, de clocke ghenomen van den torre ende vercocht tot heurlieden Geusen profyte.
Onse Vrouwe Broeders, gheseyt de Carmes, aldaer soo hebben sy de kercke ghebrocken ende alle de capellen te nieten ghedaen met den ommeganck, dormter, ryfter, keuckene, al te nieten ghedaen ende de materialen vercocht ende weerlycke woonsten daer af ghemaect t'heurlieder profyte, alle de broeders uyt den couvente verjaecht int wilde in Godts gheleede.
De Minder Broeders, gheseyt ten Freren, met den vicaris ende alle den gheheelen hoop van de broeders uytghejaecht ende ghebannen uyt hueren couvente, de kercke-capellen al omme gheworpen ende vercocht metten stocke, als de capelle van den natie van Biscayers, de capelle van den naeme Jesus, die heeft ghedaen stichten dheer Bertram Haeghe, d'oude, met Joe. Anna van Stakenburgh, sijnder huysvrouwe, met alle de ornamenten daer toe dienende, de capelle van Onse Vrouwe van den Droogenboom, St. Sebastiaenscapelle die de archiers hielden, als de timmerliedencapelle, lynewevers ende noch andere hebben dese al gheruyneert ende de materialen vercocht tot heuren profyte; voort den ryfter, ommeganghe, capytel, dormter andere costelycke cameren, ceuckenen, fermerye, vanghenisse, al ghebroken ende vercocht met den stocke; voort binnen beloocken
| |
| |
van den couvente eene bleeckerye ghemaect, verheurt ende het landt verheurt eenen hoffenier, ende aldaer de kercke plochte te staen, soo hebben de Geusen daer of de houdtmarckt ghemaeckt.
De Willemyne Broeders by den Gendpoorte, die letter waeren, hebben hunlieden uytghesonden in de Godts gheleede, heurlieder kercke hebben die gheheel ghespolieert, gherooft, gheruyneert ende gheprofaneert.
De Staelysser Broers, die maer twee en waeren, sijn van de Geusen gherooft gheweest, de kercke gheheel gheruyneert gheweest van binnen ende by hemlieden verheurt gheweest omme vruchten van den acker daer inne te legghen.
Tclooster van de Colletten Susterkens by Ste Catherinepoorte, die sijn in heurlieder clooster ende couvent laten blyven woonende onghemolesteert, miraculeuselyck met sijnder groote gratie ende ghenade, alsoo dat wel gebleken is by de experientie, want een deel mannen van den raedt ende hoofden van de nieuwe-ghesinde der Guezen, die quamen tot den voornoemden cloostere omme de susterkens uyt te doene gaene ende voort met den cloostere heurlieden wille te doene, want sy ghedwonghen die susterkens de binnenste poorte van heurlieder abittaetie open te doene omme dat sy in de binnenste woonste van de susterkens commen souden ende aldaer te visiteren wat hemlieder te doene stont; die susterkens deden ende stelden die poorte open, volghende hemlieder begheerte, maer alle die susterkens religieusen stonden al van binnen in goeden ordene aldaer verwachtende den Geusen comste, ende als die nieuwe ghesinde Geusen binnen der poorte quamen siende die religieusen met heurlieder abiten soo ootmoedelyck staen in ordene ende hemlieder met vriendelijckheit sochten ende goddelijck waren toesprekende, biddende hemlieder om in
| |
| |
'tcouvent met elkander te blyven woonen ende van malkanderen niet te scheeden, de nieuwe ghesinde wierden alsdoen seere verbaest ende in heurlieder selven beroert ende verschryckt ghelijck ofte sy Gods enghelen ghesien hadden met eene claerheyt ende ginghen terstont van daer sonder voorder binnen te gaen ende verlieten terstondt dit cloostere, vreesende ofte de handt Godts van straffe op hemlieden soude ghecommen hebben ende alsoo soo sijn die susterkens religieusen tot desen daghe toe by elckanderen in paeyse ende accoorde ghebleven, lovende ende danckende Godt almachtich van sijnder groote gratie dat sy door hem bevrijdt sijn gheweest van de heretycken.
Het clooster van de Susterkens van St Claere by de Vlamynck-dam, die sy al uyt haerlieder couvente ghejaecht, ende heurlieder schoone groote kercke al ghebroken en dat gheheel couvent ghedestrueert ende ghebroken, ende te nieten ghebrocht ende alle de materialen als loot, ysere, mottael, houdt, steen, teghels, ende de Geusen die hebben heurlieder profijt daer mede ghedaen ende van den clooster een verwerye ende een bleeckerye ghemaeckt.
De Susterkens van het Heylig Geesthuys, woonende achter St Salvatorskercke, sijn al uyt heuren couvente ghesonden by laste van mijn heeren van de wet die als op dien tijt waeren ende wacren ghestelt te woonen St Obbrecht by de Susterkens in de Langhe Straete ende heurlieder Heilig Geesthuys, dat is gheapplicqueert omme dat hospitael van St Janshuys ende te solagieren van de peste, ende een huys van de peste daer af te maecken, die in dien tijt seer regneerde ende dat St Janshuys alle die menigte van der siecken niet en koste logeren.
De Grauwe Susters in den Ouden Sack sijn uyt heuren couvente ghesonden ende al het cloostere, met dhabitatie van
| |
| |
de susteren sijn bewoont met diversche drappiers van wolle laeckenen van Belle, die aldaer binnen den couventevrochten,
De Castaeyne Susters sijn vredelijck ende payselijck laten blyven in hunlieder couvent, sonder yemandt daer inne te misdoen, aenghesien dat sy der ghemeente van Brugghe in sieckten ende der peste by stonden, ende grooten dienst ende bystandigheyt deden in de contagieuse sieckte van der peste de welcke susterkens van de Geusen niet een aer en waeren verstelt noch eenen steen aen heurlieder clooster verleyt.
Ende dergelyke heeft men oock niet mysdaen de broeders ende susters van St. Janshuys maer men heeftse aldaer den siecken en den crancken laten dienen om Godts wille, alsoo sy van oude tyden gedaen hebben.
Ende de Poorterye oock laten in payse ende vrede sitten, midts dat sy die arme oude vraukens daghelyckx dienen souden ende gheven hunlieder eten, drincken, ende al dat hunlieder noodtsakelyck is in der sieckten.
De Carmelitessen Susterkens, woonende by den Vlamynckdam, die sijn ghelaten blyven met elckanderen in paeyse in heurlieder clooster; maer de Geusen hebben hunlieden bevolen heurlieder nonnelycke abitten af te laeten ende doen weerlycke cleederen aene, ende lieten voort heurlieder kercke ende cloostere ongheschent, ende oock de Paters huys gheheel latende alsoo onghebroken, mits dien sy eenen Christoffels, ende grooten vriendt onder de Geusen hadden die heurlieder voorspraeke was. Godt sy ghelooft.
Dese naervolghende kerken ende kloosteren die buyten en neffens de stadt van Brugghe staen, sijn gheweert ende ghedaen breken tot den platten vorme toe by advise van de catholycke magistraet van der stede van Brugghe ende oock by den raedt van de catholycke ghemeenten, ter causen ende uyt vreesen dat de Geusen met eene compagnie daer mè sou- | |
| |
den voor onse stadt commen ende sy eenighe van de platsen souden hun sterck maken als datter niemandt uyt den stadt en soude konnen noch mogen commen sonder in de vyanden handen te commen, ende om in dien grooten peryckel niet te commen, soo hebben mijn Heeren den magistraet ende collegie van Brugghe selve ghedaen doen voor dien tijdt eer de nieuwe ghesinde in onse stadt van Brugghe wareu.
Ten eersten de kercke van St. Cruys, neffens Brugghe, die is ghebroken ende gheruineert gheweest met haeren torre ende capelle ende datter aencleeft, met alle die ghestanden van de kercke, daer of dat alle de materyaelen wierden a la haulse vercocht metten stocke ten profyte van de selve kercke, ende dat men daer mede den pastor ende priesters met den ontfanck ende parochianen sullen een platse kiesen in der stadt, bequaeme omme den dienst Godts te doen te St. Obbrecht ofte elders dien commodieust is.
De parochie kercke van Ste Catharine, buyten Brugghe, neffens der stad, die is oock afghebroken gheweest metten torre en cappellen ende datter aencleeft, ende alle de materialen ende afbraecke sijn vercocht geweest voor de selve kercke, ende sy hebben heurlieder prochie-kerke ghemaect van St. Jacobs-cappelle staende by de Catharinepoorte.
Het Godtshuys van der Magdalene, neffens Brugghe, aldaer de Laeserissen van der Poortery inne woonen, de kercke capellen ende santewarye es al gheheel ghebroken ende de woonste van den pastor, de broeders ende de susters van dien huyse, met alle de huysen ende arbitairien van de besiechten ende laeserissche persoonen sijn al ghedestrueert ende ghebroken, ende den meestendeel der fondamenten uytgedaen met den grooten bornepuyt voor het huys staende, maer alle de materiaelen sijn by den meester ende broeders al vercocht gheweest ten profyte van het voor- | |
| |
noemde Godshuys; de broeders, susters ende laeserissen sijn ghesonden te woonen binnen Brugghe in het gasthuys van de Nasaretten, dwelcke is eene koudde, wacke ende aquatyckque platse, en den laesarisschen ende besiechten gheheel contrarie (onder correctie). Naer mijn advies en dienen daer niet, noch min en behooren hemlieder daer niet te stellen noch laten woonen, macr men behoort hemlieder eene woonste te soecken ende te stellen in een hooghe ende drooghe platse buyten den gheselscepe ende woonste der ghesonde menschen binnen eender stadt; wy hebben dat claer exempel van de schaepen dat maer beesten en sijn, want als den herder ghewaer wordt, ende siedt datter een schaep schurfde ende besmet is, hy weert dat terstond uyt de ghesonde schaepen op dat die ghesonde, fraey ende ghesont onbesmet souden blyven.
Dat Satrusenclooster, neffens Brugghe; de kercke, de capellen, panden, cellen met alle heure costelycke gelase veinsteren sijn alle ghebroken met alle de andere woonsten van den leecke broeders, binnen huysen, ende al dat in 't bevanck stont van den voornoemden cloostere alle gheruyneert ende ommegheworpen; maer alleene de juweelen ende ornamenten van der kercke ende oock mede ysere mottael, houdt, steen ende loot, ende alle de materialen die aldaer waren sijn ghebleven ende aldaer ghelaten in de handen van den pater ende broeders van den couvente aldaer, dewelcke religieusen sijn ghegaen met der woonste tot Jerusalem binnen der stede van Brugghe. Godts benedictie sy met hemlieder in allen tyde.
De susterkens van der Annunciaten, gheseyt den Rooden Susters, ligghende nevens der stede van Brugghe, buyten den Eselpoorte aen de veste, de welcke mevrouwe Margarita, de coninckx van Spaengniens suster was, den keyser Chls V
| |
| |
vaeder, gouvernade van der stede van Mechele, dede commen in den jaere xvc ende xvij ses Roode Susters van dien fatsoene van Savoyen tot Brugghe, ende met de susters die woonden in de Eselstraete, aldaer nu de arme maegdekens woonende sijn, alsoo soo wierden de voornoemde susters al tsaemen ghesonden te woonen in tvoornoemde cloostere by ordinantie van Mevrauwe Margarite en de magistraet van Brugghe, twelcke cloostere ydele stont, want die Minderbroeders aldaer uyt ghegaen waeren ende ghestelt in der stadt van Brugghe, aldaer sy teghenwoordigh noch sijn, als blijckt by consente van der wet ende magistraet van Brugghe by den welcken op desen tijdt de voornoemde Religieusen gheboden es heurlieder kercke met de capellen, de huysinghen, woonste van den pater ende susters af te brekene omme alle syden het gheheel bevanck van dien te ruyneeren ende tot den fondamente uyt te doene, ende alle de materialen ende stoffen daer of commende sullen sy vercoopen ende al het gelt ontfanghen tot heurlieder profyte omme binnen der stede aldaer een ander clooster ende bequame platse te vinden, ende maeckende daertoe dat de heeren van 'tmagistraet van Brugghe daertoe ghegheven hebben twaelf honderd guldens, sijnde twee honderd ponden grooten vlaemsch.
Mynen lieven ende beminden heeren poorters ende inwoonders der stede van Brugghe, geestelycken ende weerelycken, hier hoort ghy alhier in t'corte verclaert de goede jonste ende affectie van de goede Heeren van de stede van Brugghe ende de braken van de kercken ende cloosters dat sy dat ghedaen hebben met goeden rade ende advyse ende goede meenynghe die stonden buyten stadt, neffens Brugghe, dewelcke dat gheschiet is, alleenlyck om de inwoonders van dien, als geestelycken en weerlycken, te beschermen ende wachtene van den fureur ende boosheyt ende quaetheyt der
| |
| |
Geusen, hoe wel datse nochtans daernaer met bedroch ende valscheyt van onse eyghen poorters, met intelligentie van mijn Heeren van Gendt, by assistentie van mijn Heere van Ryhove, heurlieder captain, de stadt van Brugghe inghenomen heeft, de wethouders verandert, ende hoe ongenadelyck dat sy daernaer met de poorterye gheleeft hebben.
Maer nu, eerweerde Heeren, geestelycke ende weerelycke, notabel poorters en alle de ghelycke ambochtslieden ende gheheel ghemeente der stede van Brugghe, sult weten hoe de nieuwe ghesinde van buyten stadt commende met sommighe van onse poorters secrete intelligentie hebben gehadt alsoo dat sy onse stadt van Brugghe inghenomen hebben ende onse catholycke magistraet ende wethouders afgestelt hebben ende versteken, ende hebben in heurlieder collegie ende platse ghestelt, niet nemende wettelycke persoonen van onsen Heere Philippus, coninck van Spagnien, maer hebben mannen ghenomen naer heurlieder religie ende beliefte van eene gescheurde religie als vyanden van onsen kerken ende catholycke gheloove, sijnde van eenen quaden boosen levene jegens de catholycke, dewelke magistraet hiernaer volght:
De Wet van Brugghe vermaeckt den 26en dach in Maerte xvc lxxviiii.
Burchmeester
|
| van Schepenen, |
van Courpse, |
| Jooris van Brakele, Heere van Outtrives. |
Dhr Jooris de Caboeter. |
Schepenen:
|
| Anthonis van den Berghe, Heere van Amelvelt. |
Gheleyn Ketele. |
| |
Henderick de Grouf. |
| Jacques Brussalt. |
Jacques Mostaert. |
| |
| |
| Guido de Bruck. |
Jacques Caesenbroodt. |
| Francoys van Nieuwenhouse. |
Mre Jan de Geldre. |
| Reynier Winckelman, fs Bernd. |
Pieter Flaneel. |
| Anthonis Aoulterman. |
|
Raeden:
|
| Philips Bruneel. |
Joos Boudens. |
| Cornelis de Boot. |
Guillaume Cousijn. |
| Mr Nicolays Ancemant. |
Guillaume de Boot. |
| Jan Lerrenoudt, de Jo. |
Jacques van Houdtvelde. |
| Inghelbeert Reinaert. |
Cornelis van Wymersche. |
| Jacques Reiffens. |
Philips van Steelandt. |
| |
Tresoriers:
Jacques de Damhoudere, bouckhoudere.
Jan Breydele, fs Jans, van de renten.
hooftmannen:
|
| Geeraerdt van Volden, d'oude. |
St. Jans |
} Sestendeel. |
| Jan de Craes |
St. Donaes |
} Sestendeel. |
| Francoys Dominickele |
Onser Vrauwen |
} Sestendeel. |
| Charles de Cerf |
St. Jacobs |
} Sestendeel. |
| Vincent Sayon |
St. Nicolaes |
} Sestendeel. |
| Amant de Beste |
Carmers |
} Sestendeel. |
Dit sijn de mannen die ghestelt sijn by heurlieder selven van hemlieder selfs commissarissen. Hope door Godts ghenadigheyt die een ghever is van alle gratien, dat se doch met de catholycken moghen leven, ommers ten alderquaetsten met een nateurlyck leven als een ander doende, ghelyck sy souden willen dat men hemlieder dede, ommers ick hope in Godt almachtigh datter sommighe in wetten sijn die alsoo doen sullen. Godt gheve aen hemlieden alle te samen
| |
| |
gratie der wijsheyt in Godts wet te wandelen ende sijn gheboden te onderhouden. Amen.
Welcke magistraet ende desen volghenden ons hebben ghestelt ende ghebrocht hier naer tot eenen arm ende cativich leven ende tot grooten costen ende lasten, midts ons benemende ende vercranckende onse manifacture, ambachten, consten ende neeringhen, der sommighen, die soo meynig jaer tot Brugghe gheantiert ende ghedaen zyn gheweest, die sijn nu gheheel van der stadt vervremt ende vertrocken ende in andere landen ende steden. Onse consten, handwerk ende neeringhen die wylieder plochten te draghen met groote quantitheyt, die bringht men ons selver alhier tot Brugghe ende t'Antwerpen te coopen; twelek te beclaeghen is, midts dat dien grooten langhen ende fellen dieren tijdt ons overvalt, den almoghenden Godt wil ons vertroosten ende patientie verleenen van het ghone dat wy gheleden hebben ende noch staen te lydene in de toetecommene, want Godt heeft alleene de macht door sijnder ghenade ons te helpene uyt onsen lyden, druck ende tribulatie, voorwaer de weerelt verlaet ons gheheel in den noodt, ende den tijdt van redelicke ende tamentlijcke te levene naer behoorte, al voorby ghegaen sijn, alsoo elck een wel weet die een ghesont verstandt heeft, maer men siet nu hoe barbare ende wreedt dat se met de poorterye ende ghemeente leven; sy senden gheprente billetten met den stede garsoenen aen de heeren notabelen ende sommighe ambachtslieden dat sy terstont souden opbringhen als leeninghe binnen drie ofte vier of acht daghen xx, xxiiij, xxx, vichtigh, ofte hondert guldens naer de persoonen, die sy naer heurlieder selfsduncken ende sinnelyckheit souffisant te wesen; ghebieden alsulcke leenynghe terstont te draghen aen sulcke persoonen ghedenomeert van ende ghelycken haeren fatsoene, ghebiedende dat niet te
| |
| |
laetene op sonderlynghe peyne ghestraft te wesen met twee, vier ofte ses soldaeten in hun huis te sendene ende aldaer te blyvene tot ander stont dat ghy heurlieder ghebodt ende begheerte volcommen hebt, en dese wreedheyt ende onghenadigheyt hebben sy lieden vier ofte vijf reysen gheuseert, daer of dat de stede van Brugghe my noch twee partyen sculdich es: lxxv keysers guldens, dewelcke ick nu grootelyckx van doene hebbe om huys houden, dat kent Godt. Siet nu hier mijn heeren wat een tyrannicq werck dat het es te heesschen by dreygementen aen den ghemeenten. Ghy en sult niet vinden dat eenighe graven van Vlaenderen alsulckx ghedaen hebben. Jae dien doorluchtigen Carolus den V, keyser van Roome, saligher memorie, en heeft noyt alsulkx gheuseert, maer als sijnder hoogheyt yet van doene ende hulpe noodelyckx heeft ghehadt omme sijn landen, jae ons vaderland te beschermen ende bewaren jeghens onse vianden, soo heeft sijnder hoogheyt dat ghedaen doen by sijnder ghecommitteerde heeren van het landt van Vlaenderen ghemeenelyck ofte aen de steden particulier, ende naer dat de occasie requireerde was gheseyt tot den lande de antwoorde, patientie aen sijnder hoogheyt, patientie tot op een ander tijdt; dien doorluchtighen heer, die keyser was, en vergramde hem niet nochte en dreyghde niet dat te vreken, maer was altijt lieftael aen synen volcke ende ghemeente. Godt almachtich wil sijn siele verlichten met den eeuwighen lichte. Maer wy vinden in de chronycke van Vlaenderen eens wel ter contrarien als Guy van Dampiere, den xxiij graeve van Vlaenderen, den welcken alsdoen by den coninck van Vranckerycke was met xl mannen ende poorters van Brugghe, de coninck van Vranckerycke met sijnder huysvrouwe sonden tot Brugghe, eenen capitain, gheheeten Jacop van Simpol, met eenen hoop soldaeten, alle Waels, om het ghemeente van Brugghe te
| |
| |
castyden; den voornoemden Jacob van Simpol stelde aen de Snackersbrugghe ontfanghers en by hemlieden soldaeten om hemlieder te bewaren, ghebiedende alle stadt van Brugghe doore dat alle werklieden, ambachtslieden mosten daer des saterdachs bringhen het vierendeel van heurlieder winninghe, ende die in fauten waeren ende dat niet en deden die waren scherpelyck ghecastijdt. Leest in de chronycke van Vlaenderen watter voort af gheschiede datter secretelyck van onser stadt van Brugghe twee capitainen gheordoneert waren die quamen op eenen morgenstont met heurlieder soldaten ter poorten inne ende riepen alle met eene voyse: ‘Slaedt doot, al dat Waels is, valsch is!’ Ende alsoo wierden ghedaen, maer Jacop van Coppenolle die reedt met sijn peert in groote peryckel door de reste deser stede ende alsoe voeren sy; dat was heurlieder loon, die daer saeten ende ontfinghen dien grooten thol, ende alle die waelsche soldaten die sy daer ghebrocht hadden. Leest voort de chronycke watter af gheschiedt es.
Ende dese geusche regierders waeren eerst te vreden met St. Janskerke om huerlieder predicatie te doene, preekende jeghens onse catholycke roomsche kercke ende religie. Hier mede alsdoen daer niet mede te vreden wesende, daer naer nemende de kercke van de Augustynen-broeders aldaer sy heurlieder vuylycheyt van een quaedt gheloove openbaerlycken ende met heurlieder weerelycken, ongeschickte, vuyle persoonen, gheheeten Ministers, deden preken, ende nog hiermede niet te vreden wesende hebben ghenomen die groote ende schoone kercke van St. Salvators, ende naer dat sy dese gebruyckt hadden met heurlieder ongoddelycke ceremonien eenen langhen tijdt, daer mede noch niet content sijnde noch te vreden wesende, soo hebben sy heurlieder magistraet ende alle heurlieder wethouders drie ofte vier persoo- | |
| |
nen van dien uyt gesonden, als raeden en schepenen, tot in alle prochienkercken ende cloosteren binnen der stede sijnde, ghebiedende hemlieder van den magistraet weghe alle heurlieder beelden uyt de kerken te weeren ende voort alle de kercken ydele ende van binnen bloot te maecken, ende waeren sy alhier of eenighen in ghebreke van alsuclkx te doene dat die ghecommitteerde altesamen, die aen heurlieder ghesonden waren, souden dat selven doen. Hebbende alsoo alle de prochiekercken ende de cloosteren gheimporteert ende gheincorporeert tot heurlieder wille, ende de sommighe kercken selve ghebroken ende gheruyneert ghelyck hier vooren sommecrelyck is geschreven. Och, kersten ende catholycke persoonen, siet hier dese onghenadighe magistraet hoe booselyck ende ongoddelyck datse hemlieden inne dese saecken hebben gedragen, aldaer nochtans de scrifturen vol van sijn aldaer Godt den Heere alsulcke menschen grootelyckx pryst die tempelen ende kercken ghemaect hebben tsijnder eere, omme hem aldaer inne te loven ende te dancken van sijnder gratien ende bidden om vergiffenisse der sonden, ende dese menschen nieuwe ghesinden doende ter contrarien. Godt gheve hemlieden gratie dat
se hemlieden bekeeren moghen tot den waerachtigen, kersten, catholyck geloove; ende noch boven dese boose ende quade wercken die sy in der kercken ghedaen hebben daermede noch niet te vreden wesende, maer bovendien soo hebben sy verboden de heilighe daghen te vieren, maer up alsulcke daghen te wercken ende doen wercken up peyne van soldaten in heurlieder huysen te sendene, uytteghenomen den H. Kerstdagh, ende naervolghende, te wetene: den Nieuwenjaerdagh, Derthiendagh, Purificatio, ende Boodschap Mariae, Paeschdagh en den naervolghende. Indersghelycken up den Ascensioendagh, up den Schinchendach ende de navolghende, up den St. Jans Bap- | |
| |
tistadagh ende de HH. Aposteldaghen, te weten: St. Matthijs in sporcle; St. Phlips ende Jacop in meye; St. Pieter ende Pauwels in junio; St. Jacop in julio; St. Bartholomaeus, St. Matheus, St. Simon en Judas, St. Andries, St. Thomas. Maer kort hier naer soo hebben die Guesen, dit contract ende accoort ghebroken ende ghevioleert; want ick hebbe selve ghesien dat dien deughdelycken, eerbaeren man Lieven de Voghelaere, grooten winckel houdende van coffers te maeken, sijn huys aldaer hy inwoonde, ghesloten hielt ende niet voort en dede ten tweeden Kerstdagh, waeromme de regierders van den Geusen die sonden aldaer vier soldaten tot Lievens huyse omme met hem snoens te blyven eten, twelcke ghedaen was; ende tot Jan Vintson, den voerare, sonden sy twee soldaten, ende inne veele andere platsen dierghelycke; aldus doende alsulcke rudessen op de catholycke persoonen jeghens Godts ghebodt ende der H. Kercke, jae oock jeghens heurlieder selfs contract ende belofte. Voortanne openbaerlyck ende secretelyck doende de inwoonende ende catholycke poorters groot ghewelt, ende overlast aen die naer de katholycke kerke trauwen, messe hooren, dopsel ontfanghen, ende andere heylighe sacramenten der heylighe catholycke kercke ontfanghen; int secrete commende in de huysen, stekende ende smytende alsulcke persoonen aldaer datter twee persoonen
ghehuywet waeren, namen van sommighe vrouwen heurlieder clocken, ende als men messe dede in het Princenhof in den capelle aldaer, uyt der naeme van Franciscus, monsieur, sone van Vranckerycke, Hertoghe van Angyou, aldaer eenighe innewoonende poorters of poorterssen die messe quaemen hooren, soo wierden die ghesmeten, ghesteken, jae uyt der capelle ghejaeght, en by heurlieder heeren ende magistraet gewesen ende doen gheven groote boete van ghelde naer heurlieder qualyteyt, ende wierden voort van
| |
| |
heurlieder sergeanten ende capitainen barbare, rudelyck gheanthiert. Godt die wilt hemlieden vergeven; ende hebben aldus oneerlyck ende onghenadichlyck geregiert, sonder compassie te hebben op de menschen van de catholycke ende roomsche religie, van den xxvj dach in maerte anno xvc en lxxviij, tot den xxviij Maerte lxxxiiij, wesende alsdan de wet vermaeckt op den Schorten-clocken-Woensdagh, by mijn heere Charles de Croy, prince van Chimay, alsdoen gouverneur van Vlaendren, ende dese wet regneerde tot den anderen dach in september xvc en lxxxiiij, welcke wet alsdoen ghecoren was van de vier commissarissen ordinaires, ghecommitteert wettelyck van den machtighen coninck, Philippus van Spaignien, dewelcke magistraet hebben voordt de stadt gheregiert uytter name van den voornoemden 's coninckx van Spaignien weghe, als goede ghetrouwe wethouders ende catholycke jugen toebehoort; de welcke wethouders hier navolghende ghestelt sijn.
De wet vermaeckt tot Brugghe den anderen dach in september anno xvc lxxxiiij.
| |
De commissarissen:
Monsieur de Crosilles. Monsieur de Croix. Monsieur Delfort. Den Raedtsheere Ferdinande van Verhanneman. D'heer Jacques De Boodt, Schoudt van Brugghe.
Burchmeester
|
| Van Schepenen: |
van den Courpse: |
| Jan Pardo, heere van Fremecourt. |
Dhr. Maerten Lem. |
Schepenen:
|
| Jan Breydel, fs. |
Jans. Ancellemus de Boot. |
| Jos. |
Jaecques Despaers. Jaecques de Damhouder. |
| Henderick Anchemant. |
Sebastiaen Van den Berghe. |
| |
| |
| Jan Van Nieuwenhove. |
Guillaume Van Hende. |
| Gillis Baston. |
Jan Baptiste Van Belle. |
| Francoys Everbaut. |
Cornelis Ferreyn. |
Raeden:
|
| Mre Ferdinande de Salinnis. |
Guido Hustynck. |
| Zeegher van Maelen, do. |
Gillis Maertens. |
| Jacques de Febure. |
Anthonis Van den Berghe, fs. Andries. |
| Mre Francoys de Bruyne. |
Jacques de Jonghe. |
| Jacques Dominikele. |
Jacques-Lucas, de Jonghe. |
| Francoys van den Straete. |
Jacques Michiels. |
| |
Tresoriers:
Phlips Bruneel, bouckhouder.
Cornelis Borlois, van den renten.
Hooftmannen:
|
| Guillaume de Boodt |
St. Jan |
} Sestendeel. |
| Jan Albrecht |
St. Donaes |
} Sestendeel. |
| Maximiliaen de Corte |
Onze Vrouwe |
} Sestendeel. |
| Charles du Cerf |
St. Jacops |
} Sestendeel. |
| Phlips van Steenlandt |
St. Nicolays |
} Sestendeel. |
| Jan Nieulandt |
Carmers |
} Sestendeel. |
Nu om voort te betooghen ons groot verlooren gaen ende declinatie van de stede van Brugghe die in onse daghen gheschiet es, 'twelk een grooten druck ende bitterheyt in mijn herte es omme verhaelen, dewelcke declinatie ons ghecommen es door tweedrachtigheit int gheloove, als de eene partye houdende de H. Roomsche Kercke voor ons Christenen catholyck gheloove, als die sijnde van St. Pieters tyden of commende van de Apostelen tyden af tot desen
| |
| |
daeghen toe, ende de Nieuwe-ghesinde sijnde Calvinisten, Martinisten, Mennonisten ende soo voort, als vyanden van onse moeder de H. roomsche ende catholycke Kercke, waer by wy ons voornemen sullen betooghen dat den principalen onsen val ende declinatie van onser stadt van Brugghe es ghecommen by de nieuwe-ghesinde Guesen, midts dat sy de catholycke misprysen ende haeten, dat betooghen de wercken.
Alder eerst is te noteeren zoo dat de stadt van Brugghe over langhe tyden, namentlyck tsydert den jaer xlij, dat alsdoen onse oude draperie begonst te vergaene ende geheel te declineeren ende fallieren, als dat de Heeren van Brugge alsdoen ordonneerden eene nieuwe draperye van laeckenen te maecken, die men heeten soude Bruegsche Leeren, ende die drappiers die alsulcke gheloyde laeckenen maecken souden, die souden hebben eenen ducaet van stucke, daeromme datter veele drappiers, wevers, vulders ende verrewers, spinneghers, caerders ende alsulcke wercklieden van Armentiers quamen tot Brugghe woonen om te maecken alsulcke laeckenen naer de quarte ende ordonnantie van dien, ende als die faillierden soo maeckte men tot Brugghe Brusche Leeuwen, gevende eenen ducaet van den stucke, maer als mijn heeren van Brugghe cesseerden van de ducaten van elck laeckene te gheven, soo ginghen de drappiers ende wercklieden den meestendeel wederomme naer Armentiers, heurlieder woonste.
Dit gheschiet sijnde omtrent den selven jaere ofte daer omtrent, soo ordonneerden de Heeren van der stadt van Brugghe ses notabele mannen hemlieder dies verstaende, omme te maecken een soorte van sayen op de maniere van Hondschote, de welcke ses mannen hebben eene cuere ghemaect, gheordonneert ende opgestelt met alle de articulen ende conditien daertoe dienende, als van ghespin van sayen,
| |
| |
gaerne, inslach ende ketene te gheryghene ende doen wevene, verrewene ende al datter toe dienende es om goede ghetrouwe sayen te maecken van alle parturen, al sulcke ofte betere als men te Hontscote maeckt. Daertoe soo was terstont gheordonneert ende ghemaeckt eenen deken met syne ghesworene die men heet Vinders, omme over dese sayen goet vonnesse ende warandatie te doene, als weerdich sijnde van allen partueren goet ende schoone ende die te gheven dopperste loot daer toe gheordonneert, ende die daertoe niet en quamen van deuchden wierd ghemaect een prente, ende bevont men in voornoemde sayen eenighe quade conditien ofte faulten ende ghebreken in het weven, in de verrewe, ofte in het cleene ende in het groote ghespin, ofte andere ghebreken die worden ghescneden ofte worden ghestelt te verbeteren, alsulx als in de cuere staet, alsoo ende in sulcken manieren dat in 't eynde onse Brugsche sayen in Spagnien ende Italien vercogt waren drie, sesse, achte, jae tot thien schellinghen grooten meer op het stuck dan de Hontschotsche sayen ende waren, mits heurlieder grootte, deught, ende wierden alsdoen in Spagnien, Itallien ende Vranckericke seere beghert.
Int jaer xvc lxxviij ende lxxix ende nu voort soo es gheschiet daernaer dat de wet ende magistraet vernieuwt wiert by den Prince van Oraigne ende uyt sijnder naeme, wierden de Commissarissen ghestelt van de Nieuwe-ghesinde anders ghenaemt Guesen, de welcke wet ende magistraet hebben in den eedt van der warandatie van de sayen inne ghestelt huerlieder ghelycke, gheene mannen van neerynghe wesende, hemlieden niettegenstaende ghelyck te vooren in de warandatie gheweest hadden, maer daer inne ghestelt ende ghenomen in den eedt alle werklieden, wevers, ende drye van der stadt van Brugghe ende de andere drye van Hontschote,
| |
| |
dewelcke lieden altijd vele sayen maeckten ende ter warandatie wierden ghebrocht, jae datter niemand soo veele sayen ter warandatie en brochten dan sy lieder, die hier in den eedt saeten, ende heurlieder goed ende selfs sayen warrandeerden ende loyden: dewelcke mannen qualick som vier, ses, thien ofte twaelf ponden grooten hadden dat hemlieder toebehoorde, eer sy in desen eedt ende warandatie wierden ghestelt ende aldaer saeten, ende by dese middelen soo wierden sy van vier, ses, achte, jae somtijds van thien hondert ponden grooten rijcke, alsulcke mannen als my ghetoocht sijn, soo cort rijcke werdende, twelcke niet te verwonderen en doet, want sy lieder heurlieder sayen kennende wierden al ghelooyt, en letter met prenten, 't sy grouf, misvrocht, qualick ende leelick swart gheverwet met wolcken, van wat partuere dat was, ginck al duer dat hemlieder toebehoorde, al met het opperste loot gheslegen, sonder heurlieder monster te volghen; nu al sulcke sayen in Spagnien, Vranckerijcke ende elders commende, hebben in den cooplieden-huyse ghewaere gheworden die groote veranderinghe van de sayen van Brugghe als van de groufve wercken, quaede collueren, alsoo ende in sulcker wyse dat niemandt de Brugsche sayen niet meer hebben en wilden, sendende de cooplieden van daer aen dese Brugsche cooplieden dagelijcx brieven van grooter clachten, waer door dat dese onse cooplieden van Brugghe groot goedt daer aene verlooren, ende de Brugsche sayen en wilde men in Spagnien ende elders niet meer hebben, ende alsdoen soo reesen de Hontschotsche sayen aldaer vijf, ses, en thien schellinghen grooten, ende soo veele golden sie meer daer de Brughsche sayen. Siet wat een groote verandering dat ons deze Guesen ghedaen hebben, gheheel contrarie als onse catholycke mannen t'saemen saeten in al sulcken eedt ende warandatie,
| |
| |
dewelke heurlieder stadt ende ghemeenten beminden, ende niet en sochten heurlieder selfs ende singulier profijt, ende oock meenichte wel denken dat die dry mannen van Hontschote meer affectie droughen tot heurlieder platse om die te voorderen dan tot profijt ende welvaren van Brugghe. Ende alsoo men wel duncken mach als die van Brugghe dat saghen, die speelden oock heurlieder spel om heurlieder borse te vollen, ende alsdoen soo stonde onse neerynghe ende coopmanschepe van de sayen in peryckel van gheheel te nieten te gaene. Dat is seer wel ghebleken, want naer dat sy tot Brugghe al bedorven hadden ende heurlieder borse ghevolt, soo sijn sy wederom naer Hontschote gaen woonen. Wat simpelder ende cleene wijsheit van verstande dat die magistraet ten desen affairen ginghen stellen in der warandatie van lieden van Hontschote. En oock terwylent dat sylieder Hontschotenaers alsulck quaedt ouvertelyck goedt warandeerden, soo hebben sy in Hollandt ende Enghelant ghefloreert ende aldaer goede sayen op de maniere van Hontschote gemaect ende die ghesonden naer Spagnien, Itallien, Franckerijcke ende elders, alsoo dat onse Bruggsche sayen niet meer aenghetrocken noch begheert en waren, waer by onse werklieden de stadt van Brugghe verlieten ende vertrocken naer Hollant ende Enghelant, midts dat niemandt eenighe Brugsche sayen niet hebben en wilde.
Maer nu in 't jaer xvc ende lxxxiiij als ons magistract tot Brugghe vernieuwt is gheweest wettelycke by de commissarissen van onsen ghenadighen heere coninck van Spagnien, soo hebben myne voornoemde heeren van der wet van Brugghe vernieuwt, dewelcke calholycke magistraet hebben afghestelt die voornoemde vinders ende warandeerders van onser bedorven warandatie ende daer ghenomen eenen anderen eedt, mannen van eere ende goede faem, ydone, wyse
| |
| |
ende vroedt, hemlieder daer aen verstaende omme den toecommenden jaere te warrandeeren, waer by anders gheene dan goede ende deugdelycke sayen van goeder partueren en passeerden alsoo ende in sulcker wijs dat onse Brugsche sayen wederom in goede renome ende goeder begeerten sijn, dat wy niet werklieden ghenoech en konnen ghecryghen naer onse begeerten, midts datter veelc van te vooren in den Guesen tijdt vertrocken waeren. God lof dat onse sayen sijn wederom wel begeert door goede coopmanscepe goet loot te gheven.
Ende nu soo is ons noodich te verhaelen van een andere neerynghe ende coopmanscepe die wy over veele ende langhe jaeren hier in Brugghe hebben opghestelt, dewelcke binnen alsulcken tijd voorleden hebben moeten sien verkrancken, bederven ende die syen bykans verloren gaen, ghelyck de voornoemde onse sayen ghedaen es gheweest, te weten: in dien tyden in den jaere xvc lxxviiij ende lxxx, als die Nieuwe-ghesinden regnieerden, ende van alsulcken fatsoene de stadt regierden ende in wetten saeten, ghecoren ende regeerden uytter name van den prince van Oraigne, soo hebben sy den eedt vermaeckt van de neerynghe van de Fusteinniers, ende daer inne ghestelt eenen hoop Guesen van heurlieder fatsoene omme die ter Hallen aldaer te warandeeren ende deselve loot ende prente te gheven naer heurlieder weerde, ghelyck de monsteren, twelcke alsoo niet gheschiet en es, ghemerct dat sy ghecoren hebben lieden daer toe niet bequame noch ydone wesende, daer of gheen kennisse noch verstandt hebbende, dat waragtig es. Exempel: daer waeren in den eedt ghestelt verrewers omme de fusteinen van de swarte verrewe ende andere te jugeren ende vonnissen, naer heurlieder deugd, goed ofte quaet, dewelcke hebben heurlieder selfs fusteinen ghevonist goedt te wesen,
| |
| |
ende daer op soo hebben sy het loot daer aenne ghesleghen van der goede verrewe, ende andere fusteinnen van heurlieder gildebroeders die goedt ende deughdelyck waren, ende loot weerdich, die hebben sy verwesen te verbeteren, nu als dat ambacht van de verrewers ende de neerynghe van de merseniere ende andere cooplieden dat ghewaere wierden, soo sijn sy clachtich uytghevallen voor mijnheeren van de wet van Brugghe ende der warandatie van dien ende hemlieder betoont met den sticke die valscheyt ende onghelycke warandatie, in alsulcken wijs dat ghebleken is met den selven goede, ende betooghende de persoonen van den eedt ende warandatie, die alsulcke fusteinnen met quader causen jeghens het recht ende articulen, van cueren gheloyt hadden, ende syne fusteinnen die sy voor goedt gheloyt hadden, wierden de looden afghetrocken ende verwesen te verbeteren tot heurlieder groote schande ende confugie, ende in der contrarie de gonne die van den eedt van de verrewers aldaer verwesen waeren ende by naerst te nieten ghebrocht waeren, die wierden ghelooyt. Hier soo blijckt expresselycken soo dat hier by quade insettynghe van mannen sonder verstand, door giericheyt ende bedroch onse neeringhe seer vercranckt es gheweest, ende oock jeghens de cueren; want daer staet expresselyck in de cueren een articul dat den verrewer die ter Halle comt ende ghestelt es omme de gheverrewde fusteinnen te warendeeren, die en mach selve gheen fusteinneverrewer sijn, ende daeromme ick segghe (onder correctie) dat alsulcke persoonen men nimmermeer in alsulck eenen eedt en behoort te nemen, ende in de selve neerynghe, anders gheen persoonen te stellene dan die als mannen van eeren bekent sijn ende de gone die kenders van den goede ende fusteinnen sijnde, daertoe nudt ende ydone wesende, want ick hebbe aldaer dickwils ter Hallen ghe- | |
| |
seten ter warendatie als deken met mijn vinders, en alsdoen soo maeckte men sesse hondert ende vichtich ofte sevenhondert ende somtijts achthonderd,
dewelcke aldaer men nu passeert met twee hondert ofte twee hondert vichtich ter weke ofte daer omtrent, ende den coopman die gaet aldaer hy het ghetrouwste goet vint ende den besten coop; waerom soo es de magistraet schuldich ende ghehouden groote sorghe te draeghen voor dese neerynghe, dat es als de wet vernieuwt es ende dat die van den eede sijn van der neerynghe van der fusteinnieren, die sal men doen overbrenghen eenen nieuwen eedt in 't volle collegie, ende aldaer heurlieder eenen eedt doen ende sweeren dat sy daer inne ghestelt hebben de alderbeste, ydonste ende bequamste, die sy oock op deser tijt weten, voor dit jaer binnen der stede te vinden, als oock dat in heurlieder cuere staet ghearticuleert. Dit is de maniere van wel doen omme goede mannen van eeren ende wetenheyt t'hebben omme goede goet wel te looyen ende quade te verstekene. Ende daeromme moeten wy Godt almachtigh bidden omme syne goddelyke gratie dat hy ons eenen generalen ende vasten paeys verleenen wille op dat wy sonder convoy uyt ende inne mochten ryden, waerdoore wy dan de catoenen souden beter coop ghecryghen ende te meerder vente hebben; dat jonne ons Godt den Heere, want de convoyen houden de cooplieden uyt onser stadt.
Wy hebben hiervooren gheseyt hoe dat een land ofte eene stadt wel gheluckich is ende welvarende die gheregeert werd van wyse ende gheleerde ende ook edele mannen, dat is waer, ende door het ghebreck van alsulcke wert eene stadt qualyck ende onwyselyck gheregiert, dat te beelaghene is, twelcke onse stadt van Brugghe alsoo ghebuert is, daer mede dat sy ghedreecht is tot seer cleender declinatie te commen. Want in
| |
| |
den eersten wy hebben verlooren onsen edelen mynen heere Mher Lodewyk van Vlaenderen, heere van Praet en der Woestyne, heere van den Gulden Vliese, hooghbailliu van Brugghe ende van den lande van den Vryen, capitayn van den casteele van der Sluys; voorts mijn heere van Drenoultre, synen sone, ghetrouwt hebbende de edele dochtre van Beveren; Mher Jacques van Hallewijn, rudder heere van Maldeghem ende Uytkercke, die langhe scouthete van Brugghe ende burghmeester gheweest heeft, ende syne twee soonen al overleden; mher Philip Dongys, heere van Middelburgh in Vlaenderen, rudder, commissaris ordinaris, hooghbailliu van Brugghe en van den Vryen, ende capitayn van den grooten casteelen ter Sluys; mher Frans van Dongys heere van Guedion, diewils heere ende burchmeester van Brugghe gheweest; mher Loys van Ghistele, heere van der Maete, ende mynen heere synen sone van Provene, gouverneur van Mechele, synen sone; heere myne heere Joseph de Baenst, ende mijn heere Guido de Baenst, synen broeder; Jacques de Baenst en Jan de Baenst, gebroeders, anderen Joseph de Baenst, heere van Mellisant ende van Oostkercke; den ouden Jan van Themsekyn; mher Jooris van Themsekyn, rudder, schouthetene in synen tijdt burchmeestere gheweest, ende Jan van Themsekyn, syne sone; Jakob van Themsekyn ende mher Jacob van Themsekyn, synen sone, noch eenen anderen heere Jan de Baenst, den opperjagher van Brugghe; d'heer Gillis van Vlaminckpoorte met ses syne sonen al overleden; van der ouder poorterie ghedissendeert noch eenen Jan de Baenst, heere van St. Jooris; d'heer Adriaen Bollengier; mijnheer Nicolays Bollengier, heere van Hayshove; mijnheer van Blasvelde; mijn heere Joos van Hallewijn, heere van der Veste; jonckheer Willem van Claerhout, heere van Pitthem; mijnheere Jacques van
| |
| |
Caestert, die te Lombyse heere van Caestert ende in synen tijdt souverain van Vlaenderen; mynen heere Jan Adornes, heere van Nieuwenhove; mynen heere Cornelis Despaers ende synen sone; mher Nicolays Despaers; mher Jacques Despaers, rudder, in synen tyden scoutheten ende burchmeester gheweest hebbende, ende mijnheere Loys Despaers, synen sone, ende mejoncker Jacques Despaers, synen sone, alsnu noch burchmeester van Courpche wesende; d'heer Pieter de Voocht, heere van Gheluvelt, ende Jan, syne sone; mijnheer Jan Boneris, heere van der Vichte ende hoogbailliu van Dermonde, ende naer sijn overlyden es nu Jan de Boneris, synen sone; mijnheer Jan de Beer, heere van Gramene; mynen Heere van Pouckes; mynen Heere Philibert de la Baere, heere van Mosscherye ende souverain van Vlaenderen ende Jan synen broeder, al overleden; Jan van Claerhout, heere van Pitthem; den jonckheere Joos Vander Sippe, heere van Denterghem; mher Roelant van Moerkercke; Jooris Van Braeckcle, heere van Houtdrives, alle dit voornoemde edeldom es verre den meestendeel overleden deser werelt, ende het minste deel is van hier onser stadt als vertrocken, schuwende de dierte die wy alhier van alle etelycken waere hebben, ghemerct dat wy soo naer onsen vyandt waeren ende noch meer soo hebben wy verlooren ende sijn ghestorven onse notabile poorters die onse stadt plochten te regieren, als mijn heere Frans Petijt, mher Lenart Caesembroot, den ouden, Jan de Boot, ende Jan de Boot, filius Simoen, Joos de Cabootere, d'oude; d'heere Bertram Haeghe, d'oude; mher Jan Claeyssone; Willem de Priestere; Joos de Roode; Victor Teerelinck; Picter van Thielt; Ancellemus de Boot; Steven van Praet; Jan van Nieuwenhove; Henderyck Ancemant; Jacob Lootins; Gabriel de la Coste; Jan van den Heede; fs. Jacobs; Jacob de
| |
| |
Boot d'oude; Jan de Schietere; Jan Nieulandt, twee mannen begift met verstande, goede regierenisse ende het gemeente beminnende; Pieter Ancemant, mher Ferdinande van Merendere ende meer notabile mannen overleden sijnde, die wy laten te schryven omme der lanckheit wille; want de ouder poorterye in corte jaeren groote menigte daer of gestorven sijnde. Godt verlichte hemlieder metten eeuwigen lichte; maer veele te meer is te weghene het verlies van onse wyse ende gheleerde, als greffiers ende pensionarissen, die wy seere veele verloren hebben over lanckheyt van tyden, die van onse stadt vertrocken sijn gheweest ende sijn elders gaen dienen, als in den raed van den keizer ende coninck van Spagnien, te Gendt ende in andere steden ende collegien, ende de andere overledene deser werelt. Requiescant in pace; te weten: opperpensionnaris, mher Jan van den Heede, mher Adolf van Pamele, mher Mattheus van Vyfve, mher Robert Duceliers mher Willem van Paemele. mher Joos Huysman, Maerten Snoekaert, Coolaert, Ghyselinck, mher Jacob Bossaert, mher Jacob De Corte, excelendt verstandt, mher Joos Damhoudere, mher Jan Wijts, mher Gillis Wits, mher Maerten Snockaert, mher Ferdinande de Salines, mher Marck Van de Velde, mher Fransoys de Groote, mher Pieter Adriaensens, meer wyse ende geleerde, die in onser stadt van Brugghe al verlooren hebben, midts d'overlyden ende van der stadt hemlieder vervremt, ende die stadt gelaten hebben, alsoo dat wy lieder die van Brugghe nu sitten en treuren als alle onse edelmannen verlooren hebbende, oock mede onslieder raedt ende wijsheit ende onse geleerde mannen, waer sullen wy nu omme raedt gaen? wie sal ons trooster sijn in ons benauwtheyt? wie sal in onse processen ten alderuytersten wel verstaen ende incorporeren alsoo dat het hemlieder ter herte
| |
| |
mach gaen om de schepenen goeden ende vasten raedt te gheven op dat sy niet betrocken en sijn tot Gendt ofte tot Mechelen, mitsgaders dat wy anders gheen griffiers en hebben als oock pensionarissen, als zeer jonghe mannen sonder experiencie, hadde de jonckheyt ghemengelt gheweest met den ouderdomme voor mijn advys 't soude te beter ghegaen hebben, want de jonghemannen al sijn het mannen van eeren ende van gheloove sy en sijn diewils in den rechten niet vol noch al gheleert ende sonderlinghe in der experientie van te wetene de privilegie van den lande ende der stede costumen ende pollicien, ende ist dat die griffiers ende pensionarissen die niet en weten, soo sullen sy danne die rechten, costumen, policien, ende schepenen dan voren storen om goedt advys te doen ende daer op te nemen, ende onse rechten ende privilegien te bewaren, ghemerct ende te meer datter veele diversche mannen als scepenen ghestelt worden die letter verstandt hebben om een ghemeente ende stadt wel te regieren, daer den sommigen niet wijs noch vroet en sijn om hemlieder huys, wijf ende kinderen te regieren, want sy in wetten gherocht sijn by groote recommandatie, presenten en gaven ende giften, midts dat se te beter deure gheraecken souden omme den grooten dieren ende costelycken tijdt van al dat men van doene heeft ten huysewaert, 't welcke seer belast es ende blijft ghedeurende. Godt den Heere wilt voorsien, alst hem believen sal; Godt verleene de commissarissen wel te kiesen, maer saligh is eene stadt die van der wijsheyt ende modeste mannen geregiert is.
O stadt van Brugghe, hier werden u stadts privilegien, costumen ende pollicien seere verkranct, want in voorleden tyden hebbe ick ghesien dat tallen tyden van den jaere, soo was altijts alle weke des Vrydags in de collegie ghehan- | |
| |
delt ende ghetracteert de pollicie, want den clerck van den tresore die quam met synen boeck ende pampieren oock memorien voortbrenghende ende vermanende mynen heeren van den collegie de saecken die noodelycx waeren totter pollicie ender onderstaende vander ghemeente, ende in der contrarien ofter eenighe saken pointen ofte articulen ofte swaricheden ghecommen waeren van eenighe steden ofte persoonen die onse privilegien, pollecien ofte goede costumen vercrancken wilde ofte te nieten doen dat men daer jeghens soude gaen met alle onser macht ende moghenteyt, om dat te weeren en beschutten met den eersten, eer het gras daer doore groyt, want door slappicheyt, traegheyt ende letterachten, bedinghe ick, soo hebben wy sommige van onse privilegien laten vercrancken O Brugghe, waer sitten nu u notabile poorters? die sitten nu en trueren, en suchten in huys met huysvrouwe ende kinders, midts dat sy van heuren huysen, renten ende landpachten niet ofte letter en ontfanghen, heurlieder renten op het land van Vlaenderen ende Brugghe en worden maer van vier, ses, acht jaeren, een betaelt, heurlieden pachtgoederen die staen buyten het landt al gheruyneert, heure huysen, moten, schcuren, stallinghen, ovenkoten, alle ommegeworpen ende ghedestrueert door de soldaten, de materialen ghehaelt ende al vercocht tot heurlieder profytten; Jae, dat onse soldaeten, die wy gagie betaelen, die hebben in sommige quartiren meer braecke, schade ende dyfte gedaen dan den vyandt ghedaen heeft; de huysen van onse stadt worden letter bewoont ende de sommighe die bewoond sijn werden ghegeven ten civilen ende cleenen pryse; want de sommighe huysen die in hueren golden vijf ponden gr. 's jaers, die geeft men nu om twintich schellinghen gr.; andere die ghegolden
hebben twaelf ponden gr. ende vichtien ponden gr.
| |
| |
tsjaers, die en gelden nu maer vier ponden gr. ende sommighe maer drie ponden gr. tjaers; veele cleene huysen die bewoond sijn van den gemeenen man, die stelen het loodt, ysere, ende sommighe berdels ende rebben, daer mede loopende heurlieder quaeden weghen, alsoo datter veele persoonen heurlieder huysen abandonneeren voor de rente, dieder uytgaen ofte maecken der vryen landt van ofte eersteren, hoffinghen naer heurlieder beliefte, alsoo dat sy daer letter of ontfanghen, mits daer toe betalende reparatie.
Noch boven al dese, soo hebben wy diversche natien van cooplieden verlooren, die van onse stadt van Brugghe vergaen sijn, te weten: de natie van de Italliaenen, d'eerste Florentynen, die huerlieder huys noch hebben op de Beurse staende, gheheeten de Florentinsche Loge; voort die van Genua die hebben noch oock huerlieder huys van de voornoemde natie, staende oock op der Beurse, gheheeten de Geneuoysche Logie; oock mede die van Lucca, Venetyen, ende andere steden van Itallien, sijn al van hier vertrocken naer Antwerpen.
Die groote natie van Oorsterlynghen sijn oock van onser stadt van Brugghe al vergaen, hebbende aldaer vier mastschepenen verlaeten, alwaer die de ghelycke mannen cooplieden huerlieder woonsten inne hadden met heurlieder dienaers, te weten, elc sijn cameren ende contoir appart, maer quamen 's noens ende 's avondts t'samen in elcks huys ter maeltijt eten, 't welke hemlieder bereydt was by den heere den makelaer, weert van den huyse, ende houdende huysinghen in boeyen ende kelders waer inne laeghen huerlieder coopmanschappe, als was, pelterye, laecken enz. rontomme heurlieder platse die men heet de Oosterlinghe-platse, ende hadden aldaer een schoon huys voor de voornoemde natie doen maecken, met een torre seer konstich ende fray
| |
| |
van bricken ghemaect, dat ick gheloove datter diergelycke in het land van Vlaenderen niet en is, viercant, ront, driekant ende ses-kant; de welcke natie tot Antwerpen gheheel van hier vertrocken sijn, ende die van Antwerpen hebben hemlieder voor huerlieder natie een schoon huys ghemaect met veele schoone cameren omme hemlieder daer inne te woonen.
De natie van de Portegaloysen, de welcke tot Brugghe plochten te woonen ten huyse van den heer Gillis van Vlaminckpoorte, in St. Jansstraete, een seer groot huys van camers ende comptoiren, ende tot eenen heere Jacob Baene, den ouden, in den Witten Schilt by de Schotte-platse; men seyde dat dit huys soo groot was datter xxxvi cameren in waren, elck met sijn comptoir ende cafkoen; die hadden oock eene capelle, ghestoffeert met veele schoone ende costelycke juweelen, ten Jacopyne, de weleke juweelen sy wederom by eene van huerlieder consulen ghehaelt hebben met den accoorde van de voornoemde Jacoppynen broeders.
Voort de natie van de Bertoenen sijn oock van Brugghe ghescheyden, dewelcke alle hemlieder cannevetsen, balloten, alloenen ende partoenen garen allen brochten ende quamen ten huyse van d'heer Willem de Boot, naer hem synen sone, dher Ancellemus de Boot, ende Collaert Brackenaey, alle mackelaers deghelykx tot Brugghe, alsuicke mackelaers gherenomeert ende quamen aldaer coopen dat voornoemde goedt onse poorters Baudewijn Masseur, dhr Jan de Boot, Osten Marissael, Jacques Bontiflaers, Jacques Duhem, ende meer andere, als cooplieden commende van Antwerpen, Dunckerken ende Nieuwpoordt, Sluys, Blanckenberghe ende andere steden ligghende op de duynen ende by der zee, die alsulcke goedt pleghen te coopen.
| |
| |
Ende die van Schotlandt hebben oock alsnoch in mynen tyden hemlieden stapele ghehouden twee reysen tsaers overcommende met heurlieden goedt, als vriesche mantels, eene menigte van friesche sargien ende dierghelycke goedinghen, oock groote menigte van peelteryen, vellen mantelen ende dierghelycke coopmanschappen, ligghende t'huys tot d'heer Osten de Lescluyze in Waeterfort ende elders, deweleke coopmanschepe seere bequame was voor den gemeenen ambachtsman ende stoffatie om den aermen in den wintere te cleeden. Dese natie is oock van ons gheheel ghescheeden, t'Antwerpen ende elders gegaen naer huerlieder goedduncken.
Ende nu int alderlaste soo sijn van ons ghesceeden ende met fortsen ende ghewelt van de Geusen ende Nieuweghesinde verjaecht ende verdreven uyt onser stadt van Brugghe, die groote triumphante ende machtichste natie van de Castyllanen, Beschayers ende Naverroysen, oock mede die van Aragon; eleke natie houdende eene capelle ter eeren Godts, te weten: de Castyllianen houden heurlieder cappelle ten Roode Susters; de Beschaeyers ten Freren; de Naveroysen ten Augustynen ende de Nargonoysen t'onse lieve Vrouwebroeders. De Castyllanen den meestendeel woonende in de Langhen Winekel, nu heetende de Spagnacrsstraete, aldaer houdende den stapel van huerlieder wollc, sijnde drie dachen ter weke hueren toochdach alsoo wel de Beschaeyers, als de Castillanen, Naveroysen, de Argonoysen hebbende in de selve straete heurlieder woonste; de kelders, boeyen, zaelen ende vloeren, die laghen al vol van huerlieder baelen, ende alle dese vrye spaensche natien, die hier van de Guesen uytgejaecht sijn, bet dan xl menaghen, doen die sijn vertrocken in andere diversche steden ende catholycke platsen, als St. Omaers, Rijssele, Calis, Bolognien, ende de duytsche landen, en elders aldaer
| |
| |
het hemlieder goed ghedocht heeft, waer mede oock vele poorters ende notabele mannen van de stadt oock mede gheruymt sijn, heurlieder volghende, en voort oock menigte van ambachtslieden uit der stad gegaen ende geruymt zijn hemlieden volghende. Besiet nu wat de poorterye ende gemeene man aen hemlieder verloren hebben, ghemerct dat sy seere triumphant gecleet ginghen ende hoe deghelycken niet spaerelyck dat sy huys hielden ende den ambachtsman wel betaelden. Besiet wat alle de mackelaers aen hemlieden verlooren hebben, als packers, baeldragers, arbeyders in 't weeghuys ende cordewaghencruyders, schippers, waeghenaers, ostaliers, taverniers, die van buyten commende om wolle te coopen. Voorts den ambachtsman, als scheppers, schoenmackers, linwadiers ende alle manieren van ambachten, die hebben grootelyckx verlooren aen de natie van de Spaignaerden, die cochten omme naer Spaignien te senden menichte van spellen, cleerbesemen, nastelingen, beschreve cleeren, menichte van dosynen messen, rood geveruwt leer, keerremerswerck, eeckelen, drie op malkanderen, seere groote menichte van bocraenen, als rollen van thien ellen, van alle coleuren ende trelitsten ofte stucken van twintich ellen; cochten oock seer veele wit linwaed, oock sendende serveeten ende rauw linwaet om in Spagnie peper-sacken te maecken. Oock soo hebbe ick geweten dat sy groote witte vaeten mans coussens, sonden naer Spagnie, maer van geheele laeckens die hebben sy ghesonden naer Spagnien by dusentich, gedrappiert in diversche prochien ende steden. Siet nu, gy Catholycke, wat grooten schaede, intereest ende verlies dat die Guesen ende heritieken onser stadt van Brugghe aenghedaen hebben, niet reparabile ende noch meer swarigheit ende verlies dat aen onse stadt geschiet is.
Ende hoort nu voort wat ontallelycke ende niet extimeere- | |
| |
lycken schade dat onser stadt van Brugghe gheschiet is, ten eersten, hoe dat hier voormaels de Mutsereeders tot Brugghe in groote menichte waeren, wel tot lx ofte lxx, die maeckten bonnetten voor Spaignie, Portugaele, Italien, Vranckerycke, ende voort omme diversche landen ende andere quartieren, aldaer sy begeert waeren; dewelcke Mutsereeders nu allegaere vergaen ende ghesmolten sijn, waer by alle onse ghemeente ende ambachtslieden alle veele verlooren hebben, als eerst de wollespinneghers, de breyeghers, vulders ende verwers, ende insulcker wijs is dese neerynghe in ander landen gegroyt ende gewassen, is daerdoor dat het voornoemde ambacht ende neeringhe gheheel hier vergaen is ende ghesmolten, alsoo datter maer eenen mutsereeder in onser stadt van Brugghe ghebleven en is, 't welk ick al ghesien hebbe.
Item, dat ambacht van de Peeltiers, te weten daer onder dat waren Witwerckers, Lamwerckers ende Grauwerckers, dewelcke in hueren huysen hadden groote menigte van costelycken vellen van alle soorten, oock mede ginghen som van die t'Antwerpen ende heurlieder twee vrye marcten staen aldaer sy van heurlieder vercochten ende leverden oock huerlieder peelteryen en vellen aen groote princen, heeren, ghemeene mannen, notabile ende dierghelycke: alsoo dat de Wijnsackstraet, nu gheheeten de Grauwerkersstraete, over beede syden vol was van de Grauwerkers; jae, noch soo woonden er wel seven ofte acht buyten de voornoemde straete, ende dit ambacht es al ende gheheel te nieten ghegaen ende verstorven, als datter maer eene overghebleven en is van lxxx jaeren met synen sone.
Dat ambocht van de Voeraers consequentelyck dat is gheheel vergaen ende te nieten, want sijnder geene vellen noch pelterye soo en ghebreken aldaer gheen voeraers; maer
| |
| |
daer is ghebleven den sone van den grauwerker, die wil hem wat behelpen met te voeren, als het comt.
De Speghelmaeckers, die op de Spegelreye plochten te woonen, sijn al doot ende te nieten, ende daer en is niemandt overbleven die het can als vooren.
De Cammemaeckers, die seere wel vrochten als yvooren cammen ende palleboomen, ende parrementmaeckers sijn al overleden ende tot Antwerpen gaen woonen. Adieu cammemaeckers, uytgenomen eenen man, die sit in het Breidelstraetken ende saeght wat cammen om de cost.
Dat ambocht van de Goudtslagers, dat is al gheheel vergaen; men spint er oock niet meer goudtdraet noch sylverdraet.
Ambocht van de Zackmaeckers ende Beursemaeckers is ghcheel te niet ende vergaen, dewelcke plochten te sitten in de Wollestraete in alle die winckelkens van der Halle tot aen ende over de Middelpoorte van dien; ick hebbe het ghesien een groot ambocht in mynen tijdt, ende ick en vynde in der stadt maer eenen, die staet in een winckelke op den Burch, welcken aldaer van aermoe heeft moeten vertrecken.
Cleerschryvers die plochten hier te wesen in grooten getalle, 't welcke ambacht al te niete es, daer of die van Spaignien ende de Duytsche landen veele ende groote menichte plochten te coopen, nu al doot, ofte sijn vertrocken naer Antwerpen.
Dat Spellemaeckersambacht, dat plocht groot van neerynghe te wesen, daer of dat twaelf winckels ende meer waeren, de welcke sommighe hadden in heurlieder huys sittende achtien ofte twintich ghesellen, andere twaelf, andere vichtien ghesellen, som meer, som min ende met dat huerlieder goedt ghemaect was, sy wisten dat aen den coopman te leveren ende al vercocht; de principaelsten van dien ginghen
| |
| |
t' Antwerpen woonen, sijn voort ghestorven, ende hier tot Brugghe en sijnder maer twee ghebroers ghebleven Mrs......welcke op dat voornoemde ambacht heurlieder cost en konnen winnen, maer moeten daer toe noch hulpe nemen den eenen met lijnwaed te vercoopen, ende den anderen cleene messerye.
Dat ambacht van de Paternostersmaeckers die sijn gheheel te nieten, 't welke hier voormaels een groot ambacht plocht te wesen, hebbende huerlieder capelle te Ste Cruys, de welcke zy hebben moeten verlaten.
Den Ballemaeckersambacht es al van hier vergaen ende te niete, ende t' Antwerpen ghearriveert.
Van roodt leer te verrewen en weet men hier tot Brugghe niet te spreken, ergo neerynghe uyt; al geloopen naer Antwerpen.
De Geluegietersambacht es al gheheel vergaen ende te nieten, alsoo ende in sulcker wijs dat de werklieden van hier al vergaen ende verstroyt sijn, daer of dat cause sijn de Guesen, midts dat huerlieder werck aldermeest diende omme inne de kercken ende cloosters de cloytueren met mottaelen columnen te maecken, ende schoone cappellen besluytsele van metaele, als wy tot Brugghe ende Antwerpen wel ghesien hebben.
Aenmerckt hoe dat ons nieuwe Halle over het water staende, ploehte met menichte van wolle laeckenen ghestoffeerd te wesen, die in Vlaenderen ghedrappiert waeren omme aldaer te vercoopen, alsoo dat ick in myne tyden ghesien hebbe dat de Oosterlynghen aldaer op eenen dach hebben ghecocht twee duysent ende ses hondert Poperinghsche ende Torgoenschelaeckenen omme te senden naer Polen ende Moscovia, sonder de andere groote menichte van costelycke Vlaemsche laeckenen, van Brugsche bellaerden, lemysteren,
| |
| |
Ypersche tunnen, Armentiersche en andere laeckenen, dewelcke nu al achter gebleven sijn ende alhier niet gebrocht en werden, waer by onse voornoemde Halle ydel staet, dat wel te beclaeghen staet, God betert.
Item plocht men hier veele satynnen te maecken, die ghevoert werden in veele vrimde landen ende midts dat se seere begeert waeren, soo waeren die ghedaen maecken by cooplieden Itallianen; doen versochten sommighe van onse poorters aen onse magistraet, dat niemandt en mochte meer Brugsche satynnen reeden, dan die gonne die poorter waren op seker peinne, daer of datter sommighe Itallianen die vrimde waeren gheen poorters en wilden werden, ende vertrocken met heurlieder wercklieden uytter stadt van Brugghe, ende ginghen naer Antwerpen, daer men hemlieden willecomme hyet, ende gynghen aldaer maecken Brugsche satynnen, ende, hoewel dat se tot Antwerpen ghevrocht sijn, heeten sy nochtans Brugsche satynnen; wy hebben de name ende een andere de profyten; waer sy dy verre ghesichten!
Dat ambacht van de Goudtsmeden dat is seere vereranckt ende ghemindert, sonderlinghe van draet-werckers, de weleke groote menichte van draetwerck plocht te maecken voor de Duytsche ende Oosterlinghen ende voor de steden daer omtrent, maer nu ten tyde soo en begeeren sy niet voor een oortken gevrocht goudt, midts dat sy op heurlieder werck soo veel amauts ghevrocht hebben, want als de heeren ende sommighe jonckers oock mede cooplieden heurlieder goudtwerck hebben willen verwisselen, jae sommighe vercoopen, soo hebben de Goudtsmeden dat amauts willen afghescheyden hebben, midts dat het gheen goudt en was, alsoo dat den vercooper dat wilde mede als goudt ghewegen hebben, alsoo sy dat daervoor tsamen voor goudt vercocht hebben, jae, hebben som- | |
| |
mighe alsulck werck weder naer Brugghe ghesonden, midts dat er hier in Brugghe diversche goudtsmeden waren van der nieuwe religie, soo sijnder vertrocken oostwaert, namentlyek naer Franckfort, Ausburgh, Weesele oock sommighe naer Eynghelandt, midts dat se hier letter te doene hadden, noch de cost niet en consten ghewinnen, dewelcke meersters nu aldaer sitten en wercken met vier, ses, acht, jae sommighe thienghesellen stofferende aldaer het geheele land van den rynghen, medaillien, baeghen, draetwercken soo veele ende soo groote menichte, dat sy van huerlieder werck noch tot Antwerpen brenghen te vercoopen.
De neerynghe ende coopmanschepe van Bocranen, die sijn al gheheel vergaen ende ghedeclineert, 't welcke de eene meeste schaede, verlies ende bedervenisse van onser stadt van Brugge is in het particulier van alle neeringhen ende coopmanschepen, daer af wie hier vooren ghesproken hebben, want in alle de keysers- ende koningx-landen en maeckt men gheene bocraenen dan te Brugghe alleene, van sommighe coleur ende sonderlynghe onse cramosynen; die cause van dese veranderinghe es gheschiet, naer dat de Guesen onse stadt van Brugghe in huerlieder subjectie gecreghen hadden met sommighe intelligentie van onse medepoorters, dewelcke de voornoemde stadt inghenomen hebben, als vooren gheseyt is, ende datter qualick eenighe bocranen rauwe van buyten der stadt consten peyselyck ghecommen, alsoo datter letter ofte niet van doene en was, soo sijn den meestendeel alle de ghesellen die se verrewden, vertrocken uyt Brugghe naer Duytslandt, als naer Weesele ende sonderlinghe naer Lipsicht, ende hebben aldaer onse konsten van het verwen gheleert, sonderlinghe van de colueren, die sy te vooren niet en consten ghemaecken; dewelcke die nu senden huerlieder gheverrewde bocranen by sesse, achte ofte twaelf kysten
| |
| |
naer Engheland, ende hier tot Brugghe: soo staen alle de costelycke verwerien stille, ende en hebben niet te doen; want daer quamen alle weke ter boerane-merckt twee, drie ende vierhondert rauwe boeranen, dewelcke cooplieden van der neeringhe alle cochten ende terstont ghereedt ghelt gaven; een partye van die in der bleeckerye sonden, omme naer dat sy wyt waeren, collueren van acht ofte thien soorten te maecken, naer coopmans begeerte, ende van de rauwe soo wierden menichte van swarte boeranen ghemaeckt, dewelcke deghelycke ende treffelycke meersters waeren onder hun hebbende seer veele ghesellen ende knapen, als rollemaeckers, verrewers, peerdedryvers, rollehouders ende allen andere cleene enechten. Aensiet wat menichte van mannen ende enechten hier aen wonnen ende veel meer buitenlieden, menichte van landslieden met huerlieder huysvrauwen ende kynders, die daer gaeren sponnen, weefden, reeden ende ter stede waert brochten; als namentlyck van Thielt, Ardoye, Wynghene, Muelebeke, Rousselare, Coolscamp, Lichtervelde, Swevezeele, Eeghem, Pitthem, Cachtem ende Hemelghem, Ruymbeke, Ruselede, Denterghem. Tot Wareghem, Avelghem, Ingoyghem, Sweveghem, Eeghem, Deynse, Wackene, Hoyghem, Hanseghem, Desselghem, Worteghem, ende in noch meer andere prochien wierden de boeraenen in groote menichte ghemaeckt, dewelcke al tot Brugghe in die costelycke verrewerien vernieuwt waeren, dry oft vier hondert ter weke, by de cooplieden heurlieder dies verstaende ende daermede ommegaende, ende, goeden leser, aenmerckt nu dat groot profijt ende ghewin dat van dese wevers boeraniers kwam, te weten, met dat sy huerlieder boeranen vercocht hadden, den eenen ginck tot een lakensnyder om laccken te coopen, 't sy vlaems, engels of schotslaecken om huerlieder huysvrauwen ende kinders te cleeden, cochten
| |
| |
schoenen, een bonnette ofte eenen hoet ende soo voorts, cochten spellen, nastelynghen, lindt, alsulckx als de messerye aencleeft, alsulx al sy van doene hadden, cleen ofte groot, ende diewils soo quamen de vaders, moeders, oomen, moyen, ofte voogden, ofte eenigte naerbestaende vrienden met eenen brudegom ofte bruyt ofte nieuwe ghehuwede van huerlieder maeschap, die cochten coussen, schoen, cleederen ende al het gone datter totter bruloft van noode was, ende de sommighe deden heurlieder barbieren, ende daer en quam van heurlieder niet anders dan profijt ende wasdom van de ghemeente, alsoo eenyghelijck wel verstaen kan, waerof wy ende sylieden ambochtslieden ende van neeringhe niet meer en ontfanghen noch profijt en hebben van eene alfve stuvere, ghemerckt dat sy niet meer peyselyck noch vredelyck met huerlieder boeraenen tot Brugghe commen en moghen, want als sy met heurlieder boeranen op den hals ghedreghen naer Brugghe commen, soo worden die van den vyandt soldaten afgenomen; ende commen dese landtslieden by nachte duere omme den periculen te schouwen gaende by dage tusewaert, ghemerct dat sy eenen halven dach ende nacht uytgheweest hebben, soo wert dat ghelt hemlieder van de boeranen genomen, jae, dat meer is, de voornoemde boeraniers wert nu huerlieder boeranen ende ghelt afghenomen van onse eigene soldaten, die wy van onsen coninck van Spagniens weghe gagie geven; ergo soo blyven sy voort al gheheele achter, omme dat groot peryckel te schouwen, soo en commen sy dien wech niet meer, maer maecken nu ander fatsoenen ende soorten van lynen laeckenen fyne ende groufve, daer mede gaende te Gent ende te Corterycke ofte te Iseghem. Siet ende aenmerckt nu, goede Heeren, lieden, ende verstandighe poorters, wat een groot profijt ende weldaet dat wy aen de neerynghe van de boeranen verlooren hebben,
| |
| |
van de verrewers, bleeckers, oock sommighe taverniers van die in der stede bleven slapene, principalick in den winter, oock van alle de menagien goedt dat sy cochten, huysraedt ende cleederen, de welke sy nu tot Ghent ende Corterycke coopen ende wy vergaen, want alle onse costelycke huysen van de verrewers met den haellaeme sijn gebrocken, vercocht, ende te nieten ghedaen dat te beclaghen is. Noch meer dat machtichste ende groot ambacht van den Mulen-merschers, alias Handschoenmaekers, dewelke sy lieder plochten groote menichte van handschoenen te maccken voor de Engelschen, de welcke voornoemde neerynghe ende ambocht nu al te nieten es, waeromme sy lieder aenghenomen hebben een andere neerynghe ende coopmanschepe, dat is, treden van der wolle op den vachten, omme daer of te maecken goede sayen waer of die van Gent ende Hollant ons die van Brugghe seere verkranckt ende afgenomen hebben, ghemerckt dat sy de selve neerynghe doende sijn.
Dat ambacht van de Houte Cruysboghen te maecken, 't welcke een groote conste was ende excellent ghepresen; want in myne tyden en mochten de ghildenbroeders in huerlieden hof ten doele niet schieten dan met houtte eruysbogen, noch als daer eenighe groote schietspelen in eenighe steden ghcordonneert ende ghestelt waeren, verciert met schoone prysen, uytgeropen, ende daertoe andere steden ende bourgoysen daer toe begroet, soo en mochte niemant van eenighe steden ofte platsen naer alsulcke prysen schieten danne met houten cruysbogen, dewelcke boghen den meestendeel al seer triumphant beschildert waren naer den heesch; dat welck ambacht tot Brugghe al te nieten es, want men schiet nu anders niet ten doele dan met staele booghen, groote ende cleene in 't jonckhof ende het busschieters-hof met fusieken, soo dat alles te niete is.
| |
| |
Dat ambacht van de Culctemaeckers, alias buffelmaeckers, 't welcke een groot ambacht plochte te wesen, dewelcke die men beleyde ende bedeckte daer mede die groote platte coussen; de sommighe met gouden ende syden draedt bevrocht, dewelcke nu sijn gheheel te nieten, uytghenomen datter noch eenige slechte van cleene prysen worden ghemaect.
Medereeders die waeren hier in voorleden tyden, dewelcke deghelicke ende rijcke cooplieden waeren, hebbende alhier tot Brugghe huerlieder huysen ende meestoven alle deghelicken ghemaeckt; dewelcke cooplieden den landtsman syne mede af cochten, dede die reeden met mannen ende huerlieder dienaers hemlieder daer aen verstaende; gereedt sijnde naer behoorten, deden die in witte vaeten, dewelcke up sekere daghen ghepresenteert waeren aen deken ende eedt, ende sommighe mannen daertoe gheordonneert, die dat assaey maeckten, visentcerrende die mede naer behoorten ende gaven vonnisse ende warandatie naer haere deught, 't welcke op dat witte vat ofte carteel ghebrant wierd, maer nu wertter letter ofte gheene meede ghereedt, midts dat se de vrimden man niet en comt haelen omme de periculen van den vyandt ende de grooten costen van de convoyen, die daer op commen, drye onse neerynghen ende coopmanscepe daer al verflauwt ende vereranckt.
Voort ick hebbe ghesien dat de sommighe van de Cuppers die redelyck ghegoet waeren, die laeden twee schepen met azijn, die sylieder selve alhier ghemaect ende ghewonnen hadden, voerende die naer Antwerpen, want sy die niet en costen maecken, daer mede gaende alle dry of vier maenden eens, de weleke aldaer deghelick vercocht wierden, oock mede en consten sy t'Antwerpen gheen olie verlacten, waer doore sy van Antwerpen hier tot Brugghe sonden van huerlieder kinders ende knechten, huerlieder tijt uytwesende, om
| |
| |
dat cuype-ambacht te leeren, 't welcke sy seer neerstelyck dceden, ende die ghesellen ende knechten huerlieder tijt uytwesende, sijn t'huysewaert ghegaen metter conste, gheleert hebbende asijn maecken ende olie leeren verlaeten, ende van dier tijt voort en hebben van onse cuypers poorters niet meer asijn ghecocht.
Voort soo hebbe ick noch ghesien datter niemant en was tot Antwerpen die de boecken, de casse noch manuel of rekenboecken voor de cooplieden conste maecken; maer de cooplieden Spagniaers ende Itallianen sonderlinghe hier tot Brugghe, ende deden die boeckbinders alhier die maecken, ende sonderlinghe tot eenen Jan de Tollenare, den grootheere van Antonius De Tollenare, die nu overleden es; maer sy hebben dat daer naer seere wel gheleerdt, als blijckt die van Antwerpen.
Ick hebbe noch ghesien ende gheweten datter niemandt en was in Antwerpen, die coste een stuck wit lijnwaet ployen, noch hollants noch vlaems, want van onse lijnwaet-ployers die saeten achter dat ey op der beurse in een huyseken 't welcke den ouden Jan de Matanse van der stede van Brugghe vercreegh, den welcken sr Matanse maeckt daer of een garde-robbe, ende twee van dese lijnwaet-ployers ginghen op die maerckten van Berghen op den Soom ende sonderlinghen t'Antwerpen, omme aldaer te ployen, alwaer die cooplieden sonderlinghe naer hemlieden seere verwachtende waren; oock mede die van Antwerpen en hadden gheen mannen dewelcke consten een fardeel maecken om de mulen in Spagnien te draghen, noch oock groote packen met andere goet als lijnwaedt ende anders tesenden, daer omme, soo gynghen van hier tot alle de vier marckten, als tot Antwerpen vier packers omme de voornoemde cooplieden te dienen, want die van Antwerpen noch niet en consten.
| |
| |
Eenen Cornelis Bernaerdt, oudt notabel man woonende op de Spiegelreye in den Mondt-toe, daer naer Looy van den Huyse die maeckten groote menichte van vernisch buyten der Speypoorte omme het peryckel van den brande; daermede tot Antwerpen gaende ende vercochten in cleene tonnekens aldaer met groote menichte van foillie gheslaghen, maeckende van diversche coleuren; dat es by die van Brugghe al vergaen, want die mannen van Antwerpen die doen dat selve ende wy sijn datte uytte ghemonstert. Adieu ons verlies.
Die van Antwerpen en wisten noch en consten niet geweten hoe datse huerlieder speceryen ende datter toe dient souden garboleren, soo hebben sy ghesonden scker persoonen van Antwerpen aen eenen Jacques Torrier, cruydenier grossier, connende maecken schoone ende kostelycke bancketten, wonende op den houck van de Spagniaerstraete, in 't Witte Cruyce, den welcken Jacques al verleent ende ghegeven heeft de secreten ende datter toe diende omme de specerien te garboleren ende voort die te stellen al naer de rechte ordinantie van der specerien; daer plochten alle weke te commen vier waghens met laeckenen van Rysele omme hier gheverrewet te syne schoon swart als wy maeckten; sijn oock hier achter ghebleven.
Wy hebben noch ghesien dat wy rijcke, machtighe cooplieden hadden van engelsche wolle, die tot Calis pleghen te ghane aldaer den stapele was, ende cochten op dien tijt menichte van groote sacken engelsche wolle ende vercochten die alhier aen de mutsreeders, de mannen drapiers van der oude draperye; voort soo quamen die van Corterycke, Yperen, Meenen, Rissele, ende Aerelbeke die groote packen met wolle coopen, want men als op dier tijt geen joquetten en maeckten; die wolle sacken waeren ghesonden in t' Engelsch weeghuys staende in de
| |
| |
Engelsche Straete, daer toe waeren vier arbeyders met heurlieder rollewaghene onder het bloeckhuys op den houck van St. Jansstraete, de welcke nu al ghefaillieert es; want men tot Brugghe niet meer Engelsche wolle en brynght, ergo dat Enghels weeghuijs staet ydele ende men heeft gheen aerbeyders daer toe van doene.
Wy plochten den stapele te hebben van de Spaensche ende Innegauws isere, ende dat yseren weeghuys dat stont neffens St. Janskercke suytwaert, daer in dat dikwils veele isere stondt te coopen, 'twelcke men al uyt de schepen dede lossen van den steegere by Ypere naer het weeghuys, daer af dat de cooplieden, coopers ende vercoopers al achterbleven sijn: waerby dat voornoemde weeghuys gheheel afghebrocken es, ende de erfve vercocht, dien den jonghen Jaeob de Boodt, in dien tijd schout van Brugghe was, ghecocht heeft ende eenen hof aen sijn huys daer af ghemaect heeft. Siet beminde poorters van Brugghe, hoe dat aen allen canten ende syden uwen stede declineert ende vergaet.
Hier pleghen te woonen notabile ende deghelicke mannen poorters, dat zeepsieders waren, die groote quantiteit van zeepe maeckten, dewelcke ghesonden waren naer Ypere, Armentiers, Ryssele ende alle dat Westquartier, doordien aldaer alle de drapiers ghemeenlyck woonden die se oirboorden; daeraf binnen der voornoemde stadt van Brugghe, den deken met synen eedt wierdt van den magistraet ghestelt omme dese voornoemde zeepe met datse ghesoden was ende ghetont ende daernaer coudt ende stijf gheworden, wiert van dien voornoemden eedt ende gesworene ghewarandeert ende ghebrant met de lettere van dien jaere, alsoo verre als sy goet ende ghetrouwe gevonden wiert, dies niet wiert verwesen te verbeteren; ende nu sijn al die deghelycke mannen vergaen ende verstor- | |
| |
ven, ende de neeringhe blijft met hemlieder doot, alsoo verre datter maer twee zeepsieders in Brugghe sijn, dewelcke sijn twee keersgieters, ende dese neeringhe is soo vergaen dat men nu de gesoden zeepe bringht ghetont van Enghelandt ende Hollandt, dewelcke die se oirbooren seere goet vinden. O groot verlies voor onzer stadt! Men siet by experientie dat Vrankeryck de meestendeel van onse manufacturen weerdt, van hier doet vergaen ende versterft, dewelcke alle die van Engheland ende Holland en den duytschen landen ons afghenomen hebben. God betert.
Oock plocht men te maecken ende te backen tot Brugghe groote menichte van lijfkoucken die men sondt westwaert, al het land ende steden duere, ende principael soo hebben die van St. Omaers hovenen ghestelt ende backen al dat sy connen, sendende hemlieder aldaer omtrent op het platte landt ende steden die hier tot Brugghe jaerlick pleghen te commen by termyne l, lx ende lxx pypen siropen om de koucken te bereeden; nu mach er vijf of ses commen omme soberlyck hier tot Brugghe te backen, want onse kerremissen tot Brugghe ende daer omtrent sijn al voor desen tijt ghehouden ende wy gaen ten lijkhuyse al mistroostich cryschen ende weenen; aen alle syden deeadentie des droefheyt, lyden ende verdriet es op onser stadt van Brugghe ghevallen, want die es nu schier ydele, vereranckt ende verlaeten, jae ons ontnomen alle onse neeryinghen alsoo ghylieder, goede leser, wel gheoort hebt hier vooren: waerby onse voornoemde stadt niet dan eene penewaerde gheworden en is, den wouckeraere verrijekt ende den bergh van caritate wint den hemele, die euwighe blijdschap door Godts belofte ende ghenadicheyt; wy zijn berooft van alle copmanschepe in 't grosse; van alle constighe ambachten ende neeringhen; onse coopmanschepe die plochte ghevoert te wesen in alle landen
| |
| |
ende steden oost ende west, suyt ende noordt, ende oock aldaer eenich profijt ofte wasdom aen is, dat wordt ons van andere landen ende steden ghenomen, midtsgaeders dat wy gheene revicren en hebben, maer alleenelyck maer eenen poel ghedolven, ghemaeckt met handen, dewelcke ons wederomme van ons eyghene poorters ende quadt voorstel ende raedt ghenomen es, bedorven, ghebroken ende soo ghescadeliseert oock van de materialen ende braecke vercocht, 't welcke der stadt endc gemeente meer dan lx duysent ponden groote ghecost heeft, ende nu alsoo het staet qualick; dat sas ende de spyen niet reparelyck es, want het sas ende de soutte voor de stadt van Sluijs al versandt ende versluijst, jae al gheheel gheruyneert, 't welcke beclaghelyck es; waermede soude onse stadt ende ghemeente dat connen ghebeteren ende stellen er die navigatiën van Sluys tot Brugghe wederomme als die gheweest heeft? hoe sult ghy leven, ghy brugsche mannen, wijfven ende kinders, niet dan in het cativicheyt ende soberheyt in 't generale, want alle dat etelijcke waere is, dat moet van elders commen omme redelyck te leven, ghelyck cooren, rogge ende terwe, geerste ende avere, dat moeten wy hebben van het suywersche quartier ende van het westen, als van St. Omaers, Betunne, Atrecht, ende van die steden ende dorpen daer ontrent, oock mede van die groote abdien ende huersgelycke, commende alsoo met de riviere van Gent; ende die van Gent en laeten niet meer cooren, geerste, rogghe noch avere door huerlieder stede passeren dan t' hemlieder belieft, alsoo die van Brugghe gheschiet es; de mannen ende gouverneurs van de arme scholieren van den Bogaerde hadden sekere coorene, terwe ghecocht ende betaelt; sy willende dat op Brugghe schepen omme hemlieder te oirbooren voor de voornoemde aerme kynderen; sy die van Ghendt en wilden
| |
| |
dit niet laeten gaen, segghende: Wy hebben het selve van doene.’ Die van Brugghe antwoorden: ‘Wy hebbent ghecocht ende betaelt ende is oock voor de aerme kynderen die leven by die aelmoessen.’ Sy die van Gendt repliqueerden ende seyden: ‘Daer is huerlieder gelt, wy hebben't in onse stadt van doene.’ Ende behielden de voornoemde terwe, ende wy moesten patientie hebben. Oock in tyden van dierste in der noodt, soo moeten wy senden ofte laten commen cooren, zevelaere van Oostland, van Denemarcken, Muscovien, Poolen ende dierghelycke landt; ende botere, caes ende eyeren, kiekens, vette ossen ende coyen moeten wy coopen ende senden haelen tot Dixmude, Vueren, Berghe St. Winox, Lampernesse ende van dat quartier; dat soo moet nu commen van Corterycke, Laleu, dat fruyt, appelen, peeren, pruymen, borbeyeren, criecken ende kersen, ende van daer bringhen sy de vetste schapen ende van Gendt uwe vetste calvers. Aldus soo moet al uwen leeftoogt van ander steden ende platsen commen ter grooter peryckel ende costen, ende als het ghebuert datter iemandt wie hy sy van Brugghe ghevanghen es, wert tot Oostende of Vlissynghe ghevoert ter groote ende excessive kosten ende in groote armoede, aldaer ligghende, buytten alle andere stede, want de inwoonders van der stede van Gendt, Corterycke, Audenaerde, Geeraertsberghe, Ryssele ende deerghelycke stede suyt ende westwaert, leven veel betere coop ende gemackelycker dan wy doen tot Brugghe, ghemerckt dat alle onslieder provisie ende leeftoocht, wollen ende lynnen in onser stadt niet en connen ghecryghen als gheseyt is sonder grooten cost, intereest ende peryckelen. O aerme stadt, nu frontiere!
Voort alle de wolle laeckenen die men uyt Enghelandt bringht, oock carseyen, bayen, met grooten menichte van wollen gaerne, ende oock sommighe sayen die werden oock
| |
| |
aldaer in Enghelandt ghemaeckt ende hier in onse landen vercocht ende oock naer Spaignien ende Vranckerycke ghevoert, ende aldus al huerlieder laeckenen als vooren die werden in dese Nederlanden ghebrocht, als te Gendt, Brugghe, Antwerpen, te Dunkerke ende aldaer met de licentien openbaerlyck vercocht ende ghehuysseert; daer mede dat wy voeden ende verstercken onse vyanden die aldus met ons selfs gelt oreloghen, jae sy doen ons oorloghen met onse steden met onse casteelen ende sterckten ende met ons selfs gelde, als gheseyt is, behoudende alsoo de oorloghe jeghens onslyeder, buyten hueren lande, ende sitten in huerlieder selfs landt in grooten weelde ende triumphen, ende vereryghen groote rijekdommen naer de weerelt, ende wylieder nu in desen benauden tijdt soo gaen onse notabile poorterye ende ghemeente al te niet, ende wat men daghelijcx langhs soo meer, ghemeret, dat uytgeroepen is van 's coninckx van Spagniens weghe een placaet ende ordinantie van de gone die renten hebben up het landt ende up sommighe ander poincten, raeckende de materie van betaelynghe, dat al stellende in 't ghesegghenschap van commissarissen daer toe gheordonneert. Ende oock door die groote declinatie, als vooren verhaelt is, van der stede van Brugghe, daer mede de voornoemde stede seer verydelt is, waer by groote menichte van huysen ledich staen ende onbewoont al ydele, ende de gone die bewoont sijn, werden ghegheven ten cleenen pryse, want die huysen die plochten te gelden xvj ofte xviij ponden grooten 's jaers, die geeft men nu omme sesse ponden grooten, ende welcke plochten te gelden x xij ponden grooten die worden ghegheven omme drye ponden grooten ende drye ponden en half, ende die plachten te gelden vijf ponden groote, die geeft men nu ter tijd om een pondt groote; boven dien moeten noch betaelen renten ende
| |
| |
reparatien. Alsoo werden alle huysen tot Brugghe verhuert in advenant, waerby onse poorters ende inghesetene in grooter cativicheyt ende aeremoede sijn ghevallen, sonderlinghe de persoonen die alleenelyck op hueren renten ende incommen van huysen ende landtspachten moeten leven, waerby sy moeten vercoopen buere juweelen, brasaletten, ketenen ende baeghen, huerlieder beste ende costelijckste cleederen, die ghevende om den helft ofte een derde min dan sy ghecost hebben ende oock weert sijn, jac, ik hebbe geweten dat jonckvrauwen, fluweelen craproenen draghende, quamen leenen tot ghemeene ambachtslieden eenen angelot omme te leven. Och, siet hier in wat dolatien ende benautheyt dat onse poorterye ende ghemeente ghecommen is ende noch in meerdere lyden!
Ende noch een ander saecke, beminde leser, soo moet ick u vertoogen hoe dat andere steden subalterne, ontrent Brugghe geleghen, vergaen ende werden oock gheheel ende allesijns ghedeelineert, omme de groote declinatie ende bederfvenisse der stede van Brugghe, als Sluys, Damme, Aerdenburgh, Munnckreede, ten Houcke, ter Muyde, Oostburgh, Blankenberghe, Middelburgh in Vlaenderen ende Ostende; want hier voormacls als Brugghe was ingrooter triomphen dat des conines Philippus van Spagnien, grave van Vlaenderen, Carolus V heer vader, saligher ghedachtenis, met synen edelen, synen hof tot Brugghe hielt en was er oock in alle deze Nederlanden gheen stadt noch beter platse omme de cooplieden met heurlieder goedinghen ende coopmanschepe te logieren, te huysen ende te hovenen dan tot Brugghe alleen, te meer omme dat alle de schepen met coopmanschap niet beters en mochten commen dan in onser havene ter Sluys; ende omme dat de cooplieden ende huerlieder goedt, ende coopmanschepe in soo
| |
| |
grooter menichte tot Brugghe was ghebrocht van Oosten ende Westen in sulcken wyse dat men die in Brugghe in de huysen, platsen, boyen, kelders, vauten niet en consten ghestuywen nochte logeeren, soo wierden daeromme omtrent ende by Brugghe ghemaeckt diversche steden ende bourchagien, als ter Muyden, Houcke, Munnekreede, aldaer de cooplieden van eersten al heurlieder groufve ware sonden, als peck, terre, masten, sparren, plancken, deillen, rechte ende dierghelycke coopmanschepe; ende allen drooghen visschen met pilterye met menichte, ende andere waren wierden in andere stadt ghesonden. Engelsche met huerlieder wolle ende coopmanschepe waren ghestelt tot Aerdenburgh, de coopmanschepe van de mottalen wercke ende ketelaers met datter aencleefde die hadden heurlieder woonste te Middelburgh in Vlaenderen, ghelyck te Damme den stapele van de fransche wynen ende packinghe van den arinck, ende soo voort elcke van de steden ontrent Brugghe gheleghen, hadden sijn sekere ordinaire coopmanschepe, waerby ghy claerlyck sien moght ter cause van de ruyne ende declinatie der stede van Brugghe soo sijn alle dese voornoemde steden al vergaen, als't claerlyck hier blijckt.
Aldus aensiet nu waer ghy u keert of wendt, ghy en hoort anders niet tot Brugghe dan van ghebreke, ende claeghen van nieuwe calotey, het coorne maelen, ende heeschen op alle waeren; wat baet het luyde roepen ende tieren, het is een scherp sweert dat den honghere baert. O by den hongher ende dierste soo is een stadt aldermeerst ghecastijdt: men telt van magherheden al onse rebben; hoe mach nu tot Brugghe eenen rentier ende schamelen man leven met vier ende vijfkinderen met cleender winninghe, die sijn noch levende doot, want letter ymandt die rechtveerdelyck leven wilt die heeft cleene winninghe, ende wy
| |
| |
verliesen nu den tijt met duchten, vreesen ende hopen; wy sijn nu moedeloos ende levende doot. Godt lof ende danck, wy sijn eene groote ende onghehoorde dierste ontgaen. Godt almachtich die wil ons gheven syne ghebenedyde gratie dat alsulcx niet meer gebueren en mach. Keert dit blat omme ende leest ende aenmerckt die voorleden groote dierste van alle saecken. O Heere ende almachtich Godt, door uwe groote genadigheyt ende bermhertigheyt vertroost u volck. Och Heere, in onser wet van Brugghe wilt verleenen dat de commissarissen daer toe gheordonneert moghen verkiesen xxvj mannen als hier voortijt saeten in 't Capitolium, die anders niet sochten noch raedt en hielden dan om dat ghemeene profijt ende ghemeene baete, ende alsoo langhe als dat gheschiede soo domineerden de Romeynen over alle landen. Och ofte die van Brugghe alsulck ghebueren mochte, waermede de bedelaers achterblyven souden.
Dit navolghende is den prijs van alle hetelycke ende drinckelycke waeren, oock mede van schoens, pantouffels, specerie, van houdt ende anders, ende dit van den jaere lxxxiiij, 85, ende het jaer 1586 vercocht.
| Eerst een hoet terwe |
ℒ 3-16-00 |
| Een hoet rogghe |
ℒ 2-14-00 |
| Een hoet havere |
ℒ 1-16-00 |
| Een hoet geerste |
ℒ 1-19-00 |
| Een hoet lynsaedt |
ℒ 4-00-00 |
| Een hoet rapsaedt |
ℒ 2-00-00 |
| Een hoet mostaertsaedt |
ℒ 8-00-00 |
| Een hoet herreweten, cleine |
ℒ 3-10-00 |
| Een hoet herreweten, middelbaer |
ℒ 3-00-00 |
| Een hoet herreweten, de minste |
ℒ 2-10-00 |
| Een hoet platte boonen om te planten |
ℒ 6-00-00 |
| Een hoet platte boonen |
ℒ 4-00-00 |
| Een hoet platte boonen |
ℒ 3-10-00 |
| |
| |
| Cleene gemeene boonen |
ℒ 3-00-00 |
| Een hoet boucqueedt |
ℒ 2-00-00 |
| Een hoet vitsen |
ℒ 2-4-00 |
| Een hoet zoudt |
ℒ 2-8-00 |
Op den 25 juny 1586 vercocht men
| De terwe |
ℒ 6-18-00 |
| En de rugge |
ℒ 5- 4-00 |
| Een hoet geerste |
ℒ 3-10-00 |
| Ende andere zoudt, graen ende platte boonen ende herreweten naer advenant. Ende men seyde dat op dien tijt de terwe tot Gent golt |
ℒ 8-8-00 |
| Eenen vetten ossen golt |
ℒ 18-00-00 |
| Eenen middelbaeren osse |
ℒ 12-00-00 |
| Eenen magheren osse |
ℒ 7-00-00 |
| Eene vette coe |
ℒ 12-00-00 |
| Eene middelbaere coe |
ℒ 7-00-00 |
| Eene clcene magher coe |
ℒ 4-10-00 |
| Een vet sehaep |
ℒ 2-12-00 |
| Een middelbaer schaep |
ℒ 2-00-00 |
| Een magher schaep |
ℒ 1-10-00 |
| Een lam |
ℒ 1-4-00 |
| Een geete lammeken |
ℒ 1-4-00 |
| Een vet swijn |
ℒ 6-10-00 |
| Een middelbaer swijn |
ℒ 4-10-00 |
| Een swijn busscherken |
ℒ 5-6-00 |
| Een braet-vercken |
ℒ 0-6-00 |
| Een pondt laerdt |
ℒ 0-3-4 |
| Een eoppel vette capoenen |
ℒ 2-6-8 |
| Een coppel middelbaer |
ℒ 1-16-00 |
| Een coppel mager capoenen |
ℒ 1-00-00 |
| Een coppel kiekens |
ℒ 0-6-00 |
| Een coppel aentvoghels |
ℒ 0-4-6 |
| Een coppel duyven |
ℒ 0-1-2 |
| Een coppel patrysen |
ℒ 0-5-4 |
| |
| |
| Een coppel wilde conynen |
ℒ 0-4-8 |
| Een coppel temme conynen |
ℒ 0-3-00 |
| Een xxv eyeren |
ℒ 0-3-8 |
| Een stoop nimolcken melck |
ℒ 0-00-10 |
| Een stoop kerremelck |
ℒ 0-00-5 |
| Een bont raepen |
ℒ 0-00-6 |
| Een bont warremoes |
ℒ 0-00-3 |
| Een bont spenage |
ℒ 0-00-4 |
| Een bondeken porstenaeckels |
ℒ 0-00-5 |
| Een pont caroten |
ℒ 0-00-6 |
| Een pondt dixmudsche boter |
ℒ 0-1-9 |
| Een Pondt suwersche boter |
ℒ 0-1-7 |
| Een Pondt hollandsche boter |
ℒ 0-1-8 |
| Een Pondt van magher hollandsche boter |
ℒ 0-1-4 |
| Een Pondt van Engelsche caes |
ℒ 0-1-00 |
| Een Pondt hollandsche caes |
ℒ 0-00-10 |
| Eenen goeden schelvisch |
ℒ 0-2-4 |
| Eenen middelbaren schelvisch |
ℒ 0-1-8 |
| Eenen grooten wittinck |
ℒ 0-00-10 |
| Eenen cleynen wittinck |
ℒ 0-00-5 |
| Eenen grooten but |
ℒ 0-1-6 |
| Eenen cleenen budt |
ℒ 0-00-10 |
| Eenen grooten pladijs |
ℒ 0-1-8 |
| Eenen cleenen pladijs |
ℒ 0-1-00 |
| Eene groote rogghe |
ℒ 0-1-10 |
| Eene cleene rogghe |
ℒ 0-1-00 |
| Een grooten ghesouten visch |
ℒ 0-8-00 |
| Eenen middelbaren ghesouten viseh |
ℒ 0-4-8 |
| Een cleenen ghesouten visch |
ℒ 0-3-4 |
| Een schotel vassche salme |
ℒ 0-2-6 |
In den jare 1586 in den vasten ghehaelt:
| Een schotel vassche salme |
ℒ 0-4-00 |
| xxv drooghe haringhen |
ℒ 0-4-0 |
| xxv natte haringhen |
ℒ 0-3-8 |
| Een heltken mosselen |
ℒ 0-00-3 |
| |
| |
| Den stoop rijnsche wijn |
ℒ 0- 6- 8 |
| Den franschen ende witten wijn |
ℒ 0- 4- 8 |
| Bourdeusche ende conjasche |
ℒ 0- 4- 8 |
| Den rooden franschen wijn als Orlians ende ansche wijn |
ℒ 0- 4- 8 |
| Een stoop moeder wijn |
ℒ 0- 5- 6 |
| Een stoop dobbel bier, wat beter dan water, 5 ingelschen. |
| Een stoop mouttoe |
ℒ 0-00- 9 |
| Dobbel mouttoe |
ℒ 0-14-00 |
| Den stoop ingels bier |
ℒ 0- 2-00 |
| Eenen lupens bier |
ℒ 0- 4-00 |
| Canary sucker, het pondt |
ℒ 0- 5- 8 |
| Een Pondt bruyn suyker |
ℒ 0- 2- 6 |
| Een Pondt trezye |
ℒ 0- 4- 8 |
| Een Pondt pepere |
ℒ 0- 9- 6 |
| Een Pondt foillie |
ℒ 1- 1-00 |
| Een Pondt ginnebeere |
ℒ 0- 4-00 |
| Een Pondt canneele |
ℒ 1-00- 4 |
| Een Pondt rijs |
ℒ 0- 1- 2 |
| Een Pondt fransche pruymen |
ℒ 0- 1- 4 |
| Een Pondt rozynen |
ℒ 0- 1- 2 |
| Een Pondt correnten |
ℒ 0- 2-00 |
| Een Pondt cappers |
ℒ 0- 2- 4 |
| Sofferaen, dat pont, |
ℒ 5-00-00 |
| Een Pondt van de greyne |
ℒ 0- 4-00 |
| Een Pondt naghels |
ℒ 0- 6-00 |
| Een Pondt amandelen |
ℒ 0- 4-00 |
| Een Pondt note muscaten |
ℒ 0-11-00 |
Beminden lezer, wilt weten dat hiervooren staen diversche materien ende articulen die daernaer noch dierder vercocht sijn dan sy daer gheschreven staen.
Hier naer volghende staet gheschreven de dierste van den houtte ende andere materialen dat het huyshouden aengaet.
| |
| |
| Een hondert eeeken fasseel-hout, oostersche taillie |
ℒ 1-00-00 |
| Hondert eeeken blocken |
ℒ 1- 2-00 |
| Een hondert ghemeene fasseel |
ℒ 0-18-00 |
| Hondert eycken fasseelkens uyt te reye |
ℒ 0- 4- 6 |
| Hondert murrewe fasseelkens |
ℒ 0- 4-00 |
| Hondert groote backers rysen |
ℒ 1- 2-00 |
| Hondert ghemeene andere rysen |
ℒ 0-18-00 |
| Hondert rysekens, poorterkens |
ℒ 0-10-00 |
| Murrewe ghemeene poorterkens |
ℒ 0- 7-00 |
| Hondert rysekens uyt de reye |
ℒ 0- 4-00 |
| Hondert murrewe reye rysekens |
ℒ 0- 4-00 |
| Een pont warse kersen |
ℒ 0- 4-00 |
| Een pont roete kersen |
ℒ 0- 1-00 |
| Een pont spaensche zeepe |
ℒ 0- 3- 4 |
| Een pont brugsche zeepe |
ℒ 0-00-10 |
| Een bereken vloer-bessem |
ℒ 0-00- 3½ |
| Een besten bessem van eedt |
ℒ 0-00-12 |
| Een ander veel mynder |
ℒ 0-00- 6 |
| Een paer muylen met schoykens |
ℒ 0- 9- 4 |
| Een paer enekel pantouffels |
ℒ 0- 5- 4 |
| Een paer leren schoen |
ℒ 0- 5-00 |
| Een paer vrauwe mulkens |
ℒ 0- 5- 4 |
| Een paer arbeyders schoen |
ℒ 0- 6- 8 |
| Een paer kinder schoen |
ℒ 0- 1- 4 |
Den xvij dach in September, 1587, soo quam tot Brugghe, een schip met turfven met licentie uyt Hollant en vercochten de tonne twee schellynghen, maer en quam daernaer niet meer, segghende dat sy daer aen geen profijt en deden.
O goeden leser, hier vooren hebt ghy ghehoort die groote, felle ende langhe armoede ende dierste, daer inne wy generalyck veele jaeren hebben gheweest ende dacr inne wy noch in een groot deel sijn, want hier inne en sien wy noch gheen einde noch troost; want wy blyven in den druck ende groot
s | |
| |
lyden met wijf ende kynderen, anders onder malkanderen niet hoorende dan claghen ende suchten. Wat baet u uwe twee speyen ter Sluys, dat nieuwe ghedelf ende sas 't weleke meer dan lx dusent pond groote coste, alwaer veele schoone schepen uytter zee quamen van der ander landen, van west ende oost tot aen St Lenaertspoorte; jae, ick hebbe aen de selve poort sien ligghen t'samen ghetelt xliiij groote schepen met merschen; waer is nu het gelt omme die vaert en speyen wederom te doen repareren ende up te rechten dat se mach navigabele sijn voor den coopman, ende noch boven desen wilt aenmercken alwaer het oock alsoo gheschiet dat se navigabel waeren als vooren ende alhier diversche schepen met coopmanschap quamen, als van Spagnie, Itaillien, Levanten, Portugael ende dierghelycke landen, oock mede van de noordersche landen ende oostersche schepen, brenghende die van westen alle maniere van speceryen, sucker, rijs, fygen, rosynen, dadels, oraignen, cappers, droogerye, syropen, olie, enz. ende spaensche wynen, canarie, isle de Madere, ende alsulcke waere ende coopmanschepe als van die landen alhier ghebrocht worden, ende de Oosterlinghen die ligghen oock voor uwe stadt van Brugghe, gelaeden met pelterye, oostersche laeckenen, was, peck, terre, masten, sparren, deillien, plancken ende dierghelycke coopmanschap. Alle dese schepen ende dierghelycke sijn tot uwe stadt ghecommen tot voor u poorte om heurlieder goet te vercoopen, ende sommighe ander goet ende coopmanschepe daer jeghens te coopen, alsulck goedt ende manufacture, als men hier in het landt maeckt ende in huerlieder landt alderbest dient, ende aldaer meest van noode hebben, ofte den coopman vercocht hebbende moet sijn gelt overmaeken al naer sijnder beliefte.
Nu soo vraeghe ick ulieder, Mynheeren, wie van Brugghe
| |
| |
ulieder volck, uwe cooplieden ofte uwe poorters sullen dat goedt ende coopmanschepe coopen ende die schepen lossen om datse wederomme met onse manufacture ende coopmanschepe moghen naer huys vaeren? Wie sal my daer op antwoorden? Maer elck treffelyck coopman, hem verstaende van de coopmanschepe van buyten lande ende der binnen, die soude segghen wat souden onse cooplieden van der stadt connen ghedoen, wy en hebben alsulcke gheen, noch cleen noch groot; want alle onse ingheseten cooplieden van der stadt (voor cooplieden bekent) alwaer alle heurlieder roerende coopmanschepe capitael t'samen ghesmolten, sy en souden t'samen geen schip connen uytcoopen; oock mede de winckeliers alhier sijn in letter getalle ende oock soberlyck in vente, anders niet dan by penewaerde, want letter volckx woont in dese stadt, ontrent d'een helft min dan alsoo daer plochte te woonen, ofte het derde; ende den landsman en can met vreden niet buyten de stadt ghewoonen omme den vyand ende de vrybuyters, ergo hy coopt seer letter, jae anders niet dan dat hy noodelyck van doene heeft, dat is al maer een maghere penewaerde, maer sult weten ons principael verlies van renten en de uyttinghe van onsen goede dat wy hebben dat is dat al onse steden subalterne, ontrent ons gheleghen, en de bourgoisen sijn al van ons ghescheeden ende oock andere steden die hier plochten te coopen, als Corterycke, Audenaerde, Ryssele, Doornycke, Ypere, Rousselare, Tielt, Calis, jae, hebbe in mynen tyde ghesien dat hier die van Gendt, al dat se van doen hadden cochten van syde, laeckenen, merserye, cort ende lanck, heurlieder wynen ende vaste fruyt ende dierghelycke waeren, ende oock die steden in Artoys, als St. Omaers, Arien, Atrecht, Betuyne, ende andere steden aldaer ontrent, die quamen al heurlieder waere ende coopman- | |
| |
schepe al tot Brugghe haelen omme hemlieder in heurlieder winckel te stoffeeren, 't welck eylaes, van ons al vervreemt is ende achterghebleven sijn, en alsulcke die gaen nu selve
tot Antwerpe en in Zeelandt, ende coopen alsulcks als sy in heurlieder winckel ende huysen van doene hebben, by den welcken die winkeliers van onser stadt als nu niet meer en coopen dan sylieder hier binder stadt connen verpeneghen; ergo, onse stadt van Brugghe en is nu anders niet dan eene penewaerde: den eenen poorter leeft by den anderen, ende by den vremden man, maer soo en leven wy niet meer by elck anderen; ergo ons lieder concept dat wy hier voortijts hadden als wy onse vaert dolven naer Sluys, de soute ende varsche in't jaer xv ende vichtich, beghinnende met die twee speyen ter Sluys, ende dat groote sas 't welcke een derde te groot was, de welcke onse brugsche vyanden dit al gheschent, ghebrocken ende bedorven hebben, niet reparelycken in onsen tyden, want de macht ende den middele die is ons aen alle syden benomen ofte ten ware datter een sone gheboren waere van coninclycken stemmen, die grave van Vlaenderen soude werden door Godts ghenade, den welcken soude onse stadt beghiften met eenighe natie van volk, met heurlieder goet ende coopmanschepe die inne dese Nederlanden in geene stadt en mochten woonen noch heurlieder goedt venten dan tot Brugghe alleene; dat in syne landen alsulcke eene bedeelinghe dede in syne steden, elck wat, soo souden syne landen ende steden te beter vaeren ghelyck Carolus V, keyser van Roome, saligher memorie, hier voortijts ghedaen heeft in Brabant, ghelyck t'Antwerpen, de coopmanschap; tot Leuven, de scholen ende studien; tot Brussel, het hof ende secreten Raedt, ende tot Mechelen het parlament ende het opperste wijsdom ende arestement. Alle dese beneficien ende weldaden sijn hemlieder gheschiet,
| |
| |
waerom dan en sal synen soone onsen coninck van Spagnien, oock aermc steden niet beghiften met eenighe van sijnder natien van volcke met heurlieder coopmanschap die by ons ende in onse stadt met heurlieder materialen souden woonen, ofte sekere vryheden van maenden en daghen binnen den jaere, dat te doene op dat den coopman die alsulckx goedt begeert ten sekeren daghe, dat aldaer vinden mach, ende dat met goeder vryheden ende paspoorte; want in't verbeteren van elck, my dunckt dat onse stadt van Brugghe ende ghemeente dat wel verdient hebben, deweleke in dese bedroefde tyden seer gheoorsaem sijn gheweest alsoo verre als't hemlieder moghelyck es gheweest aen hunnen grave van Vlaenderen, als andere steden hebben rebel gheweest ende voor hemlieder hebben laeten commen met garnisoenen ende met den munitie van oorloghe, jae laeten beschieten, alsdan soo sijn wy met ons magistraet selve ghecommen aen onsen hertoghe van Parma, bewarende de platsen van onsen edelen coninck van Spagnien, en ons in syne handen ende ghenade overghegheven, als goede subjecten ende goede vassalen behooren te doen, daer door syne Majesteit vele tonnen gouds ghespaert heeft, ende dit mach seer wel gheschieden sonder murmuratien van de steden onverdient. Men leest van den patriarch Jacob dat hy synen sone Joseph veel liever hadde dan syne ander soonen ende kinders; dat was om syne deught, wel ende heerlyck leven jeghens synen vader, waeromme hy synen voornoemden sone maeckte een heerlyck cleedt ende rock van bordeurwerck buyten sijn andere kinders. Nu wy sitten in alder aermoede ende cativicheyt, onse schapen sijn ghestelt up een drooghe heye, ende lettere winninghe hebbende, want als vooren gheseyt is, wy hebben verlooren onse vaert in 'tzoute van der zee ter Sluys met onse twee speyen ende sas als't gheseyt is hier vooren;
| |
| |
ende daer en is gheen hope omme die wederomme te recouvreren ofte in't grosse van de coopmanschepe daer of eenige baete te kryghen, ofte ten waere by de hulpe ende groot adresse van onsen edelen ende machtighen heere, den coninck van Spaignien, ende nu interim, wat staet ons te doen om onse aerme stadt ende ghemeente soberlyck te onderhouden, 't welcke moet ghedaen sijn ofte 't is gheheel claer ende voor ooghen dat die anders niet en wert, dan eene landsche stede ende penewaerde. Daeromme soo staet ons de handt te houden ende niet laeten voort te gaen met gonne dat wy met goeder causen ende goede rechte begonnen bebben voor onse stadt ende ghemeente. Nota, dat es onse suwersche Leye te delven van St. Jooris-ten-Distele tot in de groote Leye commende naer behoorten, op dat wy ons lieden daer mede behelpen moghen, als dat alle die steden, als Corterycke, Ryssele, Armentiers, St Omaers, Arien, Meenen, Werfvyke, ende alle platsen en steden ende dorpen moghen metter voornoemde Leye tot Brugghe schepe commen; want wy en hebben nu gheen andere middele om onse stede te vervoorderen dan dese, 't welcke gheen andere steden beschadighen en moghen, dan den gierighen ende den nidighen afjonstighen die alle neeringhen en cooplieden willen tot heuren commandemente hebben, ende ander onder heurlieder voeten ende subjectie hebben, 't welcke gheene broederlyke charitate is; ende ghedolven hebbende zullen alsdan wel vercryghen eenen cleynen thol ende schipvaert te stellen up de goedynghe ofte materialen die passeren sullen, ofte veele betere dat elck schip bysonder alleene wat gheve ter assistentie van der vaert ende onderhoudt van den opdraght, alsoo sy dat vinden alder bequaemste ende profytelyckste te wesen.
Dan jae dan, seght men nu: die van Gendt sijnder teghen
| |
| |
met al heurlieder cracht ende magt, segghende veele frivole redenen. Wat deert dat de sonne in de aerde schint, sy hebben ghenoegh aen drie rivieren, rycke ende machtigh met heurlieder poorterie ende edeldom, alle wel voorsien van landt ende incommen, alles ghenough, niemand van doene hebbende, dunckende dat sy selve alleene het hoofd sijn van Vlaenderen. Och, stadt van Gendt, sijdt toch te vreden ende laet u ghenoughen metten uwen ende laet doch u medeghebueren met u leven neffens ulieden, want die van Brugghe en soecken gheen overvloedt, maer om simpelyck ende ghesparelyck te leven, sonderlynghe omme betere coop tarrewe te hebbene ende cooren dat van 't westen comt, 't welcke ghylieder ons beletten wilt ende laeten in aeremoede maegherlyck leven, ende niet meer coorens door heurlieder stadt en willen laeten passeren dan dat heurlieder belieft, alsoo hier vooren was gheseyt; dat wel ghebleken is in het exempel dat de mannen ende gouverneurs van den aermen scholieren ende kynders van den Bogaerde hadden voor deselve aerme kynders cooren ghecocht omme te leven, 't welcke die van Ghendt niet en wilden laten passeren; onse mannen seyden: ‘Het is ons goet, want wy hebben't ghecocht ende betaelt.’ Die van Gent seyden: ‘Wy en hebben daer mede niet te doen met Ul, want wy hebben't hier selve van doene; neemt daer is u ghelt dat gylieder daer vooren ghegheven hebt, ende gaet.’ Aldus hebben de gouverneurs moeten hunne patientie hebben ende het cooren derven, ende elders andere cooren ten dierste gaen coopen souden de aereme kynders broot te eten hebben. Hier by, goede heeren, soo is ghenoech gheseyt ende twee, drie reysen gheseyt datter geen andere middel en is om onser stede te helpen dan door den wegh van der Leye ende ghedelfd ons te hehelpen, het moet sijn, jae mochte my
| |
| |
iemand antwoorden wederom, wat sullen wy van Brugghe maecken, want die van Antwerpen sijn met die van Ghent alle t'samen tot huerlieder hulpe, ende wy en hebben de macht niet jeghens dese twee groote steden te dinghen. 't Sal groot ghelt ende veel arbeyts costen, ende daer staet in den Ecclesiasticus gheschreven: ‘Wacht u van te dinghen teghen den rijcken, want goudt is tot den koninck gegaen ende heeft sijn herte omme ghekeert.’ Wy gelooven dit al wel dat die twee groote steden veel machtiger sijn dan Brugghe, onse ghedeclineerde stadt, maer gy van Brugghe en gheeft den moet noch uwe corragie niet verlooren. Waer sy dy nu, burghmeesters ende schepenen, light op u hoofd, vervroomt ende heft op u herte, ende mannelyke romeinsche herten, neemt goeden raedt met elckander om den coninck van Spaingnen metter hulpe ende assistencie van den hertoghe van Parme, om aen sijnder Majesteit te spreken, verbalelyck ofte met nieuwe requeste, vertoonende de groote declinatie ende aermoede der stede van Brugghe, ende datter gheen ander middel en es omme die te onderhouden in leven dan met dit ghedelf van der Leye. Sijn excellentie ende grooter macht vertoonende dat een groot wonder waere ende schade ende groot verlies dat men alsulcke eene schoone lustighe stadt, van oude tyden de meeste sijnde, nu soude laeten verloren gaen, die met soo cleene een saecke te helpen es, ende dat oock omme de gierigheyt ende benyden van soo machtighe ende hooghmoedighe steden, die ghenough hebben.
O coninck van Spagnien, machtighen heere, aensiet nu met compassie op uwe groote stadt van Brugghe, hoe sleck ende cranck dat se light omme te sterven met penninck ende kerse in der hand, al levende doot; want den rijcken en kan den aermen niet meer behelpen, ende wat men te monde waert steekt is diere; dat onse wercklieden die buyten wercken ploch- | |
| |
ten te eten, dat nemen nu onse soldaten die onse gagien onfanghen; ende hun halam daer mede sy staen te wercken, nemen sy, jae haere wambuysen, coussen, schoen ende sulckx sy aen hebben dat yedt goedt is, ende noch boven desen so es buyten te lande, gheset op elck ghemete sesse, achte ofte thien groote op elck ghemet, ende oock dierghelycke op de waterynghe daer of datse nochtans gheen pacht en ontfanghen, aldus, als wy niet meer en hebben te gheven, soo staet dan wel onsen pulst te beven. O Brugghe, onse vesten ende rampaerden die vallen alomme in den gronde, alsoo datse de vesten vollen, in peryckel onse stede stellende van berooft te syne, 't welcke groot jammer ware; somma, wy en hebben gheen gelt omme die te vermaecken, oock mede onse Leye vervult ende verslijckt wert alle daghe meer ende meer alsoo datter bykans gheen schip noch boodt aen caeyen noch steeghers en konnen commen, te meer soo isser inne alle vullicheyt, als asschen, musselschelpen, darmen van beesten, ende in enigherhande vuylicheyt dat hier voortijts groote boete was; maer men siet nu bykans nieuwers naer. Den deken van de Mueraers leydt een ghemackelyck leven, maer sijn gagie en vergidt hy niet te heesschen ende soo hebben wy nu al verlooren, als vooren noch eens gheseyt is. Al onsen edeldom, principale neeringhen ende ambochten ende onse constenaers hier mede onse stadt verbloot ende verydelt es, wien sal men nu senden ten hove ende oock in Spagnien omme voor onse stadt ende ghemeente te spreken? Wye sal ons nu noch bystandt doen?
O Brugghe, de vraeghe is: ‘Waerom sijt ghy aldus van Godt, den Heere, ghecastijdt ende ghestraft met oorloghen, pestilentie ende dieren tijdt, ende alsoo langhe ghedurende ende oock ander castimenten ende declinatie van onser stadt?’ Aldus soo vraeghden de Jooden in den tijdt van den prophete
| |
| |
Jeremias, daer op dat den prophete hemlieder verantwoorde ende seyde aldus: ‘Om dat ghy uwen Heere ende Godt verlaeten hebt ende in uwe wellusten, in oncuscheyt, overspel, met andere sonde ghewandelt hebt, ende gheleeft in groote brasserye ende overdicheyt naer ghevolcht, noch dat ghy uwen broeder niet bemind en hebt, maer op hem haet ende nijdt gedreghen, ende hebt ghedoolt ende den wegh des Heeren niet naer ghevolght, noch de aerme weduwen ende weesen byghestaen, ende hebt ghedoolt uyt den wegh des Heeren noch eens; want de causen van plaeghen, straffen, disciplinen ende castimenten, die Godt den Heere de menschen oversendt es de sonde.’ Exempel, onsen eersten vaeder Adam in't paradijs soo onnoosel ende simple was van sonden, levende in alle wellusten deser weereldt ende was keyser ende heere van gheheel de weereldt ende alle creaturen; want Godt almachtigh die hadde het al onder synen voet ghestelt in sijnder subjectie, maer als hy het gebodt Godts hadde overtreden, soo was hy uyt het paradijs der weelden ghesteken ende ghescastijdt, alsoo oock wylieder en hebben onse weeldighe daghen niet konnen draghen, ghelijck in alle onse gacyfeesten van alle de ghilden die en hebben wy met gheen discretie, modestie noch magnificentie ghehouden, maer die daghen in allen overdaedt, brasseryen ende ghulsicheyt gheoirboirt, ende naer datter sommighe van gildebroeders soo dronke waeren, hebben dan gheloopen naer Venusberghen ende in overspel gheleeft ende met Jorken van Keyschote den sot ghemaeekt ende in sonde gheleeft.
Op den 1sten meydach soo hebben de vijf gilden elck buyten der stadt eenen gaey van triumphen ende ghenoechten gheschoten, soo commende binnen der stadt den mey inbrenghende, metter groote triumphe te peerde, commende met elck synen coninck alsoo op de poorters-logie 's avonds te
| |
| |
saemen al etende ende goede siere maeckende, scheedende alsoo heerelyck elck van den anderen. - De Handschoenmaekers, gheseyt Mulenmeerschers, sijn eens sjaers tot Aerdenburgh ghereyst, ende onder het decksel van Onse Lieve Vrouwe eenen mantel te draghen, alwaer sommighe van hunlieder hebben aldaer seere broodtdroncke ende mal gheweest van dronckenschap ende seer verbrast. - De Cuyperscnaepen ginghen oock eens tjaers ten ommeganghe te Dudzeele, met trommelen, feifelen ende aldaer seere groote mallicheyt maeckende; maer de meesters Cuypers, van huerlieder style in 't getal van xiij, die reeden te peerde ende te waghene te Rouselede omme aldaer eene messe te doen doene; de tafelen waeren ghedeckt in de kercken ende aldaer goede siere macekende, wederomme commende naer de stadt, ghaven alhier ende daer, naer hemlieder beliefte, diversche manieren van gentilessen, als schriftorissen, spellekokers, schuffeletten, aen de vrouwen ende maeghden ende kynders naer hemlieder beliefte.
Item, de gilde van de Roosebeeckers die men toot Onse Vrouwebroeders, dat waren van de principaelste poorters ende notabelste mannen van der stede; met groote triomphen ghinghen sy meest al te peerde ende te waghene alle gheeleet met eenen colluere in't syde fluweel ende laeckene, naer huerlieder belieften, met eenen schoonen hoet van den selven coleure, ende vertrocken alsoo tot de prochie van Roosebecke by Rousselare, ende droeghen Onse Vrouwe aldaer eenen mantel ende twee tortsen, hoorende aldaer den dienst der messe, draghende ter eeren van Onse Vrouwe die tortsen ende mantel, ende 's avonds aldaer blyvende eten ende slapen, ende alsoo aldaer soo in't commen als van te vooren in't gaen, maeckende aldaer goede siere ende sonderlinghe te Rousselaere, den mallaert ende Jorcken van Keyschote
| |
| |
maeckende, quamen alsoo 's anderendaghs te peerde ende te waghene inne, behanghen met diversche gentillessen van cofferkens, spellecokers ende andere saecken omme de dochters te gheven ende scheutelkens voor kynders, convoyeerende alsoo hunnen deken tot synen huyse, aldaer dat voor de gilde broeders een costelycke maeltijdt bereedt was, ende die triumphe ende maeltyden die gheduerden metten bancketten vier of vijf daghen lanck triumphantelyck ende het was eene groote ghenouchte omme dat snaerspel, schalmeyen ende andere ghenouchten te hooren ende oock aldaer men Bacchus groote feeste dede ende Jorken van Keyschote was aldaer seer ghepresen. Ick hebbe ghehoort omtrent de latste jaeren dat als die dekens niet meer en continueerden, dat elcken deken wel verteerde voor sijn part alleene sonder de wijn die hem gheschonken was, elck wel vier hondert guldens.
Waer sijn nu onse schinkel-feesten die men generalick hielt in alle huysen hier in de stadt, aldaer de pasteyen in de slachtijdt mosten soo costelyk ghestoffeerd sijn ende de marckpasteyen bereedt ende de cappoenen, ende men dranck aldaer om prijs, als om meest glaesen, potten ende kannen uytte te drincken, die soude den prijcke van den cappoene winnen, ende een andere de marckpype, ende die aldaer meest dronck ende den keyaert maeckte die wierdt van dat schandaleus werck ende brootdronckenschap ghepresen. Dit is nu al verandert in lyden, druck ende verdriet, in claghen ende weenen. Alsoo, ghy eersamen leser, hier vooren wel ghehoort hebt in de materie van de groote diersten ende in de disciplinen van de straffen die onse inwoonders van de armoede, van de peste ende oorloghen ontfangen hebben. Wat sullen wy dan segghen? Niet dan roupen: Godt almachtich! segghende: ‘Och Heere, comt ons te hulpe of wy ver- | |
| |
gaen! O Heere, comt ons ter hulpe met uwe machtighe hand ende verslaet onse vyanden naer u belieften, ghelyck den coninck David dede met Goliath ende dat de weduwe dede Olifernus, op dat wy moghen in peyse met Godt ende onsen evennaesten leven.’ Ende om door Gods bermherticheyt te gheraecken soo hebben wy hier naer ghestelt ende ghecomponeert een ghebedt tot Ghodt almachtigh, ende biddende dat hy ons door syne goddelyke gratie ende onuytsprekelycke groote ghenade door Christum Jesum, synen sone, vergeven wilt onse sonden, ende aenhooren het roupen van ons ghebedt; want hoe wy in meerder druck ende lyden der tribulatien sijn, hoe dat wy Godt naerder sijn, want Godts bermherticheyt ende ghenade gaet boven alle syne wercken tot de duysenste generatie van de gonne die hem beminnen ende lief hebben. |
|
Auteursrechtvrij