Rhetoricaal glossarium

(1959)–J.J. Mak– rechtenstatus


V Vaceleren, ww. Ontleend aan ofr., fr. vaciller. Heen en weer bewegen. ‖ Vacelerende zoo 't riet doet in den wint, H.d.Am. L s^v [m. 16e e.].
Vacht, zn. Zie WNT i.v. Vacht (II). Gevecht, strijd (vg. kil.: Vocht. vetus.j. ghe-vecht. Pugna). ‖ Tooght vroom dijn vacht, Ende opent tsleeus bannieren, cast., Lied. 10 [ca 1530]; Eneas (wan) Italien met vromer vacht, cast., C. v. R. 236 [1548]; (Dit hart) langt met gantser crachten... Omme uwe genade te dienen met bloedigen vachten, Geuzenliedb. 1, 296 [1577].
Vadates, zn. Gelegenheids-, (rijm)vorming, van lat. vadere? Afscheid? ‖ Men salse barbieren, connen pylieren, Met ruden hantieren... Ende daer mede gheuen haren vadates (× laet, es, Pontificates), Dwerck d. Apost. 1110 [1e h. 16e e.].
Vaddaert, zn. Van vadde (zie WNT i.v. Vadde (II); vg. MNW i.v. Vaddaert. In de 1e aanh. schimpnaam voor een duivel, te verg. m. ons ‘beest’, ‘bliksem’ e.d., in de 2e aanh. sukkel, drommel. ‖ IJ, luij vaddaert, Dair liegdij an, bij den bloede, Sacr.v.d.N. 1301 [3e kw. 15e e.]; Daer bleef hi, hi en mochte niet wech arm vaddaert, Doesb. 247 [vóór 1528].
Vadde, wadde (?), zn. Zie MNW i.v., 2e art., WNT i.v. Vadde (I). Eig. slordige, onzindelijke, luie vrouw (vg. kil.: vadde. Ignaua mulier), v.v. schimpnaam voor een vrouw in het algemeen. ‖ Hij hiet robyn en sij laudate en wadde (l. vadde?), St 1, 104 [vóór 1524]; Es hij niet wel geplaecht... die een jong vaddeken heeft, Hs. TMB, G, fol. 66^v [eind 16e e.?]. Opm. Als schimpnaam voor een man (niet bep. ‘dronkelap’, zoals WNT i.v. Vadde (I), bet. 6 wil) ook in Hs. TMB, G, fol. 41^v [eind 16e e.?]: ‘Dese vuijlle vadden // wadt sij gaen beginnen als sij een vrouwe hebben dien sij beminnen so clappen sij moij terstont’.
Vaerheyt, zn. Van vaer. Vrees. ‖ Lof godlike tempel (t.w. Maria) des viants vaerheyt, St 2, 40 [vóór 1524]; O Schriftuerlijck bewijs aenhoort myn swaerheyt / Vaerheyt // myn hert in druck nu ten stonden wast, Rott. Sp. D i^v [1561].
Vagant, zn. Zie WNT i.v. Zwervende lichte vrouw. ‖ Nv sidi... Een gebroken potken, een vander vagan-
[pagina 435]
ten, Een versloonst roosken der verdroochder planten, Doesb. 156 [vóór 1528].
Vailhandicheyt, zn. Zie Vaillandicheit.
Vailiandich, bn., bw. Zie Vailliandich.
Vayliandicheyt, zn. Zie Vaillandicheit.
Vaijliant, bn. Zie Vaillant.
Vaillandelijc, bw. Van vaillant. Dapper, stoutmoedig. ‖ Vaillandelijc pijnde hy my te fastene, Camp v.d. Doot 614 [1493]. Opm. Vg. Valjantelick.
Vaillandicheit, vailhandicheyt, vayliandicheyt, valiandicheyt, zn. Van vaillandich (zie Vailliandich) of rechtstreeks van vaillant (zie ald.). 1) Dapperheid. ‖ Sijn vaillandicheit was daer smal, Camp v.d. Doot 1414 [1493]; Wat baet alle vayliandicheyt, die getrouwelic mint moet dicwil droeuen, Doesb. 65 [vóór 1528] (hic? of standvastigheid?); Dese wapenen moetij aendoen, Dese dient tot mijnder vailhandicheyt, Rederijkersged. 9, 113 [m. 16e e.?]. 2) Bekwaamheid, knapheid. ‖ (De expositie) Die welcke Ouidius / door zijn valiandicheyt Ons tot eender leere / heuet gheschreuen, Antw.Sp. G i^v [1561].
Vaillant, vaylliant, vaijliant, valiant, als zn. gebr. bn. Zie MNW i.v. Valiant, 1e art., WNT i.v. Valiant (II). Dapper, flink, voortreffelijk. ‖ ghistele, Ovid. Sendtbr. 3a [1559]; Rott.Sp. Q ij^v [1561]; Bijstier 385 [eind 16e e.?]; Verl.Z. I, 859 [1583]. - Als de vaillande, enz. ‖ B.d.Scr. 17 [1539]; Gentse Sp. 49 [1539]; Dwerck d. Apost. 730 [1e h. 16e e.]; ghistele, Virg. Aen. 5a [1556]; Antw. Sp. D i^v [1561]; vaernewijck, Vl. Audtvr. 3 [1562]; Vers. Maelt., prol. 36, spel 525 [2e h. 16e e.]; Verl.Z. II, 1104 [1583]; houwaert, Vier Wterste 43 [1583].
Vaillantie, zn. Van vaillant of gevormd naar ofr. vaillance. Strijd? ‖ De borgers (wien geen vaillantie en verdroot) Weirden hun vast tot dat den nootdruft failieerde, numan, Sp. d. M. C viij^v [ed. 1595].
Vailliandich, vailiandich, valliandich, valiandich, valjandich, bn., bw. Van vailliant (zie Vaillant). 1) Dapper, moedig. ‖ Neemt deese confectie valiandich ter confortacien van laxeringhe, Smenschen gheest 791 [ca 1560?] (hic? of - bij confectie - deugdelijk?); (Christus heeft) willen wercken // stout en valjandich Totter doot, Verl.Z. II, 917 [1583]. 2) Flink, knap. ‖ Ja waer ick soo valiandich Soo cloeck Soo behandich // en soo scherp van sinnen Dat ickse al begrepe (t.w. de kunsten), Antw.Sp. Kkk ij [1561]. 3) Heerlijk, enz. ‖ Soo wie dat dese conste vailliandich (t.w. Arithmetica) Niet en cost / dede hy (t.w. Plato) wt sijnder scholen sluyten, Antw.Sp. P iiij^v [1561]; (Christus) verrees valliandich, Springh-Ader P i [1613].
Vaylliant, bn. Zie Vaillant.
Vay schaers, bw. Zie Schaers.
Valant, zn. Zie MNW i.v. Duivel, boze geest. ‖ Waer zijdi alle, ghi quade valanten? V.Vroede 497 [eind 15e e.].
Valedixi, zn. Ontleend aan lat. valedixi. Afscheid. ‖ Ick moet hem eerst aen dees boeyen sluyten / Dan gheef ick hem daer me syn valedixi, Rott. Sp. C vij^v [1561].
Valiance, zn. Ontleend aan ofr., fr. vaillance. Dapperheid. ‖ Mijn Heere van grooter valiance Augustijn Duechniet, een man vol ontrouwen, Leenhof 250 [na 1531].
Valiandich, valjandich, bn., bw. Zie Vailliandich.
Valiandicheyt, zn. Zie Vaillandicheit.
Valiant, bn. Zie Vaillant.
Valyantheyt, zn. Van valyant (zie Vaillant). Dapperheid. ‖ Die Valyantheyt van der Carthagen vanen, Dal s. wederk. 156 [eind 15e e.?] (vg. fr.: ‘Les vaillances cartagiennes’).
Valjantelick, bw. Van valjant (zie Vaillant). Standvastig. ‖ Betrauwende valjantelick Hopt up de barmherticheyt / zonder eenich versaghen, Verl.Z. I, 257 [1583]. Opm. In de bet. dapper, enz. (zie WNT i.v. Valiant (I), Afl. en vg. Vaillandelijc) ook in Rott.Sp. C viij^v [1561], Judich 184 [1577] en Taruwegraen 1639 [1581].
Vallen, ww. Over boort vallen, zie Boort.
Valliandich, bn., bw. Zie Vaillandich.
Vamen, ww. Zie MNW en WNT i.v. Vademen. In de aanh. in verzwakte bet.: krijgen, verwerven? ‖ Die daer versamen als beesten stuere Alleen om te blusschen haer vleesch en natuere, Over dese heeft macht den duyvel gevaemt, v.d. berghe, Ref. 54, 6 [m. 16e e.].
Vanck, zn. Corrupt voor wanck? Onstandvastigheid, onbetrouwbaarheid? ‖ Aen ons en vindy bedroch noch vanck, Niet dan de waerheyt wy en leeren, Dwerck d. Apost. 130 [1e h. 16e e.].

[pagina 436]
Vangaen? Van gaen? ww. Uit van en gaen. Doorlopen, opschieten, voortmaken. ‖ Daer sij (zie) ick hem, gaet van Jan, wadt moocht ghij bedrijven; Al sout ghij verstijven waer blijft ghij soo lang? Lijs en Jan Sul 72 [eind 16e e.?].
Variabelheyt, zn. Van variabel. Veranderlijkheid, wispelturigheid. ‖ Waer deur ick zeer jent // mocht op hem bouwen / Met vast betrouwen / En bidden dat hy in my niet en prent / Eenighe variabelheyt zeer onbekent, Rott.Sp. A iiij^v [1561].
Variatie, zn. Zie WNT i.v. 1) Verandering van gezindheid. ‖ Tis niet duerbaerder inder werelt ront dan eenen liefliken roden mont die liefs herte duecht en vrientschap iont sonder variacien, Doesb. 102 [vóór 1528] (sonder variacien, standvastig); De Rampzalighe Fortuyne vol variatie, H.d.Am. Ee 7 [m. 16e e.] (zie ook ald. Ff 2); Sal sy niet corts mijnen inwendighen brant Met d' water van consolatie blusschen? Eer daer come variatie tusschen, houwaert, Lusth. 1, 27 [1582-'83]. 2) Onzekerheid, wankelmoedigheid, twijfel, tweestrijd. ‖ Bedrieghelijck samblant... Quam met ongheval en variatie, houwaert, Lusth. 2, 253 [1582-'83] (hic?). - In variatie stellen, doen vertwijfelen. ‖ Goddeloose desperatie // Die haer zinnen (t.w. van Dido) zoo stellen zal in desperatie // Dat syse tot zulcken raserije bringhen zal (t.w. dat zij een eind aan haar leven zal maken), H.d.Am. Ff 3 [m. 16e e.]. - In variatien staen, wankelen. ‖ Sal ick daer op vastelijck moghen bouwen, Sal mijn hope niet staen in variatien? houwaert, Lusth. 1, 38 [1582-'83].
Vastenspel, zn. Uit vasten en spel. Spel dat betrekking heeft op de vastentijd. ‖ Een vasten spel van sinnen hue smenschen gheest van tvleesch, die werlt en die duvel verleyt word, enz., Smenschen gheest, titel [ca 1560?].
Vat, zn. Zie MNW i.v., 1e art., WNT i.v. Vat (I) Tvat sluyten, de spijker op de kop slaan. ‖ B.: Ick wil te Dordrecht wesen in tstadt. J.: By Dierick den hollandere? B.: Ghy sluytet vat, Sp. d. M. 2623 [beg. 16e e.].
Vaten, ww. Zie MNW i.v., 1e art., WNT i.v. Vatten. 1) Arch vaten, argwaan koesteren. ‖ Die sulcke mochte hem besondighen seere / Arch vatende / daer duecht vloeyt lancx so meere, Sp. d. M. 1985 [beg. 16e e.]. - Arch vaten in, kwalijk nemen. ‖ En vaet daer gheen arch in dat ict vertelde, Sp. d. M. 983 [beg. 16e e.]. 2) Overwegen, ter harte nemen. Doorgaans nog slechts als stoplap gebruikt, a. in min of meer incidentele verbindingen, zoals vaet mijn ghebriefte. ‖ everaert 322 [1531?]; - vaet ons ontbinden. ‖ Berv. Br. 344 [ca 1520?]; - vaet mijn ontcnooppen, vayt myn ontknoopen. ‖ everaert 138 [1528?], 322 [1531?], Trudo 2781 [ca 1550]; - vaet mijn orconden. ‖ Appelboom 304 [1e kw. 16e e.?], Bruyne 1, 133 [1556]; - vaet mijn verclaren. ‖ Eerste Bl. 1901 [ca 1440?], a. bijns, N.Ref. 93, b, 6 [1e kw. 16e e.], Katm. 390 [vóór 1578]; - vaet mijn verhalen. ‖ Charon 588 [1551]; - vaet tversieren. ‖ Doesb. 273 [vóór 1528]. - Daarnaast ook vaet dit of wilt dit wel vaten. ‖ a. bijns 28 [1528], Gentse Sp. 275 [1539], Souterl. 36b [1540] (aang. in WNT i.v. Vatten, sub bet. A, V, 23), Bruyne 1, 143 [1556]. - b. in min of meer vaste verbindingen, inz. 1⁰ met bediet in vaet tbediet, begrijp (dit) goed, ‖ Pir. en Th. 538 [1e kw. 16e e.?], Doesb. 185 [vóór 1528], X. Esels 19, 23 [1530]; - vaet wel tbediet. ‖ Christenk. 223 [ca 1540]; - vaet mijn bediet. ‖ Doesb. 182 [vóór 1528], Goossen Taeijaert 109 [2e h. 16e e.?], Lijs en Jan Sul 302 [eind 16e e.?]; - vaet mijn bedien. ‖ Doesb. 230 [vóór [1528], ❘Gr.Hel 104 [ca 1564]; - vaet dit bediet. ‖ Weer. Gheleerde 261 [1558]; - vaet de bedieten. ‖ Reyne M. 729, [ca 1575?]; - 2⁰ met verstant in tverstant wilt vaten, begrijp (dit) goed. ‖ Heymelic Lijden 349 [1557], Rott.Sp. M i^v [1561]; - willet verstant vaten, id. ‖ everaert 11 [1509]; - wilt dit verstandt vaten, id. ‖ Rott.Sp. D iiij^v [1565]; - dit verstant vaet, id. ‖ everaert 272 [1530]. 3) Ant ent vaten, eindigen, uit zijn. ‖ Mijnen tijt sal haest ant ent vaten, S. Stadt 43 [ca 1535].
Vechten, ww. Bijvorm (rijmvervorming?) van vochten (vg. kil.: voghten. vetus. Gubernare, tueri, curare en MNW i.v. Vogeden; vg. ook Vervoochten), wellicht beïnvloed door vocht naast vecht (zie WNT i.v. Vacht (II) en Vecht (I)? Of (met wisseling van v en w)*wechten, als bijvorm of rijmvervorming van wachten? Beschermen, helpen? ‖ De Zonne stont drie dagen stille om hem (t.w. Karel de
[pagina 437]
Grote) te vechtene Ende syn vyanden te slechtene, cast., Bal. A 8^v [1521].
Vechtsake, zn. Zie MNW i.v. Aanlegger van een vechtpartij? Of ‘vechtsack’ (vechtjas)? ‖ Waer siedi nu vechtsaken die hebben geuochten off oude queenen coppelen draijen, St 1, 77 [vóór 1524].
Veeren, ww. Bijvorm van varen i.d. bet. voeren (‘hanteren, in beoefening brengen, omgaan met’, zie MNW i.v. Veren, 2e art.)? Stellen, poneren? ‖ Dus blijf ick ghetruerich in drucx verwaten / Omdat ick hoorde dusdanighen rapoort veeren (× sweeren) Wie den meesten troost oyt quam te baten / En schenen te zijn van Godt verlaten, Rott.Sp. C iij^v [1561].
Veyaert, zn. Van vey (zie WNT i.v. Vei)? Eig. gesneden (mest)dier, in de aanh. overdr. voor een gecastreerde of impotente man. ‖ J.: Dus moet ghy hu / tjeghens der luxurien val Heer conync besnyden. B.: Jc ghelooue hy en zal. Hy mochte hem seluen / jnt snyden myncken. Of hy een wyf creghe / wat mochtse dyncken Dat hy een cappoen waere / ofte veyaert? everaert 456 [1530].
Veyllen, ww. Zie MNW i.v. Veilen, WNT i.v. Veilen (II). Openbaren, bekend maken. ‖ Elcxs herte zal verdrooghen als wy ons pooghen // dese redene te veyllen, Judich 1292 [1577].
Veyn, veynt, veynst, zn. Zie MNW i.v. Vein en Vent. 1) Vent, kerel (vg. kil.: Veyn/veynt. Fris. Rusticus, operarius, agricola). ‖ Wat veynst es dat met zynen zweerde? Hy zwelt van houeerde / al waert een cafzack, everaert 92 [1525]; Helpe wat vreimder veynt / zo staet daer. Tonsent en sachic / noynt sulc man tjan, ald. 199 [1528]; Doen sprack, halff gram, desen veyn: Ja seker, enz., Bruyne 1, 104 [2e h. 16e e.]. 2) Gezel (vg. kil.: Veyn/veynt... Adolescens, iuuenis caelebs)? ‖ Arbeyt leert menighen slechten veyn Die voor meester coemt inder consten pleyn, Antw. Sp. Mm iij [1561]. 3) Maat (vg. kil.: Veyn/veynt... socius, sodalis)? ‖ En alst dan qualijck gaet, veyn? Schuyfman 23 [vóór 1504]; Hou veijn! ick vind en sie ginder een schaepskoije, ald. 55.
Veysen, ww. Zie MNW i.v. Vensen, WNT i.v. Veinzen (I). 1) Hem veysen van, verbergen. ‖ Een wijs man moet hem veysen Van veel ghepeysen, cast., Lied. B vj [ca 1530]. 2) Hem veysen voor, zich onbetuigd laten jegens? ‖ Ick (t.w. Conste) die hemels ben en sal my niet veysen Voor de creatueren die my beminnen, Antw. Sp. Ppp ij [1561].
Vellen, ww. Zie MNW i.v. 1) Onz. en wederk. Zich richten, begeven. ‖ Versche memorie... Seide dat ic my te godewerts sou vellen, Camp v.d. Doot 2090 [1493] (hic? of zich verlaten op, toevertrouwen aan?); Tot goede ruters zoudic my / als de ghevrienste vellen, everaert 286 [1529]; Nu wouden wij (u) wel bidden, dat ghijt bestelden En u daerwaerts velden sonder eenich versteecken, Tcooren 789 [1565]. - An enes boort vellen, iemands zijde kiezen. ‖ Dan sietmense vellen / an hu boort, everaert 54 [1511]; Twee ghelieuers / die tsaemen / accoort rellen Siet men an myn boort vellen, ald. 56. 2) Wederk. Zich neerlaten, plaatsnemen (vg. mnl. hem nedervellen). ‖ Na sinen staet ghinck hem elck vellen Ter tafelen stellen / sonder quellen, smeken, Gulden Vlies 297 [1516]; Hier op dees wolcke daer wil ic my vellen, crul, Dronckaert 92 [2e kw. 16e e.]; Siet hoe Eergiericheijt haer by hem gevelt // heeft, Well. Mensch 562 [2e kw. 16e e.]; Nv mach hy hem neuen // zijn consten gaen vellen, Antw.Sp. k iiij^v [1561]. 3) In de aanh. in zeer vervaagde bet. ‖ Sy droich een doixken gelijc een scottelsladde ende daer bi een pelsken vol slycks gheuelt, St 1, 104 [vóór 1524].
Veltpape, zn. Uit velt en pape. Aalmoezenier (vg. kil.: veld-pape. Sacrifieus (l. sacrificus) castrensis)? Of plattelandsgeestelijke (Van Dis)? ‖ Sy zijn Balams knechten vol Afgoderijen, Hinckende als Veltpapen aen beyde sijen, Om eenen Peperkoec propheterende tegen God, Prochiaen 1188 [ca 1540].
Vendicheyt, zn. Van *vendich of rechtstreeks van venden, vinden? In dit geval wordt emendatie (bijv. in wendicheyt: Kruyskamp) overbodig. Sondige vendicheyt, het bedenken van zonden? ‖ Tfi Pompeus breus (versta preus?) leuen, tfi sondige vendicheyt (× behendicheyt), Doesb. 193 [vóór 1528].
Vene, zn. Ontleend aan ofr. vene (fr. veine), lat. vena. Ader. ‖ Dat lichame... Es van diueersche leden... Te wetene, venen, arterien, neeruen, Lacerten, ende musculen, cast., C. v. R. 217 [1548].

[pagina 438]
Venereren, ww. Ontleend aan ofr., fr. venerer. Eren, vereren. ‖ Hy wilde an elcke zijde / Dimperie gheheert hebben ende gheuenereert, cast., Bal. B 4^v [1521].
Veneris evelinghe, zie Evelinghe.
Veneris kameriere, zie Venuscameriere (i.v. Venus).
Venijnsele, zn. Van venijnen. Vergiftiging, bederf. ‖ Noyt swaerder venijnsele / als tsonne ontfinck, cast., Bal. A 6^v [1521].
Venus, zn. Zie MNW i.v. Het woord wordt veelvuldig gebruikt als benaming voor de zinnelijke liefde. Voornamelijk bij rederijkers vindt men de volgende samenstellingen en genitiefverbindingen (waarin enkele malen ook de vorm Veneris wordt aangetroffen), die - met uitzondering van Venuscarbeelken - een persoon aanduiden, t.w. een verliefde of minzieke of zedeloze man of vrouw. - Venus cameriere, Venus kameniere, Veneris kameriere. ‖ Nyeuvont 134, 281, 407 [ca 1500]; a. bijns, N.Ref. 228, e, 10 [1e kw. 16e e.]; cast., Lied. 15 [ca 1530]; H.d.Am. H 7^v, Ee 5 [m. 16e e.]. Opm. Nog bij ogier, Seven Hoofts. 129 (aang. in WNT i.v. Kamenier, sub bet. 3). - Venuscarbeelken (zie voor het 2e lid MNW i.v. Corbeel, 1e art., WNT i.v. Karbeel (I)), cunnus? ‖ V.: Sy licht haer achterste vierendeelken. J.: Sy houd wel / hoort V.: Ja watte J.: Wel tintelteelken. Haer Venus carbeelken // gaet op en nedere, Sp. d. M. 4617 [beg. 16e e.]. - Venusclerck. ‖ Christenk. 1369 [ca 1540]. - Venusdier(ken) (vg. kil.: venus dierken. Lepida puella: & Scortillum). ‖ St 1, 144 [vóór 1524]; everaert 479 [1e h. 16e e.]; H.d.Am. H 4^v [m. 16e e.]; Bruyne 3, 105 [1556]; Con. Balth. 8 [1591]. - In de aanh. gunstig: vleinaam voor een jonge vrouw. ‖ Crijsman 48 [eind 16e e.?] (in dez. bet. ook bij visscher, Brabb., uitg. V.d.Laan bl. 20). - Venusdreetken (zie voor het 2e lid Dreet), lichtekooi. ‖ de roovere 404 [3e kw. 15e e.]. - Venusjancker(ken), verliefde of minzieke (jonge) man of (hopeloze) minnaar. ‖ Limborch (Volksb., uitg. Schellart bl. 43) [1516]; St 2, 151 [vóór 1524]; Doesb. 31 [vóór 1528]; everaert 266 [1530]; cast., Pyr. A iij [ca 1530]; cast., Sermoen v. Sente Reinhuut (in Het Boek 20, bl. 220) [2e kw. 16e e.]; H.d.Am. H 7^v, H 8 [m. 16e e.]. - Voor de latere, ongunstige bett. (reeds bij a. bijns 164 [1548]), zie N.Taalg. 47, bl. 328 e.v. en 48, bl. 99 e.v. - Daarnaast in dez. bet. ook Venusjoncker(ken). ‖ Veeld.Gen.D. 18, 20 [16e e.]; Bruyne 3, 41 [2e h. 16e e.]. - Venus kameniere, zie Venus cameriere. - Venuskint, a. dartel, minziek persoon. ‖ everaert 22 [1509]; H.d.Am. T 8^v [m. 16e e.]; - b. lichtekooi. ‖ H.d.Am. H 7^v [m. 16e e.]; Brouwersg. 584 [ca 1560]. - Venusknape. ‖ Rott.Sp. H v [1561]. - Venusknijper. ‖ Veeld. Gen.D. 20 [16e e.]. - Venus lacquaeie ‖ cast., C. v. R. 102 [1548]. - Venus nichte. ‖ a. bijns, N.Ref. 191, b, 11 [1525], 220, h, 12 [1526]; a. bijns 44 [1528], 432 [ca 1540]; - ook vrou Venus nichte. ‖ Pol. Ball. 131 [1581?]. - Venuspachtere. ‖ H.d.Am. L 7 [m. 16e e.]. - Venuspaesberdeken (voor het 2e lid zie MNW i.v. Paesbert, WNT i.v. Paas, Samenst.). ‖ Doesb. 253 [vóór 1528]. - Venuspagie. ‖ H.d.Am. E 7 [m. 16e e.]; Ontr. Rentm. 672 [1588?]. - Venusquackernelleken (voor het 2e lid zie Quacke(r)nelleken). ‖ Sp. d. M. 151 [beg. 16e e.]. - Venusscholier. ‖ R. Roos (opgave Brands, Christenk. bl. 118) [eind 16e e.?]. - Venussmouterken. ‖ Hs. TMB, C, fol. 68 [eind 16e e.?]. - Venussoudaet. ‖ Conste d.M. 4 [ca 1560]. - Venus student. ‖ Rott.Sp. H iiij [1561]. Opm. Voor Venus evelinghe, zie Evelinghe, voor Venus ghetrevel, zie Ghetrevel, voor Venus sope, zie Vischsop(pe).
Verabuseren, ww. Zie MNW i.v. A. Bedr. - 1) Misleiden, in de war brengen? ‖ Mijn sprake (t.w. van Versche Memorie) mocht v verabuseren Dies sal ic v mitten ooghen laten sien Al dat icker af versta en weet van dien, Camp v.d. Doot 1206 [1493] (vg. fr.: ‘De parler ie tabuseroie etc.’). - Hierbij verabuseert, verdwaasd, dom? ‖ Die de Waerzegghers ghelooven zijn zeer verabuseert, Altijt worden de menschen in dit kas ghetrompeert, H.d.Am. Bb 4 [m. 16e e.]. 2) In ellende storten? ‖ S.: Hy werdt haest verabuzert! Q.: Commende in zwaer berauwen, Verl.Z. I, 1153 [1583]. B. wederk. - Zich vergalopperen, een fout, een misstap begaan. ‖ Het sal worden vergeten, hebdy u verabuseert.
[pagina 439]
Staet weder op, uwen val sal niemant vermanen, Bruyne 2, 61 [1583].
Veraccuseren, ww. Van accuseren. Aanklagen, beschuldigen. ‖ Sy hebben valsselyck hem (t.w. Christus) veraccuseert voer den rechter Pontio Pilato verblint, Bruyne 3, 198 [2e h. 16e e.].
Verachmenteringe, zn. Oorspr.? Vernedering? Ondergang? ‖ Ten tijen / met vreemde fantasijen / ick sporende / was Smenschen leringe / myn verachmenteringe / versocht / vry, Rott.Sp. Q iiij [1561].
Veracht, zn. Van verachten. Verachting, geringschatting (vg. kil.: Ver-acht. Contemptus, despectus, spretus). ‖ Eedelheyt / corayghe / wysheyt ende macht // groot. Buuten alle veracht // stoot, Verl.Z. I, 679 [1583].
Verachtenis, zn. Van verachten. Verachting. ‖ Ghy sout my garen brengen tot verachtenis, Mocht ghy begaen met u tieren, Letter en Geest 159 [eind 16e e.?].
Verachtich, bn. Van verachten. Verachtelijk, afschuwelijk. ‖ Wesende doch ghedachtich zyn blasphemie verachtich, Judich 905 [1577]; De crocke verachtich dat is svyants kercke / die werdt gheworpen met schanden jnden ouene des viers, Taruwegraen 1555 [1581]. Opm. St 1, 63 [vóór 1524]: ‘Al is een man quaet ende: verachtich’ is blijkens het rijm swaerachtich corrupt.
Verackebacken, ww. Naar het schijnt van ackebacken (zie de bo i.v. Hakkebakken) en dan in de aanh. beïnvloed door de bet. van Verhassebassen (zie Loquela i.v.). Slecht behandelen, kleineren? ‖ Ghy en sult my niet langhe (l. langher?) / met uwer voere quellen. Jc sal lieuer al tghebuerscip / jn roere stellen Dan ghy my meer / verackebacken zout, everaert 539 [1538?].
Veraken, ww. Van aken, haken? Heftig verlangen? ‖ Ick lig int verstranghen wat zal ik veraken Met groot verlanghen, in slapen en waken, Om troost te gesmaken altijt zeer vuerich, Rederijkersged. 55, 17 [m. 16e e.?].
Verassijsen, ww. Zie MNW i.v. Verassisen. In de aanh. in fig. toepassing: aannemen, aanhangen? ‖ (Eere tot Jonckheyt) Wederstaet des ledicheyts quade ghijsen/Mijn leer verassijsen // wilt en haer (t.w. Ledicheyt) verspouwen, Antw.Sp. k iij^v [1561].
Verbabsacken, ww. Van babsacken (in de bet. ‘drinken, zuipen’ - wellicht eerder: er op los leven? - in Loquela i.v. Babbezakken). Overbluffen, overdonderen, op de kop zitten (vg. kil.: Ver-bab-sacken/verhab-sacken.j.verboffen en Ver-hab-sacken/ver-bab-sacken. Ingenti latratu perterrefacere & protelare; vg. ook de bo i.v. Verbabbezakken). ‖ Laet zijen, of zij mij meer zal verbabsacken, Goemoete 365 [eind 16e e.?].
Verbael, bn. Ontleend aan ofr., fr. verbal. Mondeling. ‖ Ghy hebt veruult met leeringhe verbael Heel Jerusalem, Dwerch d. Apost. 1333 [1e h. 16e e.].
Verbaers, zn. Bijvorm van uerbare, oorbare (vg. huerbare in MNW i.v. Orbare)? Vg. Verboren. Verbaers maken, zijn nut, voordeel doen? ‖ Men vint menighe wijse die onder die huerperden maken verbaers (× aers) St 2, 132 [vóór 1524].
Verbalic, bw. Zie MNW i.v. Verbaellike. Eig. woordelijk of mondeling (vg. kil. 865: verbaelick. Verbo, ore), in de 1e aanh. naar het schijnt uitdrukkelijk, in de 2e in woorden, wat de woordkeuze betreft. ‖ Daer hy (t.w. de duivel) Christum leedt in der wostinen hol Es hy viere werfuen ghenoemd verbalic, cast., C. v. R. 39 [1548]; Ontga ic my ieuers, ind dicht principalic Ofte ooc verbalic, ald. 248.
Verbagen, ww. Zie MNW i.v. Zich verbazen. ‖ God (heeft) vercoren v maechdelick wesen net als opperste priester voer al ghemeene Die van v leerde / die worden reene soe soete dat dies elcks sin verbaecht, St 2, 8 [vóór 1524].
Verballen, ww. Van ballen of rechtstreeks van bal (zie MNW i.v., WNT i.v. Bal (I). Vereelten (vg. de bo i.v. verballen). ‖ Al caetsende werdt die handt verbalt, Sp. d. M. 1407 [beg. 16e e.].
Verbalt (I), bn. Zie Verballen.
Verbalt (II), bn. Van *verballen (van bal, boos, driftig, onrustig, zie WNT i.v. Bal (IV). Buiten zichzelf? Of in tweestrijd? ‖ Och hoe stae ick lacen beraest verbalt / Weer ick hem dit gordel wil stelen oft niet, Sp. d. M. 3556 [beg. 16e e.].
Verbanghen, ww. Van banghe. Niet om verbanghen, allerbangst. ‖ Als u minnende herte, niet om verbanghen, Tegen die bitter doot began te strijene, a. bijns 222 [ca 1540].
Verbannen, ww. Zie MNW i.v.
[pagina 440]
In de aanh. naar het schijnt verbieden. ‖ Laet ons dan vertrecken, Te lantwert gaen deckken, eerment verbanne al, En doen voircoop op tcoren, datmen noch dorschen en wannen sal, Tcooren 346 [1565].
Verbant, zn. Zie MNW i.v. Bevel, opdracht, lastgeving? ‖ O heere valjande naer uwen verbande // zonder eenighe quereelen // coen vp tarwe / ende crocke / gaen jck v beueelen // doen, Taruwegraen 1238 [1581].
Verbasen, ww. Zie MNW i.v. Schrik aanjagen, op de vlucht jagen (vg. kil.: Ver-baesen. Stupefacere, obstupefacere, attonitum reddere, exanimare: consternare). ‖ Och mocht icse verbasen gelijc de hasen, Ic jaechdese metten honden ouer tveldt, a. bijns, N.Ref. 113, b, 6 [1e kw. 16e e.].
Verbieren, ww. Van bieren of rechtstreeks van bier. In bier omzetten, aan bier verdoen. ‖ Laet ons den dos ter stond verpieren, En vrolijc verbieren den bucht, Meer Gheluck 329 [eind 16e e.?].
Verbyttachtich, bn. Van verbytten (zie MNW i.v. Verbiten). Verbyttachtich sijn, in de aanh. naar het schijnt hetz. als verbyttich sijn, = verbytten, verderven, te gronde richten. ‖ List ende Bedroch / die my zyn verbyttachtich, everaert 65 [1511].
Verblasen, ww. Zie MNW i.v. A. Onz. - Uitblazen, adem scheppen (vg. Voc. Cop.: verblasen, respirare en Teuth.: verblasen, verposen (verw. naar verademen), kil.: Ver-blaesen. Respirare). ‖ Men siet daer (t.w. onder de drinkebroers) groote backen hantieren zonder eenigh verblasen, cast., C. v. R. 189 [1548]. B. Wederk. - Zich uit de voeten maken? Of er een nachtje over slapen? ‖ M.: Neve, ic neme uutstel, dach ende raet, ende mijn ghenachte tot open tijde. N.: Wi willen ons verblasen, Elckerlyc 329 [ca 1490?].
Verblauwen (I), ww. Zie MNW i.v. Blauw worden (vg. de bo i.v.). ‖ De mont verbleecte / tghesichte verblaude, ghistele, Ant. 85 [1555]. - In de aanh. blauw worden tengevolge van de koude; verkleumen. ‖ Swinters wreetheyt / die ons dede verblauwen, Antw. Sp. Rrr iiij [1561].
Verblauwen (II), ww. Van blauwen, blouwen (zie MNW en WNT i.v. Blouwen)? Op grond van het verband in de aanh. lijkt gelijkstelling met verblouwen (zie de bo i.v. en MNW i.v. Verbloden) minder wrsch. Verslaan, vernietigen, doen vergaan? Of ‘verbloden’ (vrees of schrik aanjagen)? ‖ Leeft wel want minen strael (t.w. van de Dood) is boos Die sin ende moet int leste verblauwe, Drie bl. danssen 72 [1482].
Verbleeuwen, ww. Van bleeuwen (zie WNT i.v.). Overbluffen, overdonderen? ‖ Ick sal my ock niet laten verbleeuwen, Hs. TMB, G, fol. 24^v *[eind 16e e.?].
Verblendich, bn. Van verblent of verblenden (vg. Doorschachtich en Versadich). Blind, verblind. ‖ M.: Noynt en dedic moort. S.: Ey aerme verblendich (versta: dat denkt gij maar, in feite deedt gij het wel), everaert 66 [1511].
Verblydenesse, zn. Van verblyden. Verblijding, blijdschap. ‖ Hy es ons leven, doodt en verryzenesse. Tonzer verblydenesse Christus ghewrocht heift, Gentse Sp. 19 [1539].
Verblintsele, zn. Van verblinden. Verblinding. ‖ Cupido is blint, en door verblintsele Doet hy d'Amoureusen dolen vroech en late, H.d.Am. Gg 2^v [m. 16e e.].
Verblooten, ww. Van verbloot (= verblodet), mogelijk mede onder invloed van verblooten, ontbloten. A. Bedr. - Hem laten verblooten, zich bang laten maken, laten intimideren. ‖ Soudge [hu] laten verblooten / van een wijfue? everaert 67 [1511]. B. Onz. - Wijken. ‖ Tsyn (t.w. de priesters) de bewaerders van smeinschens siele Die svyants stoutheyt / doen verblooten, everaert 432 [1e h. 16e e.]; In auden tyden van Antiochus den grooten / Sachmen deught verblooten, cast., Bal. B 4^v [1521].
Verboffen, ww. Van boffen. Verjagen, verdrijven (vg. kil.: Verboffen.j.ver-poffen en Ver-pochen/ver-poffen.j.ver-snorcken. Protelare). ‖ Noyt ontroost dezen troost en verbofte, Gentse Sp. 171 [1539].
Verboomen, ww. Van boomen (zie WNT i.v. Boomen (VII) en vg. ald. Boomig (II). Stomp maken, - bijten ‖ Een goey melckpappe, die es goet om byten; Daer en sal hy syn tanden nyet op verboomen, Trudo 2107 [ca 1550].
Verboren, verbooren, ww. De vorm is op te vatten als uerboren, bijvorm van oorboren (vg. urberen en huerbueren in MNW i.v. Orbaren). Vg. Verbaers.
[pagina 441]
Volgen, aanwenden, toepassen. ‖ Mer wantse (t.w. de inclinacien) tverstant niet altyt en verboert doer den wille wiens kuer es menigerhande Soe segic... enz., St 1, 168 [vóór 1524]; Dat god zijn tooren // vanden hemel heeft willen verbooren over alle boose onrechtuerdighe menschen, Vader Onse 954 [1577].
Verbostelijck, bn. Van verbosten, verborsten (zie MNW i.v.). Kwaad, nijdig, woedend, razend. ‖ Swijcht en macht mij niet verbostelijck raubaut / boeue en mijns ontdraegere, Berv.Br. 266 [ca 1520?].
Verboudenesse, zn. Van verbouden. (Vertrouwens)grond? ‖ Ghy (t.w. Maria) zyt den oorspronc / ende tfondament Van ons wynghaerts / ghelooue de verboudenesse, everaert 519 [1533].
Verbrassen, ww. Zie MNW i.v. Ondermijnen, verzwakken, uitputten? ‖ Deur weelde men 'tlichaem verbrassen / ziet / Daer qualen uyt wassen / ziet, Rott.Sp. H vj [1561]. Opm. Vg. Verbrast.
Verbrasseren, ww. Van brasseren (zie MNW i.v.). Hem verbrasseren, eig. zich ‘vereten’, v.v. ook (pejor.-consecutief) zich in het ongeluk storten, zich ruïneren, zich verdoen? ‖ Tjacop! ick sal my al verbrasseren, want dese vreemdtheit is te horrible, Charon 215 [1551]; Nuttende de spyse... Dewelcke ghenampt was: Dootzondich voetsele, Waer mede hy hem zelven was verbrasserene (l. verbrasserende?), Verl. Z. I, 1289 [1583].
Verbrast, bn. Van verbrassen. 1) Vermoeid, uitgeput? ‖ Esmen verbrast geweest, ghetraveilliert, verflaeft (l. verslaeft, door arbeid uitgeput) Al waerder spyse en gheselscap noch so fyn, Therte des menschen blyft onghelaeft, Esser gheenen dranck, tsy bier oft wyn, Leuv. Bijdr. 4, 254 [beg. 16e e.]. 2) Verslagen, verbijsterd? ‖ (Vprecht, na Scriftuer's opwekking tot bekering:) Wee mij, dus verbrast, Christenk. 1518 [ca 1540].
Verbreggen, ww. Van breggen of rechtstreeks van bregge, brug. A. Bedr. - Wegjagen, wegsturen. ‖ Deenv. Mensch 289 [2e h. 16e e.]; Hs. TMB, G, fol. 76^v* [eind 16e e.?]. B. Onz. - Vertrekken, weggaan, er van doorgaan, verdwijnen. ‖ Rott.Sp. G vij [1561]; Roerende v. Meest Al 181 [ca 1564?]; Tcooren 172 [1565]; Geb. Joh. Bapt. 9 [1578]; Deenv.Mensch 172 en pass. [2e h. 16e e.]; Red. en Nat. 243 [2e h. 16e e.]; Lijsgen en Lichthart 407 [2e h. 16e e.]; Lijs en Jan Sul 331 [eind 16e e.?]; Wercken d. Barmh., in Hs. TMB, C, fol. 27, 32 [1596].
Verbrieven, ww. Zie MNW i.v. Mededelen, te kennen geven. ‖ Hy comt hier, twaer goedt dat ic mijn sin verbriefde, coornhert, Rijckeman 161 [1550]; Middelertijdt zal ick u Joden gherieven / En brenghen u eenen die u zal verbrieven Des troosts Prophecijen, Rott.Sp. E vj [1561]. Opm. Nog bij hooft, Warenar, aang. in oudemans i.v. Verbrieven.
Verbroeiën, ww. Zie MNW i.v. Verbroeyen. 1) Eig. branden, v.v. in fig. toepassing vurig worden? ‖ Middelmate, laett alle dijn redenen vloeiën Den gheest sal verbroeiëen om langh zo meer, cast., C. v. R. 29 [1548]; Als nu peinsic om dyn wanghen, nu om dyn sprake Nu, om dyn ghestichticheit die mi doet verbroeiën, ald. 200. 2) Eig. verbranden, verteren, v.v. met consecutief aspect verdwijnen, te nietgaan? ‖ D'aude en d'nieuwe can qualick tzamen paren, Als d'een opcomt zietmen d'ander verbroeiën, cast., C. v. R. 38 [1548].
Verbruyen, ww. Van bruyen. Bederven. ‖ De riviere is sulfferich, bernende heet. dies sijn u oghen verbruyt in dien, Charon 130 [1551] (vg. ald. 122 e.v.: ‘Ick ben schier blent ende armertiere, Van Acheronte, die barnende riviere’).
Verbuffen, ww. Zie MNW i.v. Verbuft. Aanpakken, parten spelen; blijkens het verband in de aanh. suf maken? ‖ G.: De houdtheyt beghunt hem te verbuffene. V.: Waer omme? M.: Hy beghunt te suffene, everaert 526 [1534].
Verbuijsen, ww. Van buijsen (zie MNW i.v. Busen, WNT i.v. Buizen (I); vg. MNW i.v. Verbuyst. Verdrinken, verdoen, er door lappen (vg. de bo i.v. Verbuischen: ‘verkwisten in drinken en rinkinken’). ‖ Wij zullen vlus om het beste loten. Of wij willent zame verbuijsen, verpoelen, Alit en Lijsbith 603 [eind 16e e.?].
Verbursteld, bn. Van verburstelen (afgeleid van burstelen, borstelen of van verbursten, verborsten, zie MNW i.v. Verborst). Verward overeind staand (vg. de bo i.v. Verborsteld, Verbursteld: ‘verstreuveld. Wordt gezeid van haar, pluimen,
[pagina 442]
enz., die verwaareld over einde staan’). ‖ Als en was hy (t.w. mijn baard) nooit ghewasschen met looghen, Verwerrend, verbursteld, ghelijc een clesse. Ghy en saeght noit schoonder baert met ooghen, cast., C. v. R. 208 [1548].
Verbust, bn. Hetzij van verbussen, verburssen, verbrussen (zie oudemans i.v.), hetzij van verbussen, verbutsen, verbutten (zie de bo i.v.); tegen andere opvattingen (bijv. van verbussen, verbossen (zie kil. i.v.) of gelijkstelling met verburst, verborst* (zie MNW i.v.) schijnt zich de bet. in de aanhh. te verzetten. Bedorven? ‖ B.: Can icze bemaercken, zy werden verbust; Tblijct an mynen name. A.: Dats Vieryghen Lust, Gode menyghe ziele ontreckende, Gentse Sp. 235 [1539]; Desen stoop biers siet, van vier cannen, Daer zal ic mijn selven mede vermannen. Vergate ic dijen, zoe waert al verbust, Goemoete 296 [eind 16e e.?].
Verbuterthieren, ww. Van buterthier(en) (zie Butertier). Niet om verbuterthieren, allerafschuwelijkst. ‖ Niet om verbuterthieren en es dyn spel quaed, cast., C. v. R. 164 [1548]. Opm. De opgave van kil.: Ver-buy-ter-tieren. Fland. Proteruè, petulanter & immoderatè agere, berust wel op een vergissing.
Verbuucken, ww. Van buuck, buik. Overladen, t.w. maag of buik met spijs of drank (vg. kil.: Ver-buycken / ouer-buycken. Onerare ventrem nimio cibo aut potu: saburrare en plant.: sich Verbuycken. Se remplir le ventre de viandes, Farcire ventrem cibu vel potu), v.v. ook ‘zich beu eten of drinken, zoodat men niets meer nemen kan’ (de bo i.v. Verbuiken). ‖ Jc en scheppe gheen vruecht tot gheenen termyne maer druckighe bryne // drinckick by cruu(c)ken licht jnt verbuucken, Reyne M. 447 [ca 1575?].
Vercaelen, ww. Van cael of caelen. A. Bedr. - Kaal maken, plukken, in fig. zin. ‖ Zij heeft haer cleeren met bijslaepen gecregen Van onsen heer Dekene, dien zij heeft vercaelt, Alit en Lijsbith 324 [eind 16e e.?]. B. Onz. - Kaal, arm worden? ‖ Die baes is schier al heel vercaelt, Huis v. Idelh. 591 [m. 16e e.?].
Vercaerden? Verca(e)ren? ww. Van caerden, doorhalen, de les lezen (zie MNW i.v., bet. 2)? Luidt het ww. verca(e)ren, dan van ca(e)ren, vriendschappelijk omgaan (zie WNT i.v. Kaar (I), Afl.)? Straffen? Verwerpen? ‖ Ghy doet hu seluen zoo groote scoffiericheyt. Ghy wordt van Godt zo deerlic vercaert (× plaert), everaert 224 [1528?].
Vercallen, ww. Zie Verkallen.
Vercarkereren, ww. Van carkereren (zie MNW i.v. Kerkereren). Hem vercarkereren, zich uit gierigheid het noodzakelijkste levensonderhoud ontzeggen, zich te kort doen (vg. schuerm. i.v. Verkarkereeren, de bo i.v. Verkerkeren). ‖ Zy die hem zeluen vercarkereren, Tgheld oplegghen ende den buuck frauderen, Zulcke zotheit en es gheen zotheits gheliicke, cast., C. v. R. 154 [1548].
Vercaudelick, bn. Van vercauden, verkouden. Koud, koel, lauw, t.w. in de dienst van of liefde voor God. ‖ O my, vercaudelick Zondare, ic wil inden Heere betrauwen, Gentse Sp. 13 [1539].
Vercaven, ww. Zie Verkaven.
Verceysen (I), ww. Zie Vercheinsen.
Verceysen (II), ww. Zie Verseijsen.
Vercheinsen, vercheynsen, verscheinsen, verceysen, verchijsen, vercijsen, verscysen, versysen, ww. Zie MNW i.v. Versensen en Versisen. 1) Ontvangen, verkrijgen, verwerven. ‖ Trect bat ane om troost tevercijsen, St 2, 216 [vóór 1524]; Jc moet by hu zo menich / goet gheselscip laten Daer jc voorspoet plochte te vercheynsene by, everaert 285 [1529]; Niet vald hem te costelic mueghzijd vercheinsen, cast., C. v. R. 245 [1548]; G.: Sy moet haer veysen I.: Van 'tghene dat krevelt in Veneris forneysen, Dat zou gheerne verceysen vreucht met zacken, H.d.Am. R 2^v [m. 16e e.] (zie ook ald. Ee 6); Dese groote heeren als Cresus en Cyrus, diet al verscheinsen, Charon 404 [1551]; Duer u duecht, lieff, ist dat ick vruecht versyse, Bruyne 2, 47 [2e h. 16e e.]; Wij moeten practijck soecken om tcoren bet te doen rijsen; Soo moogen wij tghelt verchijsen en elck onscaecken, Tcooren 276 [1565]; Dies maeck ick my bereet Derwaerts te gaene om vruechts verchysen, Trauwe 1005 [1595?] (zie ook ald. 564). 2) Aanbieden, offeren, schenken. ‖ Wille cracht memorie / verstannesse ghepeynsen Moet jc huer vercheynsen, everaert 70 [1511]; Tofficie / dat zy (t.w. de priesters) vercheynsen Den almuechghende Godt, ald. 432 [1e h. 16e e.]. 3) Van zich afzetten, wegdoen, onderdrukken. ‖ Dese ghepeynsen // die wil ic
[pagina 443]
vercheynsen / Want si brengen my uut hovaerdijen sulcke onruste / Dattet herte bederven waent van luste, Sp. d. M. 849 [beg. 16e e.].
Verchierhede, zn. Van verchieren. Sieraad. ‖ By dese verchierhede (t.w. deugden) // Es de balcke van verstannesse / in Maria gheplant, everaert 333 [1530].
Verchierich, bn., bw. Van verchieren. Aangenaam, heerlijk, luisterrijk. ‖ (Maria) verchierich ten tinnen overgledich (versta: glijdend, zwevend? Of geleidend?), de roovere 210 [3e kw. 15e e.]; Jc hebbe hem ghesien / dus willic bestierich Een groeten verchierich / hem gheuen wysselic, everaert 68 [1511]; Met rechten mach elcken thuwen loue verchierich Dit woort wel segghen, ald. 195 [1526] (hic? of verheerlijkend?); Weist my een voedere Jn duechden / tot uwen loue verchierich, ald. 230 [1528?] (hic? of - evenals ald. 195, zie de vorige aanh. - in de bijz. verbinding verchierich tot, verheerlijkend of bevorderend, vermeerderend?); (Dit hoedeken) Die de siele voor Gods ooghen / maect verchierich, ald. 418 [1530].
Vercijsen, ww. Zie Vercheinsen.
Verckensmessele, zn. Uit vercken en messele, bijvorm van messene (zie MNW i.v.)? Varkensmest? ‖ Dan moet ick de kleeren inde pisse steken // Oft in 't Verckens messele, H.d.Am. Y 8 [m. 16e e.].
Verckensmoocke, zn. Uit vercken en moocke. Pens, buik van een varken. ‖ Truijckt hier gelijck een verckensmoocke, Dove Bitster 203 [ca 1600].
Verclaer, zn. Zie MNW i.v. Gebod, bevel; heerschappij? ‖ Vele sijnder diese misprisen Die ymmer niet en staen onder hoer verclaer, Drie bl. danssen 91 [1482].
Verclaerichede, zn. Van verclaerich of rechtstreeks van vercla(e)ren. Verklaring, uitspraak, mededeling. ‖ Acht myn woort wel / der verclaerichede, everaert 17 [1509]; Vaet myn verclaerichede, ald. 143 [1528?]; Naer Genesis verclaerichede, ald. 425 [1e h. 16e e.].
Verclaerte, zn. Zie MNW i.v. Verclaerte doen, mededelen, berichten. ‖ Doet mij verclaerte, Hoe staen de saken, Crimpert Oom 236 [eind 16e e.?].
Verclarich, bn. Van verclaren. In de aanh. epith. ornans: heerlijk? ‖ Gebraden in liefden, teer paeschlam verclarich, gemest calff shemels vaders, Bruyne 1, 147 [1556].
Verclaring, zn. Zie MNW i.v. Verclaringe. Verschijning (vg. hem verclaren, zich vertonen, verschijnen). ‖ Als oorlog geblakerd en gebrand heeft op alle palen... Dan is mijn verklaring bij zulken scha, Want op staande voet volg ik, Diere tijd, daarna, Roerende v. Meest Al 439 [ca 1564?].
Vercleden, ww. Zie MNW i.v. Aan kleding besteden, uitgeven. ‖ Brynghense jn ghelde twaelf pondt ghereedt fyn De achte moeten ter stondt vercleedt zyn Om te onderhoudene der pompuesheyt staet nv, everaert 139 [1528?].
Vercleen(e), zn. Van vercle(e)nen. Hoon? Of geveinsdheid, bedrog? ‖ Men mochtse lieuer steenen Ter doodt / die dus (t.w. met ‘woorden spreken sonder meenen’) doen veel vercleens, de roovere 313 [3e kw. 15e e.].
Vercleender, zn. Van vercle(e)nen. Die smaadt, hoont, minacht. ‖ Jc scaems my / voor dese verstandelen al Dat jc hem tmywaerts / een vercleender laete, everaert 534 [1538?].
Vercleenen, ww. Zie Verkleenen.
Vercleenighen, ww. Zie Vercleynighen.
Vercleeninghe, zn. Van vercleenen. 1) Vermindering (vg. plant.: verkleyninge, amoindrissement, appetissement, attenuatio, extenuatio, minutio). ‖ Ziet binnen, tzal zijn u sdrucx vercleenijnghe, Gentse Sp. 174 [1539]. 2) Beperking, restrictie. - Sonder (eenich) vercleeninghe, ten volle, volledig; ronduit. ‖ Zo dat wy hier nu al zonder vercleenijnghe Den meesten troost nopen by u vereenijnghe, Gentse Sp. 198 [1539]; Ick kent ick lyt // sonder eenich vercleeninge, Red. en Nat. 375 [2e h. 16e e.]; Zonder vercleeninghe zeght vry v meeninghe, Taruwegraen 32 [1581].
Vercleent, bn. Van vercle(e)nen. Bedroefd, verslagen. ‖ Mochtse dit doch sijn / diet my al verleent Soo sou thert vercleent // van blijschap oueruloeyen En hem conste moeyen, Antw. Sp. I iiij [1561].
Vercleente, zn. Zie Verkleente.
Vercleynighen, vercleenighen, ww. Gevormd naast vercleynen onder invloed van cleynicheit? A. Bedr. - Kleineren, beledigen, honen. ‖ Noyt en schreef Luther met alle zijn convent So onbevreest, als ghy ons vercleenicht ras, Prochiaen 1436 [ca 1540].
[pagina 444]
B. Wederk. - 1) Zich vernederen. ‖ (Christus) Die hem tot inder doot heift vercleynight, Gentse Sp. 211 [1539]. 2) Zich verlagen. ‖ Dus u selven nemmermeer en vercleenicht, Smenschen gheest 657 [ca 1560?].
Vercleynte, zn. Zie Verkleente.
Verclercken, ww. Zie MNW i.v. Verclerken. Verklaren, leren, betogen. ‖ Wij u hier zijn verclerckende... Dat die d'Arme troosteloos veracht, sal comen, enz., Const-thoon. Juw. 165 [1607].
Verclerte, zn. Van vercleren, verclaren, schijnen, lichten. Het schijnen, lichten. ‖ Ghelijck die zee welt, midts der sonnen verclerte, soe ist herte hebbende nv blijscap dan derte, Christenk. 665 [ca 1540].
Vercloecken, vercloucken, ww. Zie Verkloecken.
Verclouckere, zn. Van vercloucken. Die steunt, stimuleert, bevordert of zich naarstig toelegt op, ijverig beoefent. ‖ Meester Eeustaes Leeuwercke / een doctuer verheuen Jnde goddelicke theologye / als een verclouckere Vanden ghelooue / een ondersouckere, everaert 153 [1523].
Vercnapen, vercnaepen, ww. Zie Verknapen.
Vercnapijnghe, zn. Van vercnapen. Dienst, gerief? ‖ Een leere anneemd vuer dijn vercnapijnghe, Ind spel schuud slapijnghe, enz., cast., C. v. R. 60 [1548].
Vercnesen, bn. Zie Verknesen.
Vercnysen, ww. Zie Verknysen.
Vercoenijnghe, zn. Van vercoenen. Bemoediging, bemoedigende, vertroostende verzekering. ‖ Den Romeynen gheift Paulus de vercoenijnghe: Hoe dat Christus niet alleene es de verzoenijnghe, Noch vuldoenijnghe onzer zonden alleene, Maer ooc voor de gheheele waerelt ghemeene, Gentse Sp. 351 [1539].
Vercombienen, ww. Zie MNW i.v. Mededelen, verhalen, vertellen, verkondigen (vg. kil.: Ver-kombeenen. Narrare, referre, explanare); ook ten volle, volledig mededelen, enz. ‖ Sev. Bl. 1166 [ca 1450]; Leuv. Bijdr. 4, 258 [beg. 16e e.]; cast., Bal. A 2 [1521]; everaert 80 [1526], 380 [1512], 545 [1538]; Gentse Sp. 179 [1539]; B.d.Scr. 28 [1539]; Christenk. 1094, 2237 [ca 1540]; a. bijns 177 [1548]; cast., C. v. R. 104, 116, 213 [1548]; H.d.Am. R 4^v [m. 16e e.]; Antw.Sp. Vv iiij^v; Lll iiij^v [1561]; Jezus i.d. tempel 12 [ca 1575?]; Judich 144 [1577]; Vader Onse 1121 [1577]; Taruwegraen 421 [1581]; Pol. Ball. 54, 79 [1581?]; Hs. TMB, C, fol. 73b [eind 16e e.?].
Verconforteren, ww. Contaminatie van conforteren en een ver- werkwoord (bijv. versterken of vertroosten). Vrolijk stemmen, opbeuren; vrolijk gestemd, opgebeurd worden. ‖ Verconforteert mijn doloruese sinnen, Doesb. 147 [vóór 1528]; Mijn hert verconforteerde ouermitds die locht, der wateren, ende vanden soeten rueck der cruyden, X. Esels 3, 3 [1530].
Verconverseren, ww. Contaminatie van converseren en een ver- werkwoord (bijv. versellen). In de aanh. zelfst. gebruikt: omgang. ‖ V verconverseren // is soeter dan amandelen, Haagsp. p ij^v [1561].
Vercorsten, ww. Zie MNW i.v. Tot korst worden (vg. plant.: verkorsten, encrouster ou devenir en crouste, incrustare, vel obducere crustam); in de eerste aanh. naar het schijnt verhoornen, in de tweede in fig. toepassing: verdrogen. ‖ Draecx clouwen / infect / ghefenijnt / vercorst, v.d. dale, Wre 312 [ca 1516]; Mijn maghe is drooch van grooten dorste. Toefde ick langher, mijn keele vercorste, Tcalf v. W. 161 [eind 16e e.?].
Vercostelijcken, ww. Van costelijck. Niet moghen vercostelijcken, zich niet kostbaarder kunnen denken. ‖ Men mach hoer habijten noch hoer hackelingen niet vercostelijcken, Charon 323 [1551].
Vercoudenesse, zn. Van vercouden. Koude, in de aanh. m. betr. tot de koude in de hel; bij uitbreiding (eeuwige) rampzaligheid. ‖ (Christus) Wiens macht den vyant / heift ghebonden Om ons te wachtene / van deeuweghe vercoudenesse, everaert 519 [1533].
Vercregenheijt, zn. Van vercregen. Winst, baat? Of mogelijkheid (ten goede)? ‖ Al heeft den mensch van goodtspassije de vercregenheijt, Dat bloet der erffsonde moeter in blijven, Pir. en Th. 606 [1e kw. 16e e.?].
Vercrempen, ww. Zie MNW i.v. Vercrimpen. Te veel bekorten, te kort maken? ‖ Een redene diend wel van passe ghesloten, Dus en vercrempt nogh en steld gheen verloren dijnghen, cast., C. v. R. 17 [1548].
Vercrevelen, ww. Zie Verkrevelen.
Vercrevelsterten, ww. Zie MNW i.v. Sterven van verlangen naar mingenot? ‖ Celsusters clarissen wilt van begheerten riepen... Ontbint ons eel paus of wy
[pagina 445]
vercreuelsterten, St 1, 112 [vóór 1524].
Vercrillen, ww. Van crillen (zie WNT i.v. Kril, Afl.). 1) Sterk(er), krachtig(er) worden (vg. de bo i.v. Verkrillen); zich verheffen, opstaan. ‖ De quade vercrillen, Sij doen datse willen, a. bijns 40 [1528]; De Geest wert verdruct, wanneert vleesch vercrilt, ald. 386 [ca 1540]; Dwingt mijn vleesch, dwelc tegen den geest vercrilt, ald. 393. 2) Levenslustig worden, bep. verlangen naar mingenot (vg. kil.: Verkrillen j. ver-prillen. Lasciuire). ‖ Die nu niet en vercrilde (t.w. met de ‘lustighe mey’) // waer wel een door, Leuv. Bijdr. 4, 333 [beg. 16e e.].
Vercroyen, ww. Van croyen (zie MNW i.v. Croden). Ter harte nemen, gedenken (vg. MNW i.v. Croden, bet. II). ‖ (Jonathas tot David:) Als die heer vuytroyt u vianden mijns gedachtich dit verbont mijn vercroyt op dat mijn naesaten verstroyt niet en werden geheel, Saul en David 574 [2e h. 16e e.].
Vercroken, ww. Zie MNW i.v. Breken (vg. kil.: Ver-kroken. Quassare, frangere). ‖ Des plackaerts bedinghe dat mi verbeent heeft Dicwils als ic haer die leden waende vercroken, Mar.v.N. 661 [ca 1500].
Vercroppen, ww. Van croppen. Te veel of te gulzig eten of drinken; zich overladen (vg. kil.: Ver-kroppen. Ingluuiem nimis saburrare: turundis obturare, turundis suffocare). ‖ Wy willen by moeten / drincken soppen // Tes quaet vercroppen / jnden meye, everaert 10 [1509]; V.: Hy heeft so grooten brocken gesloct / met gierigher spoet. P.: Dat hyer aen vercropt is / den vuylen catijf (versta: dat hij een overladen maag heeft? Vg. ald.: ‘Ghy hebt v maghe verlaen’. Of ‘belemmerd, verstopt in de maagpijp’ (vg. de bo i.v. Verkroppen)?), Zeven Sp. Bermh. O v [1591]. - In de aanh. schijnt hem vercroppen zich volgieten (t.w. met drank) te betekenen. ‖ Vuertiids nochtans wilden zy hem anders vercroppen Dan zy doen als heden, cast., C. v. R. 189 [1548].
Vercruypen, ww. Zie Verkruypen.
Vercrullen, ww. Van crullen. Niet om vercrullen, allerkronkeligst. ‖ Dat ghy treck... ter fonteynen / hier upde gheberchten gheleghen om bezoucken haer conduuten / en loopende weghen up dat ghyse doet stoppen // en met eerde vervullen zoo dat haer loopen benomen wort niet om vercrullen, Judich 1140 [1577].
Vercrupen, ww. Zie Verkruypen.
Vercuerelick, bn. Zie MNW i.v. Vercorenlike. Uitverkoren; voortreffelijk. ‖ Daer staet ghescreven... by salomon // in zyn proverbien vercuerelick, H. Sacr. 137 [1571]; Dies achtick v vercuerelick, Taruwegraen 1141 [1581] (zie ook ald. 1424: ‘gods wyngaert vercuerelick’).
Vercuerich, bn., bw. Van vercueren. 1) Uitgekozen. ‖ Dese maeltyt gheduert noch // ten desen stonden en zal tot swerels endinghe blyven gheduerich, niet hondert tachtentich daghen. // alleene vercuerich, maer tallen tyden, // zonder eenighe beghevinghe, H.Sacr. 327 [1571]. 2) Uitgelezen, voortreffelijk. ‖ Lof helighen zaluere // wetende alle dinck vercuerich, Vader Onse 1106 [1577]; Hebdy niet goet zaet ghezayt / met v hant labuerich in uwen acker vercuerich, Taruwegraen 801 [1581].
Verdaghen, ww. Zie MNW i.v. Verdagen. Verdaghen op enen, iemand treffen, overkomen, ten deel vallen. ‖ Ick mach 't v wel hier vertellen in 't groene, Dat hinderlijck grief op haer verdaecht, Sy is gheplaecht jammerlijck vertzaecht, H.d.Am. M 7^v [m. 16e e.].
Verdampen, ww. Van dampen. A. Bedr. - Blussen, doen uitblussen. ‖ Den schilt des geloofs... waer op ghij sult syn vieryghe pylen verdampen (× scampen), Werelt bevechten 696 [2e h. 16e e.]. B. Onz. - Te gronde gaan, sterven. ‖ Duer eyghen goetduncken moest hy verdampen, Con.Balth. 1399 [1591].
Verdaremt, bn. Bijvorm van verdaernt, ontsteld, verbijsterd (zie MNW i.v. Verdaert)? ? ‖ Mars in Scorpio sijn huys verwaremt / Bloedigher verdaremt / voorseyde dit quaet, cast., Bal. A 4^v [1521].
Verdegale, zn. Ontleend aan ofr. vertugale (naast vertugade), vg. eng. farthingale, fardingale. Hetz. als fardegadyn (zie ald.). ‖ L.: Mijn verdegale? W.: Noyt radt en stondt rondere, Antw.Sp. i iiij [1561]. Opm. oudemans 7, 269 geeft als bet. ‘de wrong met hoep en rok’, met verwijziging naar kil.; daar kan ik het woord echter niet vinden.
Verdempen, ww. Zie MNW i.v. Uitwissen, te niet doen (vg. kil.: Ver-
[pagina 446]
dempen. Suffocare, extinguere: obterere; vg. ook de bo i.v.). ‖ (Christus) daer ons de genade duer verscheen, verdempende de sonde, Bruyne 2, 175 [1567].
Verdicken, ww. Zie MNW i.v. Sterk(er), hecht(er) worden. ‖ Sij ontfingense als die haer jonste droeghen, Om datmen trouwe daer sach verdicken, Blijde Ink. 7, 31 [1497]; Och hoe doet 't aensien uws persoons ons hert verquicken, Ons blijschap verdicken daer droefheid was naest, Const-thoon. Juw., aang. d.v. hasselt op kil. 704 [1607].
Verdienstlijcheyt, zn. Van verdienstlijc. Schuld. ‖ Dat Caym Abel versloech by moorde Om duecht, niet om verdienstlijcheyt (versta: niet omdat hij het ‘verdiend’ had), de roovere 376 [3e kw. 15e e.].
Verdiepen, ww. Zie MNW i.v. Winnen, verkrijgen (vg. opdiepen). ‖ Hoe dat een huisvader syn saet wierp in der aert om vruchten vermaert daer uyt te verdiepen, Saeyere 144 [2e h. 16e e.].
Verdieren, ww. Zie MNW i.v. A. Bedr. - 1) Duurder, kostbaarder maken; - niet om verdieren, allerkostbaarst. ‖ Gaet haelt myn costelicke cleers/met alle tghesnyde (l. tghesmyde) als riemen / ringen / cransen... niet om verdieren, Judich 1588 [1577]. 2) (Te) duur maken en v.v. karig zijn met? ‖ Hertekens die... venis rooskens niet verdieren (niet verdieren, royaal, gul zijn met?) die beminnen beleeftheijt van allen saken, St 2, 209 [vóór 1524]. 3) Op (hoge) prijs stellen, waarderen? ‖ Ick en plach den wynpot niet te vierene Ick en plach dwercken niet te verdierene, St 2, 192 [vóór 1524]. 4) Nalaten, achterwege laten? ‖ Voor al de Gheesten en Amoureuse Persoonen // En zullen wy ons konste niet verdieren, H.d.Am. Dd 4 [m. 16e e.]. 5) Verbannen, wegdoen. ‖ Wat peysdi sijt blije / wilt druck verdieren, v.d. dale, Wre 77 [ca 1516] (vat men wilt druck verdieren - mede op grond van r. 78: ‘Fanteseerdi weest vrolijck van ghedochte’ - op als voorw. bijz., dan moet verdieren ‘(te) zwaar vallen’ betekenen). B. Onz. - Eig. te duur zijn en v.v. ontgaan, niet ten deel vallen. ‖ Hem en mach geen dinck ter werrelt verdieren, Well.Mensch 271 [2e kw. 16e e.].
Verdoemlycheyt, zn. Van verdoemlyc. Doemwaardigheid. ‖ Als wy met berou aenmercken ons sonden swaer, niet als in ons, mer int lam Godts gepresen, geen verdoemlycheyt en is dan in ons geresen, Bruyne 3, 166 [2e h. 16e e.].
Verdoen, zn. Zie MNW i.v. Te (tot) mijnen, enz., verdoene, tot mijn, enz., profijt, te mijnen, enz., bate. ‖ Nu heb ic gheselscap te wille daer. Ic en geerder niet meer te minen verdoene, Elckerlyc 652 [ca 1490?]; Al dat hem by cryghen mach ghebueren... Sal elc behouden / vry vranc alleene Gheheel te zynen verdoene / ende proffyte, everaert 211 [1528?]; Ick de Liefde coene Blyve hem eeuwich by tot zynen verdoene, Verl.Z. II, 390 [1583].
Verdoenynghe, zn. Zie MNW i.v. Verdoeninge. Baat, heil? Of beschikking? ‖ Wellecomme / Zutphen / die wysselic bedacht Clergye zyt houdende / thuwer verdoenynghe, everaert 163 [1523].
Verdooten, ww. Zie Verdoten.
Verdoove? Verdoof? zn. Van verdooven (zie MNW i.v. Verdoven). 1) Verdwazing, verstandsverduistering, razernij. ‖ O Vrancx conync... Hoe muecht ghy gheuallen zyn in desen verdooue Dat ghy buten redene dus verduustert zyt, everaert 126 [1525]. 2) Vermindering, verzwakking; - zonder eenighen verdoove, metterdaad? Of waarlijk, waarachtig? ‖ Compt ter baten my heere // die noch verre bem van uwen gheloove up dat ic dynen name // zonder eenichen verdoove tot allen tyden mach eeren / looven ende prysen, Judich 966 [1577]; Zoo wordt zyn ziele dan / zonder eenighen verdoove, Van God met een rinck... Als met een singet / des vasten gheloofs ondertraut, Verl. Z. II, 784 [1583].
Verdoover, zn. Van verdooven (zie MNW i.v. Verdoven). Die ‘verdooft’, te niet doet, verderft, doodt. ‖ Hoese stupen nyghen / tvolc zy als verdoouers buusschen, everaert 28 [1509].
Verdossen, ww. Bijvorm van verdosten, verdoemen (zie schuerm. i.v. Verdostelijk en Loquela i.v. Verdozen). Gelijkstelling met verdossen, benauwen, ontstellen, verbijsteren (zie schuerm. en de bo i.v. Verdossemd en kil.: Ver-duysemen. vetus. Attonitum reddere) of verdossen ‘aan iemand (als boete) zijn opperste kleed ontnemen’ (zie MNW i.v.) lijkt minder wrsch. Vernietigen? ‖ Hij (t.w. de Messias) zal... met groter triumfe Israhel verlossen, Die Romeinen verdossen, die ons
[pagina 447]
brengen tot schanden, Jezus o.d. leraers 512 [vóór 1580]; Souden sij al vant leven werden getrost (?) oft werden verdost so hadmen wel werck, Machabeen, in Hs. TMB, A, fol. 30^v [vóór 1590].
Verdoten, verdooten, verdueten, ww. Van doten (zie MNW i.v. Doten en Verdotelen). Razend worden (vg. kil.: ver-dutten/ver-doten. Holl. Sicamb. Fland. Delirare, desipere, dementem esse). ‖ Sy gheraecken scamel volc / wel jnden hals Sonder veil ghescals / al zoude sulc verdueten (× nueten), everaert 56 [1511]; Die fenijnighe schoten doen mi verdoten, Doesb. 62 [vóór 1528]; Een Triniteit van zotten... Daer ick nemmermeer af en zal scheen, Als sauden mijn vrienden daer omme verdoten, cast., C. v. R. 241 [1548]; Al zoudense verdooten elck neme de reyse an // om derwaert te gane, Judich 502 [1577].
Verdrach, zn. Zie MNW i.v. 1) Verdrach nemen (c. gen.), afstand doen (van), afzien (van). ‖ O eerdtschen troost, die ic te minnen plach, Ghij betaeldt u ghelach Met quader munten; ic naems wel verdrach, a. bijns, N.Ref. 167, c, 3 [1525]. 2) Overeenkomst, accoord (vg. Voc. Cop.: een verdrach, pactum, kil.: ver-dragh. Pactum, pactio, compositio, conuentio, conciliatio, decisio, concordia en plant.: verdrach, compact, composition ou convention avec aucun, conditio, pactum, conventum, contractus, decisio, compositio). ‖ W.: Dus eerst u ghelach // maeckt. B.: Ba, daer toe u verdrach // staeckt, Verl. Z. I, 1103 [1583]. 3) Wijze, manier van doen? ‖ Hij maakte zijn sermoen op een vreemde slag Met een aardig verdrag wel en behendig, Jezus o.d. leraers 14 [vóór 1580].
Verdraey, Van verdraeyen. Verkeerdheid. ‖ Deene scheen goet ende dander vol verdraeys, de roovere 373 [3e kw. 15e e.].
Verdrooghen, ww. Zie MNW i.v. Verdrogen. Int verdrooghen stellen, te niet doen gaan, doen ophouden. ‖ En ist niet seere te deerne Dat schamelheyt liefde stelt int verdrooghen, Sp. d. M. 4997 [beg. 16e e.].
Verdroten, ww. Wellicht corrupt voor verdoten (zie ald.). Razend worden? ‖ Al zouden verdroten / vrienden en maghen / Tlaukin is wech, cast., Pyr. D i^v [1548]. Opm. Indien authentiek - voor verdroten (met praet. vocaal) naast verdrieten, zie Spraecsele - dan leze men zoudens voor zouden.
Verdueren, ww. Zie MNW i.v. Verduren, 3e art. 1) Vergeleken kunnen worden met? ‖ Alle poyntratueren van vrouwen figueren eedel van natueren mogen niet verdueren mijnder princesse melodie, Doesb. 127 [vóór 1528]. 2) Op kunnen tegen? ‖ Vrouwelijcke creatueren die de mans niet en connen verdueren oft tot gheender vren / en moghen wederstaen, ghistele, Ant. 13 [1555].
Verdueten, ww. Zie Verdoten.
Verduijsteren, ww. Zie MNW i.v. Verduusteren. Hem verduijsteren, zich verschuilen, zich verbergen. ‖ Om die slaepende niet te wrecken // gae wij ons verduijsteren, maer nae verraeders aerde noch scharpelick luijsteren, S. Stadt 1162 [ca 1535]. Opm. Nog bij bredero, Roddr. en Alph. en St. Ridder, aang. d. oudemans i.v. Verduisteren.
Verduldighen, ww. Van verduldich. Hem verduldighen an, zich zachtmoedig gedragen jegens? ‖ Maerckt hoe hem Christus an u heift verduldight, De zonden verghevende, Gentse Sp. 152 [1539].
Verdultheyt, zn. Van verdult. Verdwazing, uitzinnigheid. ‖ Syn verdultheyt is een verdriet Mynder minnender herten, H.d.Am. Q 5^v [m. 16e e.].
Verduwen, ww. Zie MNW i.v. Hem verduwen, zich brengen, t.w. in een ongunstige situatie; - hem onder Royghems verduwen, zich ruïneren? ‖ Jc doese als bevroeder Vercooppen vp de doot / van vader ofte moeder Suster ofte broeder / daer zy of zouden deelen Of vp de toecomste / van eeneghen parcheelen Dies zy hem zeelen / onder Royghems verduwen, everaert 55 [1511].
Verdwaelich, bw. Van verdwaelen. Op dwalende, dolende wijze. ‖ Hey, siet doch, hoe desen verdwaelich streyt. Mij dinct, hij verhalich // spreyt // sijn ketterlic fenijn, Weer. Gheleerde 104 [1558].
Verdwasen, ww. Zie MNW i.v. Overtreffen in dwaasheid. ‖ Ghy en zyt dynctme / niet te verdwasene, everaert 175 [1527].
Verdwynen, ww. Zie MNW i.v. Verdwinen. Verflauwen, verminderen (t.w. in ijver)? Of ophouden, aflaten? ‖ Dootzondich
[pagina 448]
zallick opereren zondere verdwynen, Reyne M. 694 [ca 1575?].
Verdwijninghe, verdwininge, zn. Van verdwijnen. Tering. ‖ Die Heer sal onder v senden verdwininge en ander gepijn, S. Stadt 495 [ca 1535]; Sonder respijt // sal die Heer verdwijninghe over u senden, Heymelic Lijden 307 [1557].
Verdwijnlijck, bn., bw. Van verdwijnen. 1) Doende wegkwijnen, verteren. ‖ Verdwijnlijck in een allendich verdwijnsele, Is 'tgeduchtelijck gepeys, dat my hout duchtich, H.d.Am. I 8 [m. 16e e.]. 2) Wegkwijnend. ‖ Pynlic verdwynlic moet ic leuen, St 1, 12 [vóór 1524].
Verdwijnsele, voerdwijnsele, zn. Van verdwijnen. Vertering, verkwijning. ‖ Verdwijnlijck in een allendich verdwijnsele, Is 'tgeduchtelijck gepeys, dat my hout duchtich, H.d.Am. I 8 [m. 16e e.]; Dus comen se int getruer // ziet ende int voerdwijnsele, Gr. Hel 568 [ca 1564].
Verdwininge, zn. Zie Verdwijninghe.
Vere, zn. Zie WNT i.v. Veere. Viool (vg. de bo i.v. Veêr en Loquela i.v. Veêre). ‖ Ghenouchte een vrauwelicke personage aerdich ghecleet naer den aert jn huer handt hebbende een jnstrument tsy aerpe lute ofte vere, everaert 477 (toneelaanw.) [1e h. 16e e.].
Vereenen, ww. Zie MNW i.v. Verenen, 2e art. A. Bedr. - Eig. schrik aanjagen, benauwen en v.v. bekoren, verleiden? ‖ Mijn sonden... Die ick teghen uwe maiesteyt crachtich Misdaen hebbe midts tsviants vereenen, Antw. Sp. Kk iiij [1561]. B. Onz. - Bezorgd zijn om, medeleven met? ‖ Groeyende als kinders die deerlijck vercleenen Siende den anderen suchten oft weenen Moet elck goet ionstich / lieflijck / vereenen Van des anders staet // alst met hem qualijck gaet Tot eenighen tijen, Antw. Sp. Oo iiij^v [1561].
Vereenynghe, vereninghe, zn. Van vereenen (zie ald.). 1) Angst, vrees. ‖ M.: Ghy en sulles gheen dangier beseffen... Ch.: Ick hebs vereninghe, Charon 255 [1551]. 2) Vreselijkheid (causatief aspect van vrees? ‖ Myns quaetheyts vereenynghe tot elcken helt nu, everaert 27 [1509].
Vereente, zn. Van vereenen (zie MNW i.v. Verenen, 1e art.). Overeenstemming, overeenkomst; eendracht, harmonie. ‖ Niet al te groot is noch onse vereente, S.Stadt 187 [ca 1535]; Doe quam er een vereente tusschen den ouwe ende nuwen raeden, ald. 733; Haer wenschende / en al de ghemeente Met goede vereente / een weluaren duechdelijck, Antw.Sp. R iij^v [1561].
Vereerbaren, ww. Van eerbaer. Verheffen, veredelen? ‖ Veel beter waert een bedelaer te sijne Dan der consten gaue en doctrijne Te deruen / die niet den mensch alleene Vereerbaert / maer oock is voor tghemeene Profijt orboorlijcken / en seer bequame, Antw.Sp. P i [1561].
Vereezelen, ww. Van eezel of eezelen. Zo (dom) als een ezel worden, verdwazen (vg. de bo i.v. Verezelen). ‖ God zoude vereezelen troude Hij een wijf, a. bijns, N.Ref. 102, e, 11 [1e kw. 16e e.].
Vereynschen, ww. Zie Verenschen.
Vereninghe, zn. Zie Vereenynghe.
Verenschen, verhenschen, vereynschen, ww. Zie MNW i.v. Vereensen en vg. Eynsch. 1) Buiten zichzelf raken, ontbranden in toorn, woeden, razen (vg. Eynsch). ‖ Dat god zyn tooren // vanden hemel heeft willen verbooren over alle boose onrechtuerdighe menschen grootelicxs int vereynschen, Vader Onse 954 [1577]; Jn sverdruckens ghescille laet god dies zyn kercke commen // zondere verenschen (versta: zonder op haar te vertoornen? Men verwacht eerder: zonder ophouden, gestaag, constant)... vp dat zou hare zonden... zoude anscauwen, Taruwegraen 254 [1581]; In een nydich verenschen // naer zyn oude pleghen om ons beede leet doen / es hy (t.w. de vyant der menschen) nerstich gheneghen, ald. 686. 2) Gruwen, huiveren, sidderen? ‖ Elaes, my dyncke dat ic nu verhensche; Hy leyt in desperacyen versmaght, Gentse Sp. 249 [1539]; Mijn malicye Es meerder ... Dan dat ic gracye zoude ontfanghen; En de gheesselen Gods tot zondyghen menschen Zijn menighvuldigh, dies moet ic verhenschen, ald. 250. Opm. Dez. bet. is mogelijk van toepassing in Boeth. 214c, aang. in MNW i.v. Vereensen, 1e art.: ‘Nature verscrict ende vereynst van drucke ende begheirt solaes’. In de 1e aanh. uit Gentse Sp. past wellicht beter: buiten zichzelf raken, t.w. van ontzetting.
Vererringhe, zn. Zie MNW i.v. Vererringe. Toorn. ‖ Nemrot leuende sonder ghenade, Die Babel stichte by dommen rade,
[pagina 449]
Ende op hem haelde Gods vererringhe, de roovere 376 [3e kw. 15e e.].
Veretelijck, bn. Van vereten. Verterend, verslindend. ‖ Hoe mochtmen erger voortstellen / so onverstandelick So verradelijck / so mordadelijck / so veretelijck, Zeven Sp. Bermh. M ij^v [1591].
Verexcellenten, ww. Van excellent. Heerlijk(er) maken. ‖ Zulcken mensche en zal God niet bezwijcken Maer zallen verheffen en verexcellenten, Gentse Ref. 40 [1539]; Al waren hier Orpheus Enghelen ghezonden, Sy en mochten den zanck niet verexcellenten, H.d.Am. Q 8^v [m. 16e e.]. - In de verbinding niet om verexcellenten, allervoortreffelijkst, allervolmaaktst. ‖ Prochiaen 18 [ca 1540]; H.d.Am. Cc 8^v [m. 16e e.].
Verfellen, ww. Zie MNW i.v. A. Bedr. - Feller maken, versterken (vg. de bo i.v.), uitsl. aangetroffen in de verbinding niet om verfellen, allerfelst, allerhevigst. ‖ Dit es een vicie niet om verfellen, cast., C. v. R. 249 [1548]; Laet my Boream uytzenden niet om verfellen, H.d.Am. Ee 8^v [m. 16e e.]. - In dez. bet. niet verfelt moghen sijn. ‖ Als een quaet dier dat niet en mach verfelt sijn, v.d. dale, Stove 383 [1528]. B. Onz. - Feller worden (vg. de bo en joos i.v.), in de aanh. zelfst. gebruikt: felheid, woede, razernij. ‖ Dus heift tgoddelic dier ieghens tverfellen Des vyants hem ghegheuen den diere zeer cranck, v.d. berghe, Ref. 50, 46 [1539]. C. Wederk. - Hem verfellen op, boos worden op, vijandig gezind worden jegens. ‖ Straffelick heeft fortune haer op my verfeld, cast., C. v. R. 172 [1548]. Opm. Niet geheel duidelijk is de toepassing in Bruyne 1, 159 [1556]: ‘(Christus) heeft in vreden gestelt des vaders thoren// in grooter glorie, tonser memorie // doen wy waren verfelt’; men kan hier denken aan verfellen, onteren, al kent kil. het alleen met betr. tot een vrouw (Verfellen. vet. Stuprare. vulgò feloniam facere) of aan verfelt, bezoedeld (zie MNW i.v. Verfellen).
Verfijen, ww. Zie MNW i.v. Verfiën. Verfoeien (vg. Teuth.: vertfien... expompare en voor de bet. versmaden Verfoeyen). ‖ Al haer monitien // gheheel verfijt, Heymelic Lijden 264 [1557]; Sullen wijt al sonder Godts woort moeten verfijen En druc en lijen alleenlic aenvaren? Weer. Gheleerde 443 [1558].
Verfyghen, ww. Van fyghen, vyghen (zie MNW i.v. Vigen). Er van doorgaan, zich wegpakken, de benen nemen (vg. Teuth.: vijcken, vijghen, verw. naar henenlopen). ‖ Ghy muecht wel verfyghen, zynen mont es in tslot, Gentse Sp. 248 [1539]; Tes beter verfyghen wy zonder trompet, ald.
Verfinen, ww. Van fijn. Uitsl. aangetroffen in de verbinding niet om verfinen, allerheerlijkst, allervoortreffelijkst. ‖ De ethymologie niet om verfinen En can niet haest inder leecken eers wallen, cast., C. v. R. 33 [1548]; Myne ghetrouwe dienaren / niet om verfinen, Taruwegraen 1112 [1581].
Verfocken, ww. Van focken (zie ald.). Weglopen, weggaan, verdwijnen. ‖ Droeffheijt wil van mijn niet verfocken, Hs. TMB, G, fol. 38^v [eind 16e e.?].
Verfoechden, ww. Zie Vervoochten.
Verfoeyen, verfoyen, ww. Zie MNW i.v. Versmaden; ook smadelijk behandelen (vg. kil.: Ver-foeyen. Abominari tanquam foedum, despuere, vilipendere, contemnere: respuere en plant.: verfoeyen, vilipender, desestimer, et rejecter comme fiente, comme quand on dict: fi, fi, vilipendere, aestimare tanquam stercus, vituperare, ‖ Wilt u spoeyen die werelt te verfoeyen, Dev.Pr.B. 96, 1 [vóór 1539]; Verfoyende waerdy wellust, duyfken fiere, a. bijns 281 [ca 1540]; Doen kwam Oorlog, al had hij mijn willen doon, Barende fier ende om mijn te verfoeien Met Force en Geweld, Meest Al 795 [1559]. Opm. Vg. Verfijen en Verfouwen.
Verfoortseerder, zn. Van verfoortseren (zie Verfortseren)? Of contaminatie van verfortsen en *foortseerder? Geweldenaar. ‖ Verfoortseerders die alle die weerelt grieuen, Gheestelijck, weerlijck is huer gherieuen, de roovere 378 [3e kw. 15e e.].
Verfoortsen, ww. Zie MNW i.v. Verfortsen. Geweld bedrijven (vg. kil.: Verfortsen.j.fortseren. Cogere, vim adferre, vim inferre). ‖ Niet dan bloedt storten / verfoortsen / kijuen Excessen onredelijck bedrijuen Dits nv den ghanck ter wereldt rondt, de roovere 333 [3e kw. 15e e.].
Verforser, zn. Van verforsen, verfortsen (zie Verfoortsen). Geweldenaar? Rechtsverkrachter? ‖ Wat wildy veel kyven tegen Godt & verforsers des weirels stercken? Bruyne 3, 175 [2e h. 16e e.].

[pagina 450]
Verfortseren, ww. Van fortseren of contaminatie van verfortsen (zie Verfoortsen) en fortseren. Geweld bedrijven. ‖ Verkeert als David, die verfortseerde, Leuv. Bijdr. 4, 308 [beg. 16e e.]. - In de aanh. m. betr. tot een vrouw: verkrachten. ‖ En wilt sy haer niet abandonneren, Ick zalse... met fortsen verfortseren En violeren, H.d.Am. K 2 [m. 16e e.].
Verfouwen, ww. Bijvorm van verfoyen, verfoeien? 1) Verfoeien. ‖ Datse cloosters abdijen voortijts begaefden oyt, Daer af sij hen selven verfouwen, a. bijns 107 [1548]; Al ben ic u door mijn boosheyt vererrende, Des ic wel weerdich ben te verfouwene, ald. 406 [ca 1540]; Ons boose wercken, weert om verfouwen, ald. 416. 2) Vrezen? ‖ Ick gheloove ten soude soo niet vergout / zyn. Mijn leedt en soude niet meer verfouwt / zyn, v.d.dale, Stove 485, var. [1528] (tekstred.: veruwt, zie Veruwen).
Verfraeyen, verfraijen, ww. Zie MNW i.v. Sterk of sterker (ook gezond?) worden. ‖ Haer ketterije sij al omme saeyen; De cleyn correctie doetse verfraeyen, a. bijns 61 [1528]; Ghij sult u gaen maecken seer sieck... En seggen uwen buijck is al vol steecken, En dat ghij moet eeten om u verfraijen Pasteijkens, taerkens, roffioelen en vlaijen, Leckert. 250 [1541].
Verfrischen, ww. Van frisch. Herstellen, vernieuwen (vg. kil.: Verfrisschen / ver-verschen. Reficere, renouare, redintegrare)? ‖ Wat baten de groote hovaerdicheijt van Nero die sijnen staet verfrischte om dat hij met gulden netten vischte ten eijnde mostet al begeven // sijn, Proetus Abantus 842 [vóór 1589].
Verfuycken, ww. Van fuycken, drijven, jagen, stoten, duwen, enz. (vg. kil.: Fuycken. Pellere, trudere, protrudere, quatere, pulsare en WNT i.v. Fuiken en Fokken)? Vg. MNW i.v. Verfokerden? (Ver)storen, (ver)hinderen, invloed of geweld oefenen? ‖ Zijns sins ghebruycken Salmen appetijtich hem laten ontluycken/En sonder verfuycken // aenmercken al stille Natuere deur dingheuen werwaert sy wille, Antw.Sp. b iiij [1561].
Verganst, bn. Van *vergansen, ‘ongans’ maken of worden, bederven? Eig. bedorven, in de aanh. fig. met betr. tot een beurs: leeg? ‖ Boeverije doen ter eenre alst spel qualijck danst, Ter tweeder opscrijven oft borgen spelen, Ten derden als de borse heel is verganst Niet willen betalen maer liever daer toe noch stelen, Leenhof 219 [na 1531].
Vergecken, ww. Zie MNW i.v. Doorhalen, voor gek zetten? ‖ Willen zy (t.w. Uw echtgenoten) haer liefde ooc buten huus ontdecken, Of tooghen zy u gheen minninghe, Vrauwe Isigrine zalse wel vergecken, cast., C. v. R. 135 [1548].
Vergecksel, zn. Van vergecken. Verdwazing? ‖ Alle wellust verwint der minnen trecsel en dan wordet dafkeren somtijts te spae Dus coomter vele inder liefden vergecksel, St 1, 95 [vóór 1524].
Vergenten, verienten, verjenten, ww. Van gent (zie MNW i.v., 2e art., WNT i.v. Jent). Verfraaien, veraangenamen, verbeteren. ‖ cast., Pyr. B v^v [ca 1530]; Antw. Sp. N iiij, Ddd iij^v [1561]. - Enen, iet niet moghen vergenten, verjenten, iemand, iets niet schoner, liefelijker, beter, enz. kunnen denken. ‖ Pir. en Th. 269 [1e kw. 16e e.]; Gentse Sp. 241 [1539]; H.d.Am. X 5^v [m. 16e e.]. - Niet te vergenten, verjenten sijn, niet schoner, liefelijker, beter, enz. kunnen zijn. ‖ everaert 237 [1526]; Vers. Maelt. 920 [2e h. 16e e.]. - Niet om vergenten, verjenten, allerschoonst, allerliefst, allervoortreffelijkst, enz. ‖ St 2, 190 [vóór 1524] (‘met omuergenten’, 1. niet om vergenten); H.d.Am. Aa 2 [m. 16e e.]; Antw.Sp. Pi, V iij [1561]; Rott.Sp. H iiij [1561]; Red. en Nat. 927 [2e h. 16e e.]; Jezus i.d. tempel 230 [ca 1575?]; Taruwegraen 1441 [1581]; Verl.Z. I, 105; II, 972, 1253 [1583]; Con. Balth. 1086 [1591].
Verghere, zn. Zie MNW i.v. Verger. Onderzoeker. ‖ Die overglorieuse almoghende Godt, Die een verghere es van alle zonden, Es hu naeckend in curten stonden, V. Vroede 369 [eind 15e e.].
Verghissen, ww. Van ghissen, gissen. Falen? ‖ Ons toch niet en blaemt // al waert dat wy verghisten, Rott. Sp. L viij [1561].
Verghistigh, bn. Van *verghist, verzuurd, bedorven (door te veel gist)? Verzuurd, bedorven? ‖ Mijn waercken acht ic als verghistigh broot, Gentse Sp. 189 [1539].
Vergooren, ww. Zie MNW i.v. Vergoren. Verachten, versmaden of veracht, versmaad worden? ‖ Och dat men nu Trauwe
[pagina 451]
dus siet vergooren, Dat mach my wel quellen. Och, waer sal ick nu herberghe bespoeren, Trauwe 424 [1595?].
Vergoort (I), bn. Van vergoren. Bevlekt, bezoedeld. ‖ Blive ic dus vergoort in mijn sonden versmoort, so is mijn vruecht ghedaen, Dev.Pr.B. 172, 1 [vóór 1539] (hic? of ‘belast, beladen’, zie Vergortt?).
Vergoort (II), bn. Zie Vergortt.
Vergortt, vergoort, bn. Van vergorden (zie MNW i.v.). Belast, beladen (vg. Ghegort en de bo i.v. Vergooren, die vergoord zijn of zitten met dit ww. verbindt en niet met vergorden). ‖ Vol ialosyen myn herte vergortt wort, St 1, 120 [vóór 1524]; Met drucke vergoort so roep ic moort, Doesb. 99 [vóór 1528]. - Van dranck vergoort, vol. van (sterke) drank; dronken. ‖ Trouwen daer wert geen chier gemaect na mijn ramen Ten zy dat al die Gasten / van dranck zijn vergoort, Zeven Sp. Bermh. E i [1591].
Vergrijsen, ww. Van grijsen. Afgrijzen of doen afgrijzen (vg. MNW i.v. Grisen, 1e art. en Vergresen, WNT i.v. Grijzen (I)? Of -minder wrsch. - grijnzen (vg. MNW i.v. Grisen, 2e art., WNT i.v. Grijzen (II)? ‖ Hoe zoudy konnen verheffen oft prijsen Die ruyt en onabele is, en die in 't vergrijsen Brenght druck ten loone? H.d.Am. T 5^v [m. 16e e.].
Vergrouffinghe, zn. Van vergrouffen, vergroven? Verzwaring, verergering? ‖ Het slydens vergrouffinghe es hemlieden nakende / van lancxs zoo meere in grooten verzeere, Judich 1191 [1577].
Vergroven, ww. Zie MNW i.v. Vergroten; - niet om vergroven, allergrootst, allerhevigst. ‖ Al es mijn droefheyt niet om vergroven, Ten es geen wondere, a. bijns, N.Ref. 213, d, 3 [1526]. Opm. Onduidelijk is de toepassing in Bruyne 2, 40 [2e h. 16e e.]; ‘Ghy, eerde, moet oock open syn gecloven om dat onse salicheyt, groot van vergroven, opwasse’; is de bet. hier toenemen, groeien?
Vergruut, bn. Van vergruwen. Angstig, bevreesd. ‖ Disrahelsche benaut, vergruut mesmoedigh, In anxte vervolght van Pharao bloedigh, Gentse Sp. 207 [1539].
Vergruwelen, ww. Van gruwelen of vergruwen. I Jzen, rillen van angst en afschuw (vg. kil.: Ver-grouwelen / vergrouwen. Abhorrere, cohorrere en plant. vergrouwelen, avoir horreur, s'espouvanter, abhorrere, expavere, perterreri). ‖ Therte vergruwelt alsmen yemant sterven siet, Dal s. Wederk. 370 [eind 15e e.?]. - Vergruwelt, sidderend van angst (vg. kil.: ver-grouwelt. Attonitus, perterritus). ‖ Noijt so vergruwelt! Ave, credo, salus, mach ick wel callen. Mijn hert sal mij inden brouck ontvallen, Appelboom 408 [1e kw. 16e e.?].
Vergruwen, ww. Zie MNW i.v. In de aanh. zelfst. gebruikt met causatief aspect: reden, grond tot afschuw, afschuwelijkheid. ‖ Dat wy dus ghestolen moeten commen ter sprake Es my zwaer vergruwen, cast., C. v. R. 169 [1548].
Vergussen, ww. Van gussen (zie ald.). 1) Verjagen? ‖ Wiltet hen ijemant affpraeten Die sullen wij vergussen (× blussen), Wercken d. Barmh. 159 [1596]. 2) Eig. ophitsen, aansporen en v.v. verlokken, verleiden? ‖ Dan roeptmen: versche mosschelen, nae tbetamen, Daer zy ons tot drincken wel me vergust // hebben, Leuv. Bijdr. 4, 355 [beg. 16e e.]. Opm. Vg. vergust, buiten zichzelf (?) in coornhert, Odyss. 2, 180 [ed. 1605]: ‘Met dit heeft hem tot gaen, Deli soon opgherust: En climmend op de banck, sach hy die niet ver af So dat hy haestich keerde, tot Ulyssem als vergust En sey alarm alarm, sy zijn by op den draf.’
Verguwen, ww. Van guwen (zie WNT i.v.). Eig. lelijk aanklijken, wegkijen en v.v. minachten? ‖ Och waer ick noch te huwen lieue heere Ick ghelooue en soude so niet verguwt sijn. Mijn leet en soude niet meer veruwt sijn. Ick en huwde nv noch nemmermeere, v.d. dale, Stove 484 [1528].
Verhabelen, ww. Zie MNW i.v. Verabelen. Eig. verbeteren, verfraaien, in de aanh. overtreffen. ‖ Hy was my te root om te verhabelen, Smenschen gheest 555 [ca 1560?]. - Niet om verhabelen, allerschoonst, allerheerlijkst, allervoortreffelijkst, enz. ‖ Musike vand Amphion niet om verhabelen, cast., C. v. R. 108 [1548]. Opm. Vg. niet moghen verabelen, (zich) niet schoner, enz. kunnen denken, Onzen Heere Joncheit 1, aang. in MNW i.v. Verabelen (met correctie in Bouwstoffen bl. 388a).
Verhaeyen, verhayen, ww. Van haeyen (zie ald.). A. Bedr. - Verlangen naar (vg. kil.: Ver-haeyten. Fland.j. ver-langen.
[pagina 452]
Auere, optare, exoptare, in desiderio esse). ‖ Tes dinckelyc hoese die coninck verhayde: Tallen havenen waren sijn ambassadeurs, Blijde Ink. 6, 17 [1497]; Mueghen wy god zoo dienen dat wy van herten mueghen zijn verhayende het lieuelick woordt, Vader Onse 1120 [1577]. B. Onz. - Verlangen. ‖ Mijn herte naer troost verhaeyt, Gentse Ref. 131 [1539]; Myn ziele verclanckt (1. verlanckt) / met een vierich verhayen naer den tyt van mayen, Taruwegraen 1053 [1581].
Verhaent, bn. Zie MNW i.v. Opgeblazen? Of bedorven, verdorven? ‖ Augustyns, lollaerts, bollaerts, verhaende clercken, Aptekers, taelsprekers, enz.... Hier machmen Luthers discipulen aen mercken, Leuv.Bijdr. 4, 212 [beg. 16e e.]. Opm. In de Delftse Bijbel [1477], Jes. 22, 17 zal verhaent in een verhaende capoen (lat. gallus gallinaceus) wel niet meer zijn dan een ongelukkige vert. van gallinaceus en niet ‘bedorven’ of ‘gesneden’, zoals MNW i.v. Verhaent oppert.
Verhaeren (I), ww. Zie Verharen.
Verhaeren (II), ww. Bijvorm (rijmvervorming?) van verharden? Volharden (vg. kil.: Ver-herden... Durare, perseuerare en Harl. Gloss.: ver-herden, perseverare)? ‖ Laet ons int werck verhaeren en besien hoet sal varen met hem, Con.Balth. 1126 [1591].
Verhaerlyck, bn. Van verharen (zie ald.)? Verdwijnend en v.v. uit het oog, in het donker? ‖ T.: Laet vaeren dees boecken // om draeghen swaerlyck. O.: Ick soudtse selffs, siet, wel vervloecken; Laetse iewers die hoecken // bewaeren verhaerlyck, Ontr.Rentm. 149 [1588?].
Verhayen, ww. Zie Verhaeyen.
Verhayt, bn. Van verhaten? In de aanh. naar het schijnt vertoornd, verbeten, woedend. ‖ Ick ben op dat hoerekint, siet, heel verhayt; Dat ick mochte, ick soudt hulpen krincken, Trudo 760 [ca 1550]. Opm. Verhayt = verhaet, gehaat (zie MNW i.v. Verhaten, sub bet. 3) o.a. in Trudo 465 [ca 1550] en Trauwe 406 [1595?].
Verhal, zn. Van verhalen. Bedrijf? ‖ Ons boerdelijck verhal // doet menich vruecht bedrijuen, Sotslach 297 [ca 1550]; Tkonstich verhal (versta het bedrijven, beoefenen van de kunst?) // dat streckt tot deucht, Rott.Sp. _* vij^v [1561]; Doer wat verhal (versta: door welke handeling, hoe?) sydy geraect off gecomen in dit gedrocht, Geb.Joh. Bapt. 603 [1578].
Verhalen, ww. Zie MNW i.v.? Wrijven, wringen? ‖ Myn oghen in deerde myn hert niet blije myn handen dicwils verhalende met och, St 2, 114 [vóór 1524].
Verhalich, bn., bw. Van verhalen. In woorden uitgedrukt, door middel van woorden, v.v. ook uitdrukkelijk? ‖ Hoort nu wel daer af den zin verhaligh fijn: Die ghelooft en ghedoopt es, zal zaligh zijn, Gentse Sp. 162 [1539]; Hey, siet doch, hoe desen verdwaelich streyt. Mij dinct, hij verhalich // spreyt // sijn ketterlic fenijn, Weer.Gheleerde 105 [1558].
Verhalicheyt, zn. Van verhalich of rechtstreeks van verhalen. Woord(en), gezegde, mededeling, verhaal. ‖ Hoort mijn verhalicheyt, everaert 69 [1511] (zie ook ald. 136 [1528] en pass.); Den meester der sentencyen Schrijft van my met zoeter verhalighheden, Gentse Sp. 11 [1539] (zie ook ald. 63); Verstaet dees verhalicheijt, Proetus Abantus 996 [vóór 1589]. - Naer de verhalicheyt, zoals gezegd. ‖ de roovere, Quicunque 297 [3e kw. 15e e.]; - naer mijn verhalicheyt, naar mijn woord. ‖ everaert 417 [1530]; - naer schrifts verhalicheyt, naar het woord, het getuigenis der H.Schrift. ‖ Bruyne 2, 166 [2e h. 16e e.]; Verl.Z. II, 727 [1583]; - naer spels verhalicheyt, zoals het spel laat (liet) zien. ‖ Verl.Z. I, 1268 [1583]. - Met corter verhalicheyt, verhalichede, kort gezegd, in korte woorden. ‖ everaert 19 [1509], 48 [1512], 125 [1525], 310 [1529]; Gentse Sp. 184 [1539]; Dwerck d. Apost. 128 [1e h. 16e e.]; - om corte verhalicheyt, id. ‖ everaert 407 [1511]. - Verhalicheyt doen, zeggen, mededelen, verhalen. ‖ H.Sacr. 24 [1571]; Verl.Z. II, 779 [1583]. - Verhalicheit weten, kunnen zeggen, noemen. ‖ Naerdere en weet ick gheen verhalicheit, Charon 582 [1551].
Verhalinghe, zn. Zie MNW i.v. Verhalinge. 1) Mededeling (in de 2e aanh. mogelijk het overbrengen, doorgeven, t.w. van een bericht of bevel). ‖ Hoort mijn verhalinghe // van desen relase // vry, Antw.Sp. Mm iij^v [1561]; Eerwerdich coninck en god // dyns woordts verhalinghe hebbick dyne heeren ghedaen, Judich 177 [1577]. 2) Gepraat. ‖ Wy zien den heere commen Met Duechdelic Vermaen. / Laet
[pagina 453]
sulcke verhalynghe, everaert 514 [1533].
Verhanssen, verhenssen, ww. Zie MNW i.v. verhansen en vg. WNT i.v. Hanzen. Inwijden (vg. kil.: Ver-hansen.j. hansen. Satisfacere iuri societatis: inaugurari societari (1. societati) aut collegio en hansen/verhansen iemanden. In numerum civium aut sociorum recipere, ut civitatis aut societatis privilegiis fruatur). ‖ Om onsse getal // te vermeren // fier so moet ick u verhenssen voer al dees heren // hier, Sotslach 193 [ca 1550]; Nu sijdi verhanst tot deser vuyren, ald. 222; (Boer tot de marot:) Eij laet ons gaen danssen ick zal u oeck op een nieu hijer verhanssen, ald. 253. Opm. Ik acht het niet uitgesloten, dat wij in de laatste aanh. met een ander ww. te doen hebben met de bet. ‘herstellen, opknappen, in behoorlijke conditie brengen’. Men zou dan daarmee kunnen vergelijken Hist. d'Oudenb. 2, 300: ‘Van te verbodemene, te verhansene ende te vernayene xx lederne soylen’, aang. in MNW i.v. Verbodemen, sub bet. 1).
Verhappen, ww. Van happen. Hem verhappen, zich vergalopperen. ‖ Paulus en Barnabas, in Hs. TMB, B, fol. 59 [m. 16e e.?]; Jezus o.d. leraers 686 [vóór 1580]; Minnevaer 360 [1583]; Machabeen, in Hs. TMB, A, fol. 32^v [vóór 1590]; Hs. TMB, G, fol. 43^v [eind 16e e.?].
Verharen, verhaeren, ww. Zie MNW i.v. Verhaerden, 2e art. A. Onz. - 1) Van personen. Weggaan, vertrekken, verdwijnen (vg.kil.: Verhaeren. j. verhaerden. Abire en Verhaerden. vetus. Abire, discedere) - a) gedwongen en zonder bestemming weggaan. ‖ Leuw. Bijdr. 4, 268 [beg. 16e e.]; St 2, 201 [vóór 1524] (hic?); Doesb. 24 [vóór 1528]; Well. Mensch 921 [2e kw. 16e e.]; crul, Heynken 5 [ca 1540?]; Trudo 2842 [ca 1550]; H.d.Am. E 5^v [m. 16e e.]; Meest Al 322, 970 [1559]; Antw. Sp. n iiij [1561]; Rott.Sp. Q iij^v [1561]; M. Bedr. Hart 245 [1577]; Preecker 249 [2e h. 16e e.]; Katm. 389 [vóór 1578]; Jezus o.d. leraers 639 [vóór 1580]; Deenv. Mensch 846 [2e h. 16e e.]; Werelt bevechten 710 [2e h. 16e e.]; Ontr. Rentm. 767 [1588?]; Bel.v.Sam. 394 [eind 16e e.?]; Rycken Wrecke 598 [1596?]. - Zie nog een drietal plaatsen bij v. hasselt op kil. 709. - Als gebod: verhaert! verdwijn! ‖ Christenk. 1470 [ca 1540]; Katm. 366, 393, 406 [vóór 1578]. b) Vrijwillig weggaan, enz. zonder bestemming. ‖ Sotslach 386 [ca 1550]; H.d. Am. D 5^v E 6^v [m. 16e e.]; Antw.Sp. Vv iij^v [1561]; Rott.Sp. N iiij^v [1561]; Blinden 390 [2e h. 16e e.]. c) Weggaan, enz. met een bepaald doel of bepaalde bestemming. ‖ Appelboom 355 [1e kw. 16e e.] (De bet. nadert hier tot ‘zich begeven (tot)’); Haagsp. c ij [1561]. - Ten grave verharen, ten grave dalen, sterven. ‖ Anders zal hy van droefheyt ten grave verharen, Const.-thoon. Juw. 20 [1607] (vg. verharen, sterven bij a. bijns 244 [ca 1540]: ‘Hoe edel, hoe rijcke, tmoet al verharen’). d) Verharen van, afwijken van. ‖ Ghij, die van goeds weghen wilt, siet, verharen, Christenk. 1539 [ca 1540]. - Hierbij wellicht sonder verharen, zonder afwijken, mankeren en v.v. - òf? - zonder treuzelen, talmen, prompt? ‖ Soect my wyse meesters excelent... op dat sy sonder verharen dees duysterhyt present coemen my hier openbaren, Con. Balth. 632 [1591]. 2) Van zaken. Wijken, verdwijnen, vergaan. ‖ St 1, 198 [vóór 1524]; S. Stadt 620 [ca 1535]; a. bijns 304, 318 [ca 1540]; Christenk. 297 (hic?), 1606, 2353 [ca 1540]; Menichf. d. bedrochs 274 [1e h. 16e e.]; cast., C. v. R. 38 [1548] (hic?); Meest Al 922 [1559]; Antw.Sp. Pp iij^v, Mmm i, Qqq iiij^v [1561]; Rott.Sp. R iiij [1561]; M.Bedr.Hart 1117 [1577]; Leerl. taefel-sp. 191 [beg. 17e e.]. - Doen verharen, te niet doen, vernietigen. ‖ O.L.H. Minnevaer 667 [ca 1550]; Bruyne 1, 120 [2e h. 16e e.]. B. Bedr. - Verdrijven, wegdoen. ‖ Godts troost, waer doer sweirels vreese was verhaert, Bruyne 3, 199 [2e h. 16e e.]; O Weelde ghy kondt melodije voort baren / En druck verharen, Rott.Sp. H iiij^v [1561]; Mynen boeck der conscientiën moest ick van (?) my verharen, Ontr.Rentm. 1178 [1588?]. Opm. In de aanh. (het werk van een knoeidichter!) naar het schijnt vermelden, noemen. ‖ W.: Dan warender de Aterterite. T.: De Aquarij moet ick verharen. W.: Dan de Zeveriani. T.: Die verwarden kloen storen ende 'tgaren, Rott. Sp. P i^v [1561]. Wellicht staat verharen hier corrupt voor verclaren, zoals Stoett in N.Taalg. 29, 180 aanneemt, zij het in een andere bet., voor Gr.Hel 278 [ca 1564]: ‘Diet bier ter tap brengt eert halliff v(er)haert // is’, of voor verhalen.
Verhasaerden, ww. Van hasaert (zie MNW i.v., WNT i.v. Hazard) of hasaer-
[pagina 454]
den (zie WNT i.v. Hazard, Afl., alwaar ook verhazaarden i.d. bet. wagen). Eig. door kansspel winnen en v.v. winnen in het alg.? ‖ Ick zou wel up den buut // leven die ic verhasaerden zou // ten ebreuschen legher // binnen, Judich 1641 [1577].
Verheerlick, bn. Van verh(e)eren, verwoesten? Of bijvorm van verheerdelick? Omkoopbaar, corrupt? ‖ Justicie ommentom is verheerlick // gestelt, want al datter leeft begheert het gelt, S.Stadt 908 [ca 1535].
Verhenschen, ww. Zie Verenschen.
Verhenssen, ww. Zie Verhanssen.
Verherdicht, bn. Van verherdigen (zie MNW i.v. Verhardigen). Verhard. ‖ Hi es verherdicht al in een Ende ruect mijns lutter, Eerste Bl. 895 [ca 1440?].
Verhessen, ww. Van hessen (zie MNW i.v. Hissen, WNT i.v. Hessen en vg. Uythessen). Verstrooien; vernietigen. ‖ Wat can ick veel seggen tmoet sijn verhest (t.w. het goede zaad) off bescheeten est nest, Saeyere 533 [2e h. 16e e.].
Verheugentheijt, zn. Bijvorm van *verheugtheijt (vg. Vermoeientheit en Vernoeientheit)? Of analogieformatie (bijv. naar Vermogentheit)? Overdenking? Of herinnering, vermaning? ‖ Siet oock wel in desen spiegele van vreese om uwe verheugentheijt, Proetus Abantus 862 [vóór 1589].
Verhevenisse, zn. Van verheven. Verheffing. ‖ Hue greyt u nu de dwaese verhevenisse daer ghy om studeerde opinaetich, Smenschen gheest 524 [ca 1560?].
Verhinderen, ww. Zie MNW i.v. Enen iet verhinderen, iemand iets onthouden. ‖ Waerom salmen ons dan besparen, verhinderen De Godlijcke Schriftuere, dwelc dbroot is der sielen? Prochiaen 1473 [ca 1540].
Verhittere, zn. Van verhitten. Die verhit. ‖ De zunne doet vloeyen (t.w. uit de olijfboom) zonder beswycken Soetsmaeckende olye / als sbooms verhittere, everaert 195 [1526].
Verhittynghe, zn. Van verhitten. Verhitting, hitte. ‖ Om een vercoelen / der begheerten verhittynghe... Wilt my berechten, enz., everaert 364 [1527].
Verhoecht, bn. Van verhoeghen, verheugen. Verhoecht tot, geneigd, genegen tot? ‖ So en volbrengt tvleesch weldaet noch doecht sonder behulp des gheests daer tue verhoecht, Smenschen gheest 693 [ca 1560?].
Verhoedich, bn. Van verhoeden. Listig? ‖ In haer quaetheyt men hun siet verblyen En setten besyen // sconincx wet met sinnen verhoedich, Ontr.Rentm. 261 [1588?].
Verhoedt, bn. Zie Verhoyen.
Verhoen, ww. Zie Verhoyen.
Verhoereren, ww. Van hoereren. (Geld of goed) met hoeren doorbrengen (vg. kil.: Ver-hoeréren. Meretricio amori impendere). ‖ Diet sal vertrijumpheren // oft verhoereren Dwelck ghij int suer sweetich laboereren Most conquisteren, Well.Mensch 454 [2e kw. 16e e.].
Verhoyen, verhoen, ww. Van hoyen (zie MNW i.v. Hooyen, WNT i.v. Hooien)? 1) In de war, in wanorde brengen (vg. kil.: Ver-hoyen. Dispergere foenum: Dissipare: & Confundere en ver-hoyen ende ver-stroyen. Dispergere, confundere, dissipare en plant.: verhoyen, cueillir et mesler le dessus dessoubs, comme on faict au foin, confundere, permiscere; mijn dingen zijn verhoyt, confusae vel inversae sunt res meae). ‖ Het decksel (versta: de dekens) leyt ter aerden al verhoyt, H.d.Am. Cc 8^v [m. 16e e.]. Opm. Nog bij huygens, Korenbl. 1 (2e dr. 1672) bl. 592, aang. in oudemans i.v. Verhoyt. 2) Buiten zichzelf raken, uit zijn vel springen. ‖ Als zoen daudste zotten daerinne verhoen Ende als zoen zy alle in haer snotte versmueren, cast., C. v. R. 240 [1548]; Dats om te verhoene ten desen saysoene // zoo werdic buuten zinnen // al, Judich 613 [1577]. - Hierbij verhoedt, razend? ‖ (Venus) Die elcs zin zoo vertsuffen can, perssen en nijpen, Verduueld, verhoedt, en verzott can maken, cast., C. v. R. 128 [1548].
Verhooghen, ww. Zie MNW i.v. Verhogen, 1e art.? Of - blijkens de bet. in de aanh. veeleer - corrupt voor verthooghen? Aantonen, bewijzen? ‖ Paulus, de Apostele, can dit (t.w. ‘Al es de poorte des levens nauwe, Wy hebben thooft duere’) verhooghen, Want hy als wtvercoren dat claer ghelooft, Dat Christus van alle menschen es thooft, Gentse Sp. 352 [1539].
Verhueghenesse, zn. Van verhueghen. Blijdschap, vreugde. ‖ Dolye es den helyghen gheest warachtigh, Olye der verheughenessen behoudigh, Gentse Sp. 209 [1539].
Verhueghentheit, zn. Van verhueghent.
[pagina 455]
Vreugde. ‖ Jnt beghinsels alst jaer / elc gheift verhueghentheit So was hy gheboren, everaert 95 [1525] (zie ook ald. 302 [1529], 335 [1530]); U Kersten Kaercke, mijns zins verhueghentheyt, Met rechten ghy zijt elcx menschen verblydijnghe, Gentse Sp. 52 [1539]; O wat sie ick / noyt sulcken verhueghentheyt, Antw.Sp. C iij^v [1561].
Verhuijsen, verhusen, ww. Zie MNW i.v. Verhusen. Zich verwijderen, heengaan; verdwijnen. ‖ Nu, elc verhuse Uten temple metter spoet, Eerste Bl. 1447 [ca 1440?]; Een widt bliecxken, doet druk verhuijsen, Blinden 9 [2e h. 16e e.]; Als hij compt, hij leijt sijn hant op een ijdele stee, Want sij (t.w. de geldstukken) sullen altemael verhuijst // sijn, ald. 162.
Verhuppelen, ww. Van huppelen. Wegspringen. ‖ Ick en can verhuppelen noch verharen van desen boom, Appelboom 415 [1e kw. 16e e.?].
Verhusen, ww. Zie Verhuijsen.
Veriagere, zn. Van veriagen. Die wegjaagt. ‖ Hout u backuijs oft jc sal sijn hans de veriagere van voer mijn clooster tot jn v celle, Berv. Br. 268 [ca 1520?].
Verienten, ww. Zie Vergenten.
Verijsinge, verisinge, zn. Van verijsen. Iets waarvan men ijst, afschuwelijke zaak. ‖ Wildij van stromen Bevrijd en verlost zijn van die verijzinge, Zo luistert na mijn, Meest Al 85 [1559] (zie ook ald. 829); Ick begeert niet te vercoopen bij desen prijs; Dats mijn advijs, al schijntet verisinge, Tcooren 468 [1565].
Veriolijsen, ww. Zie Verjolijsen.
Veriolijsinge, zn. Zie Verjolijsinghe.
Veriolijten, verioliten, ww. Van iolijt. Hem veriolijten, zich verheugen. ‖ Ic salder mij bi veriolijten (× quijten), Nyeuvont 554 [ca 1500]; Wilt v verioliten (× spiten) Doesb. 14 [vóór 1528]. Opm. In Trudo 2260 [ca 1550]: ‘Dies myn hertte duer syn wel leeren veriolyt’ leze men veriolyst (× ryst, begryst).
Veriolyzen, ww. Zie Verjolijsen.
Veriolyzijnghe, zn. Zie Verjolijsinghe.
Verioliselick, bn., bw. Zie Verjolijselijck.
Veriolisen, zie Verjolijsen.
Verioliten, ww. Zie Veriolijten.
Verisinge, zn. Zie Verijsinge.
Veriubileren, ww. Zie Verjubileren.
Verjenten, ww. Zie Vergenten.
Verjolijselijck, verioliselick, bn., bw. Van verjolijsen. 1) Bevallig? ‖ Const leerdse (t.w. de vrouwen) gaen, zeer verioliselick, cast., C. v. R. 195 [1548]. 2) Heerlijk? ‖ Lof spijse der zielen (versta: Christus) verjolijselijck, Rott.Sp. D vij^v [1561].
Verjolijsen, veriolijsen, veriolisen, veriolyzen, ww. Zie MNW i.v. Verjolisen. A. Bedr. - Verheugen (vg. kil.: Ver-iolijen / ver-iolijsen. Fland. i. ver-blijden. Recreare). ‖ Sev. Bl. 1176 [ca 1450]; cast., C. v. R. 69 [1548] (‘om elcks veriolisen’; hic?); Rederijkersged. 49, 18 [m. 16e e.]; Bruyne 1, 117 [1556] (‘om mijn verjolijsen’, versta om mij te verheugen?); Con.Balth. 983 [1591]. B. Onz. - Zich verheugen (vg. plant.: verjolijsen, s'esgayer, se resjouir, se exhilarare, exultare). ‖ Sev.Bl. 1545 [ca 1450]; de roovere 249 [3e kw. 15e e.]; Leuv. Bijdr. 4, 259 [beg. 16e e.]; Berv. Br. 105 [ca 1520?]; St 1, 35 [vóór 1524]; Doesb. 52, 223 [vóór 1528]; everaert 334 [1530], 345 [1531], 376 [1527]; Gentse Sp. 88, 128, 218, 288 [1539]; Prochiaen 2587 [ca 1540]; H.d.Am. P 1, S 6, Aa 7^v [m. 16e e.]; Paulus en Barnabas, in Hs. T M B, B, fol. 60^v [m. 16e e.?]; Trudo 2260 [ca 1550] (veriolyt, l. veriolyst, × ryst, begryst); Meest Al 765 [1559]; Antw.Sp. O ij [1561]; Haagsp. c ij^v [1561]; Rott.Sp. D vij [1561]; Vers. Maelt. 866 [2e h. 16e e.]; Red. en Nat. 822 [2e h. 16e e.]; Jezus o.d. leraers 190 [vóór 1580]; Proetus Abantus 58 [vóór 1589]; Trauwe 561 [1595?]. Opm. Ook in Troyen Volksb. 29b, 36a [eind 15e e.], aang. in MNW i.v. Verjolisen, sub II, Souterl., Psalm 32 (èn 106?) [1540], aang. in oudemans i.v. Verjolijsen en visscher, Brabb. (uitg. V.d.Laan bl. 46) [ca 1600]. - Zelfst. gebr.: een verjolijsen, vreugde, blijdschap. ‖ Gentse Sp. 347 [1539]; Reyne M. 15 [ca 1575?]. - N.B. Mogelijk behoren hiertoe ook cast., C. v. R. 69 [1548] (‘om elcks veriolisen’) en Bruyne 1, 117 [1556] (‘om myn verjolysen’), zie boven, sub bet. A.). C. Wederk. - Zich verheugen. ‖ Camp v.d. Doot 2478 [1493] (‘om u te veriolijsene’; hic? of sub A)?); Menichf.d. bedrochs 308 [1e h. 16e e.] (‘om my te veriolysen’; hic of sub A)?); cast., C. v. R. 5 [1548]; H.d.Am. K 1 [m. 16e e.]; Rott. Sp. M iij^v [1561].
Verjolijsenis, zn. Van verjolijsen.
[pagina 456]
Vreugde, in de aanh. eeuwige, hemelse, vreugde. ‖ Daer en is gheen Godt / daer en is gheen verrijsenis / Daer en is gheen leven / noch gheen verjolijsenis, Rott.Sp. C vj^v [1561].
Verjolijsinghe, veriolijsinge, veriolyzijnghe, zn. Van verjolijsen. Verheuging, vreugde (vg. plant.: verjolijsinge, resjouissance, exhilaratio, hilaritas). ‖ everaert 299 [1529]; cast., Pyr. A v^v [ca 1530]; S. Stadt 1218 [ca 1535]; Gentse Sp. 17 [1539]; Meest Al 87 [1559]; Saul en David 432 [2e h. 16e e.].
Verjubilacien, ww. Van jubilacie. Hem verjubilacien, zich verheugen. ‖ V zelven verjubilacijt, H.d.Am. K 5^v [m. 16e e.].
Verjubileren, veriubileren, ww. Zie MNW i.v. A. Bedr. - Verheugen, vreugde schenken. ‖ Ghy zout my meughen verjubileren zaen, cast., Pyr. B vij [ca 1530]; Iupiter wil ons verjubileren, H.d.Am. G 2 [m. 16e e.] (zie ook ald. V 8: ‘wilt v jonstich herte verjubileren’ (vg. ben. sub B) en ald. Z 7^v). - Zelfst. gebruikt: die (of dat) verheugt, vreugde schenkt. ‖ Ghegroet weest reyn minlijck verjubileren // Cupido en Venus vereenicht t'zamen, H.d.Am. G 2^v [m. 16e e.]; Een veriubileren Es my v comste, Haagsp. m i [1561]. B. Onz. en wederk. - Zich verheugen. ‖ Eerste Bl. 1857 [ca 1440?]; Camp v.d. Doot 885 [1493]; Sp. d. M. 916 [beg. 16e e.]; St 1, 78 [vóór 1524]; Doesb. 200 [vóór 1528]; Leenhof 64 [na 1531]; Gentse Sp. 155 [1539]; cast., C. v. R. 113 [1548]; H.d.Am. C 5, Aa 8 [m. 16e e.]; Bruyne 1, 122 [1556], 33 [2e h. 16e e.]; Antw.Sp. D ij, M 1^v en pass. [1561]; Haagsp. b ij^v en pass. [1561]; Rott.Sp. L i [1561].
Verkallen, vercallen, ww. Zie MNW i.v. Vercallen. Door praten bederven. ‖ Sus met gaeget, diet hare vercallen, Dwerck d. Apost. 521 [1e h. 16e e.]; Hola Couzijn ghy zoudt u deel verkallen // wel, Rott.Sp. G vj^v [1561].
Verkaven, vercaven, ww. Van kaven (zie MNW i.v. Caven, 2e art., WNT i.v. Kaf (I), Afl.?). Eig. wannen en v.v. nauwkeurig bekijken, onderzoeken? ‖ Die (t.w. de paltsgrave) compt oeck die cappe antrecken, hoe ick verkave (l. ickt verkave en versta: hoe ik het (ook) bekijk, in elk geval, zonder enige twijfel?), Trudo 2903 [ca 1550]; V ghepeys, v woordt; al en hebdij maer eens ghedacht, Tsal voer goods ordeel vercaefft onghefaelt zyn, in Hand. v.d. Z.Ned. Maatsch. v. Taal-, Letterk. en Gesch. XI (1957), bl. 168 [ca 1565].
Verkeerelen, ww. Zie Verkerelen.
Verkeerelt, bn. Zie Verkerelt.
Verkeerfven, ww. Zie Verkerven.
Verkeynsen. Corrupt voor verkneynsen* (bijvorm van verkneysen, verknijsen?)? Verkniezen. ‖ Hoe sidt den ouderdom hem selven en verkeynst. Veracht de jonckheyt, ende prijst zijn oversaten, Const-thoon. Juw. 367, aang. d. De Jager, Freq. 1, 285 [1607].
Verkeijsermarten, ww. Van keijsermarten (zie MNW i.v. Keisermarct). Verdobbelen? ‖ Goe vrijent, daer plachter altemet te wesen, Maer ick verkeijsermartse tegen bloo Teeu, Meester Hoon 399 [ca 1600?].
Verkerelen, verkeerelen, verkerlen, ww. Zie MNW i.v. - Het onderscheiden van ww. en bn. houdt iets willekeurigs, zie daarom ook Verkerelt. A. Met betr. tot personen. - 1) Nadeel berokkenen, rampzalig maken, verderven, vernietigen (vg. de bo i.v.). ‖ Door desen hoornen sal blijven verkerlt die valsche pharazeeusche generatie, Abr. Off., in Hs. TMB, A, fol. 64 [eind 16e e?]; Hy droech geen wapen / hy was niemant verkeerelijck, Zeven Sp. Bermh. C vj [1591]. 2) Verachten. ‖ Soo orboorlijck als den landtman labuerich Int bouwen volduerich // is op de weerelt / Al wort hy somtijts nochtans verkeerelt, Antw.Sp. R iij [1561]; Ic (t.w. Houerdye) doet dat den eenen broeder / den anderen is verkeerelijck, Zeven Sp. Bermh. H iiij [1591]. B. Met betr. tot zaken. Verstoren, bederven. ‖ Verkeerelt / wordt redene, / de schoonste bepeerelt, Leuv. Bijdr. 4, 305 [beg. 16e e.]. Opm. Onduidelijk is Leuv. Bijdr. 4, 305 [beg. 16e e.]; ‘Blamelyc / eest / met volgene (= coire?) tsyne verkeerelt’.
Verkerelt, verkeerelt, verkerrelt, verkerlt, bn. Van verkerelen. 1) Verstoord, ontsteld, onthutst, verbijsterd. ‖ Noynt zo verkeerelt. Waeromme Marote? / Ic zye dat de weerelt Verkeert ghaet van vooren tot achtere, everaert 423 [1e h. 16e e.]. 2) Verdwaasd, onwijs, gek. ‖ L.: Hoe staen dees moukens? E.: Tis / seg ick / een werelt? Hy waer wel verkerelt // bouen en ondere / Diet misprese, Antw.Sp. i iiij [1561]; Ick staen en sien al waer ick verkerelt, Br.Willeken 186 [1565?].
[pagina 457]
3) Rampzalig, ellendig. ‖ Och sulck vermaen / Begeerte van hoocheden / hout my verkerelt, Sp. d. M. 2989 [beg. 16e e.]; Wy (l. my) wondert wat dat is v intentie Die soo grooten credentie / hebt op de weerelt Door uwen grooten rijckdom bepeerelt Dat ghy soo slecht verkeerelt / v noch wilt houwen? Antw. Sp. R i^v [1561] (hic? of minderwaardig? Het verband wijst echter op geestelijke onvoldaanheid); Die t' ghebruyck der wellusten hebben wt ghesperelt Die treen geen suer voetstappen / met moede leden Die willen hier blyuen peyselijck / en niet verkerelt, Zeven Sp. Bermh. G iij^v [1591]; Noyt tot gheenen daghen / was hy so verkerelt, ald. K iij. 4) Veracht. ‖ Wie es met charitaten nu bepeereld? Minne ende vriendscap zijn al verkereld. Waer es nu bekentheit? waer es trauwe? cast., C. v. R. 151 [1548] (hic? of verdwenen, vergaan?); Van alle zijen blinct de hoocheyt bepeerelt, Dies ghy de kleyn Hanskens houdt verkeerelt Nu ter weerelt, H.d. Am. E 5 [m. 16e e.]. 5) Van verkerelen in onz. gebruik: verkeerd, slecht, verdorven. ‖ Nemmermeer en wordic also verkerelt Dat eenich ander sal comen in mijn gedacht, Doesb. 146 [vóór 1528]; Dese Hoere bedriecht de ghehele werelt, Doer die beeste verkerelt, Dwerck d. Apost. 1169 [1e h. 16e e.]; De vremde weerelt Die seer verkeerelt // alomme domineert, Antw. Sp. SS iiij [1561]; Vrede verdrijft alle tweedracht / en twist verkeerelt, ald. Ggg i^v; Eij siet toch eens sitten die werlt Noyt soo verkerrelt / van vooren van bachhen, Vers.Maelt. 353 [2e h. 16e e.]; Wie wildij dus doot slaen wie is dus verkerlt, Werelt bevechten 304 [2e h. 16e e.]. Opm. Vg. Onverkerelt.
Verkerven, verkeerfven, ww. Zie MNW i.v. A. Bedr. - Wegnemen, doen ophouden. ‖ Vvild minen druck minderen en verkeerfuen, cast., C. v. R. 116 [1548]; Mijnen druck meugdij, schoon lief, verkerven, Rederijkersged. 46, 22 [m. 16e e.?]. B. Onz. - Zich misdragen, misdoen? ‖ Men sal u leeren tegens u wijff te verkerven, Lijsgen en Lichthart 382 [eind 16e e.?] (hic? of l. 't tegens ... verkerven?).
Verkevelen, ww. Bijvorm van verkeveren (vg. kevel naast kever en kevelen naast keveren). Verteren, verkwijnen van liefdesverlangen (vg. Loquela i.v. Verkeveren). ‖ J.: Sy sit en crevelt. V.: Haer herte verkevelt. J. Haer herte knevelt, Sp. d. M. 3300 [beg. 16e e.].
Verkiken, ww. Van kiken. Verwaarlozen, veronachtzamen (vg. Loquela i.v. Verkijken)? ‖ Alle andere sanghers helpt hier trecken den plouch Siet dat ghy dijn eere zonder verkiken claerd, cast., C. v. R. 123 [1548].
Verkleenen, vercleenen, ww. Zie MNW i.v. Vercleinen. A. Bedr. - Kleineren, honen, smaden (vg. kil.: Ver-kleynen... Derogare, detrahere, detractare, contemnere). ‖ Elcander verkleenende, cast., Pyr. B vij^v [ca 1530]; Keert eenen anderen wech nade landen dijn... oft ghi wort vercleent, Dev. Pr. B. 146, 5 [1539]. - In de aanh. zelfst. gebruikt: smaad. ‖ Ramp hebdy / die zulcken verkleenen (t.w op de kaak staan als misdadiger) wacht, cast., Pyr. C i [ca 1530]. B. Onz. - Zich bedroeven, smart gevoelen; ineenkrimpen. ‖ Kinders die deerlijck vercleenen Siende den anderen suchten oft weenen, Antw.Sp. Oo iiij [1561]; Mijn hert vercleent, als ick het smaecke, Tcooren 707 [1565].
Verkleente, vercleente, vercleynte, zn. Van verkleenen. 1) Vermindering; - sonder vercleynte, vercleente, zonder beperking, zonder restrictie; ten volle, volledig; volstrekt. ‖ (Christus) Die zonder vercleente bemindt en beraedt, Gentse Sp. 352 [1539]; Dies wy groeyende Goubloemkens haer int sluyten Moet ons ionste uyten // sonder vercleente, Antw.Sp. R iij^v [1561]; Sonder vercleynte / Ter noot bewarende / haers coopgoets masse / Is dat niet wijsheyt? ald. Lll ij (hic?); Hoe coemt dan datse (t.w. de onrechtvaardige kooplieden) tghemeyn volck nochtans / Cooplien noemt en daer voor houdt sonder vercleynte, ald. Lll iij^v; Dat wenschen wy v te saemen sonder eenich vercleente, M. Bedr.Hart 158 [1577]; Een nieu ghebooren herte Zoo werdy nv bekent // zonder eenighe vercleente, Vader Onse 1220 [1577]. - In de aanh. schijnt geen vercleente doen te betekenen au serieux nemen; men zou vercleente dan ook kunnen weergeven met geringschatting. ‖ Hoort toe ende doet ons geen vercleente, Gr. Hel 185 [ca 1564]. 2) Smaad, schande. ‖ Ick pryse vlieghende liefde om myn verkleente, H.d.Am.
[pagina 458]
M 4^v [m. 16e e.] (versta: tot mijn schande?); Tis een groot vercleente / alle dese feijten, Gr.Hel 591 [ca 1564]. - In de aanhh. smadelijke bejegening, schandelijke daad. ‖ G.: Dwelck eerst gheschiede O.: Door die vercleynte R.: Van Florus den Tyran, Antw.Sp. H i [1561]; Die haer lieten duncken / dat haer gheschiede vercleynte, ald. H ij. 3) Ongeluk, rampspoed, narigheid, ellende. ‖ Ja dats voor ghemeente, en groote vercleente, Men soudse tghebeente, stooten ontsticken, Dwerck d. Apost. 294 [1e h. 16e e.]; Of hem geschiet is enige vercleente van dees putertieren, die hem seer haeten? S.Stadt 852 [ca 1535]; Sij sullen noch soo rijen ons scaemele gemeente, Jae ons plockken en teesen al totten gebeente, Met groot vercleente, Tcooren 1080 [1565] (hic? of sub bet. 2?); Dies hy nu te Bethulien // met alle tghemeente // daer es in vercleente // zwaer, Judich 1244 [1577]; Zynder kercken // ofte helich ghemeente weder ghebooren zynde // buuten alle vercleente duer tonvergangheleck woordt gods, Taruwegraen 1359 [1581].
Verkleynicheit, verkleynichede, zn. Van verkleynighen (zie Vercleynighen) of contaminatie van vercleynen en cleynicheit. 1) Schade, verlies? Of oneer, schande? ‖ Weest reyn, ten is u geen verkleynicheit Want meer is te schouwen onreynicheyt Der sonden dan alle grootheyt der pynen, Br. Willeken 239 [1565?]. 2) Minachting, versmading. ‖ Uw deugds verkleinigheid, uw werken tempeestelijk, Meest Al 131 [1559] (= Roerende v. Meest Al 71 [ca 1564?]). 3) Ontering. ‖ Ick spreye myn netteken Van minnelycker groeten, zonder verkleynicheden (zonder verkleynicheden, op voorname, hoofse wijze?), H.d.Am. H 4 [m. 16e e.]; Ick belove v met herten met zinnen Ghestadich te blijvene zonder verkleynichede (zonder verkleynichede, zonder mijzelf te onteren, te verlagen?), En te houdene altijt myn reynichede, ald. G 1^v; Zoo dede sy haer zelven groote verkleynicheyt (t.w. indien haar liefde niet beantwoord werd), ald. G 8.
Verklicken, ww. Zie MNW i.v. Verclicken. Snappen, verschalken? ‖ Hy is al verklickt // wilt dit vitten / Ick svyants temtatie dede hem in twijffel zitten, Rott.Sp. C v [1561].
Verkloe(c)ken, vercloecken, vercloucken, ww. Zie MNW i.v. Vercloeken. A. Bedr. - 1) Versterken (vg. de bo, corn.-vervl., joos). ‖ O edel Calliope... Verkloect my mynen gheest en rechte hant, H.d.Am. Q 2 [m. 16e e.]. 2) Kracht geven, bijstaan, helpen. ‖ Sy wilt v noch meer vercloecken, Antw. Sp. Bb iij [1561] (hic?); Die ghy gheschapen hebt / wilt toch verkloecken, Rott.Sp. C i^v [1561]; Hy wordt zomtijdts met aenvechtinghe beproeft / Daerom moeten wy hem een weynich verkloecken, ald. L ij^v; Lydt geenen noot, ick sal u vercloecken, Bruyne 3, 71 [1562]; Sijdij beswaert off belaen / ick sal v vercloecken, Deenv. Mensch 557 [2e h. 16e e.]. - In de aanh. zelfst. gebruikt: hulp, bijstand. ‖ Midts Godts genadich vercloecken, mach sulcke seggen met Paulo serteyn: ick vermacht al, Bruyne 3, 185 [1559]. 3) Bekrachtigen; getuigen? ‖ Deur Ezechiel spreeckt hy ons tot eenen troost zeere / Ende meer andere het zelfde verkloecken / Den doot des zondaers ick niet en begheere, Rott.Sp. B iij [1561]. B. Onz. - Zich verstouten, moed vatten (vg. kil.: Ver-kloecken. Animum sumere, audere). ‖ Van schaemten verandert mijn ghesichte /Dat ick in twerck vercloecke dus lichte, Sp. d. M. 1976 [beg. 16e e.]; ‖ Wilt vercloecken // en neemt orlof met jolijt, A ntw.Sp. o iiij [1561]. C. Wederk. - 1) Zich verstouten, moed vatten (vg. plant.: hem selven verkloecken, s'enhardir, animum recipere, confidentiam sumere); wagen, riskeren. ‖ En wilt u niet te seer vercloecken, als u vyant wil crancken di, Sp.d.Jong. 12, 241 [1488]; Ooc hebbic my seluen / gheweist verclouckende Weder versouckende / plaetsen en steden Van Houder Ghewuente, everaert 20 [1509]; Al souwent benyen Die helsghe pryen; ick sals my vercloecken, Trudo 3115 [ca 1550]; Die hem ter Zee begheeft en wilt verkloecken, Onbekende hoecken moet hy dickwils aenschouwen, H.d.Am. A 6^v [m. 16e e.]; Wilt v vry vercloecken // treckt naer den strijt, Haagsp. C i [1561]; Moet ick mijn vercloecken, Ick sal u desen vleugel om d'ooren dorschen, Goossen Taeyaert 178 [2e h. 16e e.]. 2) Zich inspannen, zijn best doen. ‖ Om verhoort te zyne u zelven verclouckt, Gentse Sp. 10 [1539]; Bruer lollaert moet hem int werck vercloecken, a. bijns 156 [1548]; Wilt u getrouwelijck met mij vercloecken Om te persequeren dees secte
[pagina 459]
onbekent, Bekeeringe Pauli 265 [ca 1550?]; Hy en verlaet niemanden die hem is soekende Door conste / dus sijt v vercloekende, Antw.Sp. Gg ij [1561] (zie ook ald. Hh i); Wiltet eens besoecken En u vercloecken, Tcooren 799 [1565]; Sy sijn te Najoth in Ramatha en heur vercloecken in der propheten boecken, Saul en David 502 [2e h. 16e e.]. 3) Zich amuseren? ‖ Met sulcke damoyselle // muechdy u vercloecken, Ontr. Rentm. 145 [1588?]. 4) Hem vercloecken tot, tegen, (vijandig) optreden (tegen), aanvallen, belagen. ‖ Gruwelic de viandt hem zal vercloucken Totten stervende mensche, Gentse Sp. 7 [1539]; Deursoeckt de Pelagiani haer boecken / Daer hem Augustinus tegen verkloecken / ginc, Rott.Sp. P vj^v [1561]. 5) Zich haasten, zich spoeden. ‖ Is Petrus hier? zijt u tot antwoordt verkloeckende, Rott.Sp. F viij^v [1561] (hic? of zich verwaardigen?); Soo sal ick my vercloucken om by hem te comen, Onlytsaemheyt ende Broederlicke Onderwijs 169 [eind 16e e.?]. Opm. Vg. hem verkloecken na, zich spoeden naar, bij noozeman, aang. d. oudemans i.v. Verkloeken. - In de aanh. zich bewegen, vooruitkomen. ‖ Och! wat's myns nu? ick en kan my niet verkloecken, Want ick blijve staende, H.d.Am. K 2^v [m. 16e e.].
Verknaept, bn. Van verknapen. 1) Eig. verbonden, zedelijk verplicht of gehecht (vg. camphuyzen, Ps. 22, 14: ‘haer hert verknaept aen Godt en deuchdt’, aang. in WNT i.v. Knaap, Afl.) en v.v. genegen, gezind? ‖ In 't schijn quam hy al van schaeps cleeren, Ghelijc den wulf naer de prooye gaept, Om te verlossen die edel heeren, Die binnen Ghendt waren betraept. Hy sprack:... 't Gemeente niet en slaept Certeyn, By haer te commen ben ic verknaept; Het lossen let my menich vileyn, Pol.Ball. 200 [1581?]. 2) Ellendig, rampzalig? ‖ Ja hadde ick (t.w. de geest) van buyten moghen zijn werckende / Als ghy (t.w. de mens) doet / ghy en waert dus niet verknaept, Rott.Sp. C viij [1561]. Opm. Zie ook Verknapen.
Verknaghen, ww. Van knaghen. Hem verknaghen, zich ‘opeten’ (t.w. van ergernis)? ‖ (Ik wens U) Cerberus snotte voor dijn maelveseye / Als Zoilus U-lien zelven te verknaghene, cast., Bal. P ij (achter C. v. R., ed. Rotterdam 1616) [1521].
Verknapen, vercnapen, vercnaepen, ww. Zie MNW i.v. Vercnapen. A. Bedr. - 1) Eig. dienen (zie MNW i.v. Vercnapen, bet. I, oudemans i.v. Verknapen, 2e art. (!) en everaert 430 [1e h. 16e e.] (hic?), Rott.Sp. H ij^v [1561], Hs. TMB, A, fol. 105 [eind 16e e.] (‘sondich vercnapen’, versta: dienen der zonde?), v.v. ook hoeden, behoeden, helpen. ‖ God wilse vercnapen, de roovere 398 [3e kw. 15e e.]; Moet ghy noch by de verckenen slapen En die verknapen // ouer al op velt, Antw.Sp. Ff ij^v [1561]. 2) Volgen, vergezellen. ‖ Van uutgeloopen moncken wert hij vercnaept, a. bijns 73 [1528]; Malchus gheslachte, die Jesabel verknapen Om Gods propheten te brenghen tondere, ald. 146 [1548]; Bedrieghelic waen vraecht Fraudelic schijn, Oft sy Pyramus en Thisbe verknapen willen zo sy naer de poorte van Babylonien gaen, cast., Pyr. C viij^v [ca 1530]; Of wy verknapen ghinghen dees twee? ald. D i; Weet dat Iudas discipulen niet en slapen, Die den minnaers tallen steden verknapen Om oneer te doene, hadden zijts macht, X. Esels 40, 25 [1530]; Wa, neve, hy compt hier, die thoerekint dus hayt, Laeyt ons hem verknapen van achtere, Trudo 1824 [ca 1550]; Ouervloedicheyt, Vercnaept van ouerdaet, en leckernije, houwaert, Lusth. 2, 250 [1582-'83]. Opm. Nog bij v.d. noot 57, v. mander, Bethl. 38 (hic?), aang. in WNT i.v. Knaap Afl. en spieghel, Hertsp. 6, 22 en 261. - In de aanh. schijnt ons vercnapen (gezegd van Christus) te betekenen: ons lot delen, ons gelijk worden (t.w. door de menswording). ‖ Al waert al gedaen dat smenschen hert mocht gronden, geen victorie & mochtmen hier duer betrapen, & had ons dit lam niet comen vercnapen & in ons vlees gesmaeckt den dootlycken keest, Bruyne 3, 83 [1562]. - In de aanh. schijnt comen vercnapen te betekenen: er bij komen, zich mengen in, mee gaan doen. ‖ Ic en hebbe vry altoos niet gheslapen, Ic comme vercnapen eer ic verdoove, Gentse Sp. 170 [1539]. 3) Overmannen, beheersen; v.v. ook kwellen? ‖ Suchten ende swaer ghepeys / waren mi vercnapende, de roovere 365 [3e kw. 15e e.]; Ducht, ancxt & sorge syn wy (l. my) vercnapende, crul, AB, in Bruyne 1, 175 [2e kw. 16e e.]; Dus werd ick verknaept van vreesen en sorghen, houwaert, Lusth. 3, 122 [1582-'83] (hic?); Sonder woecker geleent / als niet
[pagina 460]
van giericheyt verknaept, Zeven Sp. Bermh. C ij [1591]. 4) Verschalken, bedriegen. ‖ Tvleesch tot sonden geneycht, mij altijt verknaept, a. bijns 370 [ca 1540]; L.: Siedy dyen quant niet? E.: Wil icken vercnapen, Antw.Sp. i iij [1561]; Laet ons Meest al de werelt gaen verknapen, Zeven Sp. Bermh. H viij^v [1591]. Opm. Vg. smyters, Fab. no 74 [beg. 17e e.]: ‘Derhalven hy (t.w. de herder) hem (t.w. de wolf) deed' behendichlijc verknapen, En stracx aen eenen boom ooc hanghen op de plaen’ (aang. in WNT i.v. Knaap, Afl.). 5) Verkrijgen, verwerven. ‖ Dies elck aenveerde sonder lange te slapene... Hope / ghelove / om salicheyt te vercnapene, Dal s. wederk. 808 [eind 15e e.?]. 6) Verklappen? ‖ Ick zoude u schier Broer (ick zal't u verknapen) Eenen besloten brief hebben ghezonden, Rott.Sp. A i [1561]. Opm. Onduidelijk is de bet. in St 1, 115 [vóór 1524]; ‘Suet van Suesnee (?) moet vleys eten doer cloic vercnapen’. B. Wederk. - Dienen? ‖ Mijn herte in Venus strick betraept Hem verknaept // twelck honich raept Als een die laept // van Venus drancke, Sp. d. M. 1664 [beg. 16e e.]; B.: Wel eten, lang slapen, L.: Dats nu die maniere.! B.: Dueght hem verknapen L.: Dats waer, perderiere, Trudo 235 [ca 1550]. Opm. Vg. Knapen en Verknaept.
Verknesen, vercnesen, bn. Van verknysen. 1) Van personen: ellendig, rampzalig. ‖ Nochtans haudt my verknezen byzondere, De zonde in my den gheest haudt tondere, Gentse Sp. 45 [1539]; Ic ben verknezen in allende aervelic, ald. 47; Wie duer coopijnghe om zijn gracye vraeght, Hy blijft verknezen, ald. 53; Den brief es bezeghelt en jc blyue verknesen. Nemmermeer en zallick verlost wesen! Reyne M. 719 [ca 1575?]; Wat verstaen ick by desen, Ick aerem zondaer verknesen // ten trooste algaders? Verl.Z. I, 533 [1583]; Ten speele ten danse, Als zouden zy naeckt gaen / als een verknesen // puut! ald. II, 67. - Vercnesen houden, onder zijn macht brengen. ‖ Zoo zout ghyse mueghen // van stonden an naer desen honden vercnesen // ende oock tondere bringhen, Judich 921 [1577]. 2) Van zaken: ellendig, afschuwelijk, ondraaglijk. ‖ Wilt slaken de pese Mijns drucs verknesen, B.d.Scr. 11 [1539]; Therte es in ghetruere // tlydt pyne verknesen, Judich 1302 [1577]; Elck mach wel versaecht zyn // int lyden verknesen, ald. 1415 (hic? of behoort verknesen bij Elck?). - In de aanh. veralgemeend tot bw. v. graad? ‖ Al waerd dat een mensche... ware, Verstuijckt, vercrompen van sieckten, vercnesen // cleijn, Met dese olie wil ic hem ghenesen // reijn, Bijstier 134 [eind 16e e.?].
Verknijselic, bn. Van verknijsen. Kwellend? ‖ O hittighe wreetheyt... Vol injurien elcken verknijselic, cast., Pyr. B iij^v [ca 1530].
Verknysen, vercnysen, ww. Zie MNW i.v. Vercnisen. 1) Kwellen, benauwen. ‖ Int oordeels verclaren // hoe wy worden verknesen, de roovere 240 [3e kw. 15e e.]; Comt ghy hier om ons te verknysen, Dboeck d. Am., aang. in Kluchtsp. 1, 74 [1e h. 16e e.]; Alle dat leeft... verblyt nv elck voghelkin met zynen zanghe vut zwaerheyts vercnysen, Reyne M. 13 [ca 1575?]; Och noyt wreeder vercnysen, ald. 1104; Alle rechtveerdighe heeft sy (t.w. de wereld) oynt verknesen, Pol. Ball. 166 [1581?] (hic?). - Voor 17de-eeuwse plaatsen (t.w. Springh-Ader 209 [1613], Schadt-kiste fol. 27 [1621] en Vliss. Redens-Lusth. 256 [1642]) zie De Jager, Freq: 1, 285. 2) Verachten, verwerpen. ‖ Ic bem een worem / en gheen mensche int wesen, Eenen spot der lieden // van elcken verknesen, Jezus i.d. tempel 263 [ca 1575?]; Hebben zy Christum verknesen... zoo zullen zy haer oock vervolghende benyden, Taruwegraen 113 [1581]; Den gheest gods // vul alder ghenaden die by de werelt ghelastert wort / ende verknesen maer by gods kercke ghepresen, ald. 360; Hij heeft geweest verknesen voort menschelyck geslacht, Hs. TMB, C, fol. 78* [eind 16e e.?] (hic?); Ghy en wort niet verknesen, ald. 106^v* (hic?); Die pluymstrijcker / is die waerheyt verknysende, Zeven Sp. Bermh. K iij^v [1591] (hic? Of geweld aandoen? Verloochenen?); Leert my, dat wreedigheyt behoort te zijn verknesen, Ned.Hel. 256 [1610]; Sy zullen kinderlijck hem doch niet trots verknyzen, Vlaerd.Red. 88 [1617]; Den Heer pryzen en loven, die ons noyt heeft verknezen, ald. 149. 3) Verjagen, verdrijven. ‖ Elc dier nu druck / om verknysen spoet, everaert 345 [1531]; De ghewillighe van Ghendt
[pagina 461]
en sullen oock niet cesseren, Die met haer witte boordekens den vyandt verknesen Voor Meenen, Pol.Ball. 146 [1581?] (hic? of sub bet. 1: kwellen, benauwen?); Geeft audientie / laet onrust verknesen // sijn, Proetus Abantus 65 [vóór 1589]. Opm. Vg. Verknesen, Onverknesen.
Verkrevelen, vercrevelen, ww. Van Krevelen. 1) Vergaan van verlangen naar mingenot? ‖ Hy sal noch wepelen / Dan salse vercrevelen in Venus forneys, Sp. d. M. 5531 [beg. 16e e.]. 2) Kreperen? ‖ Godt geeff die paep het vallendt evele dat hij vercrevele, Werelt bevechten 333 [2e h. 16e e.]; Wat, Magere Tijt, verkrevelen moetje, Hoe menigen maeckt gij achter nat! Voorleden Tijt 257 [eind 16e e.?].
Verkruypen, vercruypen, vercrupen, ww. Zie MNW i.v. Vercrupen. A. Bedr. - (Kruipende) ontgaan, ontvluchten. ‖ Wij mogent hier vercruijpen al met ons drien, Deenv. Mensch 617 [2e h. 16e e.]; Wij moeten verstranden En vercruijpent subbijt met scae en met scanden, ald. 993. B. Onz. - 1) Van personen. Eig. kruipende vluchten, wegkruipen (vg. kil.: ver-kruypen. Proserpere siue prorepere alio: reptando evadere en plant.: verkruypen, eschapper en rampant ou en se trainant, reptando evadere vel fugere), v.v. ook vluchten in het alg, maken dat men wegkomt, de benen nemen. ‖ W.: Dat dede my verkruypen. T.: Dat deedt my vlien, Rott.Sp. Q ij^v [1561]; Wildy dus preken, // ick sal vercruypen, Ontr.Rentm. 247 [1588?]. 2) Van zaken. - a) Verdwijnen. ‖ Alle beduchten / wis / verkruypen / snellijck, Rott.Sp. P iij [1561]. - Inz. van bloed, als gevolg van een hevige aandoening (vg. de bo i.v. Verkruipen). ‖ Mar.v.N. 905 [ca 1500]: Doesb. 74 [vóór 1528]; cast., C. v. R. 236 [1548]. - N.b. Ook bij boetius de boodt, aang. d. de bo t.a.p. b) Van ‘aderen en pesen’, als synoniem van crimpen. ‖ Ghy doet my vercruypen aderen en pesen (versta: schrikken, ontstellen en vg. despars bij de bo: ‘Dat alle kerstene herten verschricken ende vercrupen moeten diet hooren’), Trudo 1479 [ca 1550].
Verlack, zn. Van verlacken? Verstrikking, misleiding? ‖ Hoe zoude Elckerlyc alle dynghen jn staten houden Bleift ghy by Elckerlyc / met hu verlack quaet? everaert 291 [1529].
Verlacken (I), ww. Zie MNW i.v. Eig. verstrikken of lokken, v.v. vangen of (vast)houden? ‖ Soe sal men hem int brouwerambacht verlacken; Daer sal hy sitten van den besten bier packen, Daer sal hy hem hauwen, Trauwe 1064 [1595?]. - Den blieck (of sijn bliecken) verlacken, zie Blieck.
Verlacken (II), ww. Van lacken. Lakken? ‖ Sy... blincten ghelyc enen swerten mol of rechte egiptuers doen bruyn int verlacken, St 1, 105 [vóór 1524].
Verlackere, zn. Van verlacken. Bedrieger. ‖ Hy (t.w. de ‘vyant der menschen’) heeft tmynen ondancke // als loos verlackere zyn crockezaet ghezaeyt / in mynen ackere, Taruwegraen 836 [1581].
Verlaetheit, zn. Zie MNW i.v. Stilstand, rust. ‖ Anders (t.w. indien de duivels de mensen niet mogen ‘castien’) en crijchdijs (t.w. God) nemmermeer verlaetheit Vander veruaertheit, die si plien, Mar.v.N. 828 [ca 1500]. - Zonder(e) verlaetheyt, 1^o zonder ophouden. ‖ Quts (l. quets?) taruwegraentkin / vry zondere verlaetheyt rechts myne quaetheyt // zonder veel meer bassen // vrij zallick anders passen // dy, Taruwegraen 974 [1581] (hic? of zonder mankeren?); Drynckende den wyn zondere verlaetheyt, In puere onachtsaemheyt / ghezeyt: Gods versmaetheyt, Verl. Z. I, 1291 [1583]; - 2^o zonder mankeren. ‖ Sonder verlaetheydt Alle dinghen begheren hueren tijdt, de roovere 306 [3e kw. 15e e.].
Verlagelen, ww. Van verlagen, eig. belagen (zie MNW i.v., 1e art.) en v.v. foppen, beetnemen, verleiden (vg. joos)? Foppen, verleiden, bedriegen? ‖ Hoe sidt ick dus, noch noijt so verlagelt. Wat, ben ick aen desen boom genagelt? Appelboom 247 [1e kw. 16e e.?].
Verlasschen, ww. Van lasschen (zie MNW i.v. Lasscen, 1e art.). Afbreken, critiseren. ‖ Wat ghy te verlasschen // calt Swycht doch vant perdt // en tzelve te verscoonen // gerdt, Judich 1631 [1577].
Verlastynghe, zn. Zie MNW i.v. Verlastinge. Bezwaring, druk (vg. plant.: verlastinge, chargement pesant, aggravatio). ‖ Daerse verlastynghe / van kyndren mercken Behoorense compassye toe te dwynghene, everaert 223 [1528?].

[pagina 462]
Verlech, zn. Zie MNW i.v. Uitvlucht, verontschuldiging, bedenking, tegenwerping. ‖ everaert 61 [1511]; Smenschen gheest 176 [ca 1560?]; Vers. Maelt. 679 [2e h. 16e e.]; Crimpert Oom 331 [eind 16e e.?]. Opm. Vg. Con. Som.² 312, 166 var., aang. in MNW i.v., sub bet. 2).
Verleckeren, ww. Zie MNW i.v. Zich verlekkeren, verzot raken op. ‖ Dit meysken verleckerde vast aen die brocken, Doesb. 238 [vóór 1528].
Verleelicken, ww. Zie MNW i.v. Verleliken. Lelijker, slechter maken (vg. kil.: Ver-leelicken. Foedare, deturpare en plant.: verleelicken, leelick maken, enlaidir, foedare, deturpare, ... dehonestare, sordidare, spurcare). ‖ Sulck waent verschoonen maer hi verleelict, de roovere 314 [3e kw. 15e e.].
Verleetschap, zn. Van verleet (zie MNW i.v.)? Of contaminatie van verleet en leetschap? Afkeer, tegenzin (vg. de bo i.v. Verleeschap). ‖ Verleetschap rijster oock met ghewelde, Sp. d. M. 978 [beg. 16e e.]; Quamer verleetschap ten labuere, Dit zoude 'tprisoen van minnen breken, H.d.Am. L 2^v [m. 16e e.] (zie ook ald. L 3 en V v^v).
Verleghen, ww. Zie MNW i.v. Verledigen. Hem verleghen te, tot, eig. ‘zich vrijmaken voor’ (vg. kil.: Ver-ledighen ... Sich ver-ledighen tot bidden. Vacare orationi), v.v. zich wenden, richten tot? ‖ Wy Goubloemkens ons eendrachtelijck verleghen Tuwaerts met een minlijcke presentatie, Antw. Sp. N iij [1561].
Verlet, zn. Zie MNW i.v. 1) Vertraging, uitstel (vg. Voc.Cop.: verlet, permoratus en kil.: Ver-let... Dilatio, procrastinatio). ‖ Wist ick noch aen sulcken koe te geraecken, Ick liep terstont derwaert sonder verlet, Goossen Taeijaert 250 [2e h. 16e e.?]. 2) Verzuim, nalatigheid (vg. kil.: Verlet. Omissio, praetermissio); - sonder verlet, prompt, zonder mankeren. ‖ Altemet jaerlix, soet hoert, Sonder verlet ende sonder discoert, Soe meinen wier vort... noch.vj. te speelne, Eerste Bl. 42 [ca 1440?].
Verlettinge, zn. Zie MNW i.v. Vertraging, uitstel (vg. Teuth.: verlettinge, vertuevynghe, mora, tardatio). ‖ Daerom sullenser in versien, gelooft dat vrij, Eer corten tij, sonder eenich verlettinge, Tcooren 1060 [1565].
Verleuren, ww. Van leuren. Verspelen? ‖ Swijcht noch booswijchten eer ghij mijn verder versteurt Den cans hebt gij verleurt, Saul en David 374 [2e h. 16e e.].
Verlichtheyt, zn. Van verlichten. Vertroosting. ‖ Die zeght dat ghy troost brijnght en medicyne, Waer duer verlichtheyt in mijn herte prame, Gentse Sp. 319 [1539].
Verlichticheyt, zn. Zie MNW i.v. Verlichticheit. Geestelijke verlichting, onderrichting? Of hulp, bijstand; troost? ‖ M.: Sydy maer dienerssen Van haer / die v sendt tot mijnder verlichticheyt / Wie sijdy ghy dan? V.: Ick ben die voorsichticheyt tot sticticheyt / comen wy v bestieren // schier, Antw.Sp. I ij [1561].
Verlicken, ww. Van licken, beetnemen, bedriegen (zie WNT i.v. Likken (I), bet. 7). Of rijmvervorming van verlacken? Verschalken, verstrikken, bedriegen? ‖ Wy sullen den hoop noch so verlicken (× ontsticken), Ick salder op micken // recht als een draet, Dwerck d. Apost. 296 [1e h. 16e e.].
Verlinck, zn. Van verlingen. Verlangen. ‖ Een wijndruue... Dair dorstige, hongerige na hebben verlinck, Doesb. 222 [vóór 1528].
Verloostelijck, bw. Van verloosten. Verlossend, bevrijdend. ‖ Mocht ick (myn herte) verloostelijck loosten, H.d.Am. K 8 [m. 16e e.].
Verloren, bn. Zie MNW i.v. 1) Dats, dat is, het is, t'is verloren, dat staat vast. ‖ Eerste Bl. 384 [ca 1440?]; Sacr.v.d.N. 486 en pass. [3e kw. 15e e.]; Elckerlyc 795 [ca 1490?]; Man en wijf 89 [eind 15e e.?]; Mar.v.N. 162 [ca 1500]; Sp. d. M. 443 [beg. 16e e.]; Drie Minners 10 [beg. 16e e.?]; a. bijns, N.Ref. 136, a, 10 [1525]; a. bijns 49 [1528]; Leckert. 508 [1541]; Tielebuijs 69 [1541]; H.d.Am. O 2^v [m. 16e e.]; Charon 644 [1551]; Br.Willeken 23 [1565?]; Werelt bevechten 10, 554 [2e h. 16e e.]; Lansknecht 166 [16e e.]; Zeven Sp. Bermh. H ij^v [1591]. Opm. Vg. 't was al verloren, het stond vast (?), uit k. callebert aang. door de bo i.v. Verliezen. 2) Verloren laten, laten voor wat het is, geen aandacht besteden aan. ‖ Dat zalmen voor bij gaen en latent verloren, de roovere 348 [3e kw. 15e e.].
Verlucken, ww. Zie MNW i.v. Verluken.
[pagina 463]
Eig. afsluiten; in de aanh. fig.: verbergen of achterhouden. ‖ Hopende tzelue by zynder milder gratie te onthoudene // zonder eenighe slakatie ende talder spatie // dies te ghebruckene tot myns euen stichtinghe // zondere verluckene, Vader Onse 1231 [1577].
Verluwen, ww. Bijvorm van verluden. Verklaren, zeggen. ‖ God es heere van al, zo ic claer verluwe, Gentse Sp. 257 [1539].
Vermaeckeghe, zn. Van vermaecken. Die vernieuwt, herschept. ‖ Mijns vleesch vermaeckeghe voedighe ghepresen zijt ghy (t.w. Maria) eerst weerende tsvyandts grou, de roovere 197 [3e kw. 15e e.].
Vermaente, zn. Zie MNW i.v. 1) Uiting, mededeling; - met snoo vermaente, met smadelijke woorden. ‖ In hem werdt schoonheyt / nochte oock ghedaente, Maer zal van elcken veracht zyn / met snoo vermaente, Jezus i.d. tempel 259 [ca 1575?]. 2) Aansporing. ‖ Den leenhouder poorter ende rentier volghen die den crych by uwer vermaente? everaert 220 [1528?].
Vermaerlijck, vermeerlijck, bn., bw. Van vermaren. Heerlijk? ‖ Figueren, prophecyen ende wet eenpaerlick Zijn tooghende claerlic tot elcx vermeerijnghe: Christum den behouder duer dwoort vermaerlic, Gentse Sp. 74 [1539]; Alsoo sal openbaerlyc u woort niet ydel weer keeren oft alleene, maer sal al doen dat ghy gewilt hebt vermaerlyc, Bruyne 1, 115 [1554]; Soo ist doirboirlyckste Handtwerck / en deerlijckste Naer v bewijsen / ia en 't vermeerlijckste, Haagsp. d i [1561]; Ziet dan op dees figuere vermaerlijck (t.w. een crucifix), Rott.Sp. D vj [1561].
Vermaert, bn. Zie MNW i.v. Roemwaardig? ‖ Gheen lof vermaert En is / sonder duecht / voor wijse sinnen, de roovere 270 [3e kw. 15e e.].
Vermayen, vermaijen, ww. Van made. Door maden, wormen gegeten worden. Slechts aangetroffen als krachtterm in de verbinding al soudy (sou hij) vermayen (moeten). ‖ Arrius, die heretijte, die soe veel scriftuers verkeert ghecropt // heeft, als dat hijt poortgat bijna ghestopt // heeft van der hellen, al sou hij vermaijen // moeten, Christenk. 1964 [ca 1540]; Daer liechdy aen, al soudy vermayen, Ontr. Rentm. 987 [1588?].
Vermallen, ww. Van mallen. 1) Bederven, verknoeien. ‖ Wilt niet vermallen // 'tspel / oft 'twaer verlooren // werck, Rott.Sp. G vj^v [1561]. 2) Dol, verzot maken. ‖ Wij moeten hem op aertschen schadt (een ‘schoon vrouwe’) so vermallen dat hij met allen // sijn crachten sal thaerwaerts spoen, Hs. TMB, C, fol. 69 [eind 16e e.?].
Vermancken, ww. Van mancken. Bederven, verknoeien? ‖ Op dat dees dingen niet werden gec[r]an[c]t noch ten quaesten vermanct / Soo gae ickket aenvaerden en saij dit oncruijt hier inder aerden, Saeyere 584 [2e h. 16e e.].
Vermanich, bw. Van vermanen. 1) Vermanend (vg. kil.: ver-maenigh. Pareneticus, adhortatorius). ‖ Redene natuere vermanich tuyghen, Dat 't Kindt de Moeder moet onderdanich buyghen In alle zaken, H.d.Am. B 5^v [m. 16e e.]. 2) Vermeldend, gewagend. ‖ In Babylonien dijns ghelijcke qualic / Zoo alle voysen zoet vermanich tuyghen, cast., Pyr. B vj [ca 1530].
Vermanicheyt, vermanighede, zn. Van vermanich of rechtstreeks van vermanen. Tot mijnen (tmijnder) enz. vermanicheyt (vermanighede), naar, volgens mijn, enz. vermaning, opwekking, aansporing? ‖ (Ic zal) hem raden niet te rusten voor hy heeft ghecreghen // in de gheheele werelt // tot zynder onderdanighede tmynder vermanighede, Judich 75 [1577]; Luude ende stille gheschiede uwen wille / o heere god almachtich in hemele / in eerde... ende datte zeer crachtich // tot uwen vermanicheyt, Taruwegraen 835 [1581].
Vermast, bn. Van vermassen of vermasten (zie WNT i.v. Mast (III). 1) In een benarde, ellendige toestand verkerend. ‖ Komt, Gratie Goods, hij zit zo vermast, Laat wij dees boeiens hem toch ontsluiten, Meest Al 808 [1559]; Doen warense voorwaer in een groote last En heel vermast, Rott.Sp. I ij [1561]. 2) Bezwaard. ‖ O hemelsche vader hoe was ick met blintheyt vermast, Werelt bevechten 751 [2e h. 16e e.]. Opm. In de aanh. schijnt vermast het volt. deelw. te zijn van vermassen, in bet. overeenkomend met hooft, Ned.Hist. 517 (aang. in WNT i.v. Mast (III), t.w. machteloos maken, overweldigen, overmannen. ‖ Tis verlooren geharnast ghij wert vermast al condij als een valck vliegen, Werelt bevechten 77 [2e h. 16e e.]. - Voor jongere bett. (beladen, overladen, ontdaan) zie oudemans i.v. Vermasten en boekenoogen i.v. Overmast en Vermast.

[pagina 464]
Vermatten, ww. Van matten. Eig. mat worden, uitgeput raken, in de aanh. vergaan? ‖ Oick ben ick (t.w. Tcooren) seer vergaen door tvermijten En oick doert pissen en scijten van muijsen en ratten, Die mijn heel onteerden en deên vermatten, Tcooren 696 [1565].
Vermeerdich, bn. Van vermeert, vermaert. Lofwaardig? ‖ Dlieflyck nederdalen / myns vrients vermeerdich (t.w. Christus), Present 267 [1559]; Assenaths vlaye vanden Biekens vermeerdich int paradys gewrocht, ald. 355; Dat naer tswoordts vermaen // de conste vermeerdich... tot vianden heeft onweerdich Diese soetgheerdich // niet en connen, Antw. Sp. T i [1561].
Vermeer(e), zn. Van vermeeren. Vermeerdering. ‖ Tot sduechts vermeere Weest ghy vulmaeckt, Verl. Z. II, 1067 [1583]. - In de aanh. bep. vermeerdering, vergroting van eer, aanzien. Of is vermeer(e) hier een afl. van verme(e)ren, vermaren? Dan roem. ‖ Zoo muechdy vercryghen / tot uwen vermeere Reverentie en eere, Verl. Z. I, 676 [1583].
Vermeerijnghe, zn. Van vermeeren? Verheffing? Men verwacht vertroosting of verlossing. ‖ Figueren, prophecyen ende wet eenpaerlick Zijn tooghende claerlic tot elcx vermeerijnghe: Christum den behouder duer dwoort vermaerlic, Nu troost ons tevangelye openbaerlick, In zijn leven stervende tonzer vermeerijnghe, Gentse Sp. 74 [1539].
Vermeerlijck, bn., bw. Zie Vermaerlijck.
Vermeerte, zn. Van vermeeren? Overdrijving? ‖ Daer soo staet gescreven die mijne (t.w. mijn naam) fraij int aenschijne sonder eenich vermeerte (× begeerte), Red. en Nat. 441 [2e h. 16e e.].
Vermees(e), zn. Bijvorm van vermeers (zie MNW i.v.). Vermeerdering. ‖ In myn consientie // bevoelick als weese Des zondighen vermeese (versta: het in toenemende mate zondigen of de vermeerdering der zonde), Verl.Z. I, 215 [1583]; Gaen wy tot uwen vadere / in sduechs vermeese Tsamen tender sneese, Verl. Z. II, 379 [1583]. Opm. Zie nog een plaats (ten vermeesse) uit Invent. v. Brugge, Gloss. i.v. Vermeersing, aang. in MNW i.v. Vermeersinge.
Vermeesen, ww. Bijvorm van vermeersen (zie MNW i.v.). A. Bedr. - 1) Vermeerderen. ‖ Ziet eens wat hier compt onsen hoop vermeesen van ons jonghe weesen, Reyne M. 349 [ca 1575?]. Opm. Ook in OVl. Lied. en Ged. 396, 11 (aang. in MNW i.v. Vermeersen). 2) Overtreffen, te boven gaan. ‖ Boven dit es noch een confortacye Zeer troostelic, die andere troosten vermeest, Gentse Sp. 203 [1539]. B. Onz. - Toenemen (vg. de bo i.v. Vermeerzen). ‖ Myts datse zaghen // dat uwe volcken vermeesden daer, Judich 822 [1577].
Vermeil, bn. Ontleend aan ofr., fr. vermeil. Rood. ‖ Myn wangheskins bluesden, vermeil was den mond, cast., C. v. R. 175 [1548].
Vermelodijen, ww. Van melodij. Verheugen. ‖ Laet ons rusten, dat's mynen raet, In de bloemkens die ons vermelodijen, H.d.Am. G 6^v [m. 16e e.].
Vermenighen, ww. Zie MNW i.v. Vermenigen. Overvleugelen. ‖ S.: Wy worden vermenicht. O.: Ons conste versnoot, everaert 172 [1527].
Vermercken, ww. Zie MNW i.v. Vermerken. Opmaken, concluderen. ‖ Wij hebben gehoord bei die aanspraken En uit diezelfde wel konen vermerken, Wien minst te beschuldigen is en meest te laken, Meest Al 594 [1559].
Vermetelachtich, bn. Rijmformatie voor vermetelic. Hem vermetelachtich sijn (c. gen.), hetz. als hem vermetelic sijn (c. gen.), d.w.z. hetz. als hem vermeten, staande houden, beweren. ‖ Myn nichte / jc beins my vermetelachtich Es zeer lodderlic, everaert 534 [1538?].
Vermeten, ww. Zie MNW i.v. A. Bedr. - 1) Achten. ‖ De wille gods dalderhoochste vermeten wort, Doesb. 284 [vóór 1528]. 2) Getuigen? ‖ Daert crockezaet ... ghebonden zynde werdt ghesmeten inden vierighen ouene naer Christus vermeten, Taruwegraen 583 [1581]. B. Wederk. - 1) Hem vermeten als, zich houden voor, zich beschouwen als. ‖ D.: Sy die hem als meesters vermeten. D.: Sy schijnen rechtueerdich tallen hueren, Dwerck d. Apost. 457 [1e h. 16e e.]; Die dese genade sal verwerven... moet hem selven vermeten als broosche scherven, Bruyne 3, 180 [1559]. 2) Hem vermeten met, zich rekenen tot? ‖
[pagina 465]
(Ghy) moedt wel weten... Dat ick my metten auders wille vermeten, cast., C. v. R. 220 [1548].
Vermeter, zn. Zie MNW i.v. Bluffer, grootspreker, pocher (vg. Teuth.: verbager, hopooker, swetzer, beroemer, vermeter, jactator). ‖ Wie mach ons senden // hier desen vermeter? Tschijnt dat hijt al weet, Antw.Sp. a iij [1561].
Vermetynghe, zn. Zie MNW i.v. Vermetinge. Twist, tweedracht? Of liever (met de bekende constructie van het bn. i.p.v. het zn. in de gen.) toestand (onvredeghe vermetynghe, toestand van onvrede)? ‖ My (t.w. Maria) heift ghedeert // Tusschen Godt ende den meinsche / donvredeghe vermetynghe, everaert 337 [1530].
Vermyden, ww. Zie MNW i.v. Vermiden. Wegnemen? Verlichten? ‖ Comt die zijt beladen, Ic wil u vertroosten, uwen last vermyden (× belyden), Gentse Sp. 283 [1539].
Vermydijnghe, vermidinghe, zn. Van vermyden. 1) Vermidinghe doen (c. gen.), nalaten. ‖ Wy ontbeerdens wel en dadens vermidinghe, cast., Bal. A 7 [1521]. 2) Behoud, redding? ‖ Ic bringhe u bodtschap en nieuwe tydijnghe, Tot u vermydijnghe, niet om bedaerven, Gentse Sp. 58 [1539].
Vermine, zn. Ontleend aan ofr., fr. vermine. Ongedierte. ‖ Nu is hy ten fine, spyse van vermine, Onder desen steyn, van hauweghen, achter cast., Bal. [m. 16e e.].
Vermint, bn. Rijmvervorming van verminct? Bedorven, verduisterd? ‖ Lumen der iusticien is verstopt, vermint (× vint, verblint) Leuv. Bijdr. 4, 278 [beg. 16e e.].
Vermoderen, ww. Het woord wekt de indruk met préfix-substitutie (of prefigering) gevormd te zijn naar een ofr. ww. dat echter in de wdbb. niet opgetekend schijnt te zijn. Vragen, smeken? ‖ Ick salse met sulcken dreyghen aengaen Datse wel saen, gracie sullen vermoderen (× examineren), Dwerck d. Apost. 614 [1e h. 16e e.].
Vermoeientheit, zn. Bijvorm van vermoeitheit (vg. Verheugentheijt en Vernoeientheit). Hinder, last, kwelling? ‖ Wanneer zu (t.w. de Panthére) besefd eenighe vermoeientheit Des verghefts ind lijf... Eedt zu der lieden ouervloeientheit, cast., C. v. R. 88 [1548].
Vermolen, ww. Zie MNW i.v. Vernietigen? ‖ Citeyt // die thelsche cracht cunt vermolen, de roovere 202 [3e kw. 15e e.].
Vermommen, ww. Zie MNW i.v., 1e art. In de aanh. schijnt vermomt blijkens het verband bezeten, beheerst te betekenen. ‖ Ghy helsche heyr... Wilt al t'zamen aentasten u verkoren vrient / Die deur quade begheerte heel is vermomt, Rott.Sp. B ij [1561].
Vermondelic, bn. Van vermonden. Prijzenswaardig? Of geprezen? ‖ Gheen duechden / hoe groot vermondelic Sy en worden met de veste van odmoet bevryt, everaert 369 [1527].
Vermondich, bn. Van vermonden. Vermanend? Of gesproken? ‖ Duer hu woorden vermondich Consciencie duergrondich / my jnwendich wrouc[h]t Dat jc my mesghaen hebbe, everaert 71 [1511].
Vermondighen, ww. Zie MNW i.v. Vermondigen, 2e art. Spreken, gewagen van. ‖ Syn woordt zal vermondighen // barmhertichede, Rott.Sp. F iiij^v [1561] (zie ook ald. M viij^v); Paulus dies vermondicht // ten romynen al vooren dat god zijn tooren // vanden hemel heeft willen verbooren over alle boose, Vader Onse 951 [1577]. Opm. Reeds bij ian v. hulst, Salve Regina 261, in OVl. Lied. en Ged. 38, aang. in MNW i.v. Vermondigen.
Vermonsele, zn. Van vermonden. Verklaring, mededeling. ‖ Neent voorwaer hoort / myn vermonsele, De diepte deser beke / es zonder hendt, everaert 383 [1512].
Vermonthede, zn. Zie MNW i.v. Vermontheit. Verklaring, mededeling. ‖ Ten zyn gheen fabelen myn vermonthede, everaert 92 [1525].
Vermooyen, ww. Zie MNW i.v. Hem vermooyen op, zich verhovaardigen, zich laten voorstaan op? Zich verlaten op? ‖ Daer duer syn sy van Godt verdreven, om dat sy huer op swets wercken hebben vermooyt, Bruyne 3, 189 [2e h. 16e e.].
Vermortelen, ww. Van mortelen (zie WNT i.v.). Vernietigen. ‖ En dattet oncruijt soo opquam en zayden sijn zaet doen hadden syt te quaet / en liepen seer straxs nae
[pagina 466]
haer meesters wooning/ om hem ascax die saeck tondeckken hoet (t.w. het goede zaad) was vermortelt, Saeyere 817 [2e h. 16e e.].
Vermossen, ww. Zie MNW i.v. 1) Beschimmelen (vg. kil.: Ver-mossen. Fracere, situm contrahere). ‖ Dees ruters en laten tgheld niet vermossen, cast., C. v. R. 245 [1548]; Ons penningen en sullen nijet vermossen, Meester Hoon 393 [ca 1600?]. 2) Verschalen? ‖ Her nv myn flesken / myn flesken want sy vermost // al, Bel.v. Sam. 19 [eind 16e e.?]. 3) Bederven? ‖ Ick hebbe nochtans gehoort vander weken dwonderlickste abuijs doer swercks vermossen Dat den lew geregeert wort... vanden fransche woluen, St 1, 136 [vóór 1524].
Vermost, bn., bw.(?). Van vermossen. 1) Beschimmeld; vervuild. ‖ Haer scoen dorgaet, haer cousen vermost, Eerste Bl. 950 [ca 1440?]; Ick (t.w. Tgoet) legghe hier in muten, Versockelt, vermost, als ghi mi siet, Elckerlijc 361 [ca 1490?]; Hy mach oock vermost, vervuylt in syn sonden sterven, Ontr.Rentm. 802 [1588?]. Opm. Dez. bet. (indien niet ‘weggestopt, weggeborgen’, welke betekenis steun zou kunnen vinden in Mar.v.N. 633 [ca 1500]: ‘Ic wees hem daer eenen scat, lach quansuys vermost Onder eenen post, daer den peertstal al geheele op stont’, waar ‘beschimmeld; vervuild’ door het verband niet noodzakelijk wordt opgedrongen), mogelijk ook in Pelgrimage 93b, aang. in MNW i.v. Vermossen: ‘Op anderen tiden can si ooc in de kerke wel gaen ende nemen sommige vermoste beelden ende draechtse thuus, offer niet aen belanc en waer’. Vg. ook bet. 2). - In de aanhh. fig.: geestelijk of zedelijk ontredderd (als gevolg van de zonde). ‖ Compt ter bruyloft, die liggen in sonden vermost, a. bijns 308 [ca 1540]; Tgroot Getal die lange heeft vermost gelegen, Ontr.Rentm. 1249 [1588?]. 2) Gespaard, gepot. ‖ Heer heer ontbint ons doer dit gelt vermost, St 1, 112 [vóór 1524]. 3) Blijkens het verband in de aanh. naar het schijnt: volop, naar hartelust; mogelijk behoort vermost hier tot een ander ww. (vermorsen?). ‖ E.: Hy moet een leyden vreet smacken G.: mits den wyn die sy hebben gebrost. E.: Die droncken sy en all vermost, Con. Balth. 728 [1591].
Vermostelic, bn., bw. Zie MNW i.v. Vermostelijc. 1) Beschimmeld; duf, muf. ‖ Tsmaecteme (t.w. het bier) voortyts bekaent vermostelic, everaert 90 [1525]; Et dynctmer riecken zo vermostelic Daerse licht jc zoude voor tbederuen duchten, ald. 275 [1530]. 2) Bedorven? Waardeloos? ‖ De man en vercht hu / gheen waere vermostelic, everaert 469 [1e h. 16e e.]. 3) Gespaard, gepot. ‖ Beter waere by hu / eenen pennync vermostelic Dan te ghaene bouen / uwen staet costelic, everaert 253 [1530]. 4) Akelig, afschuwelijk? ‖ Doen mocht hy wyn dryncken / byden buucke Om te verdryuen / de siecte vermostelic, everaert 525 [1534].
Vermotten, ww. Van mot. A. Bedr. - Door motten aantasten, bederven, vernielen. ‖ Een mottich cleet dander cleeren vermot, a. bijns 63 [1528]. - Vermot, eig. door motten bedorven (en dan mogelijk van een onz. vermotten, door de mot verteerd worden, vg. kil.: Ver-motten. Sentire tineas, pati tineas, à tineis exedi), v.v. ook bedorven in het alg. (vg. kil.: Ver-motten... corrumpi). ‖ a. bijns, N.Ref. 234, b, 16 [1e kw. 16e e.], 302, b, 14 [1528]; Trudo 1677 [ca 1550] (hic?); Werelt bevechten 923 [2e h. 16e e.]; Hs. TMB, B, fol. 128 [eind 16e e.?]. Opm. Voor een 17de-eeuwse toepassing (in de bet. ‘vervloekt’?), zie WNT i.v. Mot, Afl. B. Onz. - 1) Zie boven onder Vermot. 2) Luieren, niets uitvoeren, werkeloos blijven. ‖ Seer naer een jaer hebdy hier liggen vermotten, Bruyne 2, 59 [1583].
Vermuyen, ww. (Hollandse?) bijvorm van vermoeien. Vg. de vorm vermueyt in Hs. Moll 8, fol. 62 (zie MNW i.v. Vermueyt). Kwellen; in zelfst. gebruik: narigheid, ellende. ‖ Mijn naam is Meest Al, Die hier zit ter pal gelijk den bangen Door Oorlogs bedrijf en houdt mijn gevangen In dit verstrangen. Hoe zoud'ik mijn vermooien? (hs.: vermuyen), Meest Al 92 [1559] (N.B. De tekst moet wel corrupt zijn, vg. de overeenkomstige passage in Roerende v. Meest Al 632 [ca 1564?]: ‘Oorlog met Force en Geweld, Die hebben mijn geveld in dit vermoeien. Ziet eens, hoe zit ik hier!’); Tis al te vergheefs dat ghy u zelven vermuyt, Rott.Sp.* [1561]; Thart blyfter (t.w. in opijnien en droomen) (in
[pagina 467]
vermuyt (× verfuyt, vloyt) nacht ende dach, M. Bedr. Hart 119 [1577].
Vermuijten, ww. Zie Vermuten.
Vermuijtsels, zn. Van vermuijten. Obscure plaats? ‖ Men steeltse (l. steltse, t.w. arme brave mensen) int wout des werlts verwaetheit als of gesette santen in sulc vermuijtsels, St 2, 51 [vóór 1524].
Vermuseleren, ww. Van *museleren (ontleend aan ofr., fr. museler). Overdonderen? ‖ Martiael desen Oppiaen induceerd, Die wijs waende zyn mids zyn bleeck beschot, Ghelijc ghylien, die de lieden vermuseleerd: Maer alzulcke wijsheit maeckt eenen zot, cast., C. v. R. 86 [1548].
Vermuten, vermuijten, ww. Zie MNW i.v. Vermuten in, zich ‘verlieven’ op, zich aangetrokken voelen tot of zich met liefde toeleggen op? ‖ Ghy ionghers die in dees nieuwe const vermuudt, cast., C. v. R. 100 [1548]. - Vermuijt, verliefd. ‖ Dus blijff ick vermuijt op u schoon visagie, Pir. en Th. 385 [1e kw. 16e e.?].
Vermutere, zn. Van vermuten. Die verjaagt, verdrijft. ‖ Tes sdrucxs vermutere, everaert 8 [1509]. - Vermutere syn (c. gen.), verjagen, verdrijven. ‖ S.: Laet varen swaerheyt, P.: Syt dies vermutere, everaert 58 [1511].
Vermutsen, ww. Van mutsen of rechtstreeks van muts. Verliefd worden (vg. kil.: Ver-mutsen. Caecum amorem concipere). ‖ Dye meeskens hebben veel vremde manieren Die op dees knechtkens vermutsen verdoren, Tghevecht van Minnen 728, in Leuv.Bijdr. 46, bl. 116 [1516]. Opm. Vg. Bemutst, Muts, Mutsen, Mutsaert, Mutsenbreyerken, Mutsghespere. - Voor het nog in de 17e eeuw gebezigde volt. deelw. vermutst als bn. (o.a. ook bij smeken, Dwonder 251), zie MNW i.v. Vermutst.
Vernachtich, bn. Zie MNW i.v. Standvastig, volhardend? ‖ In duechden en was ick nye vernachtich, St 1, 249 [vóór 1524].
Vernaeyen, ww. Zie MNW i.v. Naaien; - den druckigen naedt vernaeyen, verdriet lijden (vg. sijnen naet naeyen, WNT i.v. Naad). ‖ Dies moet ick den druckigen naedt vernaeyen / Tot dat ick mijn leet weet te verwinnen, Sp. d. M. 991 [beg. 16e e.]. - Secreet vernaeyen, in de aanh. naar het schijnt geheim houden. ‖ O jonghelinck fier // die liefs dangier Secreet vernaeyt / Daer is de vrientschap dunne ghesaeyt / Dies cranck betrouwen de vruchten maeyt, Sp. d. M. 1755 [beg. 16e e.].
Vernaemelic, bn. Van vernaemen (zie MNW i.v. Vernamen). Eig. roemwaardig en v.v. bedreven, uitblinkend? ‖ Al en zyn wy jn consten niet vernaemelic Eerweerdeghe gheleerde/ons slichticheyt ghedoocht, everaert 165 [1523].
Vernecken ww. Van neck. (zie WNT i.v. Nek (II) en vg. mhd. necken). Naar het schijnt vijandig bejegenen of bespotten. ‖ Daer hooren wy tvolck deerlyck met ons gecken, Bespotten, becryten, verstooten, vernecken, Schimpende bespouwen, Trauwe 943 [1595?].
Verneerte, zn. Van verneren. Blijkens het verband in de aanh. naar het schijnt verdriet, narigheid. ‖ Ick begeer te volgen lust en begeerte want al myn verneerte / wert hier duer geblust, Red. en Nat. 1002 [2e h. 16e e.].
Vernemen, ww. Zie MNW i.v. 1) (Terug)winnen? ‖ (Christus) die ons syns Vaders rycke heeft vernomen duer syn bloet, Bruyne 2, 173 [1567]. 2) (Terug)krijgen? ‖ C.: Geeft mij mijn nobels. S.: Gij sult nijet vernemen. Van dese nobelen meuchdij wel swijgen, Crimpert Oom 281 [eind 16e e.]?.
Vernepen, bn. Van vernijpen. 1) Krachteloos, uitgeput? Of bedrukt, bezwaard? ‖ Eylaes ira heeft soo lang laten sien Haer tanden midts dien // ben ick heel vernepen, Antw.Sp. Pp iij [1561]. 2) Bekrompen, armetierig, niet royaal. (vg. kil.: Ver-nepen. Valde exelis, nimis contractus: parcus). ‖ Niet een stuck en isser (t.w. van Carthago's vestingwerken in aanbouw) 'twelck my dunct vernepen zijn, H.d.Am. D 3^v [m. 16e e.].
Vernestelen, ww. Van nestelen. Coire (vg. voor de eig. bet. de bo i.v. Vernestelen, 2e art.). ‖ Wel kynckelen / ghemeenelic doet wel vernestelen Twelc de vrauwen blytscepe doet gheuoelen, everaert 108 [1513]. Opm. Vg. Vernistelen.
Vernetten ww. Van netten of net. Mooier maken; verbeteren. ‖ Men macht mi niet vernetten, Doesb. 135 [vóór 1528]; Stelt u om preken den blinden cadetten, Om swercx vernetten, Trudo 2672 [ca 1550].
[pagina 468]
- Niet om vernetten, allerfraaist, allerschoonst. ‖ Jc vant / niet om vernetten De beilde van Marie, everaert 25 [1509] (zie ook ald. 154 [1523] en 400 [1511]); Dat ghij secretelijck Met fraeyen dierkens, niet om vernetten, Houdt u bancketten, a. bijns, N. Ref. 149, f, 7 [1525]; Doen seyde dat vrouken niet om vernetten: Way soonken, enz., Doesb. 267 [vóór 1528]; Die maeghdelycke suyverheyt, nyet om vernetten, Trudo 162 [ca 1550] (zie ook ald. 1131). - In dez. bet. ook niet om te vernetten. ‖ Tes (t.w. de bonet) niet om te vernetten // dat soudick meenen, S. Stadt 1014 [ca 1535].
Vernielen, ww. Zie MNW i.v. A. Onz. - Bezwijken, ondergaan. ‖ Onder de schaduwe, ach of ic verniele, Uwer ghenadyghe waerken (l. vlaerken?) zal ic hopen, Gentse Sp. 7 [1539]; Lichtt op, die wylien in zonden vernielen, cast., C. v. R. 160 [1548]. B. Wederk. - 1) Bezwijken, vergaan. ‖ Door mistroosticheyt ic mij zelven verniele, a. bijns, N. Ref. 133, a, 8 [1e kw. 16e e.]; Tusschen vleesch en gheest ic my nu verniele, Gentse Sp. 314 [1539]. 2) Zich (op)offeren? ‖ Noch heift hem de heere willen vernielen In crancheyt, en ghelevert zeer ootmoedelic Zijn ziele ter doot, Gentse Sp. 153 [1539]. 3) Zich doden. ‖ Met dien horte dat ick mi verniele, Mar.v.N. 431 [ca 1500].
Vernijpen, ww. Van nijpen. Onderdrukken, te niet doen. ‖ Elck loopt nae mijn spel (t.w. van Corte Weelde op de luit Verganckelijcke vreucht) / al ist haest vernepen (versta: vergaan, voorbijgegaan), Well.Mensch 741 [2e kw. 16e e.]; Wa Redene en wilt tpropoost niet vernijpen Laet my de derde soorte oock versoecken, Antw. Sp. Ddd iij^v [1561] (hic? of te kort doen? Vg. kil.: Vernijpen. Minuere, contrahere: & Paruipendere); De zinnelickheyt wilt vernypen, Verl.Z. I, 622 [1583]. 2) Benauwen, kwellen? ‖ Wy en willen den gheest / niet meer vernijpen... Dbeschijnen des vreedts / doet de vrolijcheyt Rijpen, Antw.Sp. Rr iiij [1561]. Opm. Vg. Vernepen.
Vernistelen, ww. Bijvorm van vernestelen (zie ald.). Eig. ‘verknopen’ (vg. de bo i.v. Vernestelen, 2e art.); - enen den staert vernistelen, iemand pijnigen, kwellen, martelen (vg. ‘iemand den staart opknopen’ in WNT i.v. Staart, sub bet. A, 3). ‖ Nv haeltse (t.w. de gevangenen) hier buyten, hoe stady en ghebaert, Men salse den staert, noch morghen vernistelen, Dwerck d. Apost. 1010 [1e h. 16e e.].
Vernisten, ww. Bijvorm van vernesten. Uit het nest jagen (vg. kil.: Vernestelen/ver-nesten... Nido expellere); wegjagen. ‖ Clapheylighen, twaer noot datmen u verniste (× kiste), a. bijns 147 [1548].
Vernoeyen ww. Zie MNW i.v. Vernooyen. Bezwaren. ‖ Myn herte vernoeyt met sorghen zeere, Trudo 528 [ca 1550].
Vernoeientheit, zn. Bijvorm van *vernoeitheit (zie voor dit veronderstelde zn. MNW i.v. Vernooyt en vg. voor de vorming Verheugentheijt en Vermoeientheit)? Of van vernoeient (vg. Onvernoeyent)? Verdrietelijkheid, last, narigheid. ‖ De drake vul zoods, walghende om spuwen (Dwelck om haer es een quellende vernoeientheit) Medicineerd haer met wilder lactuwen, cast., C. v. R. 88 [1548].
Vernoeysele, zn. Zie Vernoysele.
Vernoeyte, zn. Van vernoeyen. Verdriet; - zonder vernoeyte, heerlijk, zalig. ‖ Wilt ghy ontsleghen zyn / vut tswaerheyts gheboeyte Ende zonder vernoeyte / rusten jn vreden Oorboort my (t.w. Practyckeghe List) allomme / met behendicheden, everaert 59 [1511].
Vernoeytsele, zn. Zie Vernoysele.
Vernoyeerder, zn. Van vernoyeren. Afvallige. ‖ Alle verraders syn hier wt gebannen meyneedege vernoyeerders en tyrannen die eet belofte / noch segel en achten, de roovere 352 [3e kw. 15e e.].
Vernoysele, vernoeysele, vernoeytsele, zn. Zie MNW i.v. Vernooysel. Leed, verdriet. ‖ Eerste Bl. 1486 [ca 1440?]; Rott.Sp. M vj^v [1561]. - Sonder vernoysele, vol vreugde; een enkele maal (als rijmlap) veralgemeend tot heerlijk. ‖ St 2, 29 [vóór 1524]; cast., Pyr. A v^v [ca 1530]; Antw.Sp. Pp iij^v [1561]; Reyne M. 1265 [ca 1575?]; Taruwegraen 674 [1581].
Vernosen, ww. Zie MNW i.v. A. Bedr. - Kwellen. ‖ Denckt ter noot / als ghy om u Lief schijnt te zijn vernoost / In Liefs by-zijn / schept 'tamoureus hert den meesten troost, Dryd. Ref. D iiij^v [1561]. B. Wederk. en Onpers. - Deernis hebben met. ‖ Misschien wie hem mijn arme oude man vernoost, Const-thoon. Juw. 64 [1607]; Indien mijn van desen man vernoost, ald. 79.

[pagina 469]
Vernouwen (I), ww. Bijvorm van vernieuwen. Coluer vernouwen, een kleur krijgen (vg. sijn blie vernieuwen in dez. bet., in MNW i.v. Vernieuwen, sub bet. I, A, 2). ‖ Daer sachmen vriendelick coluer vernouwen, Sp. d. M. 4056 [beg. 16e e.].
Vernouwen (II), ww. Bijvorm van vernauwen. Verminderen, slinken. ‖ Och, had ick eens sulck geluck van vrouwen, Schoon int aenschouwen, Druck soude vernouwen, therte triumpheren, Rederijkersged. 5, 63 [m. 16e e.?].
Vernt, bw. Contaminatie van vern en vert? Veraf, ver in de toekomst? ‖ Ic blijuer noch by of vernt of tiaer es, St 2, 77 [vóór 1524].
Vernuetelen, ww. Van nuetelen (zie WNT i.v. Neutelen). Verpieteren? (vg. kil.: Verneutelt/ver-nutelt. Vietus, languidus, flaccidus, friuolus: contractus. & Pumilus en verneutelt manneken. Homuncio, nanus, pumilio, exilis, contractus & rugosus; vg. ook schuerm. en de bo i.v. Verneuteld; twee plaatsen met verneuteld uit de brune bij oudemans i.v.). ‖ Dit muechge ghevroen al zoudge vernuetelen, everaert 67 [1511].
Vernuftheyt, zn. Van vernuft. Menselijk verstand, inzicht. ‖ Gentse Sp. 37, 309 [1539]; Present 422, 423 [1559].
Veroccuperen, ww. Van occuperen. Veroccuperen op, zich te veel bezighouden met, bekommeren om? ‖ Wilt u opt goet der werrelt dus niet fonderen, Noch veroccuperen noch vertravileeren, Well. Mensch 452 [2e kw. 16e e.].
Veronijcke, zn. Zie MNW i.v. Veronike. In de aanh. vleinaam voor een beminde vrouw. ‖ Myn liefste Veronijcke (t.w. Thisbe), cast., Pyr. D vj [ca 1530].
Veronneren, ww. Van onneren, oneren. Te schande maken? ‖ M.: Gy hebt hem veronneert. U.: Hy heeft my verheven, coornhert, Bruydt Christi 593 [3e kw. 16e e.].
Verpachten, ww. Zie MNW i.v. 1) Gevoelen, ondervinden, smaken. a) Met betr. tot vreugde of verdriet. ‖ Doesb. 92 [vóór 1528]; Dev.Pr.B. 163, 5 [1539]; H.d.Am. Q 3^v, T 4, Z 3^v, Dd 3, Ee 4^v [m. 16e e.]; Haagsp. k iij [1561]; Rott.Sp. M vij^v [1561]; Preecker 87 [2e h. 16e e.]; Wercken d. Barmh. 5, in Hs. TMB, C, fol. 26 [1596]; Veeld. Gen. D. 71 [16e e.]. Opm. Nog bij visscher, Brabb. (uitg. N.v.d. Laan 1, bl. 14) [ca 1600] en breugel, Boert. Cl. 1, 17 [ca 1610]. - Ook in omschreven vormen, 1^o. verpachtich sijn. ‖ Antw. Sp. Ee ij [1561]; Lijsgen en Lichthart 450 [2e h. 16e e.]; - 2^o. een drucx verpachter werden, verdriet gaan ondervinden, smart gaan lijden. ‖ Rott.Sp. A vij [1561]. b) Met betr. tot andere zaken. ‖ Ontr. Rentm. 1018 [1588?] (pyne), 1197 (bermhertichyt); Con. Balth. 516 [1591] (amorueshyt). - Ook in de omschreven vorm verpachtich sijn. ‖ Ontr.Rentm. 1449 [1588?] (stervende). 2) Genieten, gebruiken. ‖ Daer sullen v borstkens van mij werden verpacht, Christenk. 836 [ca 1540]; Laet ons tgoet ghebruycken en verpachten, ald. 1357. 3) Trachten te smaken, te genieten of te bezitten, te verwerven: najagen, nastreven. ‖ Begeerdij, o Konink, vrede te verpachten En 't leed van uw gemeente verzachten, Zo moet gij David slachten, Meest Al 301 [1559; Trouwe en minne... Dwelck van alle menschen moet sijn verpacht, Antw.Sp. S ij [1561]. - Met perf. aspect ontw. zich hieruit de volgende betekenissen. a) Verwerven, verkrijgen, bezitten. ‖ Almochtic bouen Absolom schoonheyt verpachten, Doesb. 10 [vóór 1528]; Aen verdroochde cijsternen en gedolven grachten socht hij scours... om soo te verpachten vercoeling en baet, M.Bedr. Hart 1101 [1577]. - Ook in omschreven vorm. ‖ Oock schijnt blijckelijck, dat schenck is staten verpachtigh, coornhert, T'roerspel 557 [3e kw. 16e e.]. - Verpacht hebben, in de aanh. ‘te pakken hebben’, ‘beet hebben’ in de zin van gevangen zijn door? ‖ Den moet is mi vol melancolien want mijns liefs liefde heb ic verpacht, Doesb. 20 [vóór 1528]. - In de aanh. heeft zich uit de bet. verkrijgen, verwerven naar het schijnt die van aannemen, aanvaarden ontwikkeld. ‖ Siet sulcken beeker moet ghij nv wachten en van mijn verpachten / ick hebt soo opgenoomen, Red. en Nat. 872 [2e h. 16e e.]. b) Bedrijven, uitvoeren, verrichten. ‖ Wel, wat sal hier toch werden verpacht, Dattet volck dus wacht? Tcooren 16 [1565]; Neerstighen arbeyt moet men oyck syn verpachtende, Br.Willeken 362 [1565?]; Genuchte in Dwaeshyt van sulcken altroy was dat ghy den menschen
[pagina 470]
herezeye doet verpachten, Con. Balth. 747 [1591]; Nv ist (t.w. het kind) van syn eygen moeder vermoort! Aen geen oordt // en is oyt sulckx verpacht, Bel.v. Sam. 1528 [eind 16e e.] (hic? of gebeuren?) - In de aanh. met betr. tot leven: leiden. ‖ Hoe hem God meer geeft / hoe hy hem drinct versmoordere Een ondancbaer orboordere / geen ander leven verpachtende Den swynen slachtende, Zeven Sp. Bermh. D vj [1591] (hic? of najagen, nastreven of begeren?). 4) Schenken, geven, brengen; in de aanh. met betr. tot gesproken woorden: doen horen, doen klinken, (in)blazen. ‖ Ick ben hier wat anders / in d'ooren verpachtende... Quets dat hoordy wel Meestere / en doedy niet, Zeven Sp. Bermh. S viij [1591].
Verpachter zn., Verpachtich bn. Zie Verpachten.
Verpaercken, ww. Zie Verpercken.
Verpaerelt, bn. Van paerelen, parelen? Of (naar ghepaerelt) van paerel, parel? Of corrupt voor verkaerelt? Slechts eenmaal aangetroffen, in ongunstige zin: afschuwelijk? ‖ Duer de nydigheyt des serpens verpaerelt, Es de doot ghecommen inder gantscher waerelt, Gentse Sp. 90 [1539].
Verpalen, ww. Zie MNW i.v. Verhuizen, vertrekken, opkrassen. ‖ Tes tijt dat ic verpale, Gentse Sp. 133 [1539]; De baerke sal zonder faulte dan verpalen, cast., C. v. R. 133 [1548].
Verpassen, ww. Van passen. 1) Ruilen (vg. kil.: ver-passen/vermanghelen. Commutare, permutare)? ‖ Dickwils zijn lant versetten en verpassen, Leenhof 196 [na 1531]. 2) Verkopen. ‖ Op borghe innecoopen en met gereeden verpast, Leenhof 230 [na 1531]; Soudij dijen nijet willen verpassen, Of wij den coop maeckten hijer met ons beijen? Meester Hoon 402 [ca 1600?].
Verpeenen, ww. Zie MNW i.v. Hem verpeenen, eig. zich (als boete) opleggen, v.v. zich zetten, keren (tot)? ‖ Dit is u Heylandt wilt niet meer weenen/Maer u verpeenen // te loven te dancken, Rott.Sp. L vij^v [1561].
Verpellen, ww. Van pellen (zie MNW i.v. Pelen, 2e art.?). Verbloemen, verbergen? ‖ Dits blykelic sy en connens niet verpellen (× bellen), St 2, 62 [vóór 1524]. Opm. Mogelijk behoort hiertoe ook Neringe 426 [m. 16e e.]: ‘Wilt het mijn doch seggen en liegen niet Want ick peyns ghy en wilt het niet verholen Dat soudt mijn ook wesen een groot verdriet En ick soudt u ook dan wel houwen verpolen (verb. uit verholen)’.
Verpeperen ww. Van peperen of peper. Bederven? ‖ de dene 83* (vermeld in Stoett, Drie Kluchten bl. 132).
Verpercken, verpaercken, ww. Van perck. Weggaan, verdwijnen. ‖ Siedy discretie alomme verpercken Ende elck volghen zijnen quaden wille, de roovere 317 [3e kw. 15e e.] (hic? of verjagen, verbannen?); Tghedyncken / en can vut my niet verpercken, everaert 58 [1511] (zie ook ald. 200 [1528], 285 [1529]); Therte my nu verwect es Om te vraghene ulieden voor tverpaercken, Of een mensche hopen magh up zijn ghewaercken, Gentse Sp. 11 [1539]. (hic?); Zou zal verpercken vut slusthofs verstercken, Reyne M. 329 [ca 1575?]; Daer liefde ghebreect / moetet t'gheloue verpercken, Zeven Sp. Bermh. A vj [1591] (zie ook ald. B vj^v; I iiij^v, R iij).
Verpeuteren, ww. Van peuteren. Bederven, verbruien (vg. kil.: Verpeuteren. Delinquere, offendere, schuerm. i.v. Verpeuteren, mispeuteren: ‘mispikkelen, bederven, verbrodden’ en boekenoogen i.v. verpeuteren: het verpeuteren, het verbruien). ‖ Die hem hier voormaels deen een ander vermaen van der liefden paen // hebbent mit hen verpeutert, seggende, dat haer thooft seer leutert, S.Stadt 304 [ca 1535].
Verpicken, zn. Van picken. Eig. met de snavel pikkend aanvallen (vg. kil.: Ver-picken. Impetere rostro en vg. Loquela i.v. Verpekkelen en Verpekken), in de aanhh. uitsl. fig. in versch. toepassingen: 1e. schaden, benadelen (of benevelen?). ‖ Sijn die sinnen verdict Met turbatien als most / dwelck den mensch verpict Maect van seden onschict // geacht met den dwasen, Antw. Sp. Rr ij [1561]; - 2e. overtroeven, overtreffen. ‖ V.: Doet haer bescheijt. Wilt dat inslicken. W.: Den dronck is te groot. Q.: Laet u niet verpicken Van vrouwen, dat waer u groote schande, Well. Mensch 672 [2e kw. 16e e.]. - Verpict, verslagen? ‖ Dus ben ic verlaen in droufheyt, verpict, Gentse Sp. 346 [1539].
Verpieren, ww. Van pieren, spelen (zie WNT i.v. Pieren (VI)? Verkopen (eig. verspelen en v.v. kwijt-
[pagina 471]
raken, verliezen, vg. moormann, Bronnenb. 351? Voor de bet. verkopen, zie ald. 242). ‖ Laet ons den dos ter stond verpieren, En vrolijc verbieren den bucht, Meer Gheluck 328 [eind 16e e.?].
Verpynlickheyt, zn. Van verpynlick (van verpynen, zie MNW i.v. Verpinen). In de aanh. naar het schijnt een vrijwel onmogelijke taak of afschuwelijke opdracht. ‖ O godt almachtich wat woorden, tes myn een verpynlickheyt ten is myn niet moghelick, Huis v. Idelh.* 91 [m. 16e e.].
Verpijpen, ww. Van pijpen. Den dans verpijpen (vg. Nyeuvont 247 [ca 1500]: ‘Al sou die piper daerom bederuen den dans’), de boel bederven. ‖ Sy zijn vroech ghelopen over schreven / Van ancxste oft yemant den dans verpepe, Sp. d. M. 3599 [beg. 16e e.].
Verpisen, verpyzen, ww. Van pise of pisen, waarvoor in de wdbb. geen passende bet. wordt aangetroffen. Verachten, versmaden? ‖ Den durstyghen laven, niemant verpyzen, Ziecken viziteren, die helpende wezen, Gentse Sp. 199 [1539]; Daer zijnder vele dood niet te verpisene Noch voorby te wijzene, cast., C. v. R. 5 [1548].
Verpisijnghe, zn. Van verpisen. Afkeuring? ‖ Dan comtere des arems ophef en risijnghe. Principalick op eenighs persoons verpisijnghe: Stampijnghe van voeten, cast., C. v. R. 59 [1548].
Verplaisanten, verplayzanten, ww. Van plaisant. Niet om verplaisanten, aller aangenaamst. ‖ Prochiaen 157 [ca 1540]; Haagsp i iij [1561]; Bel.v.Sam. 1460 [eind 16e e.?]. Opm. Nog bij v.d. noot 23, aang. in WNT i.v. Pleizant, Afl.
Verpletten, ww. Zie MNW i.v. 1) Te schande maken of schandelijk behandelen. ‖ Quae Belij die tot haer gerijven Door boossheijts verstijven haer man ginck verpletten, Lijs en Jan Sul, prol. 6 [eind 16e e.?]. 2) Verdoen, verknoeien. ‖ Zo zijn wij al ons arbeid en verdiensten kwijt, En hebben tevergeefs ons tijd verplet, Jezus o.d. leraers 713 [vóór 1580]. 3) Het verpletten, schandelijk handelen, zich misdragen. ‖ O Sulck Veel, hoe hebdijt doch dus verplet? S.Stadt 789 [ca 1535].
Verpoelen, ww. Van poelen. Verdrinken, met drinken verteren. ‖ Wij willent zame verbuijsen, verpoelen, Alit en Lijsbith 603 [eind 16e e.?].
Verpolen, bn. Zie Verpellen.
Verprillen, ww. Van pril. A. Bedr. - Verdwazen. ‖ Heer Coninck laet v soe haest doch niet verprillen, Bel.v.Sam. 1410 [eind 16e e.?]. - Verprilt, overgegeven (aan), gevangen, verstrikt. ‖ Meyskens wilt... In vreucht verprilt... wacht v voor Venus speere, Antw.Sp. m iiij^v [1561]; Als sy (t.w. Eva) was verprilt in genuchte dwaesselyck gaff sy Adam den appel, Con. Balth. 101 [1591]. B. Onz. - 1) Vrolijk worden (vg. kil.: Ver-prillen. Hilarescere, oblectari. & Lasciuire); zich verheugen, behagen scheppen (in). ‖ Duer sulcken cout ick lustich verprille, Ontr.Rentm. 420 [1588?]; Waert mij ghenoomen (t.w. het goud), dat waere een plaghe. Nochtans, int aenschouwen ic verprille, Goemoete 164 [eind 16e e.?]. 2) Zich overgeven of verstrikt raken. ‖ Wanneer hy verprilt // in quade wellusten / So moet ghy benemen sijn langhe rusten, Antw.Sp. e iiij^v [1561]. 3) Jong, fris, sterk worden? ‖ Doude mans verprillen, Dat merckt, hier int perck, Goemoete 39 [eind 16e e.?]. Opm. In de bet. mooi, fris worden bij v.d. noot 70, aang. in WNT i.v. Pril, Afl.: ‘Als ic aensi den Vrueghtijdt schoone So sien ic d'water, bergh en dal Jeughdigh verprillen claer ten toone’. C. Wederk. - 1) Vrolijk, levenslustig, dartel worden. ‖ Wel, lieff, suldy nu die lieffde laeten verkillen? Wilt u lustich verprillen, // sonder eenich dilaye, Ontr. Rentm. 1321 [1588?]. 2) Zich vermannen. ‖ Nv op swaergat! ghy en muecht hier niet langer stillen ghy moet v verprillen // om voerts te springhen! Bel. v. Sam. 68 [eind 16e e.?].
Verpruelen, ww. Het grondwoord pruel (naast pril?) of pruelen is nergens opgetekend. Verkwikken; opknappen, verbeteren (vg. kil.: Ver-preulen. Fland.j. verquicken en Ver-pruelen / ver-pruetelen. Fland. Reualescere, conualescere; vg. ook schuerm. en de bo i.v. Verpreulen), in de aanh. wederk. gebruikt in de bet. moed vatten, zich verstouten? ‖ D.: Verpruelt u; M.: Ic zal, B.: Twerdt tuwaerts gheneghen. D.: Somt nu, Gentse Sp. 245 [1539].
Verpruetelen, ww. Van pruetelen, preutelen. 1) Herstellen, verkwikken; opgewekt, blij, levenslustig worden (vg. kil.: Ver-
[pagina 472]
pruelen / ver-pruetelen. Fland. Reualescere, conualescere; vg. ook de bo i.v. Verpreutelen). ‖ Wilt nu verpruetelen / ghy oude pitten, Die swinters moeten sitten // spinnen met heynen, Leuv. Bijdr. 4, 332 [beg. 16e e.]. 2) Verteren, vergaan (van verlangen). ‖ My dyncke dat jc van luste verpruetele. Myn ossemuulken / waere gheerne ghewreuen, everaert 169 [1527].
Verprullen, ww. Van prullen (= pruilen of prollen?). Kwaad, razend worden? ‖ Eerst so wil ick wadt sots ontbinden al soude mijn man doort werck verprullen, Hs. TMB, G. fol. 67 [eind 16e e.?].
Verpueren, ww. Van pueren. Niet om verpueren, allerzuiverst. ‖ Ogbasamus... wyen[s] torren zonder cluchten waren hondert ellen hooghe / nedt niet om verpueren, Judich 92 [1577].
Verquisten, verqwisten, ww. Zie MNW i.v. Te niet doen, vernietigen (vg. Teuth.: verdeligen, verstoeren, verderven, verwuesten, vernyelen, verherden, verqwisten, to schande maken, destruere, corrumpere, evertere enz.). ‖ Eendracht can stichten macht die den twist verquist, Antw. Sp. Kk i [1561]. - Met betr. tot de tijd: verdrijven. ‖ Schout niet, maer ontfanght ons tijts verqwisten, Gentse Sp. 307 [1539].
Verralinghe, bw. Van de stam van verraden. Verraderlijk (vg. schuerm. i.v. Verraarlings, verraarlinge, de bo i.v. Verraarlings, verradelinge, verradelings en joos i.v. Verra(de)lings). ‖ Wel snottemuijle, zouwt ghi bijstier met voeten // trappen? Verralinghe eer dat hi staet in zijn scrans (l. scands) // recht? Bijstier 71 [eind 16e e.?].
Verrammelen, ww. Zie MNW i.v. Rammelend door de vingers laten glijden. ‖ Hy ging daer legghen tellen / ende sammelen Alle deese penninghen verklincken / ende verrammelen, Veeld. Gen.D. 202 [16e e.].
Verrasent, bn. Van verrasen (zie MNW i.v.). Razend, dol. ‖ Al syn die vroukens scoon als goddinnekens tsyn duuelinnekens als syder XX payen mit enen monde Verrasende maken die ionghe sinnekens, St 1, 89 [vóór 1524].
Verrasschen, verrassen, ww. Zie MNW i.v. A. Bedr. - Niet om verrasschen, onovertreffelijk. ‖ Hercules, die zoo kloeck was, niet om verrasschen, H.d.Am. I 4^v [m. 16e e.]. B. Onz. - Vergaan, verdwijnen? ‖ Compt wij sullen u tsaemen aendoen dit cleet al v leet sal hier duer verrassen, Red. en Nat. 486 [2e h. 16e e.]. C. Wederk. - Zich te zwaar belasten, te veel op zich nemen? ‖ Niet goed eist nochtans dat hem iemend verrast... Naer steerckte dijnder zinnen moedty nemen dlast, Den soldere faeilgierd diemen ouertast, cast., C. v. R. 24 [1548].
Verreenen, ww. Van reen, rein of reenen, reinen. Niet om verreenen, 1e. allerheerlijkst. ‖ Om dat den pays niet om verreenen Eeuwich te vaster zoude hebben ghebleuen, everaert 551 [1538]; - 2e. onovertreffelijk. ‖ Haer, die ick soe scoon, niet om verreenen, had vuijtghestelt, Christenk. 1927 [ca 1540].
Verrempt, bn. Van verrempen, verrimpen. Gerimpeld. ‖ Lanck / magher / het vel verrempt / ghescorst, v.d. dale, Wre 313 [ca 1516].
Verryckenesse, zn. Van verrycken. (Hemelse) heerlijkheid. ‖ De euwighe zalicheyt / ende verryckenesse, Jezus i.d. tempel 342 [ca 1575?].
Verroesteren, ww. Bijvorm van verrosteren (zie MNW i.v., de bo i.v. Verrosten) of van roesteren (zie MNW en WNT i.v.) met accentverlegging (t.w.v. het rijm) naar de uitgang -eren. Verroesten. ‖ Zachtlevens die met Vrouwen boeleren, En hun wapenen inden hoeck laten verroesteren, H.d.Am. Y 3 [m. 16e e.].
Verrommelen, ww. Van rommelen. Onder handen nemen (bij het minnespel). ‖ Of sij malcanderen alsoe verrommelen dat sij tdecsel vanden hoofde totten voiten Werpen ende vanden bedde stommelen, St 2, 150 [vóór 1524].
Verroocken, bn. Volt. deelw. van verriecken. Geurend, riekend. ‖ Hier leet Mets int velt, soo guerich verroocken, Trudo 1515 [ca 1550].
Versadere, zn. Van versaden. Die verzadigt, vervult, voldoening schenkt. ‖ Die daer zijt in die Hemele / t' menschen versadere En die hier beneden / t'smenschen herte duersiet, Zeven Sp. Bermh. M iiij^v [1591].
Versadich, verzadich, bn. Van versaet of versaden (vg. Doorschachtich en Verblendich).
[pagina 473]
Verzadigd, bevredigd, voldaan. ‖ O abymeghe begheerte zonder gront Altyts begheerich / nummermeer versadich, everaert 130 [1525]; Jnt hooren en can jcx / niet worden versadich, ald. 402 [1511]; Therte wordt verzadich... Als ick uwe gloorie / o Heere, zal anschauwen, Verl.Z. II, 1344 [1583].
Versaemte, zn. Van versamen. Gezelschap, groep, troep? ‖ Wat vreemder versaemte /noijt sulcke horden, Gr. Hel 607 [ca 1564].
Versame, verzame, zn. Van versamen. 1) Vereniging. ‖ Waer om en es niet ontbonden dlichame, Op dat met Christo moght zijn mijn verzame? Gentse Sp. 324 [1539]. 2) Bijeenkomst. ‖ Huetse vor blame, Die... hier sijn comen tot onsen verzame, Eerste Bl. 2063 [ca 1440?]. 3) Gezelschap, groep, troep. ‖ Het sijn de kerstene, dat merkic wel, Die ginder dus comen tenen versame Al singende, ende bringen den dooden lichame Vanden wive, die Jhesum droech, Sev.Bl. 1416 [ca 1450].
Verscael, zn. Van verscalen, verschalen? Het verschalen? ‖ V.: Hy dranck wel eene sdaechs? M.: Jae of bin zes weken eene. Noch scootter wyn ouere / jnt verscael, everaert 526 [1534].
Verscaelt, bn. Zie Verschaelt.
Verscattinghe, zn. Van verscatten (zie MNW i.v. Verschatten). Gewelddadige schatting, afpersing (vg. plant.: verschattinge, exaction ou taille, exactio, censio, vectigal). ‖ Ghi siet valsche useringe tallen steden, Tollen / rapijnen / verscattinghe, last, Dal s. wederk. 258 [eind 15e e.?].
Verschaelen, ww. Zie Verschalen.
Verschaelt, verscaelt, bn. Zie MNW i.v. (De ald. vragenderwijs voorgestelde afl. past in geen geval voor het woord in de bet. 2), dat wellicht van andere oorsprong is, zie Verschalen). 1) Geplunderd, leeg. ‖ Dan vint hy syn tessche somwylen verscaelt soe dat daer cruijs noch munt en is bleuen, St 1, 117 [vóór 1524]. 2) Vergaan? ‖ Soo is syn huys, als donvaste landouwen, als dryfsant wech gedreven & verschaelt, Bruyne 3, 99 [1556].
Verschaeren, ww. Zie MNW i.v. Verscharen? Of (liever) corrupt voor verhaeren (zie Verharen)? Zich verwijderen, verdwijnen (vg. kil.: Ver-schaeren... Segregare). ‖ Tot der smeênhuys moet Trouwe oock verschaeren, Want dout yser versmeden sy en dnieu sy sparen, Trauwe 1139 [1595?].
Verschalen, verschaelen, ww. Zie MNW i.v. Van wijn of bier: geur en kracht verliezen (vg. kil.: Ver-schaelen. Vento corrumpi, vappam fieri, in vappam verti, saporem & odorem genuinum perdere en ver-schaelden wijn. Vinum euanidum, marcidum: mucidum: vappa: vinum quod odorem saporemque genuinum exuit: vinum vento corruptum q.d. in patera diutius relictum). ‖ Dit verschaelt bierken // giet ick in mynen croppe, Ontr. Rentm. 235 [1588?]; Eert soude verschaelen, // ick dronckt sonder snoeven, Trauwe 247 [1595?]. Opm. Vg. Verschaelt en Onverschaelt.
Verschaven, ww. Zie MNW i.v. Bijschaven, rechtschaven? ‖ V cromme linie // moet wat verschaeft // zijn, Antw. Sp. k iiij^v [1561].
Verscheinsen, ww. Zie Vercheinsen.
Verschelden, bn. Oorspr.? Dits verschelden al, dat staat vast? Of dat is afgesproken? Of het is een schande? ‖ Sy (t.w. de corenbyters) willens (t.w. het koren) niet vercoopen, dits verschelden al, Tot dat elck vat een pattecon gelden sal, Br. Willeken 571 [1565?].
Verschelt, zn. Van verschel (met paragog. t)? Of van verschelden, verschellen, verschillen? Verschil, t.w. in recht, rechtsverschil of in bezit, rijkdom? ‖ Dus wordt die arme haest geswolgen dan, Want hy den rycken niet gevolghen can; Soe moet syn saecke duer sulck verschelt sneven, Br. Willeken* 499 [1565?].
Verschenen, ww. Gelegenheidsvorming t.w.v. het rijm (?) van verscheen (volt. deelw. v. verscheeden, verscheiden, vg. de bo i.v. Verscheeden, verschee'n)? Gescheiden zijn en v.v. mogelijk treuren? ‖ 't Verschenen duchten stenen zuchten moet ic beginnen, Om dat tgriefs verstranck Liefs bevanck maken tempeest, H.d.Am. T 8 [m. 16e e.].
Verschocken, ww. Van schocken. Verrekken (vg. kil.: Ver-schocken. Concutere, luxare) en v.v. breken? ‖ Den hals moet ghy verschocken, onnuttich slabbaert, Hs. TMB, A, fol. 112^v [eind 16e e.?].
Verschonen, verschoonen, ww. Zie MNW i.v. A. Bedr. - 1) Schenken. ‖ Wat dede ick dan dat ick wat drough tmijnen be-
[pagina 474]
derve? Want mij anders gheen erve en werde verschoond, Bijb. Tafelsp. 11 [beg. 17e e.?]. 2) Toelichten; bewijzen? ‖ Wellusticheyt cortet leven van veel personen. Dit wil ic ons met scriftueren verschoonen, a. bijns, N.Ref. 70, b, 2 [1e kw. 16e e.]; Ick en cans met Schriftuere niet badt verschoonen: aen de wercken men broederlycke liefde kent, Bruyne 3, 208 [2e h. 16e e.]. B. Wederk. - Hem verschoonen van, verloochenen. ‖ Wildij u nu van uwen kinde verschoonen? Tielebuijs 453 [1541].
Verschoonte, zn. Van verschonen. Verering, t.w. het ‘brengen’ van een dronk of het ‘bescheyt doen’ (beantwoorden)? ‖ Ick sal v bescheyt doen dus drinctet voor vuyt twert van mijn gepreesen natuer is niet soo sij plach te weesen meendij dat ick gae vreesen voor sulcken verschoonte neen ick ben al verandert / doer die gewoonte dus laetet coomen ken sal mijn niet scaemen, Red. en Nat. 889 [2e h. 16e e.].
Verschoten, bn. Van verschieten. Bevreesd, benauwd? ‖ My vertroostende in noot als verschoten // gast, Bruyne 1, 163 [1556].
Verschoven, bn. Zie MNW i.v. 1) Verschoven na(er), belust op. ‖ Jonghe luyden zijnder zeer na verschouen Om eere te crigen en waerdichede, Camp v.d. Doot 716 [1493]; Deze natuerlijcke aengheboren Melodije, Daer den geest in verheucht en naer is verschoven, houwaert, aang. in Gloss. op a. bijns 81 [ca 1580]. 2) Verschoven op, verkleefd aan. ‖ So sijnse opte ketterije verschoven, a. bijns 189 [1548]; En blijft opte creatueren niet verschoven, ald. 439 [ca 1540].
Verschroemt, bn. Van verschromen. Bang, bevreesd (vg. plant.: verschromt voor de doodt, effrayé de la mort, timens mortem, exhorrens). ‖ Wie in my gelooft, seyt hy, en derff niet wesen verschroemt, Bruyne 2, 179 [1567].
Verschromen, verscromen, verschroomen, ww. Zie MNW i.v. Beangst, bevreesd, worden, huiveren, sidderen (vg. kil.: Ver-schroomen. Abhorrere, abhorrescere, exhorrere, abominari en plant.: verschromen, avoir paour de quelque chose, timere, terrere). ‖ Mar.v.N. 174 var. [ca 1500]; Antw.Sp. C iij^v [1561]; Ontr.Rentm. 671 [1588?]. Opm. In de vorm verschrommen nog bij de harduyn, aang. door oudemans i.v. Verschrommen. - Zelfst. gebr. (met caus. aspect) verschrikking. ‖ Dits deerste conste (t.w. de landbouw) teghen snoots verscromen, Antw.Sp. Ddd iij^v [1561].
Verschuyven, verscuyven, ww. Zie MNW i.v. Verschuven. Ontsnappen, ontvluchten, de benen nemen (vg. kil.: ver-schuyuen. Recedere, commutare locum. & Elabi, effugere). ‖ Dien pol is ons al langhe verschoven, crul, Heynken 8 [ca 1540?]; Ghy duetse verscuyven met een hoorne // blas, Smenschen gheest 631 [ca 1560?].
Verscietere, zn. Van verscieten. Die bang is, schrikt (van) of terugdeinst (voor)? Of die loochent (vg. de bet. ‘afstand doen van, afzien van’, in MNW i.v. Verschieten echter uitsl. bebekend uit oostmnl. bronnen, zie ald. bet. I en II, 6)? ‖ Den priester heift macht / vut tsondich ghebrec Elc meinsche tonbyndene / weist gheen verscietere, everaert 434 [1e h. 16e e.].
Verscysen, ww. Zie Verscheinsen.
Verscoten, ww. Zie MNW i.v.? Of van scot, schot, afgeschoten ruimte? Of (met praet. vocaal, zie Spraecsele) van verscieten? Vervallen? Of belanden, terechtkomen? ‖ In des doots heerschappye moest al verscoten, Bruyne 1, 146 [1556].
Verscreeuwen, ww. Van screeuwen. Eig. overschreeuwen (vg. hooft, Ned. Hist., aang. d. oudemans i.v. Verschreeuwen: ‘Oranje wordt van oproerige stemmen verschreeuwt’), in de aanh. overbluffen, intimideren? ‖ Wy en zyn jnt clappen / niet te verschreeuwene, Wient tjeghen of mede / ghaet in scaden of baten, everaert 156 [1523].
Verscrictheyt, zn. Van verscrict. Schrik, ontsteltenis, verslagenheid (vg. kil.: ver-schricktheyd.J. verbaestheyd. Stupor, ecstasis, consternatio en plant.: verschricktheyt, frayeur, terror)? ‖ Laet hem noch wat rusten hoe sout hij doer verscrictheijt siek alrede lusten op te staen, Saul en David 293 [2e h. 16e e.].
Verscromen, ww. Zie Verschromen.
Verscuycken, ww. Corrupt voor verstuycken? Te niet doen? ‖ Luttel ioncheyt nv ruyct Die haistelic wort verscuyct Morghen oft heden, Drie bl. danssen* 31 [1482].
Verscuyven, ww. Zie Verschuyven.
Verscutten, ww. Zie MNW i.v. Verschutten.
[pagina 475]
Aarzelen, talmen, toeven? ‖ Nv mijn heeren sonder lang te verscutten hebdij wat inden sinne thoont v beleet, Vers. Maelt. 745 [2e h. 16e e.].
Versecoureren, ww. Contaminatie van secoureren en een ver- ww. (bijv. verhelpen). Genezen? - Versecoureren van, afhelpen van. ‖ Ic wilde u versecoureren Van dier mestroostigheyt, die ghy waert verhalic, Gentse Sp. 220 [1539].
Verseer, verzeer, zn. Van verseren (I). 1) Lijden, ellende, rampspoed. ‖ Ziende tverseer Syns zuens (t.w. van de Verloren Zoon) / vut een ontfaermich deerren Ghync hy hem tjeghen, everaert 483 [1e h. 16e e.]; Maer hebben wy dan van als paert en deel Wies Christus ghedaen heift? stelpt ons verzeer, Gentse Sp. 34 [1539] (hic? of twijfel, onzekerheid?); Of u de heere noch wilde borghen, U verlossende van dezen verzeere (t.w. de dood of doodsnood) fijn, En zoudijs niet beghaeren? ald. 182 (hic? of benauwdheid, verschrikking?); Staervende Mensche... Comt nu in payze, vry van verzeere, ald. 232; Spreect niet om haer te helpen wt haer verseere, ghistele, Ant. 60 [1555]; (Paulus) wt liefden begeerden, buyten keere, hem in sbans verseere // van Christum den heere, Bruyne 3, 165 [2e h. 16e e.]; Doen hy (t.w. Stephanus) werde ghesteent met groot beswaren / Schynende heel troosteloos daer in't verseer, Rott. Sp. O ij^v [1561]; Es ditte Gods Zoone in dusdanighen verzeere (t.w. aan het kruis?), Reyne M. 1033 [ca 1575?]; Ghy en hebt my niet gehulpen / in sulckdanige verseere, Zeven Sp. Bermh. A vij [1591]; Zo ga ick spoeden my om... het Lant te brengen int verseer, Vlaerd. Red., aang. in kil. 724 [1617] (N.B. In de 2e aanh. uit Vlaerd. Red. ald.: ‘Een goet Medecijn gheeft raat tot sieckt noch wonden Ten zy hem wert vertoont de reden van 't verseer’ past wellicht kiliaen's bet. (Ver-seer. vetus. Fland. Dolor), tenzij de alg. bet. lijden hier gespecialiseerd mocht zijn tot ziekte, kwaal). Opm. Nog bij v.d. veen, Zinneb. bl. 450 [1642], aang. d. oudemans i.v. Verseer. - Los van verzeere, sonder verseere, zalig; heerlijk, luisterrijk. ‖ Dalmueghende Heere, Es oeck bescouwelyck, los van verzeere, In coninghen, princhen groot van machte, Leuv. Bijdr. 4, 240 [beg. 16e e.] (= St 1, 94); Eeuwich suldy leven sonder verseere, Bruyne 1, 141 [1556]. 2) Pijniging, kwelling, marteling. ‖ Laet ons met groot verzeer hem gaen slepen buyten die stadt, Paulus en Barnabas, in Hs. TMB, B, fol. 57 [m. 16e e.?]; Dan... suldy tvyants verseer // vlien, Bruyne 2, 187 [2e h. 16e e.]. (N.B. De bet. schijnt gespecialiseerd tot aanvechting, verleiding, temptatie). 3) Broosheid, teerheid, krachteloosheid. ‖ Acht ghy elck een miere, cranck int versere, Charon 514 [1551]. 4) Vergankelijkheid, zondigheid. ‖ Dlichaem... moet... dit cleet (t.w. onsterfelijkheid) aendoen, dwelck hem van allen verseere ontslaen sal, Bruyne 3, 59 [1561]; Wetende by zondere zoo langhe zou thuus es / in slichgams verzeere dat zou hier pilgrimayghe gaet vanden heere, Taruwegraen 314 [1581].
Verseeren, ww. Zie Verseren.
Verseeringhe, zn. Zie Verseringe.
Verseerlick, bw. Van verseren. Pijnlijk, smartelijk. ‖ Dit ist dat mijn ter herten heeft verseerlick // gequelt, S.Stadt 911 [ca 1535].
Verseerte, zn. Van verseren. Lijden, ellende, narigheid. ‖ Tkomt al in 't verseerte // die ghy (t.w. blinde begeerte) moecht hoeden, Rott. Sp. G vj^v [1561]; Wij hebben u gesocht in soo mennich quartier, Doer veel dangier en groot verseerte, Tcooren 672 [1565] (zie ook ald. 780); Wat can toch v leven sijn sonder lust off begeerte dan een weijnich verseerte, Red. en Nat. 443 [2e h. 16e e.] (zie ook ald. 1000).
Verseeu, zn. Van verseeuwen. Katterigheid (vg. verseeuwt, katterig bij kil. (zie ook MNW i.v.), Haagsp. d vj [1561], Zeven Sp. Bermh. E iij^v [1591]; zie voorts oudemans i.v., schuerm. en de bo i.v. Verzeeuwd en boekenoogen i.v. Beseeuwen). ‖ Dan hoor ick: salaetlie, salaetlie, wat dats, wat beeus (l. dats wat beeuws), Want tghelyct my wel duer vele verseeus, Leuv. Bijdr. 4, 355 [beg. 16e e.].
Verseijsen verseijssen, verceysen, ww. Zie MNW i.v. Verseisen. Weggaan, vertrekken. ‖ Houtse coutende, ick sal daer binnen verseijsen, Schuyfman 74 [vóór 1504]; Laet ons verseijssen, ald. 453; Al dees vrouwen stelden hem om verceysen, v.d. dale, Wre 192 [ca 1516]; Compt gheringhe / want ghi moet verceysen Alleene / naect / goedeloes, ald. 708; Wildij u niet te mijwaerts veysen, Ghij moet verceysen en verstandich handelen (versta: de boze weg verlaten, vg. ald. 8, 94: ‘haestich u spoeyen
[pagina 476]
vanden boosen weghe’), Rederijkersged. 7, 90 [m. 16e e.?]; Ghij sult self verseysen met al u knapen, Hs. TMB, C, fol. 23* [eind 16e e.?] (hic?). Opm. Vg. Seysen.
Verselder, zn. Van versellen. Die vergezelt of wenst te vergezellen; gezel. ‖ Dwinct v wt allen quaden verselders, Doesb. 225 [vóór 1528].
Verseren (I), verseeren, ww. Zie MNW i.v., 1e art. Naast de reeds mnl. bet. ‘lijden’, in rederijkersteksten veelvuldig aangetroffen, inz. zelfst. gebruikt, veronderstellen de aanhh. een bet. ‘te niet doen’ (bedr.), ‘vergaan’ (onz.). Aangezien ook sonder verseeren, zeker, beslist (zie ben.) en onverzeert (zie ald.) in dez. betekenissfeer liggen, zal corruptie (bijv. voor verteren of verkeren) of foutief gebruik wel uitgesloten zijn. ‖ Al lachende hij sijn vrouwe eerde, Wiens vruecht dat allen druck verseerde, Blijde Ink. 13, 58 [eind 15e e.]; Elc ridder met sdoots pijl doorschachtich was, Doet dat menich lichaem in deerde verseerde, Dal s. wederk. 87 [eind 15e e.?]. - Sonder verseeren, eig. onverminderd (?), v.v. zeker, beslist (vg. Onverzeert, bet. 2). ‖ Myn heer, blyvet by ons, want, sonder verseeren, Tis altyt goet metten goeden verkeeren, Trauwe 319 [1595?].
Verseren (II), verseeren, ww. Zie MNW i.v., 2e art. 1) Gedijen, vooruitgaan, sterker worden? ‖ Als liefs herten met herten in herten bliuen Als liefs wille (l. willen?) door wille in wille verseeren soe mach ic wel dese conclusie scrijuen... Conuersacie doet ionst en vruecht vermeeren, St 1, 83 [vóór 1524]; B.: Wat sal hy (t.w. Trudo) verseren? L.: Die galghe om synen hals! B.: Can hy profiteren? L.: Qualyck ghenoech van als! Trudo 319 [ca 1550]. 2) Verharden, volharden (t.w. in het kwaad)? ‖ Al hebben wij misdaen, laet ons niet verseeren, Maer seggen hem teeren, tis noch te tije: Lof altijt Jhesu ende Marije, a. bijns 1 [1528].
Verseringe, verseeringhe, verzeeringhe, zn. Van verseren. 1) Verdriet, smart, leed. ‖ de roovere 371 [3e kw. 15e e.]; crul, Ps. 77, 59 [2e kw. 16e e.]; Gentse Sp. 74, 247, 284 [1539]; B.d.Scr. 21 [1539]; Rott.Sp. D i^v, K ij^v, L i^v, R vij [1561]; Roerende v. Meest Al 406, 730 [ca 1564?]; Tcooren 162 [1565]; Vader Onse 1111 [1577]; Zeven Sp. Bermh. R vij^v [1591]. - In verseringe liggen, verkwijnen. ‖ Nu leit ze heel in verzering Benaast in tering met lijen vervuld, Roerende v. Meest Al 249 [ca 1564?].
Verset, zn. Zie MNW i.v., 1e art. In de aanh. naar het schijnt een bijz. toepassing van afwisseling of beurt (zie MNW i.v., 1e art., bet. 2), t.w. afwisseling in de dans of de zang. ‖ Ho cost ick danssen so waer mij te bet, ick en kan geen verset // wie sou mijn voor // gaen, Sotslach 264 [ca 1550].
Versetten, ww. Zie MNW i.v. Hem versetten, vertrekken, verhuizen. ‖ Ick sou noch fijn // mijn macht openbaren fel / Maer want onwetelijck van v wort veracht snel / Soo ben ick bedacht wel // my te versetten, Antw.Sp. b i [1561].
Versien, verzien, ww. Zie MNW i.v. A. Bedr. - Belonen, vergelden (vg. Teuth.: verdienen, verschulden, ver-gelden, versyen... remunerare), in de aanh. in de verbinding iet versien aen enen, iemand voor iets belonen. ‖ Ick salt aen u versien so ick best can, Koster Joh. 178 [m. 16e e.?]. B. Wederk. - Maken dat men wegkomt, ophoepelen, de benen nemen (vg. plant.: hem versien ende wech maken, s'en aller, gaigner aux pieds, discedere, aufugere, dare se in pedes, fuga consulere saluti suae en versiet u, va t'en, gaigne au pied, discede, aufuge, da te in pedes). ‖ Dus verzie ic my plat In een ander stadt, Gentse Sp. 141 [1539]; Versiet v van hier en dat gheringhe, Antw. Sp. Ooo i^v [1561]; Versiet v van hier ghy clapachtighe fame, ald. ooo iiij.
Versierenisse, zn. Zie MNW i.v. Versiernisse, 1e art. Sieraad? ‖ Eens mans versierenisse, een Aertsche weelde, // Zoo is een reyn vrouwelijcke beelde, H.d.Am. H 3 [m. 16e e.].
Versierte, zn. Van versieren. Bedenksel, verdichtsel, vond? ‖ Ick verbie niemant eenich cooren te haelen; Men darff op mijn niet smaelen, 't is maer een versierte, Tcooren 899 [1565].
Versiertheijt, zn. Zie MNW i.v. Versiertheit? Of van versieren, bedenken, verzinnen? ‘Eigengerechtigheid’ (Erné)? Of (eigen) vernuft, wijsheid? ‖ Dese scalck (t.w. Schijn van Geestelickheijt) ginck hem in sijn versiertheijt bewelven ende... wilde doer sijn eijgen verdiensten ten hemel raeken, Gr.Hel 839 [ca 1564].
Versijck, zn. Zie MNW i.v. Versijc.
[pagina 477]
Doorgaans in de bet. verdriet, narigheid, ellende (niet ‘gevaar’, zoals Verdam in de ban van kil. opgeeft) en dan in de 16e eeuw, ook bij de rederijkers, zeer productief. In de éénmaal aangetroffen verbinding versijck stallen naar het schijnt echter eerder vernedering, belediging, zie onder Stallen (I).
Versijckelijck, verzijckelic, bn., bw. Van versijcken of versijck. 1) (Ver)zuchtend. ‖ Zyne hongherighe ziele / in pyne verzyckelick, Verl. Z. II, 594 [1583]. 2) Smartelijk, ellendig. ‖ Sy (t.w. Eva) brocht spreken nayen screyen alteenen dus moeten sij somtijt leuen versijkelick, St 1, 40 [vóór 1524]; Deeuwyghe doot vul pynen verzijckelic, Gentse Sp. 274 [1539]; De uutstortinghe dyns bloets (t.w. van Christus) // int lyden verzyckelick, H. Sacr. 592 [1571]; Och Knaghende conscientie / vol lydens versijckelijck, Zeven Sp. Bermh. S ij^v [1591]. 3) Ellendig, armelijk, schamel. ‖ Dese maeltyt (t.w. van Christus met Zijn jongeren) blyckelick en schint niet ghelyckelick, // maer heel verzyckelick byder maeltyt ryckelick // assueri // int anzien // bloot, H.Sacr. 342 [1571]. 4) Ellendig, afschuwelijk. ‖ Zijn ze (t.w. Tyrus, Sidon en Capharnaüm) niet tot schanden door 't misbruik verzijkelijk? Roerende v. Meest Al 753 [ca 1564?].
Versij[c]kelijcheyt, zn. Van versijckelijc. Droefheid. ‖ Myds dat lijden met sijnder practijckelijcheyt mij tonder hielt / soe bleef versij[c]kelijcheyt yn mijn versamen, de roovere 354 [3e kw. 15e e.].
Versijckenisse, verzijckenisse, zn. Van versijcken. Verdriet, smart. ‖ Waert dat mijn vader wiste / Dat ick dus gae in mans ghelijckenisse / Tware zijnder herten een verzijckenisse, Sp. d. M. 3175 [beg. 16e e.]; Hy heeft Alcumena met synder practijckenisse Verkracht 't haerder versijckenisse, H.d.Am. Q 6^v [m. 16e e.].
Versij[c]ker, zn. Van versijcken. Sukkel, tobber, sloeber. ‖ Sij gaent al opcoopen, En smackkent met hoopen op scueren, op spijckers, En jaegent dan op als loose practijckers, En wij, arme versij[c]kers, moetent ontgelden, Tcooren 787 [1565].
Versijen, ww. Zie MNW i.v. Versiën. Hem versijen, uitdrogen, vergaan? ‖ Als een desolaet ick mijn schier versije, omdat ick tmaeger moet eeten en hij het vet, S.Stadt 446 [ca 1535].
Versysen, ww. Zie Vercheinsen.
Versimpelen, ww. Van simpel. 1) Stemmig, zedig, ingetogen maken. ‖ B.: Ick ben begheerte van hoocheden V.: Ende ick vreese voor schande / Die alle reyn maechdekens versimpelt, Sp. d. M. 149 [beg. 16e e.]. 2) In ‘simpelheit’ (grofheid) overtreffen. ‖ Hue sydy dus ruyt, lieve Charon; wie sal u versimpelen! Charon 394 [1551].
Versinghelen, ww. Van versinghen (zie MNW i.v. Versingen, 1e art.). Verzengen, verschroeien, verbranden (vg. kil.: Ver-singhelen.j.ver-sengen. Adurere). ‖ Daer zal uwen coniam noch om versinghelen, crul, Dronckaert 239 [2e kw. 16e e.].
Versinlijck, bn., bw. Zie MNW i.v. Versinnelike. 1) Verstandig, weloverdacht, weloverwogen? Of duidelijk? ‖ Opent uwen druck / weest dies beghinlijck Met woorden versinlijck // wilten ontdecken, Antw. Sp. Nn iij [1561]. 2) Minnelijk, uit liefde. ‖ Minlick // versinlick // verstaet den aert Haeltmet // betaeltmet // ghedout ghehoopt, de roovere 401 [3e kw. 15e e.]; Gaen wy tot mijnen broedere seer versinlijck, Haagsp. 1 iiij^v [1561]. Opm. De bet. zorgvuldig in de vert. (door een rederijker?) van Olivier de la Marche, L'estat de la maison du duc de Bourgogne, dict le Hardy, aang. in MNW i.v. Versinnelike uit Matth. Anal. 1, 308 [eind 15e e.?], ook bij a. bijns, N.Ref. 98, d, 6 [1525]: ‘Ic bidde u lief, hier op versinlijc sint’.
Versinnen, ww. Zie MNW i.v. A. Bedr. - 1) Leiden, besturen, regeren? ‖ Bouen dominacien eerlicx winnen Bouen potestaten elc lant versinnen, St 2, 21 [vóór 1524]; Schepper, eeuwige wysheyt, die al wat wesen heeft versint, Bruyne 2, 173 [1567]. 2) Scheppen? ‖ Als mennen in oetmoedeger wise Ter erden sal dragen, suver geminde, Salmen u vor gaen met desen rise Na sijn bevel, diet al versinde, Sev. Bl. 429 [ca 1450]. 3) Indien in de aanh. niet corrupt, dan blijkens het verband bedriegen. ‖ Troylus die dickwils is gheweest versonnen van breseda ende ghebrocht in sneuen, St 1, 232 [vóór 1524]. B. Onz. - Tot inkeer komen (van), berouw hebben (over), afzweren? ‖ Jont my genade & tyt om versinnen van alle
[pagina 478]
myn misdaden groot & smal, Bruyne 3, 9 [2e h. 16e e.].
Versinninge, verzinnynghe, zn. Zie MNW i.v., 1e art. 1) Inzicht, begrip. ‖ Gij en hoorde noijt sulcke namen spellen, Als sij hebben, om claere versinninge, Voorleden Tijt 500 [eind 16e e.?]. - Hebt dies versinnynghe, denk daaraan, weet dat wel. ‖ Den rycken dient vry eenen pennync min. Daer licht bate jn / hebt dies versinnynghe Meer dan jn de aerme, everaert 60 [1511]. 2) Mening, bedoeling. ‖ Dies willic nv / met goeder verzinnynghe Om een beghinnynghe / vut steken te puente Myn banniere van Houder Ghewuente, everaert 8 [1509]; Suuel melc by goeder verzinnynghe Om scrychs jnnynghe / zy te cranckene bestaen, ald. 219 [1528?]. 3) Bedoeling, betekenis, zin. ‖ Syt lydtsaemich. Dits de verzinnynghe Vander helle jn dhandt een lettere, everaert 279 [1530].
Versinnisse, zn. Van versinnen. Kennis, inzicht, verstand, begrip. ‖ Jaechtse met soete woorden voorts duere om te crijgen menschelijcke versinnisse, Proetus Abantus 720 [vóór 1589]. - Versinnisse gheven (c. gen.), inlichten over. ‖ Wat is u? gheeft my dies versinnisse, Sp. d. M. 2718 [beg. 16e e.].
Versinsele, verzin(s)sele, verzintsele, zn. Van versinnen. 1) Bezinning, verstand, inzicht? ‖ Cupido is blint, en door verblintsele Doet hy d'Amoureusen dolen vroech en late, Godt jon v 'tverzintsele voor d'onderwintsele, Zoo dat ghy in liefden al Houdt middelmate, H.d.Am. Gg 2^v [m. 16e e.]. 2) Overlegging; - versinsele maken, nemen, overwegen, bedenken, ter harte nemen. ‖ God alder goetheyts beghinsele, Vader der troostijnghen, neimt verzinsele, Ende alder bermhertigheyt, Gentse Sp. 171 [1539]; Soe waert tijt, dat ic maecte goet versinsele, In wat manieren dat ic zou aenleggen, Goemoete 281 [eind 16e e.?]. 3) (Gunstige) beschikking? ‖ O Iupiter ... // My onghestelde gheeft ghewinssele en versinssele // Dat Narcissus krijghe d'omrinssele en 't beminssele, H.d.Am. K 8 [m. 16e e.].
Verslach, zn. Zie MNW i.v. Jan verslach spelen, verstoppen, verduisteren (vg. plant.: verslach spelen, prendre en cachette, surripere, occulte aliquid condere, suffurari, intervertere). ‖ P.: Bevroeydy niet... waer om d'erfgenamen so byden siecken blyuen. O.: Jae waer om doch? P.: Jgo van vare / oft daer yemant speelde Jan verslach, Zeven Sp. Bermh. N vij [1591].
Verslapen, ww. Zie MNW i.v., 2e art. In de aanh. naar het schijnt vermijden, nalaten. ‖ Te vele vocabelen, moedt ghy oock verslapen, cast., C. v. R. 36 [1548]. Opm. Vg. Verslapijnghe.
Verslapijnghe, zn. Van verslapen (zie ald.). Slordigheid, onvolkomenheid? ‖ En steld niet vergheefs in u doctrine, Vald oock niet te curt, schuud zulcke verslapijnghe, cast., C. v. R. 17 [1548].
Verslijnghen, ww. Zie Verslinghen.
Verslijten, ww. Zie MNW i.v. Versliten. ‘Gebruiken’, beslapen. ‖ Noch heift hy hem / vermeten heere Jn een jaer en wordic / van hem versleten zeere Nochtan dat hy van nathueren / vierich es, everaert 45 [1512].
Verslijter, verslyttere, zn. Van verslijten. 1) Die verzwelgt, verteert. ‖ Die grote corenbijters, Die niet en sijn dan verslijters Van tvleijs en bloet van die scamele gemeent, Tcooren 704 [1565]. 2) Een verslyttere zyn (c. gen.), omschr. van verslytten, in de bet. haten (?). ‖ Wel ghesellen die myns zyt een verslyttere... Wats hu verzieren? everaert 269 [1530].
Verslinden, ww. Zie MNW i.v.? Of wisselvorm van verslingen, eig. wegslingeren en v.v. verwerpen? Afbreken, critiseren? Afkeuren, verwerpen? ‖ Nochtans weet ic wel... Datmer sal vinden ... Die minen aerbeid sullen verslinden Segghende: wat wild hy hem onderwinden? Hy en heeft niet al gheseid dat dees const ancleeft, cast., C. v. R. 249 [1548].
Verslinderen, ww. Rijmvariatie van verslinden? Verslinden. ‖ Doesb. 233 [vóór 1528]; Gentse Sp. 111 [1539]; a. bijns 440 [ca 1540]. Opm. Nog bij wolsschaten, De Doodt vermaskert 265 [1654], aang. d. De Jager, Freq. 2, 543.
Verslinghen verslijnghen, ww. Bijvorm van verslinden (vg. voor de wisseling van nd en ng MNW i.v. Slinden, 2e art., WNT i.v. Slinderen (I). - N.B. Aan de echtheid van het freq. verslingeren in Nat.Bl. IV, 289, aang. in MNW i.v. *Verslingen, behoeft niet meer te worden getwijfeld. Verslinden. ‖ Ende heeft haer liever
[pagina 479]
van die vreeselicke golven der zee laten verslinghen dan dat haer lichame soude ontsuyvert werden, vaernewijck, aang. door oudemans i.v. Verslinghen (ca 1568]. -In de aanh. naar het schijnt toetakelen (Of verstrikken, verschalken? Dan wel niet hetz. ww.). ‖ Als ic van den vyant becuert zijnde, Die als een leeu my ommerijnghen can, My hebbe daerlic laten verslijnghen dan Duer vulbrijnghen van zynen heessche boos, Gentse Sp. 282 [1539].
Verslissen, ww. Van slissen. (Overdadig) verbruiken. ‖ Wat hebdy spijs verslist en onnuttelijck verslonnen, Rott. Sp. H vij [1561].
Verslueren, ww. Corrupt voor verstueren, verstoren? Slap, krachteloos worden? Of te niet gaan? ‖ Mijn zenuwen die crimpen / mijn bloet vercout. Mijn oogen verduysteren / mijn tonghe vout. Mijn lijf versluert / mijn herte jaecht, Sp. d. M. 5394 [beg. 16e e.].
Versluysen, verslusen, ww. Zie MNW i.v. Verslusen. 1) Verstrikt, gevangen raken? ‖ Om de openbaerheyt / van uwe meshusen Te kennen te gheuen / daer ghy by abusen jnne zoudt verslusen / by onwetender daet, everaert 69 [1511]. 2) Verstopt, vol worden? Of ophouden, onderbreken? ‖ Silenus tvoesterkind vanden Museen, Ter eeren de ix. Nymphen en de drie gratien, Dranck xij. croesen in, zonder verslusen, cast., C. v. R. 186 [1548]. 3) Ophouden, verdwijnen. ‖ Lieten wy dees questie solueren iet Naer haerlieder bediet // ons vruecht sou versluysen, Antw.Sp. S iij^v [1561].
Versmachtere, zn. Van versmachten. Die ‘versmacht’ (versmoort, onderdrukt, doodt). ‖ Natueren versmachtere / wie sou hem halen? Want hy wilt versmalen // tgebruyck der Natueren / En met zijnder fortsen daer teghens labueren, Antw.Sp. bi [1561].
Versmachtigh, bn. Van versmachten. In het verderf stortend? ‖ Dat hy den goeden d'Hemel wil gheven, En de quaden int eeuwigh vuyr verdoemt versmachtigh, coornhert, T'roerspel 1749 [3e kw. 16e e.].
Versmacken, ww. Corrupt voor versmachten? Sterven? ‖ Ramp moet ghij hebben van boven tot onder, Al sout ghij versmacken (1. versmachten, vg. ald.* 173: ‘al sout ghij versmachten’), segt vuijle loeten, Goossen Taeijaert 453 [2e h. 16e e.?].
Versmadich, bn., bw. Zie MNW i.v. A. In actieve zin. - Versmadend, honend, minachtend, in de aanh. verachtend, hatend? ‖ Voor weldaet reene... veracht zy (t.w. de wereld) haer (t.w. Gods Kerk) // ter doot versmadich, Taruwegraen 204 [1581]. B. In passieve zin. - 1) Verachtelijk, afschuwelijk. ‖ O Lucifer, nijdich helsch geest, versmadich, Venijnich serpent, loos en verradich, a. bijns, N.Ref. 243, a, 5 [1526]; De zondare... in zonden hebbende oyt versmadigh Gheleift onghestadigh, Gentse Sp. 297 [1539]; Sathan // met alle zyne boose subdyten Christum / ende de zyne noch jnde versenen bijten dat es / veel lyden andoen versmadich, Taruwegraen 96 [1581] (zie ook ald. 1095, 1382, 1588). 2) Verwerpelijk. ‖ Och, ic ben versmadigh, God en verhoort gheen zondaers, Gentse Sp. 147 [1539]. Opm. Dez. bet. wrsch. ook in OVl. Lied. en Ged. 29, 81: ‘Dat ic als een versmadich niet ne vare int helsche vier’, door Verdam opgevat als halsstarrig (in actieve zin dus). 3) Ellendig, miserabel. ‖ S.: Wa noyt so beschytich S.: Wa noyt so versmadich, Zeven Sp. Bermh. L iiij^v [1591].
Versmadicheyt, versmaedicheijt, zn. Zie MNW i.v. Versmadicheit. Verachting (vg. Teuth.: versmadicheit, spernacitas). ‖ Aensiet ons mensche[n] sonder versmaedicheijt, Appelboom 186 [1e kw. 16e e.?]; Van puerder wreetheyt gheregiert vol alder versmadicheyt, Doesb. 78 [vóór 1528]. - In versmadicheyt houden, verachten.‖ Alle die myn ghebooden houden inne versmadicheyt u ooghe en zalse niet sparen in eenighen vrede, Judich 304 [1577].
Versmaet, zn. Van versmaden. Versmaet hebben van, verworpen worden door. ‖ Hy en heeft van Gode gheen versmaet, de roovere 256 [3e kw. 15e e.]. - Der hellen versmaet, de (afschuwelijke) hel. ‖ In eeuwyghen mortorye Ghewoont hadde bin der hellen versmade Mijn ziele, ha u grondelooze ghenade My niet gheholpen, Gentse Sp. 296 [1539].
Versmayen, ww. Zie MNW i.v. Versmaden? Verminderen? Vergaan? Of tegenstaan? ‖ En dede gesontheyt, vruecht sou versmayen, Doesb. 87 [vóór 1528].
Versmalen, versmallen, ww. Zie MNW i.v., 1e art. A. Onz. - Verminderen, achteruitgaan.
[pagina 480]
‖ Onze inlandige steden, die in weelden plagen te rijzen, Die nu in't verijzen heel versmallen, Roerende v. Meest Al 765 [ca 1564?]; V macht en v ryck / sal doer haer noch versmallen, Deenv. Mensch 603 [2e h. 16e e.]; Godt sal ock genesen // oft laten versmalen pest / dieren tyt / en orlochse qualen, Bel. v. Sam. 1637 [eind 16e e.?]. B. Wederk. - Kleinmoedig, mismoedig worden? ‖ Overslagen herten / v toch niet en versmaelt v schult wert betaelt, Deenv. Mensch 555 [2e h. 16e e.]. Opm. Vg. bredero, St. Ridder 221: Komt af, komt af, ay lieve daalt! Eer mijn hartje zich versmaalt, En na wat anders taalt.
Versmeren, ww. Zie MNW i.v. Verbrassen (vg. kil.: Ver-smeren... Abligurire). ‖ Hier om moetment Qualick vergaren / dit zijn die saken Om dat nu ghewoonte is / dus qualijck te versmeren, Zeven Sp. Bermh. E iij^v [1591]. Opm. Nog bij visscher, Brabb., aang. d. oudemans i.v. Versmeeren.
Versmetsen, ww. Van smetsen. Verbrassen. ‖ Die vier guldens die zijn voor mijn ghelach En den eenen schenck ick u om drincken, Die rest sullen wy versmetsen vanden daghe, crul, Heynken 15 [ca 1540?].
Versmyten, ww. Zie * Versnyten.
Versmooken, ww. Van smooken. Eig. roken, in de rook hangen, zetten? In de aanh. naar het schijnt fig. toegepast in de bet. te pakken nemen. ‖ Soudy dusken ruvel (versta: sukkel) // groen // niet derven versmooken // oick, Deenv. Mensch 120 [2e h. 16e e.].
Versmuucken, ww. Van smuucken (zie Smuycken (II)?). Verduisteren, verbergen? ‖ Zoo zijn zy ooc den zin van my versmuuckende, Die Gods ghenade van my (t.w. de Wet) niet wt en scheyden, Gentse Sp. 149 [1539].
Versnaercken, ww. Zie Versnercken.
Versnaren, ww. Van snaren, drinken (zie Snaren)? Verbrassen? ‖ Den bucht verhaert // tis al versnaert, Antw.Sp. Eff iij^v [1561].
Versnauwen, versnouwen, ww. Van snauwen (vg. Snouwen (I). ‘Verhappen’, ophappen, opeten en v.v. fig. in het verderf storten? ‖ Ons machs ghedincken / dat ons Mars in sijn clauwen Hadde gheschorst / die ons wel meynde versnauwen Goet en moet verslinden / iae tvleesch totten beenen, Antw.Sp. Rrr iiij [1561]; G.: Thaenken is verschout! E.: Dats duer v assistentie! G.: Ghy hebt hem versnout! Con.Balth. 735 [1591]. Opm. Vg. Snouwen (I).
Versneercken, ww. Zie Versnercken.
Versnelscap, zn. Van versnellen. Spoed. ‖ Scyckt u / ende zidt // nedere An dese tafele / ende dat gherynghe met versnelscap, Verl.Z. I, 959 [1583].
Versnercken, versnaercken, versneercken, versnurcken, ww. Van snercken. A. Bedr. - 1) Overdonderen (vg. kil.: Ver-snorcken. Protelare, obruere minis, iactantia, &c.), van zijn stuk brengen; verslaan, doen wijken. ‖ Wats hier, Schriftuerlic, wilt my versnaercken, Met der waerheyt? al moet ic nu wijcken, Alst past ic zal noch mijn curen doen blijcken, Gentse Sp. 172 [1539]; Meent ghy u leven also bij mijn te verslijten En met een quaet hooft (meent) mij te versnercken Door u quaede wercken, Lijsgen en Lichthart 97 [2e h. 16e e.]. Opm. Vg. de bet. ‘afsnauwen’ in Schyn-heyligh bl. 20 [beg. 17e e.], aang. door oudemans i.v. Versnerken. 2) Overtroeven. ‖ Hoe gaan nu deze vrijers Stroken en pronken... Elk wil nu den ander versnerken, Roerende v. Meest Al 238 [ca 1564?]; Den duvel wil hier den nicker versnercken, Saeyere 505 [2e h. 16e e.]. 3) Overweldigen, overmannen, buiten gevecht stellen. ‖ Op den vechtenden Valerius hoofd, Een raue sat, vul abuselicker weercken. Die Gallum sinen viand coeste versneercken Vechtende partiëlic als die haer crachtich pynde, cast., C. v. R. 238 [1548]. 4) Te pakken krijgen, verschalken. ‖ Wy (t.w. de zinnekens) sullen de mensche noch wel versnurcken, Antw.Sp. Ll i^v [1561]. B. Onz. - Verbranden, vergaan. ‖ Leyt (corrupt?) dat ghy int helsghe vier moegt versnercken, Trudo 339 [ca 1550].
* Versnyten, ww. Corrupt voor versmyten? Doden (vg. kil.: Versmijten.j.verslaen)? ‖ Hiermede wy strycken schuwende tverzycken // van desen Israelyten die ons zoucken te versnyten, Judich 799 [1577].
Versnoden, ww. Zie MNW i.v. A. Bedr. - 1) Zedelijk verlagen. ‖ Doer goet onderwijs sietmen versterven alderley godtloosheyt / die die mensch versnoon, Geb.Joh.Bapt. 308 [1578].
[pagina 481]
2) Niet om versnoden, allerverachtelijkst, allerafschuwelijkst. ‖ Duechdelijc beroemen en is niet om versnoden, B.d. Scr. 30 [1539]. Opm. Vg. hooft, aang. door oudemans i.v. Versnooden, 1e art.: ‘Mijn quaedt, niet om versnooden, Wacht op een ander eyndt’. B. Onz. - Verminderen, achteruitgaan waardeloos worden (vg. kil.: Ver-snooden. Vilescere, euilescere). ‖ Ons conste versnoot. Want cleen ende groot / die ons hadden begheerrynghe Wysen ons voor by, everaert 172 [1527]; So zeere es de neerrynghe / nv versnoot, ald. 465 [1e h. 16e e.]. Opm. Nog bij coornhert 1, 527, 531, aang. door oudemans i.v. Versnooden.
Versnotten, ww. Van snot. Belust -, verzot -, verliefd raken. ‖ a. bijns, N.Ref. 170, b, 12 [1525]; Leenhof 601 [na 1531]; H.d.Am. Dd 1^v [m. 16e e.]. - Versnot, belust, verzot, verliefd (vg. kil.: ver-snot zijn op sijn boel. Perditè amarè, miserè amare: deperire amore). ‖ a. bijns, N.Ref. 137, b, 15 [1525], 217, d, 2 [1526], 234, b, 14 [1e kw. 16e e.]; a. bijns 242 [ca 1540]; H.d.Am. Ee 5 [m. 16e e.]; Bruyne 3, 141 [1556].
Versnouwen, ww. Zie Versnauwen.
Versnurcken, ww. Zie Versnercken.
Versockelen, versoeckelen, ww. Zie MNW i.v. Versuckelen. Met minachting behandelen; achteruitzetten. ‖ Ick legghe hier in muten, Versockelt, vermost, als ghi mi siet, Vertast, vervuylt, Elckerlyc 361 [ca 1490?]; (Der steden Hoofden) De welcke dicwils... Van dwanckelbaer volck versoeckelt seere / (Sonder acht heurder deucht) sijn tonder gheresen / Verstooten / verworpen, Antw.Sp. Bbb iiij [1561].
Versoeten, ww. Zie Verzoeten.
Versoetenisse, zn. Zie Verzoetenesse.
Versoetsele, zn. Zie Verzoetsele.
Versolaceren, versolazeren, ww. Zie MNW i.v. Versolaseren. Zich vermaken, ontspannen; zich verheugen. ‖ cast., Pyr. B vij [ca 1530]; H.d.Am. C 5, G 2, Ee 4^v [m. 16e e.]; Antw. Sp. I i [1561]. - Zelfst. gebruikt: vreugde. ‖ H.d.Am. Aa 8 [m. 16e e.]. Opm. Het wederk. gebruik (in MNW i.v. Versolaseren, sub bet. II opgetekend uit enkele laat-15e-eeuwse prozateksten) ook in H.d.Am. Z 7^v [m. 16e e.].
Versonnen, ww. Zie MNW i.v. Versoenen. Hem versonnen van, een einde maken aan? ‖ Nu sullen wij ons van rouwe versonnen // blij, Sotslach 311 [ca 1550].
Versopen ww. Van sopen (bijvorm of rijmvervorming van soppen?)? Of corrupt voor verdopen? In een vloeistof drenken? Opnieuw dopen? ‖ Hij stont al versch men dorst hem niet versopen (× dropen), St 2, 152 [vóór 1524].
Versouten, ww. Zie MNW i.v. Verachten, verwerpen, vervloeken? ‖ Wildij mijn blameeren ick salt op een ent// staeken en soo wen legent raeken // dat elck v wel versouten // mach, Deenw. Mensch 128 [2e h. 16e e.].
Verspachieren, ww. Zie MNW i.v. Hem verspachieren, wandelen. ‖ Willen wij ons niet gaen verspachieren, V. Vroede 273 [eind 15e e.].
Verspaden, verspaeden, ww. Zie MNW i.v. 1) Aarzelen; - sonder verspaeden, voorzeker, waarlijk. ‖ Ick, Coren, ben tvoetsel sonder verspaeden, Daer smenschen geslacht meest moet bij leven, Tcooren 99 [1565]. 2) Vertragen, uitstellen; - sonder verspaeden, terstond, onmiddellijk. ‖ Laet ons gaen binnen sonder verspaeden, Tcooren 257 [1565] (zie ook ald. 1027]; Daer most een goe raet tegen sijn verwrect secreet en bedect // sonder eenich verspaeden, Red. en Nat. 338 [2e h. 16e e.]. 3) Wegdoen, uitbannen. ‖ Och hoochwerdighe Coninck wilt druck verspaden! Con. Balth. 535 [1591].
Verspaken, ww. Zie MNW i.v. Uitdrogen, doen verdorren. ‖ Den Hooghen Wynt / by droochten verspaect De eerde / ende neimpt / huer zoete vuchticheyt, everaert 96 [1525]; Dijn Vlammich ghebroey myn jeucht verspaect, cast., Pyr. B iij^v [ca 1530].
Verspien, ww. Zie MNW i.v. 1) Overvallen? ‖ Doe Oorlog hem zo forcelijk gink bereien Met starke armeien om mijn (t.w. Pais) te verspien, Doe most ik vlien, Meest Al 538 [1559]; Daarom zullen u nog overvallen menigen kwaan, Die u zullen beschaan en haastig verspien, Roerende v. Meest Al 781 [ca 1564?]. 2) Boeien, bekoren, vangen? ‖ Menich droevich hert wordt van ons (t.w. Leughen en Verkeerde leeringhe) verspiet, Rott. Sp. K v [1561]; O schijn van deuchden doer v valsch onthiet vertet al verspiet // mannen en vrouwen, Deenv. Mensch 592 [2e h. 16e e.].

[pagina 482]
Verspinnen, ww. Zie MNW i.v. Anders spinnen. ‖ Hout op dat werck / tware goet versponnen (versta: het zou goed zijn het anders te spinnen, d.w.z. het anders te zeggen, men behoorde het omgekeerde staande te houden?) Sp. d. M. 4446 [beg. 16e e.].
Verspringen, ww. Zie MNW i.v. A. Bedr. - 't Verspringen, aan lagerwal raken, ondergaan? ‖ Wilt dus verquaen, wij moetent verspringen; Ons winning is te cleijn, alsmer op let, Tcooren 380 [1565]. B. Wederk. - Zijn boekje te buiten gaan? ‖ Dan sal hy syn engelen / daer selfs toe bringen die tgoe saet vuijt het oncruyt dan sullen sceyden niemand anders est belast off hy sou hem verspringen sulks aen te vaerden, Saeyere 1064 [2e h. 16e e.].
Verstallen, ww. Van stallen. Uitstellen; - sonder eenich verstallen, onverwijld. ‖ Dus bidden wy vriendelick, Sonder eenich verstallen, Brenct ons by Hem om te hooren ons besluyt, Minnevaer 394 [1583].
Verstandelijnghe, bw. Van verstant. Verstandig. ‖ Beseft verstandelijnghe Hier an mijn handelijnghe, cast., C. v. R. 50 [1548].
Verstant, zn. Zie MNW i.v. 1) Juiste opvatting, begrip, inzicht; portée, strekking. ‖ Coopman kyct dat brieuekin ende leist. Tverstant van dien pynt / jnwendich te speeckene, everaert 113 [1513]; Opdat ghi sout smakende sijn tverstant van dyen, ghistele, Ant...? [1555] (vg. ald.* ‘tverstant van mijn profeteringhe’); Ghy en hebt noch 'tverstant van onse meening / niet, Rott.Sp. N vj^v [1561]; Tverstant als die vroede int herte prent, Werelt bevechten 922 [2e h. 16e e.]. - In de aanhh. nadert de bet. tot reden, grond. ‖ Ik ga't ook overpeizen (t.w. waarom men elk jaar naar Jeruzalem trekt) Maar 'tverstand, eilaas, wil in mijn niet rijzen, Jezus o.d. leraers 134 [vóór 1580]; Ontsluyt het verstant van desen keest! Letter en Geest 158 [eind 16e e.?]. - In de aanh. wijs, verstandig mens. ‖ Oorconde alle wyse gheestighe verstanden, H.Sacr. 69 [1571]. 2) Geestelijke zin, (geestelijke) uitlegging, toepassing (vg. de met anagoge en allegoria weergegeven bett. in Teuth. i.v. Verstant). ‖ Salomon... dats in onse tale goet Conync van payse / jnt verstant den persoon Van Christus Gods zuene, everaert 315 [1529]; Ghy moet verthooghen Den conync / de Condicien / tverstant Van onsen presente, ald. 455 [1530]. - Ten verstande slaen, uitleggen, toepassen. ‖ Dit (t.w. de wranghen) zyn wy ten verstande slaende Vande menichfuldeghe / gracien van duechden Die Maria... hebben verchiert, everaert 332 [1530]. Opm. Vg. de date slaen ten verstande, aang. i.v. Date (I), Opm. 3) Zaak waar het om gaat, (kern)probleem, kwestie. ‖ Maect de quittancie / pynt verstant (1. tverstant?) te bussene // Vander quytscildynghe, everaert 112 [1513]; Hy can emmer syn eygen kindren niet missaecken als hij tverstant van mij begrepen // heeft, O.L.H. Minnevaer 107 [ca 1550]; Laet ons 'tverstandt hier zijn ontbonden // ras, Rott.Sp. N 1^v [1561]. 4) Bepaalde zaak, zo juist gesproken woord of gedane uitspraak. ‖ Anden ryckenlicht de meeste winnynghe. Sverstants jnnynghe / es goet om bevaten, everaert 61 [1511]; Nimmermeer en hebdy genoch, grypt wel tverstant, Trauwe 174 [1595?] (zie ook ald. 1042). Opm. Vg. tverstant wilt vaten, enz., aang. i.v. Vaten, sub bet. 2). 5) In de aanh. wilsbeschikking, bedoeling, gedachte? ‖ Datmen in alle landen mach weten uwe (t.w. Gods) verstanden dat ghyse te nieten brinckt ... die u hebben mespresen, Judich 1570 [1577]. 6) In de aanh. naar het schijnt nog slechts dienend ter omschrijving: abeets verstant, abc, alfabet. ‖ (Karel de Grote) Die alsoo vele solemne kloosters stichte / Alsser letters sijn in d'abeets verstant, cast., Bal. A 8^v [1521].
Verstecken, ww. Zie MNW i.v. Versteken. Achteruitzetten? Beroven van (het recht van) voorrang? De baas zijn? ‖ L.: Neen, ghy moet voor spreken. B.: Neen, ghy, dies hem versteet. L.: Sou ick u verstecken? B.: Salt aen u ghebreken? Trudo 567 [ca 1550].
Verstect, bn. Van *verstecken (van stecken, in iets steken of vastzitten, zie MNW i.v.)? Of (liever) corrupt voor vergect? Verzot.‖ Thedeus (1. thedens, het heidens) volck doen op de beelden verstect // was, Prochiaen 2033 [ca 1540].
Versteenen ww. Zie MNW i.v. Verstenen.
[pagina 483]
1) Zich verharden. ‖ En laet u herte soo niet versteenen, Sev. Bl. 523 [ca 1450]; Meer dan te voren dat si versteenen In onbetamelike sonden horribile, Mar.v.N. 774 [ca 1500]; Doet aen den niewen mensche, wilt niet versteenen, a. bijns, N. Ref. 91, d, 6 [1e kw. 16e e.]. 2) Duurzaam worden? ‖ Daer man en wyf in liefden vereent sijn... En alle ghenuechte in hen versteent sijn, St 1, 183 [vóór 1524].
Versteente, zn. Van versteenen. Versteendheid, hardvochtigheid? ‖ Hij vreest niet, wat hij duet, dier is int versteente, niet peisende dat den quaedoender sal werden verwaeten, S.Stadt 855 [ca 1535].
Versteynich, bn. Van versteynen. Hard (als steen); ruw, ongevoelig. ‖ V ghepeys is zoo onreynich, Dorper, luxurieus, versteynich, H.d.Am. K 2 [m. 16e e.].
Verstekelic, bn. Van versteken. Verachtelijk, afschuwelijk? ‖ Die (t.w. de harde steen ‘van mynen onbrekelic’) ghelyct dese hardtneckeghe / verstekelic Wiens opynie van quaeder malicie ... Niet ghebreken en can, everaert 514 [1533].
Versteken, ww. Zie MNW i.v. Met betr. tot tijd: verloren laten gaan. ‖ Den tijt present en wilt niet versteken, Vad. Mus. 4, 120 [2e h. 15e e.].
Versteker(e), zn. Van versteken. In de aanh. blijkens het verband: die dwaelt of die (God Zijn eer) onthoudt. ‖ So en mogen wy dan ons herte nieuwers nastueren Dan tot God, oft wy sullen als Goddeloose verstekers debben, Prochiaen 756 [ca 1540]. Opm. Ook in de volgende omschreven vormen: -a. (Een) verstekere zijn (c. gen.), 1^o een afkeer hebben van. ‖ Ghy sult hu wachten / van rampen en vloucken nauwe Vp dat hu man / niet en zy huwes verstekere zeere, everaert 49 [1512]; - 2^o verstoten. ‖ Sou hi u alleene laten, de schoonste der wyven, So langhe? My twijfelt hy is uws verstekere, B.d.Scr. 16 [1539]; - 3^o die verdrijft, doet verdwijnen. ‖ Merct doch wie hier is, Die der ghenuechten is een verstekere, H.d.Am. G 7^v [m. 16e e.]. - b. Een verstekere werden, gaan bestrijden of verwerpen, uitbannen, wegdoen. ‖ Ghy weit wat hem jnt leven noost. Doet dat hyt worde een verstekere, everaert 252 [1530]. - c. Een verstekere blyuen, blijven verstoten. ‖ Of jc hu omden coste diende Sout ghy my blyuen / een verstekere vast? everaert 289 [1529].
Verstelt, bn. Van verstellen (zie MNW i.v.). Verstelt (sijn), blijven(de) steken (vg. kil.: Verstelt zijn int slijck. Haerere in luto, insidere luto, inhaerere coeno: implicari; haesitare, neque posse progredi; vg. ook schuerm. en de bo i.v. Verstellen). ‖ Waghenaers die dickent maken haer badt In diepe straten met laste verstelt, de roovere 403 [3e kw. 15e e.]; Het is niet goed versteld te syne, Of te langhe blijfuen op een doctrine, cast., C. v. R. 75 [1548].
Verstercken, ww. Zie MNW i.v.? Of (in b en/of c, zie ben.) bijvorm van verstrecken? Het ww. komt enkele malen in St in het rijm voor in van elders niet bekende bett., t.w. - a. winnen, verwerven. ‖ De sondaer en sal gheen salicheit verstercken, St 2, 56 [vóór 1524]; - b. maken, spelen. ‖ Sy en dragense (t.w. bellen) niet allen die den sot verstercken, ald. 2, 61; - c. sonder verstercken, zonder mankeren, beslist, zeker. ‖ Est dat ghi niet en ghelooft leeck of clercken ghi selt in sonden vallen sonder verstercken, ald. 1, 108.
Verstercklijck, bn. Van verstercken. Versterkend. ‖ Ons verstercklijck / stercken / zal u noch een lust / wesen, Rott.Sp. G viij [1561].
Verstieven, ww. Bijvorm van verstuiven. Verstuiven; vergaan. ‖ Mijn liefde en sal niet verstieven (× clieven), a. bijns, N.Ref. 122, a, 6 [1e kw. 16e e.].
Verstijf, zn. Zie MNW i.v. Versterking, hulp, steun, nut, voordeel. ‖ Ick bender so inne beroert dat ic mi saen Ouergheuen soude, met siele, met liue, Ende roepen alle duuels te mijnen verstiue, Mar.v.N. 416 [ca 1500]; Dit waren al doctueren / jnt goddelic werc Pylaren sterc / grootelic ten verstyue Vanden ghelooue, everaert 154 [1523] (zie ook ald. 281 [1530], 382 [1512], 551 [1538]); Wild nae mij spooren // twerd ... accordabelijcxt // tot uwen verstijve, Smenschen gheest 242 [ca 1560?].
Verstyfsele, zn. Van verstyven. Versterking, stut, steunsel. ‖ Vrienden bemindt / wilt my bewyssen De zeuenste balcke met huer verstyfsele, everaert 334 [1530].
Verstyvelic, bn. Van verstyven. Volhardend. ‖ Jn stranghe ghewercken / bouen andren verstyuelic Gheduerich ende vast, everaert 307 [1529]. Opm. Voov verstijvelijck sijn, zie Verstijren.

[pagina 484]
Verstijven, ww. Zie MNW i.v. Verstiven. A. Bedr. - 1) Sterken, bemoedigen. ‖ Elc bidde den Here met weerdicheyen, Dat ons sijn gracie wille verstiven, Sev. Bl. 1685 [ca 1450]; Al mach hy somtyts om tsyns (lees of versta tsins?) verstiuen temelycken claghen, St 1, 131 [vóór 1524]; U leering is mij een groot verstijven, Pir. en Th. 610 [1e kw. 16e e.?]; Al quame Cristus selue, om v (1. hun?) verstyuen... Wy souden hem lieuer vermoorden, Dwerck d. Apost. 1503 [1e h. 16e e.]; Dit hopick van verren tziene omme myn verstyuen, Reyne M. 1072 [ca 1575?]. - Ook in omschreven vorm: verstijuelijck sijn. ‖ Waere u verstijuen // ons niet verstijuelijck Wy bleuen in rouwen, de roovere 179 [3e kw. 15e e.]. - Een duechdich verstyuen in Vader Onse 917 [1577] versta men (met adj. pro gen. subst.) als ‘het versterken van deugd’. Opm. I. De bet. helpen, steunen, baten, inz. in materiële behoeften en noden (zie de aanhh. Invent. v. Brugge 4, 462 en Wap. Rogier 1390 in MNW i.v. Verstiven, sub bet. I, 2) wordt in de 16e eeuw voorn. nog in Noordned. teksten aangetroffen (o.a. S.Stadt 327 [ca 1535], B.d.Scr. 16 [1539], M.Bedr.Hart 10 [1577], Red.en Nat. 60 [2e h. 16e e.]. Opm. II. Onduidelijk is de bet. in Sev. Bl. 980 [ca 1450]: ‘Hi sal mi therte wel verfrayen, Dat ic tot hem, om een verstiven, In allen saken volstentich sal bliven’. Wellicht moeten we uitgaan van ‘vergroten, vermeerderen’, zoals in Sp.d.Sonden 10137 (zie MNW i.v. Verstiven, sub bet. I, 2), Eerste Bl. 1679 [ca 1440?] (hic? of versterken), Sev.Bl. 376 [ca 1450] (‘om haer lof verstiven’), a. bijns, N.Ref. 78, a, 8 [1e kw. 16e e.], everaert 219 [1528?], Gentse Sp. 199 [1539], Leckert., prol. 9 [1541] en nog in Bartas' Werken bl. 13 (zie oudemans i.v. Verstijven) en Vlaerd. Red., bij Van Hasselt op kil. [1617], i.c. vergroten, vermeerderen van Gods lof. 2) Verbeteren. - Niet om verstijvene, onverbeterlijk, allervoortreffelijkst. ‖ Wilt hooren, niet om verstijvene, Wat zotte boerde [ic] zal brijnghen voort, in Leendertz, Mnl. Dram. P. bl. 444 [eind 15e e.?]. 3) Bevestigen, vast doen staan. ‖ Ik, Paise, zal ook uw land In rusten en vrede alzo verstijven, Dat u niet zal ontbreken, Meest Al 821 [1559]. 4) Staande houden, verdedigen. ‖ So sijn nu der menschen tongen ontbonden ... Op dat sij haer dwalinge mochten verstijven, a. bijns 10 [1528]; Al soude men noch in onsen daghen Geerne verjagen, die de waerheit verstijven, Ten is niet nieu, ald. 27; Wit en swert scilt vele en eewelijc sal; Noch verder is Luther van God, ic wilt verstijven, ald. 81; Heb ik wat gedaan, ik mag 't verstijven Met mijn Koninks gebod, Meest Al 563 [1559] (N.B. De bet. nadert hier tot ‘verontschuldigen’). - In de aanh. zelfst. gebruikt naar het schijnt in de bet. juistheid. ‖ Hŭe wel mach hij cleyn betrouwen heten syn woorden betuygen / syns naems verstijven, O.L.H. Minnevaer 95 [ca 1550]. 5) Verklaren, zeggen. ‖ In der eewicheyt Gods woort staende blijft. Joheli verstijft dit int tweede cort: Op alle vleesch heb ic mijnen geest gestort, B.d. Scr. 35 [1539]; Blyckende daer by / ende dat crachtich jnt verstyven datse (t.w. de kerk) van god ghemaeckt es, Taruwegraen 553 [1581]; Hout daer, den eersten wyn / Eist hier datment scryft? De redene verstyft (versta: zeg dat eens!), Verl.Z. I, 991 [1583]. B. Onz. - Volharden, blijven. ‖ Schikt u vrij tevreen, ik (t.w. Diere Tijd) moet hier blijven En bij u verstijven met dees geschille Ter tijd ende wijl, dat Goods wille Dat anders op u zal verzien, Roerende v. Meest Al 451 [ca 1564?]; Die tharnas goodts aentrect / en daer in verstyft... sal van sijn vianden niet werden verdooft, Deenv.Mensch 1008 [2e h. 16e e.]; Wilt gij verstijven met die Schrift te moeien, Jezus o.d. leraers 844 [vóór 1580]; Wilt in dees deucht verstyven, Const-thoon.Juw. bl. 20 [1607]. C. Wederk. - Versterken. ‖ Met dezen drye dueghden zijt u verstyvende, Gentse Sp. 71 [1539].
Verstooren, ww. Zie Verstoren.
Verstooricheit, zn. Van *verstoorich of rechtstreeks van verstooren. Verstoordheid. ‖ Als roerickt, en draeghd my gheene inuidie, Wie u dit antreckt zijt zonder verstooricheit, cast., C. v. R. 86 [1548].
Verstoorte, zn. Van verstoren. Verstoordheid. ‖ Als Iob dezen troost van verren anzagh Daer hy te vooren was in zijn verstoorte, Vervlouckende den dagh van zijnder gheboorte, Hy zeyde, enz., Gentse Sp. 206 [1539].
Verstorberijnghe, zn. Van verstorberen. Verwarring, verstoring, beroering? ‖ Ghy waert weerdich eeuwigher verstorbe-
[pagina 485]
rijnghen, cast., Bal. P i (achter C. v. R., e.d. R'dam 1616) [1521].
Verstoren, verstooren, ww. Zie MNW i.v., 1e art. 1) Storen, hinderen. ‖ Wel, wie compt mij daer verstooren? Wadt, Goossen Taeijaert, wie heeft u nu uijtgejaecht? Goossen Taeijaert 285 [2e h. 16e e.?]. - Sonder enich verstoren, op volmaakt vreedzame, rustige, ordelijke wijze? ‖ (God tot Gabriël) Die (t.w. Maria) seldi, sonder enich verstoren, Vor my hier halen, Sev.Bl. 362 [ca 1450]. 2) Verjagen, verdrijven, verbannen? ‖ En hebben wy niet de meeste kaelge // geuanghen, Ende dander sullen wy wten lande verstoren, Dwerck d. Apost. 563 [1e h. 16e e.].
Verstotelick, bn. Van verstoten. Verwerpelijk, nietswaardig. ‖ Ach v selven verworpen verstotelick gans niet dan doottelick soo suldij godt behagen, Werelt bevechten 671 [2e h. 16e e.].
Verstouten, ww. Zie MNW. In boosheid overtreffen. ‖ Niemant v verstouten // mach // eij lelycke dieff // quaet, Deenv. Mensch 130 [2e h. 16e e.].
Verstra(e)ven, ww. Van stra(e)ven, straffen. Straffen; onder handen nemen. ‖ Oft myn man wiste / hoe zoude hy in vare wesen // Tjeghens moorghen / zo hy zal verstraeft zyn, everaert 46 [1512].
Verstranck, zn. Van verstrangen. Kwelling. ‖ 't Verschenen duchten stenen zuchten moet ic beginnen, Om dat 'tgriefs verstranck Liefs bevanck maken tempeest, H.d. Am. T 8 [m. 16e e.]. - Thuwen verstrange, tot Uw verdriet, spijt. ‖ Wy hopen eerlanc / thuwen verstrange dat ons blyde tydynghe sal ... commen, everaert 186 [1526].
Verstranden, ww. Van stranden. Elders heengaan. ‖ Ons saueconduijt heeft langer geen geluyt // wij moeten verstranden, Deenv. Mensch 992 [2e h. 16e e.]; Wy ... souden moeten verstranden op ander enden (versta: een andere oplossing moeten zoeken), Minnevaer 391 [1583].
Verstrangen, ww. Zie MNW i.v. - Voor de bett. A, 1 en 2, vg. Verstringen, bet. A, 3 en 4. A. Bedr. - 1) Benauwen, beangstigen. ‖ Gheen vrouwe voor v dwingt tsvyants verstrangen, de roovere 214 [3e kw. 15e e.] (hic? of sub bet. B, 2: razen, woeden?); Een dalderbooste weer om tvolc te verstrangen, in Leendertz, Mnl. Dram.P. bl. 468 [3e kw. 15e e.]; Ghy (t.w. de Dood) beromdet u zeere in twreedt verstranghen, Gentse Sp. 111 [1539] (hic? of sub bet. B, 2: razen, woeden?). - Inz. in zelfst. gebruik: a) Kommer, druk, verdriet, zwarigheid, ellende. ‖ v.d. dale, Wre 1136 [ca 1516]; Berv. Br. 55 [ca 1520]; St 2, 122 [vóór 1524]; Doesb. 36 [vóór 1528] (= Rederijkersged. 55, 17); crul, Dronckaert 165 [2e kw. 16e e.]; Gentse Sp. 126, 159 (hic? of overtreding, zonde?), 181 [1539]; cast., C. v. R. 121 [1548]; Trudo 15 [ca 1550]; H.d.Am. D 8^v, F 7^v, H 7 en pass. [m. 16e e.]; Rott.Sp. I viij^v, R vij [1561]; Meest Al 92, 363 [1559]; Tcooren 619 [1565]; Bruyne 2, 185 [1567], 3, 174 [2e h. 16e e.]; Verl.Z. I, 357 [1583]; Werelt bevechten 219 [2e h. 16e e.]; Ontr. Rentm. 1051 [1588?]; Con.Balth. 964 [1591]; Tcalf v. W. 380 [eind 16e e.?]. - Met verstrangen, op smartelijke wijze? ‖ (Christus is) onder de Wedt ghedaen // vp dat hij met verstranghen v zoude verlossen vut dese zware bedwanghen, Reyne M. 946 [ca 1575?]; Als aerme jnpe (1. jupe) // noope zal hy met verstranghen noch dickmael ontfanghen, Taruwegraen 1032 [1581]. Opm. Nog in Bartas' Werken bl. 269 (aang. door oudemans i.v. Verstrangen): ‘Dat hy met verstrangen, Schuyft in een doncker graf’ en bij j.v.d. noot, Olymp. 230 (uitg. Zaalberg, Olympia Epics p. 162): ‘Die noyt het suer en proefde med ver-stranghen’. - Sonder verstrangen, rustig, vrijmoedig, vrijelijk? ‖ Segt sonder verstrangen eens met gemoe, Hoe veel legdy ons jaerlicx van dees kinderen toe? Minnevaer 287 [1583]; Ick ben daer wel bekent / dus sonder verstrangen boodschapt van mijn / men sal u willecom hieten, Proetus Abantus 169 [vóór 1589]; So moocht ghij daer mede heen gaen dreggen, Aenhoort mijn seggen sonder verstrangen, Lijs en Jan Sul 311 [eind 16e e.?]. b) Kwelling; - 1^o door liefdesverlangen. ‖ Therte leydt ghevanghen tusschen twee mueren ... Duer (1. duert?) verstranghen / ghevangen / verhanghen, Aen eene diet al nempt in spele, Leuw. Bijdr. 4, 285 [beg. 16e e.]; Ten es gheen wonder claer Dat ghy naer my / met groot verstranghen haect. Jc weet wel dat lust / menich verlanghen maect, everaert 42 [1512] (hic, dus liefdesverlangen, begeerte? Of vurigheid, hevigheid?); Comt,
[pagina 486]
blust mijn verstranghen, Christenk. 559 [ca 1540]. - 2^o door verdriet in het alg. ‖ (Danes) In sdrucxs verstranghen sliep dicwil onsachte, a. bijns, N.Ref. 295, a, 4 [1e kw. 16e e.]; Al zouw ick cousen en mouwen vertaeren, Zoe en zal ick niet zijn in sdrucx verstrangen, Alit en Lijsbith 164 [eind 16e e.?]. Opm. Vg. de variant, naderend tot ‘drang, aandrang’ in Odyss. 1, fol. 82^v (aang. door oudemans i.v. Verstrangen): ‘Daer wies ick mijn handen, en badt Godt door noodlick verstranghen, Die sont my een zoete rust’. c) Binding, knelling, druk. ‖ Den bant des cloosters maect ons therte verert Wy bringhen v gelts by mit hopen ghescert seyde veel lollaerts doer sbants verstranghen, St 1, 112 [vóór 1524]; Dus en zijn wy niet meer onder des wets verstrangen, Prochiaen 734 [ca 1540]; (Christus heeft) Wech ghenomen / de wedt / met alle haren heeschs // zwaer, Zoo verre de zelve / met scriftelick verstranghen Waren bevanghen, Verl.Z. II, 693 [1583]. Opm. Vg. de neutrale bet. binding i.c. van de eed, in Belg.Mus. 3, 16 (aang. d. oudemans i.v. Verstranghen): ‘by eets verstrangen’. 2) Geweld aandoen, krenken; in 't ongeluk storten, verderven, verdoemen. ‖ Sy vreest die cleynicheyt: Daer nijders reyn hertekens mede verstrangen, Sp. d. M. 176 [beg. 16e e.]; Vileyns / beroemers / ergher dan dieve Die eerbaerheit conste ende vruecht verstrangen / Wensche ick... Den minnaers ter eeren / aen bomen gehangen, ald. 1131; Ic hope hy en zal ons niet verstranghen, Gentse Sp. 251 [1539]; Faelgyvouwers die thuycxken na den wint hanghen... Dese sullen die Werelt noch verstranghen, Trauwe 462 [1595?]. Opm. Vg. de bet. verschalken, vangen in Bartas' Werken bl. 33 (aang. d. oudemans i.v. Verstrangen): ‘om vogel, wilt of visch met listen te verstrangen’. - In zelfst. gebruik: overtreding, misdaad, zonde, boosheid. ‖ Hadde den conync tjeghen den keyser / niet ghesteken Tonrechte twelc een groot verstranghen was, everaert 551 [1538]; Duer Sverkeerts Zins crayen, die my hilt ghevanghen, Gheleyt in tverstranghen in verkeerde ganghen, Gentse Sp. 159 [1539] (hic? of ellende? of (betrokken op ‘in verkeerde ganghen’) ijver, volharding, verharding?). - Met (soms in) groot verstrangen, op misdadige, boze, afschuwelijke wijze? ‖ Ghij en sult giften noch gaven ontfanghen, met groot verstranghen / Ken wilt niet gedoogen, Gr. Hel 1031 [ca 1564]; Och te recht mach men maecken groote clacht daer sulcks werdt gewracht met groot verstrangen, Machabeen, in Hs. TMB, A, fol. 26^v [vóór 1590]; Herodes doodde de kinderen in groot verstrangen, Voorleden Tijt 595 [eind 16e e.?] (hic? of woede, razernij?). 3) In de verbinding niet om verstrangen, a) Allerhevigst, -wreedst, -verschrikkelijkst. ‖ Leuv. Bijdr. 4, 330 [beg. 16e e.]; a. bijns, N.Ref. 234, c, 3; 327, d, 11 [1e kw. 16e e.]; a. bijns 84 [1528], 307, 387, 458 [ca 1540]; everaert 457 [1530]; Prochiaen 984 [ca 1540]; Reyne M. 879 [ca 1575?]. - Hiertoe behoort ook everaert 67 [1511]: ‘Wye zoudse verstranghen?’ (versta: ze is allerfelst, allerverschrikkelijkst). De constructie wie machse of zoudse + inf. schijnt zich te hebben ontwikkeld uit of naast de verwante die men niet en mach + inf. die vrij vaak voorkomt naast niet om + inf. b) In de hoogste graad, hoogste mate. ‖ Eylacen, dat sietmen dagelijcx wel blijcken, Dat u wercken geheel Phariseeus zijn niet om verstrangen, Prochiaen 958 [ca 1540]. - Hiertoe behoort wellicht sonder eenich verstrangen, onovertroffen. ‖ In goodts oogen sijnse (t.w. Zacharias en Elizabeth) vroom sonder eenich verstrangen volcoomen rechtveerdich oick beij te saemen, Geb. Joh. Bapt. 378 [1578]. c) Onovertreffelijk, allerschoonst, allerheerlijkst. ‖ Aen eenen boom so sijn ghehanghen... Die schilden vanden ridders. niet om verstrangen, Dal s. Wederk. 498 [eind 15e e.?]; Met hem (t.w. Christus) int paradijs heift (de goede moordenaar) vruecht ontfanghen, Niet om verstranghen, Gentse Sp. 346 [1539]. 4) In de aanh. naar het schijnt doorstaan, uithouden. ‖ Hoe sal ict verstranghen, hoe sal ict maken, so groot verlanghen heb ic om smaken dijn suete woordekens onuersuerlic, Doesb. 60 [vóór 1528]. B. Onz. - 1) Moeite doen, zich inspannen, ijveren. Zelfst. gebruikt. ‖ Vreest gheen verstranghen, aerbeid noch pijne, cast., C. v. R. 8 [1548]. - Met (een) nerstich verstrangen, ijverig, vurig. ‖ Spyse... daer naer dat myn ziele // heeft een groot verlanghen met nerstich verstranghen, H.Sacr. 14 [1571];
[pagina 487]
Daermen doch haer alleene / de waerheyt ziet anhanghen in liefde / ende eenicheyt / met nerstich verstranghen, Taruwegraen 211 [1581]; Ghiet vul uwe lancken // met een nerstich verstranghen, ald. 1137; Dies ick gheneghen bem met een nerstich verstranghen... te zeggene heden: Heere, enz., Verl.Z. II, 1303 [1583]. Opm. I. Vg. met berispelijck verstrangen, met nadrukkelijke (eig. hevige, vurige of strenge) berisping, in Odyss. 2, bl. 60 (aang. door oudemans i.v. Verstranghen); de bet. hevigheid, vurigheid, hartstocht mogelijk ook in everaert 41 [1512] (zie de aanh. sub bet. A, 1, b, 1^o). Opm. II. Naast de verbinding met nerstich verstrangen gebruikt Lawet in H. Sacr. ook nerstich int verstrangen. ‖ Ic zalder u toe helpen // nerstich int verstranghen, H. Sacr. 210 [1571]; daarnaast in Reyne M. gebruikt hij ook nedt int verstrangen en tormentelick int verstrangen. ‖ Hebbende heerscappie / zeer nedt jnt verstranghen over al dat leeft, Reyne M. 253 [ca 1575?]; Alle myne passie tormentelick jnt verstranghen es in solaes verganghen, ald. 1221. Men krijgt de indruk dat int verstrangen hier nog slechts fungeert als bijw. v. graad: zeer, bijzonder of buitengewoon. - In de aanhh. schijnt bep. de bet. (ge)strengheid van toepassing te zijn. ‖ Des Conincx hertmoedich verstrangen Tot medelijden is geneycht, Prochiaen 2514 [ca 1540]; Zoo ons Vader crachtich zeyde warachtich // eer hy van ons met verstranghen nam zyne ganghen, Reyne M. 404 [ca 1575?]; Veel gheeselen... behooren alle de boose zondaren // toe, En dat naer Gods groote gherechticheyts verstranghen, Verl. Z. II, 853 [1583]. 2) Razen, woeden. ‖ In aercheden was hi verstrangende die helsce hondt, de roovere 120 [3e kw. 15e e.]. Opm. Hiertoe behoren wellicht ook de roovere 214 en Gentse Sp. 111 (zie de aanhh. sub bet. A, 1). - Zelfst. gebruikt: woede, razernij. Mogelijk behoort hiertoe Voorl. Tijt 595 [eind 16e e.?] (zie de aanh. sub bet. A, 2).
Verstrangenesse, zn. Van verstrangen. Benauwenis, kwelling. ‖ Ontsluutt ons die zitten in tscaerkers verstrangenesse, cast., C. v. R. 96 [1548].
Verstranghen ww. Zie Verstrangen.
Verstringen, ww. Zie MNW i.v. Verstrengen. Vg. voor de bett. A, 3 en 4 Verstrangen, bet. A, 1 en 2. - Uitsl. in het rijm aangetroffen. A. Bedr. - 1) Bewerken, bedrijven. (vg. de aanh. uit Rincl. 780 in MNW i.v. Verstrengen, sub bet. 1). ‖ Wy moeten inden hoop // zijn stoken / blasen / om drucx verstringhen // al, Sp. d. M. 1735 [beg. 16e e.]; Ick hoorde haer lievelick keelken clinghen / Solaes verstringhen, ald. 4108; Ick (moet)... des menscens figueren Van quaetheit pueren // om duechts verstringen, ald. 5735; Laet ons ghenuechte verstringhen In desen zoeten dagheraet, H.d.Am. G 6 [m. 16e e.]; Laet ons ghenuechte verstringhen, ald. K 2. - Ook in de omschreven vorm een verstringhere sijn (c. gen.). ‖ Goliam... den grooten dwinghere Die der quaetheit was een verstringhere, Camp v.d. Doot 508 [1493]. 2) Bedenken? ‖ Looft hem... Met al den lof, diemen mach verstringhen, a. bijns 438 [ca 1540]. 3) Benauwen; in de aanh. zelfst. gebruikt in dez. bet. als Verstrangen, A, 1, a (zie ald.). ‖ Voor alle verstringhen... Wil u de Heer behoen, Weer. Gheleerde 485 [1558]. 4) Te niet doen (Vg. Verstrangen, bet. A, 2). ‖ 'Tis een solaceren, Des Ieuchts confoort die druck verstringht, H.d.Am. V 5^v [m. 16e e.]; Ick zal verdraghen dat grief verstringht, Om den troost daer therte naer verlinght, ald. X 3^v (N.b. Indien - wat minder wrsch. is - verdraghen hier ‘verdrijven’ zou betekenen, dan non hic, maar sub A, 1: bewerken). B. Onz. - Strekken, duren (vg. de aanh. uit Brab. Y. VI, 2099 in MNW i.v. Verstrengen, sub bet. 2). ‖ Den dach verlingt // die sonne blingt Langher dan haren loop verstringt, Sp. d. M. 2249 [beg. 16e e.]. Opm. Onduidelijk blijft de bet. in de - corrupte - aanh. ‖ Doer v (t.w. dronkenschap) was Amon gheworpen int sant ende van Absolon ter doot doen bringhen Sijns selfs broeder by redene want Hij [en] misdoende mit sijn suster vant dies hij in druc des droefheijts verstringhen, St 2, 128 [vóór 1524] (N.B. I.p.v. in druc verwacht men een verb. fin.).
Verstringhere, zn. Zie Verstringen.
Verstrobeert, verstrobert, bn. Bijvorm van verstorbeert (van verstorberen, zie MNW i.v.). Beroerd, in beroering gebracht. ‖ Wat es de zake dat uwe zinnen verstrobeert dus zyn royende, Reyne M. 826 [ca 1575?]; Ach herte ende zinnen // zyn my lastich
[pagina 488]
verstrobert, Taruwegraen 1109 [1583].
Verstroven, verstrooven, ww. Van stroven (zie ald.). A. Bedr. - Te niet doen, vernietigen. ‖ Ick ben tot een troost gecoomen van boven om die sonden te verstroven, M. Bedr. Hart 941 [1577]; Al uw ontwinden ... Es om Wet en profeten te brengen tot niet; 't Waar immers verdriet, zoud' men die verstroven, Jezus o.d. leraers 852 [vóór 1580]; Hoe dat ment (t.w. het onkruid) verstrooft / dit rijst altyt weder, Saeyere 564 [2e h. 16e e.]. B. Onz. - 1) Verdwijnen, vergaan; verloren gaan, omkomen. ‖ Noyt iemant soo sondich / dien hij heeft verschooven off doen verstrooven / hoe vol ghebreeken, M.Bedr.Hart 1142 [1577]; Salmen dan dees gedulden die dit bedroven... int lant hebben gebrocht die neering verjaecht / welvaert doen verstrooven oick vuijt alle hooven, Saeyere 112 [2e h. 16e e.]; Onder alle pertyen... gaet het oncruyt / tgoe saet / verde te boven en doetet verstroven / meer danmen oijt saghen, ald. 714; Compt ryst hier vuyt sonder eenich vertoven soo mach tquaet verstroven / en tgoet v bedowen, Red. en Nat. 982 [2e h. 16e e.]. 2) In de war raken, vertroebeld worden, inz. van de menselijke geest. ‖ Volcht hij haer soo compt hij int bedroven die sinnen sullen verstroven / doer haer onthiet, M.Bedr.Hart 113 [1577]; Valsche perswasij en eygen vernuft die myn maecten versuft en soo verdooft dat ick al haer aenslaegen hebbe gelooft waer doer ick dus verstrooft mijn selfs bevin, ald. 577; Mijn zinnen van binnen zijn mij verstroofd, Bijnaast verdoofd, Jezus o.d. leraers 3 [vóór 1580]; Zijn afwezen doet mijn zo bedroeven, Dat die zinnen verstroeven (in het hs. zal gestaan hebben verstro(o)ven) door't groot ontbarmen, ald. 419; Mijn is geseijt... dat deenvoudige mensch... heeft hem gans begeven onder goodts goetheyt // soo dat geen verstroven hem voorts mach verdoven / noch geensins doen beven, Deenv. Mensch 700 [2e h. 16e e.].
Verstuijcken, verstuken, verstuucken, ww. Zie MNW i.v. Verstuken. 1) Breken, inz. m. betr. tot hals of nek.‖ Sacr.v.d.N. 807, 1249 [3e kw. 15e e.]; Mar.v.N. 680, 917 [ca 1500]; everaert 204 [1528]; v.d. dale, Stove 367 [1528]; Goossen Taeijaert 222 [2e h. 16e e.?]; Taruwegraen 699 [1581]. Opm. Reeds in Playerwater² 220, aang. in MNW i.v. Verstuken. 2) Verdwijnen. ‖ Damoreus ontpluken der ronder borstkens, der armkens omluken dede druck verstuken, Doesb. 56 [vóór 1528].
Versturberinge, zn. Van versturberen (zie MNW i.v. Verstorberen en vg. aldaar Storberinge). Verwarring, beroering of ontstemming. ‖ V.: Daer is hoveringhe Q.: En triumpheringhe V.: Gheen versturberinge Q.: Maer vrolijcke neringhe, Well.Mensch 95 [2e kw. 16e e.].
Verstuucken, ww. Zie Verstuijcken.
Versubtylen, ww. Zie MNW i.v. Versubtilen. A. Bedr. - Niet om versubtylen, allerfijnst, allerzuiverst. ‖ (De goede moordenaar) was gheinstrueirt Duer sgheest roerijnghe niet om versubtylen, Gentse Sp. 211 [1539]. B. Onz. - Fijner, subtieler worden. ‖ Dees edel conste versubtijld dagheliks, cast., C. v. R. 49 [1548].
Versuchten, ww. Zie MNW i.v. Berouw hebben. ‖ Versucht ic ten lesten eens, Dontfermhertige God wert mijns ontfermende, Mar.v.N. 804 [ca 1500].
Versueren, ww. Van sueren (zie Seuren). Bedriegen? ‖ Duer pine, ic verwinne (l. verdwine)... Als ickse sie ghecken, ende my versueren, cast., C. v. R. 148 [1548].
Versussen, ww. Zie MNW i.v. 1) Tot zwijgen brengen; wegnemen. ‖ Goet onderwijs / den twijfel versust, Rott.Sp. M viij^v [1561]. 2) Veranderen, verkeren? ‖ De kinderen des rijcx verblent Zullen verworpen worden / midts dat sy versusten De waerheyt in duysternis / en swaer torment, Rott.Sp. R i^v [1561].
Versusten, ww. Bijvorm van versussen? of corrupt voor vercusten? Tot zwijgen brengen. ‖ Svyants temtatie komt oock behendich My bespringhen van allen zijen / ick en kans versusten (× rusten), Rott. Sp. C iiij [1561].
Verswayen, ww. Van swayen. Verkeren; vergaan? ‖ Terwencoren moet eerst tot niet verswayen versterven verrotten ende heel ontdrayen selt sijn meester wel payen, Saeyere 184 [2e h. 16e e.].
Verswaren, ww. Zie MNW i.v. Te zwaar vallen. ‖ Den wech van Hemelrijc en mach niemant verswaren, crul, Dronckaert 25 [2e kw. 16e e.].
Verswarmen, ww. Van swarmen.
[pagina 489]
Eig. verdwalen en v.v. in de war, in de knoei raken? ‖ Men siet deese bortdraegers selden verswarmen dat sij van armoet achteruijt // varen, Gr. Hel 267 [ca 1564].
Verswecken, ww. Bijvorm van verswicken (naast verswiken)? Bezwijmen? ‖ Ic verkeerde dit siende als die verswecte Van vergruwen / ende van groote vare, Dal s. wederk. 757 [eind 15e e.?] (het franse voorb. heeft tressuant, transpirerend).
Verswellighen, zn. Zie MNW i.v. Verswelgen. Opnemen? ‖ Met oorlof myn Heeren en wilt u niet bellighen / Wilt lieflijck verswellighen // dat wy stooren u reden, Rott.Sp. N v [1561].
Versweren, ww. Zie MNW i.v., 1e art. Versweren tot, door een vervloeking veranderen in. ‖ Uyt desen zoo heeftse my versworen Tot eenen Herte, H.d.Am. K 3^v [m. 16e e.].
Verswijck(e), zn. Van verswijcken. Sonder verswijcke, zonder nalaten, prompt? ‖ In elcken wijcke Al sonder verswijcke // Segt my toch onbevreest Dwelck den mensche tot conste verwect aldermeest, Antw.Sp. e iij [1561]. Opm. Als var. van versijck(e) en in dez. bet. (en wrsch. daarvoor corrupt) bij de roovere 290, lezing St [3e kw. 15e e.].
Vertaeyt, bn. Van *vertaeyen (van taey, taai). Oud geworden? ‖ D'een gebrect dat d'ander overschiet / als een vertaeyt bier, Zeven Sp. Bermh. B vj^v [1591].
Vertalen, vertaelen, ww. Zie MNW i.v. 1) Spreken, zeggen, mededelen (vg. kil.: Ver-taelen... Eloqui, efferre). ‖ B.d.Scr. 27 [1539]; a. bijns 288 [ca 1540]; Bruyne 1, 161 [1556]; Minnevaer 179, 315, 500 [1583]; Proetus Abantus 195 [vóór 1589]; Werelt bevechten 145, 911 [2e h. 16e e.]; Hs. TMB, B, fol. 128^v [eind 16e e.?]; - zie voor jongere plaatsen oudemans i.v. Vertalen. - In de aanh. bep. het woord doen. ‖ Zoe zullen wij bedecken al uwe gebreecken, En zullen beleeflijck voor u vertaelen, Alit en lijsbith 276 [eind 16e e.?]. 2) Uitleggen. ‖ Die nae die letter alleen myn (t.w. de H. Schrift) wil vertalen die moet falen / in veel jammers en elent, M.Bedr.Hart 845 [1577].
Vertast, bn. Van vertassen (zie MNW i.v.). Opgetast, opgehoopt? ‖ Ick legghe hier in muten, Versockelt, vermost, als ghi mi siet, Vertast, vervuylt, Elckerlyc 362 [ca 1490?].
Verte, zn. Zie MNW i.v. Vert. Eig. crepitus ventris v.v. ook schimpnaam of naam voor een ongunstig, verachtelijk persoon. ‖ Nu voorts erge verte, Menschwerdinge Christi 362* [m. 16e e.?]; Creimers, speellieden & lichte verten begeiren altyt kermisse oft jaermerten, Bruyne 1, 65 [2e h. 16e e.]; Geacht syn als een qua verte, Hs. TMB, G, fol. 66* [eind 16e e.?] (hic? of eig.: crepitus ventris of ‘mulier pedens siue crepitum ventris emittens frequenter’ (kil. i.v. Verte)?).
Verteenen, ww. Van teen, twijg, rijs? Slap worden? ‖ Ghy hebt uwen besten pyl verscoten V booch is crepel ende v windaes craect V pyl is verteent si valt wter noeten, St 1, 16 [vóór 1524].
Verteesen, ww. Zie Vertesen.
Verteet, bn. Van verteeten (van teet, zie MNW i.v.)? Vg. Verteets. In de aanh. naar het schijnt overmoedig of verdwaasd. ‖ Ghij sijt so broodroncken en so verteet, Dat ghij segt, die (t.w. de ‘heylighe doctooren’) hebbent al qualijck verstaen En Luter heeft den rechten gheest ontfaen, a. bijns 183 [1548].
Verteets, bn. Van verteet (zie ald.)? In de aanh. naar het schijnt ongenaakbaar. ‖ Men vynt van dese /verteetse vrauwen De welcke de precieuse maecken cunnen. Soude men hemlieden / een ghenaecken junnen Van amoureushede... Tscynt dat mense groote / onruste doet, everaert 536 [1538?].
Vertenen, ww. Van tenen, plagen. Beetnemen, foppen. ‖ Tvaere alst mach, hy wert verteent Van mij, Crimpert Oom 167 [eind 16e e.?].
Verterden, ww. Gevormd van ofr., fr. tard; vg. WNT i.v. Tardeeren. Dralen, talmen, toeven. ‖ Rott.Sp. H i^v [1561]; M.Bedr.Hart 967 [1577]; Jezus o.d. leraers 313 [vóór 1580]; Minnevaer 93 [1583]. Opm. Vg. vertarden in dez. bet. in Grimb.oorl. 1, 1360 var., aang. in MNW i.v. Vertarden, Aanm.
Vertesen, verteesen, ww. Zie MNW i.v. Doen verdwijnen, in de eerste aanh. naar het schijnt identiek met versmachten, dat aldaar in hetzelfde verband wordt gebruikt. ‖ Mijn glorie sal u lijden versachten Wilt hier op dachten // als v die weerelt wilt vertreesen (l. verteesen), in
[pagina 490]
Ned.Archief v. Kerkgesch. N.S. 21 (1928) bl. 198 [ca 1540] (vg. in dez. strofe: ‘Al wilt u die werelt versmachten’); Al v vianden sal hij vernijelen tot stof / dat die wint verteest, Deenv. Mensch 892 [2e h. 16e e.]. Opm. Mogelijk hetzelfde als verteesen, er door brengen, verdoen in Wap.Rog. 1244, aang. in MNW i.v. Vertesen.
Vertieren, verthieren, ww. Zie MNW i.v. 1) Geslachtelijke omgang hebben? Of verliefd doen? ‖ Zu (t.w. Venus) vertierd gheerne, gelijc een duue die beckt, cast., C. v. R. 203 [1548]. 2) Met betr. tot (gesproken) woorden: spreken (eig. slijten, verkopen, vg. ‘praatjes verkopen’). ‖ Seght by wat manniere Eer jc verthiere / veil woorden te quiste, everaert 22 [1509].
Vertoeven, verto(o)ven, ww. Zie MNW i.v. 1) Verwachten, te (ver)wachten hebben. ‖ Ginck dat soo voort / twaer een eewich beclaegen Men sout ons verachten in alle laegen mij tot een mishaegen / wat salmer off vertoeven, Deenv.Mensch 696 [2e h. 16e e.]; Soo mach ons meester / goe vruchten vertoeven, Saeyere 235 [2e h. 16e e.]. 2) Verdragen. ‖ H.: Hoe sullen wijt maecken? A.: Wij moetent vertoeven En hebben paciencij, dats den besten raet! Tcooren 361 [1565]. 3) Bewerken, veroorzaken? ‖ Segt mijn toch waerom sijdij mijn alree dus moe isser eenijge onspoe // doer mijn vertooft, Deenv. Mensch 533 [2e h. 16e e.]. Opm. In Deenv. Mensch 535 [2e h. 16e e.]: ‘Dus is mijn hart vertooft / en heel neerslachtich’ staat vertooft (naar het schijnt onder invloed van r. 533 zie de aanh. sub bet. 3) corrupt voor verdooft (of bedrooft).
Vertoevere, zn. Van vertoeven. Die wacht, geduld oefent. ‖ Ghij sijt een lancmoedich vertoevere, Den sondaer spaerende om dien te behouwene, a. bijns 404 [ca 1540].
Verto(o)ven, ww. Zie Vertoeven.
Vertrecksele, zn. Van vertrecken. Getalm, uitstel? ‖ Stelt deerste beghin bij deerste verwecksele Sonder vertrecksele, Antw. Sp. C i^v [1561].
Vertrevelen, ww. Van trevelen, vleien, lokken (vg. kil.: Treyffelen. Blandiri, pellicere: nugari, ineptire). Verlokken (vg. kil.: Ver-treyfelen/ver-treeffelen. Pellicere, lactare, decipere, allicere blandiciis; vg. ook de bo i.v. Vertreefelen). ‖ Den lust vertrevelt, H.d. Am. R 2 [m. 16e e.].
Vertribuleren, ww. Van tribuleren of contaminatie van tribuleren en een ver-ww. (bijv. verwerren). In verwarring brengen, beroeren. ‖ Een herte in minnen tonderstreden Vertribuleert, Sp. d. M. 913 [beg. 16e e.]; Vertribulerende in haer verstant en zinnen swaer, H.d.Am. I 1 [m. 16e e.].
Vertrijumpheren, ww. Van trijumpheren (zie Triumpheren). Met fuiven er door brengen. ‖ Een ander salder in succijdeeren, Diet sal vertrijumpheren // oft verhoereren Dwelck ghij int suer sweetich laboereren Most conquisteren, Well. Mensch 454 [2e kw. 16e e.].
Vertroostere, zn. Zie MNW i.v. Vertrooster. Die troost, bemoedigt, helpt (vg. kil.: Ver-trooster. Consolator). ‖ Tis een trapken dat Godt selve gemaect heeft, Die in allen arbeyt is een vertroostere, Br. Willeken 374 [1565?].
Vertueuijsselijck, bw. Zie Virtuhueselic.
Vertulpen, ww. Van tulpen, drinken (vg. kil.: Tulpen. Fland. Comessari, pérgraecari, bacchari, insanire en Tulper. Fland. Ebriosus, potor, potator, bacchans; zie ook MNW i.v. Tulpen, Aanm.). Verdrinken, verbrassen. ‖ Men vindter ooc diett vertulpen zullen zonder ruste, Want men heeft ghedroncken van auden tiden, cast., C. v. R. 188 [1548].
Verturberen, ww. Zie MNW i.v. A. Bedr. - Verstoren, beroeren (vg. Voc.Cop.: verturberen, disturbare). ‖ H.d.Am. C 4^v, D 3, F 6, K 6 en pass. [m. 16e e.]; Bekeeringe Pauli 682 [ca 1550?]; ghistele, Ant. 33, 83 [1555]; Antw.Sp. f iiij [1561]. B. Onz. - In de war raken, verstoord of bedorven worden. ‖ Pir. en Th. 83 [1e kw. 16e e.?]; a. bijns, in Bruyne 2, 144 [ca 1540]; Antw.Sp. G iiij^v [1561]. Opm. Ook in Troyen Volksb. 23c, aang. in MNW i.v. Verturberen, sub bet. II, a. - Verturbeert, van personen: ontsteld, beroerd in Pelgrimage 15c (aang. in MNW t.a.p. sub bet. II, b), ook in St 2, 170 [vóór 1524].
Veruwen ww. Oorspr.? Blijkens het verband in de aanh. vrezen. ‖ Een dinck isser daer ick voor gae gruwen! Sonder dat te veruwen wist ick wel raet, Tcooren 335 [1565]. Opm. Dez. bet. is wrsch. van toepassing in v.d. dale, Stove 485 [1528]: ‘Och
[pagina 491]
waer ick noch te huwen lieue heere Ick ghelooue en soude so niet verguwt sijn. Mijn leet en soude niet meer veruwt sijn’ (var. verfouwt, zie Verfouwen), ofschoon - gelet o.a. op Drie Daghe Here 4: ‘Sijn doghen esser met vernuut’ - hier ook vernuwt gelezen zou kunnen worden. Dit laatste is o.i. niet mogelijk in Belg.Mus. 1, 114: ‘Ic ben u vrient, Mi niet en scuut, U niet en veruwt, Ic hebs verdient’ (aang. d. oudemans i.v. Veruwen), zoals Verdam in MNW i.v. *Veruwt wil (vg. echter MNW i.v. Vernieuwen, sub bet. II, 3, waar Verdam zich minder positief uitdrukt); hem veruwen zal hier wel ‘vrezen’ moeten betekenen.
Vervaerlick, bn. Zie MNW i.v. Vervaerlijc. Bevreesd. ‖ O doot... V strenge passie maect ons veruaerlick, Doesb. 194 [vóór 1528].
Vervaertheit, zn. Zie MNW i.v. In de aanh. met caus. aspect: gruwel, gruweldaden. ‖ Anders (t.w. indien de duivels de mensen niet mogen ‘castien’) en crijchdijs nemmermeer verlaetheit Vander veruaertheit, die si (t.w. de mensen) plien, Mar.v.N. 829 [ca 1500].
Vervaljanten, vervaljanden, ww. Van valjant (zie Vaillant). Uitsl. aangetroffen bij Lawet. A. Bedr. - Niet om vervaljanten, vervaljanden, onovertreffelijk, allervoortreffelijkst. ‖ H. Sacr. 70 [1571]; Judich 262, 1473 [1577]; Vader Onse 903 [1577]; Taruwegraen 752 [1581]; Verl. Z. II, 771, 1322 [1583]. B. Onz. - Voortreffelijker worden, in de aanh. naar het schijnt toenemen in macht of heerlijkheid. ‖ (Een kamerling tot de koning:) By zynder vroomicheyt (t.w. van ‘dyn alder vroomsten capiteyn’) / zuldy noch vervaljanden // fyn, Judich 254 [1577].
Vervallen, ww. Zie MNW i.v. Opdrinken? ‖ Ick en magh gheen stoop soete melcx vervallen, Zij en waere met witte broot wel stijve gebrockt, Alit en Lijsbith 55 [eind 16e e.?].
Vervanghen, ww. Zie MNW i.v. Vervaen. 1) Grijpen, aangrijpen (vg. de bo i.v. Vervangen). ‖ Vreese vervijngh my, cast., C. v. R. 8 [1548]. 2) Omvatten, beheersen, kennen? ‖ O wijsheid (t.w. Christus) ... Veruanghende alle zaken van hende thende, cast., C. v. R. 95 [1548] (hic? of sub bet. 3?); Meesters die dees const eens deels veruijnghen, Bewaren haer dijnghen ghecoferd, ghestopt, ald. 101 (hic? of sub bet. 3?). 3) Volbrengen. ‖ Mijn begheerte moet ghy veruanghen, cast., C. v. R. 8 [1548]. 4) Boeten, lijden voor; dragen, op zich nemen. ‖ (Christus) Die alle des waerelts zonden vervanghen heift, Gentse Sp. 192 [1539].
Vervaten, ww. Zie MNW i.v. Sonder vervaten, indien niet corrupt, dan in de aanh. naar het schijnt onverwijld of onomwonden. ‖ Nu wil ick onbescheydelick met u praeten, Sal ick sonder vervaten hier op bringen Dat op(p)erste uws gelooffs voor uwen ooghen opdringen, Onlytsaemheyt ende Broederlicke onderwijs 172 [eind 16e e.?].
Verveelen, ww. Zie MNW i.v. Vervelen. Vergroten, vermeerderen (vg. plant.: vervelen.... augmentare). ‖ B.: Sal ick dan een cap hebben S.: ia ghij in trouwen eenen pels met mouwen // om dwaesheijts verueelen, Sotslach 284 [ca 1550]. Opm. Onduidelijk is de bet. in de roovere 137 [3e kw. 15e e.]: ‘Hoe groot figuere dat noyt verueilde Der iuedscher wet. dats al gheleden’.
Vervelicheyt, zn. Van vervelich of rechtstreeks van vervelen. Zwaarheid, druk, narigheid, moeilijkheid. ‖ Wye zoude hebben des tyts veruelicheyt Dan die allendich / jn drucke wroeten Ende grootelyc lyden / by onghelucke moeten? everaert 131 [1525].
Ververschen, ww. Zie MNW i.v. Eig. opfrissen en v.v. zorg besteden aan, zich ijverig bezig houden met? ‖ Duermuusterd, veruerscht, besouckt dees eesters wijd, cast., C. v. R. 218 [1548].
Vervlercken, ww. Van vlerck. Beschermen. ‖ Sterckt / werckt / verulerct (var. bevlerckt) / mit gracien reene myn leeke weeke, de roovere, in St 2, 172 [3e kw. 15e e.].
Vervleten, bn. Zie MNW i.v. 1) Vervleten op, gesteld, verzot op, bezeten van. ‖ Mar. v. N. 306 [ca 1500]; Doesb. 99 [vóór 1528]; cast., Pyr. A ij^v [ca 1530]; cast., C. v. R. 7, 54, 110, 170 [1548]; H.d.Am. Ee 4 en pass. [m. 16e e.]; Dboeck d. Am. D ij [1e h. 16e e.]. Opm. Ook in Trojen Volksb. 8a [ed. 1479], aang. in MNW i.v. - Naar het schijnt in dez. bet. in de aanh. vervleten naer. ‖ Iupiter en Io... en waren naer d'een d'ander noyt zoo vervleten... Als dees twee op d'een d'ander zijn ghebeten, H.d.Am. Bb 6 [m. 16e e.].
[pagina 492]
2) Vervleten in, verstrikt in? ‖ Ja philosophen en poeten Waeren selve inde minne vervleten, Pir.en Th. 98 [1e kw. 16e e.?]. 3) Vervleten uit, gedreven door? ‖ Dese Piramus Christus, dit siende vuijt lieffde vervleten, Heeft onblusschelijcke liefde verworven, Pir. en Th. 645 [1e kw. 16e e.?] (hic? of te betrekken op lieffde en dan innig, vurig, brandend?). 4) Jonstigh vervleten, gunstig, vriendelijk gezind? ‖ Rasch, zonder sparen, Groet dit lieve gheselschip, jonstigh vervleten, Man en wijf 141 [eind 15e e.?]. 5) Van liefde of vriendschap: levend, brandend? ‖ Vuijt goeder vrintschap jn mij vervleten heb jc gesonden spijse, Berv.Br. 176 [ca 1520?]; My soeckende... U (1. uit?) vierige liefde, te mywaerts vervleten, Bruyne 1, 145 [1556].
Vervlieghen, ww. Zie MNW i.v. Vervliegen. Verdwijnen, heen-, weggaan. ‖ Sacr.v.d.N. 1325, 1328 [3e kw. 15e e.]; Appelboom 444 [1e kw. 16e e.?]; everaert 250 [1530]; cast., C. v. R. 8 [1548]; H.d.Am. O 5^v [m. 16e e.]; Haagsp. o iij [1561]; Tcooren 322 [1565]; Preecker 290 [2e h. 16e e.]; Voorleden Tijt 488 [eind 16e e.?].
Vervlijen, ww. Zie MNW i.v. Vervlien. Wegvluchten (vg. Voc.Cop. vervlien, perfugere). ‖ In geckernijen sullense v, Gemeente, noch duen vervlijen, S.Stadt 105 [ca 1535].
Vervoochten, ww. Zie MNW i.v. Vervogeden en vg. Vechten. Helpen, bijstaan? ‖ Ick (t.w. Quade Begheerte) zal hem (t.w. de Mensch) vervoochten, Rott.Sp. A viij [1561]. Opm. Wellicht behoort hiertoe ook verfoechden, dat in de aanh. onz. gebruikt schijnt te zijn in de bet. profiteren. ‖ Door myn presentie (t.w. van Vreemde Fantasyen) zullen menich mensch verfoechden, Rott.Sp. P iiij^v [1561].
Vervoorden, ww. Van voorden (zie MNW i.v. Vorden). A. Bedr. - Bevorderen. ‖ Elck als den ghestoorden // zy om zulcxs te vervoorden, Judich 1011 [1577]. B. Wederk. - Zich verstouten, wagen. ‖ (Caym) Die om den crych hem vut nyde vervoorde Dat hy Abel zynen broeder vermoorde, everaert 225 [1528?].
Vervoorderen, ww. Zie MNW i.v. Vervorderen. Bijstaan, helpen. ‖ Jn een / compassieus anscauwen Thuwen vervoorderen / staet Godt by hu, everaert 130 [1525].
Vervrimpt, bn. Van vervrimpen (van vrimpen, vrempen, grijnzen, een zuur gezicht zetten, zie MNW i.v. Vrempen en Wrempen). Verzuurd, ‘verpieterd’? ‖ Modestus die vervrimpt was // Door syn gierichede en vervaerthede, // Naer dat liefde in hem haren aert dede // Was hy zoo sterck, zoo kloeck, zoo vailjant, // Dat hy twee Leeuwen alleene bant, H.d. Am. S i^v [m. 16e e.].
Vervromen, ww. Zie MNW i.v. A. Bedr. - Verbeteren en v.v. behartigen? ‖ Ick gae mijn saken vervromen / En tghene dat voorts tot mijnder consten dient, Antw.Sp. a iij [1561]. B. Onz. - 1) Verbeteren, vooruitgaan (vg. kil.: Ver-vromen. Augeri vigore, virtute, animo). ‖ Sietmen niet hoe haer saken vervromen, Antw. Sp. a iiij [1561] (zie ook ald. c ij^v). 2) Moed vatten, gerust zijn. ‖ Wilt vervromen Met dezen trooste, in des doodts vermaen, Gentse Sp. 94 [1539]. C. Wederk. - Moed vatten, gerust zijn. ‖ Als een mensche beghint ter doodt te weeckene, Vervroomt hem met hopen, Gentse Sp. 7 [1539]; Zijt hier op ghedachtigh ende weist vervromt, ald. 88; Soo wie u mynt, end gracy vynt, hi mach hem wel vervromen, Dev.Pr.B. 216, 5 [vóór 1539].
Vervuerlic, bn. Van vervueren, vervoeren. Vervuerlic sijn, verleiden, op een dwaalspoor brengen (vg. kil.: Ver-voeren... Abducere, seducere en plant.: vervoeren oft vervueren, seduire, mener de costé ça et là, seducere, decipere). ‖ O heere, es my de vyandt vervuerlic, Houdt my stantvastelic... By dordonnancye der helygher kaercken, Gentse Sp. 186 [1539].
Verwaente, zn. Zie MNW i.v. Verwatenheid. ‖ O hooghe verwaente Van Machare! Sacr.v.d.N. 536 [3e kw. 15e e.].
Verwaermich, bn. Van verwaermen, verwarmen. Koesterend. ‖ Tracterelicxste // Verwaermichste // Xcusatie (t.w. Maria), de roovere 205 [3e kw. 15e e.].
Verwaermicheyt, zn. Van verwaermich of rechtstreeks van verwaermen, verwarmen. Warmte, gloed, vuur. ‖ Seyndt in my sulck verwaermicheyt Dat ick versmade dit corte leuen, de roovere 227 [3e kw. 15e e.].
Verwaert, bn. Zie Verweert.

[pagina 493]
Verwaet, zn. Zie MNW i.v. 1) Rampspoed, ellende; verderf. ‖ T' presumtsieuste geblaet, maect haer opstinaet, Heel disperaet, t'bringt de siele int verwaet, B.d.Scr. 6 [1539]. - Mars verwaet, in de aanh. omschrijving v. oorlog. ‖ O wortel van Iesse weerende Mars verwaet quaet, cast., C. v. R. 75 [1548]. 2) Afschuwelijke plaats. ‖ Ic ligghe int fel verwaet quaet, cast., C. v. R. 66 [1548]; Den eenen verdoemt ghy ten helschen verwate, den anderen verheft ghy vroech & late, Bruyne 2, 92 [2e h. 16e e.]. 3) Verwerpelijkheid; - int verwaet liggen, verwerpelijk zijn. ‖ Welc van dien (t.w. lédigh, héligh, bésigh) int verwaet licht? cast., C. v. R. 47 [1548]. 4) Verwerpelijke, afkeurenswaardige toestand? ‖ Hoe wel dat mijn Ouwers... My noyt en lieten in dledich verwaet / Maer leerden my Grammaticam etc., Antw.Sp. i i [1561].
Verwarighe, zn. Van verwaren. Zij die aanwezig is (bij), getuige is (van)? ‖ Lof des soons passie hoochste verwarighe (t.w. Maria), St 2, 12 [vóór 1524].
Verwarren, ww. Zie Verwerren.
Verwatelijck, bn. Van verwaten. Afschuwelijk, verfoeilijk. ‖ Ick (t.w. Venus) heb den leelijcksten, den hatelijcksten, Den onbezeffelijcksten, den verwatelijcksten, Ruydaris van alle den Goden ghemeene, H.d.Am. Q 7^v [m. 16e e.]
Verwaten, ww. Zie MNW i.v. Te gronde gaan, vergaan. ‖ (Judith) doet den maghtyghen Olofernes verwaten, Gentse Ref. 25 [1539]; Ik wil schier verwaten door onverduld, Roerende v. Meest Al 571 [ca 1564?].
Verweck, zn. Zie MNW i.v. Verwec. Prikkel. ‖ Ledich ghedachte is tprincipael verweck Om onder venus te gaen ter scolen, Drie bl. danssen 87 [1482]; Jc weet wel dat hy / jnt bekueren ghierich es Dies hy dickents / tjeghens slusts verweck stryt, everaert 45 [1512] (zie ook ald. 156 [1523]). Opm. Onduidelijk is de bet. in Gentse Sp. 252 [1539]: ‘Zijn eyghen es den mensche te sparene; En Christus die ons heift te bewarene, Kent ons mizeryen en ons ghebreck, En daer om, als hy vergramt es, neimt zijn verweck, Simulerende de zonden vanden mensche Duer penitencye’ (bet. zijn verweck nemen hier ‘zijn neiging volgen’? Vg. ook Verweckynghe).
Verwecken, ww. Zie MNW i.v. Hem verwecken, opstaan en v.v. zich vertonen? ‖ Ghelyc die sterre haer voer die sonne vertrect die lucifer heet aen tchirkels graet Ghelyc die donckerhede haer voer tlich[t] verwect ghelyc die knape synen coninck voer gaet... soe hebic geuonden, enz., St 1, 246 [vóór 1524].
Verweckynghe, zn. Zie MNW i.v. Verweckinge. Lust, neiging, begeerte. ‖ So ghy ghisteren hadt ter vigelien verweckynghe So hebbic nv ... Om mestdach te houdene, everaert 84 [1526].
Verwecksel(e), verwecsele, zn. Van verwecken. 1) Ontwaking? ‖ Tussen de slaeplaeckenen /? neen, ic wedde Dat moeste dan onder decksel // zijn. Neen / helpe / dat waer voor tverwecksel // pijn, Goemoete 287 [eind 16e e.?]. 2) Opwekking, aansporing, prikkel (vg. kil.: ver-wecksel. Incitabulum, incitamen, incitamentum, suscitabulum, fomes, stimulus). ‖ Dus hebick mijnen smehamer met ghebracht Die een groot verwecksel der constigher sinnen // is Hy heet Benautheyt, Antw.Sp. Xx i^v [1561]; Stelt deerste beghin by deerste verwecksele Sonder vertrecksele // claerder dan den Sonschijn / En cander gheen naerder verwecksel ghezijn Om te moghen comen tot eenigher Consten / Dan Natuerlijck ingheuen, ald. c i^v. - In de aanh. ophitsing. ‖ Metten vleessche ghemeenlijck alieneerende doer dydelheit des werrelts en tverwecsele des viants, Smenschen gheest 437 [ca 1560?]. 3) Aandrang, verlangen, lust. ‖ Juecht is vruecht wellust claghende duer welc thert crycht sterck verweetsel (l. verwecksel × decksel), St 1, 95 [vóór 1524]; Dat strael der minnen heft liefden verwecsele Mi doen gewinnen, Doesb. 142 [vóór 1528]; Sonder my (t.w. Kennisse) en is gheen verwecksele / Donbekende en heeft tot gheen dinck trecksele, Antw.Sp. Ee iiij^v [1561]. 4) Begin, oorsprong? ‖ Hoe mach tverwecksel doch beter vervromen / Dan alst wort ghenomen // wt zijn eyghen wesen? Antw.Sp. c ij^v [1561].
Verweeren, ww. Bijvorm van verveeren, vervaren? Vg. echter wvl. verweerd, ontsteld (de bo i.v., 1e art.). Schrikken, bevreesd worden? ‖ Daer ick mijn selfs bedocht / en ginck immageneeren die meenichte mijnder sonden die mijn beheeren begost ick te verweeren/daer aff soot behoort Dus synde bedroeft socht ick confoort, M.Bedr.Hart 571 [1577].

[pagina 494]
Verweert, verwaert, bn. Van verwerren. Int verweerde stellen, verwarring stichten, beroering, opschudding verwekken; ellende, rampspoed bewerken. ‖ Alser wat schuylt, in die weere sijn, Om int verwaerde te stellen hier ende daer, Mar.v.N. 574 [ca 1500]; Al omme sijt (t.w. de ketters) in tverweerde stellen, a. bijns 66 [1528]. Opm. Vg. Werre.
Verweest, bn. Zie MNW i.v. Eig. ouderloos, in de aanh. naar het schijnt rampzalig, ellendig. ‖ Als vruecht in saijsoene es vol ende meest ende onbeureest waent vruecht hantieren Steltse haer ghemelicheit dan opten leest soe blijft hij verweest, St 2, 141 [vóór 1524].
Verweghen, ww. Zie MNW i.v. Verwegen, 1e art. Het overwicht hebben. ‖ Tswaerste verweecht, Sev.Bl. 289 [ca 1450]; Het meeste moet het minste verweghen, v.d. dale, Wre 532 [ca 1516]; Hij vergat Mirro, hij hadde haers genoegh; Nieuwe vrueght verwoegh, a. bijns, N.Ref. 251, b, 8 [1526].
Verwellen, ww. Zie MNW i.v., 1e art. Eig. heet worden, gaan koken, in de aanh. naar het schijnt fig. toegepast voor kwaad worden. ‖ Sulc schynt ghedoechsaem die licht verwelt, St 1, 33 [vóór 1524].
Verwercken, ww. Zie MNW i.v. Verwerken. Overtreden. ‖ Duer zondighe zwercken// zalicxse doen verwercken huer sVaders ghebodt, Reyne M. 328 [ca 1575?].
Verwercsele, zn. Van verwercken. Verwerving, bezit, beschikking (over)?‖ Duer tgelt crijcht menighe svruechts verwercsele, St 2, 52 [vóór 1524].
Verwerffenisse, zn. Van verwerven. Verwerving. ‖ Die (t.w. Meer twyfelen) is immers verjaecht, Des wy van vreuchden hebben verwerffenisse, H.d.Am. V 6^v [m. 16e e.].
Verwerpen, ww. Zie MNW i.v. Hem verwerpen, de moed opgeven. ‖ O Mensche, en verwerpt u niet in tylen, Maer bidt den heere, hy zal u ghenezen, Gentse Sp. 318 [1539].
Verwerren, verwarren, ww. Zie MNW i.v. Verijdelen, doen mislukken (vg. kil.: Ver-werren.... praepedire, impedire en plant., id.). ‖ Sijt dies te vreden, dat salic verwerren, Sev.Bl. 276 [ca 1450]; Och wijff, nu blijft al ons spel verwart, Voor ons wel een smart in die binnenste gront, Minnevaer 405 [1583].
Verwijft, bn. Zie MNW i.v. Ongelukkig gehuwd zijn, onder de plak van zijn vrouw zitten (vg. kil.: Verwijft... Vxorius: qui à muliere superatur: qui ab vxore imperiose regitur en plant.: hy is verwijft... il est maistrié d'une femme... a femina regitur). ‖ Verwyft te zyne gaet boven alle plaghen, Leuv. Bijdr. 4, 319 [beg. 16e e.]; Zo wie verwyfd ziit men sal u ontfanghen, cast., C. v. R. 155 [1548]; Mach een man oock niet wel met eeren clagen... die so deerlijck is verwijft, Lijs en Jan Sul 31 [eind 16e e.?].
Verwijgen, ww. Oorspr.? Blijkens het verband in de aanh. naar het schijnt besteden. ‖ Leggtet (t.w. het geld) stil wat acht ick dat men moetet profijtelijck verwijgen, Hs. TMB, G, fol. 103 [eind 16e e.?].
Verwijtachtich, bn., bw. Van verwijten. Verwijtend. ‖ Twelck Godt hu verwytachtich / zal zyn verwyttelic, everaert 65 [1511]. - Verwijtachtich sijn, verwijten, kwalijk nemen. ‖ Ghy en moecht myn rijden niet syn verwijtachtich, Charon 36 [1551].
Verwytelyck, verwyttelick, bn., bw. Zie MNW i.v. Verwitelijc en Verwitelike. 1) Laakbaar, schandelijk (vg. plant.: verwijtelick, reprochable, exprobrabilis, vituperabilis, improperabilis). ‖ Leuen zy sondich dit somtyts keert Den kynders tot verwyttelicke blaemte, everaert 314 [1529]. - Verwytelyck worden, tot schande worden. ‖ Hoert openbaer Naer ons, of twordt u verwytelyck, Br. Willeken 126 [1565?]. 2) Afschuwelijk? Of tot beschaming, schande (van de mensen)? ‖ Anziet hoe verwytelick De zone Gods hijngh ghediffameirt te schanden, Gentse Sp. 152 [1539].
Verwyven, ww. Van wyf. Krachteloos maken? Onteren? ‖ Doen den vyant de weirelt met luegenen croonde & heeft den mensch duer des serpents raet verwyft, Bruyne 3, 57 [1561].
Verwinlick, bn. Zie MNW i.v. Verwinlijc. Overwinnend, zegevierend (vg. Voc. Cop.: verwinleke, gloriosus). ‖ Ziet Christum zitten in zijnder gloryen Als verwinlick conijngh groot van victoryen, Gentse Sp. 231 [1539].

[pagina 495]
Verwinnich, bn. Van verwinnen. Schuldig? ‖ Wanneer dat hy yemanden vint verwinnich... die sal hy aenbrengen voort, Leenhof 762 [na 1531].
Verwinsel, verwintsele, zn. Van verwinnen. 1) Wat ‘overwint’, vernietigt, te niet doet. ‖ Scheyden is alder vruechts verwinsel, Doesb. 220 [vóór 1528]. 2) Beheersing? Inzicht, begrip? ‖ Te kennen ghy wel gheeft... Hoe Natuerlijck ingheuen met Skennis aduijs Ghewint den prijs // en verwect meest den mensche Tot Consten / daer wt dat hy voort te wensche Van tghene dat Const eyscht / crijght een verwintsele, Antw. Sp. c i^v [1561].
Verwinsterigge, zn. Van verwinster. Overwinnares. ‖ Ick sal noch verbreken haren fieren moed, Mids pacientien verwinsterigge der swaerheid, cast., C. v. R. 209 [1548].
Verwintsele, zn. Zie Verwinsel.
Verwispelen, ww. Zie MNW i.v. (Met fluiten) verdoen. ‖ Dees (t.w. de meesen sotten) verwispelen al haer bate ende maken den sot hier en daer int velt, St 2, 63 [vóór 1524].
Verwoeden, ww. Zie MNW i.v. A. Bedr. - Te gronde richten, vernietigen. ‖ Denctij niet eens, als 't eene lidt het andere verwoet. Dattet lichaem dan moet vervallen als mot, Tcooren 869 [1565]. B. Onz. - Een verkeerde wending nemen, mislopen. ‖ Laet ons versnellen, eer tspel verwoet, Tcooren 325 [1565].
Verwoedich, bn. Zie MNW i.v. Afschuwelijk? ‖ Is 't dat ghy wilt verlaten u misdaden verwoedich... Zoo zal ick zeer spoedich // syn zonden uyt wryven, Rott.Sp. L v^v [1561]; (De vrede) Drijuende van hier benautheyt verwoedich, Haagsp. h ij^v [1561]; Heel onspoedich jae genoch verwoedich bevin ick nv haer raet, M.Bedr.Hart 581 [1577]; Ick ben draegende het pack der ontelbaere sonden seer verwoedich, Proetus Abantus 955 [vóór 1589].
Verwoedicheyt, zn. Van verwoedich of rechtstreeks van verwoeden. Razernij, uitzinnigheid? ‖ Niet siende dat ick tuijch op alle ootmoedicheyt op simpelheyt des herten / vuytwendich te aencleuen en niet op hooge wetenheyt / off sulcke verwoedicheyt, M.Bedr.Hart 683 [1577]; Wat ghij meer hebt (t.w. dan Uw nooddruft) / behoordij v naesten te geven opdat die doert sneeven niet compt tot verwoedicheyt, Red. en Nat. 771 [2e h. 16e e.].
Verworgen, ww. Zie MNW i.v. 1) Sterven. ‖ Camp v.d. Doot 519 [1493]; everaert 15 [1509]; St 2, 115 [vóór 1524]; a. bijns 154 [1548]; Trudo 3513 [ca 1550]; Bruyne 1, 110 [2e h. 16e e.]. Opm. Reeds in 't Hulth.hs. (ca 1410], zie de aanh. uit Vad.Mus. 2, 407 in MNW i.v., sub bet. II. - Inz. in krachttermen als al zou hy verworgen (vg. ook de boven aangeh. plaats bij everaert). ‖ Doesb. 12, 264 [vóór 1528]; Trudo 295 [ca 1550]; Antw. Sp. Ffij, o i^v [1561]. 2) Verdwijnen. ‖ Alle pijnlyck gequel sal nu haest verworgen, Minnevaer 150 [1583].
Verwoucken, ww. Bijvorm van verweken? Of corrupt voor vervloucken? Week maken, vermurwen? Of vervloeken? ‖ Soo darfmen my niet zoucken al zulck verwoucken // achte ick niet twee vorte doucken, Taruwegraen 1046 [1581].
Verwranghen, ww. Van wranc of *wranghen. Niet om verwranghen, allerbitterst; allermeedogenloost. ‖ O felle Fortuyne / niet om verwranghen, cast., Pyr. C ij [ca 1530].
Verxacije, zn. Hypercorrecte (?) wvl. bijvorm van vexacije (zie Vexatie).
Verzadich, bn. Zie Versadich.
Verzame, zn. Zie Versame.
Verzeer, zn. Zie Verseer.
Verzeeringhe, zn. Zie Verseringe.
Verzenderkensdach, zn. Uit verzenderken en dach. Dag, t.w. de eerste April, waarop men minder snuggere personen een poets tract te bakken door hen weg te zenden met een onuitvoerbare opdracht (vg. schuerm. en de bo i.v.). ‖ Refereyn up verzenderkensdach Twelck den eersten april te zyne plach, de dene, in Gulden Passer 25, 332 [2e h. 16e e.] (zie nog een plaats ald.).
Verzien, ww. Zie Versien.
Verzijckelic, bn., bw. Zie Versijckelijck.
Verzijckenisse, zn. Zie Versijckenisse.
Verzycken, ww. Zie MNW i.v. Versiken. Bedreigen, belagen? ‖ Hiermede wy strycken schuwende tverzycken // van desen Israelyten die ons zoucken te versnyten (l. versmyten?), Judich 799 [1577]; In afgoderie / mysghelooue / ende valsche leeringhe ja in alle goddeloosheyt ende ydelheyts verzycken, Taruwegraen 192 [1581] (hic? of toegeven aan?).

[pagina 496]
Verzin(ne), zn. Van verzinnen. Het najagen, nastreven, verwerven? ‖ En wilt niet langher hayen, Maer u nadekin naeyen // tot svruechts verzinne Ten grooten ghewinne, Verl. Z. I, 913 [1583].
Verzinnynghe, zn. Zie Versinninge.
Verzins(s)ele, verzintsele, zn. Zie Versinsele.
Verzoedsele, zn. Zie Verzoetsele.
Verzoenlijck, bn. Van verzoenen. Verzoenend; - een jaer verzoenlijck, een zoenjaar. ‖ Predikende zal hy werden ghevonden / Synen volcke / dat's u / een jaer verzoenlijck, Rott.Sp. E viij^v [1561].
Verzoeten, versoeten, ww. Zie MNW i.v. versoeten. A. Bedr. - 1) Wegdoen, doen ophouden. ‖ Moeye, Cristus wil al v leet versoeten, Mar.v.N. 62 [ca 1500]. 2) Ontheffen, bevrijden. ‖ Ic zal u verzoeten van tlast en smerte, Gentse Sp. 17 [1539]. B. Wederk. - Zich verheugen. ‖ Ghy vermuecht / vruecht / duecht / dies versoet ic my, de roovere 219 [3e kw. 15e e.].
Verzoetenesse, versoetenisse, zn. Van verzoeten. 1) Vreugde. ‖ Zou (t.w. Maria) es als claerheyt / smeinschens verzoetenesse, everaert 407 [1511]; Et wort een sconyncx feeste Zo my den zin thuucht om een versoetenesse, ald. 490 [1e h. 16e e.]; Dien gheest wil u... crachtigh dryven, Wiens licht lichte tot uwer verzoetenesse, Gentse Sp. 61 [1539]. 2) Vleierij; - met een versoetenisse, op strelende wijze. ‖ Biet ghij hem groetenisse. Met een versoetenisse // sijn hoocheijt vercleert, Well.Mensch 40 [2e kw. 16e e.].
Verzoeticheyt, zn. Van verzoeten. Verzachting, in de aanh. troost of genezing? ‖ Magdaleene / de salue ghoot Vp Jhesus hooft / omdat by dien ter noot Verzoeticheyt zouden / ghecryghen de leden, everaert 458 [1530].
Verzoetsele, verzoedsele, versoetsele, zn. Zie MNW i.v. Versoetsel. 1) Leniging, stelping (vg. kil.: versoetinghe/ver-soetsel. Lenimentum, delinimentum, mitigatio); opheffing, bevrijding, verlichting. ‖ Mocht wt den hoye trecken twaer groot versoetsele, Antw. Sp. F iiij [1561]; Tot ons twijffels versoetsele // en troostelijck graen / Hopen wy / komdy hier gaen, Rott.Sp. M i [1561]. Opm. Nog bij camphuyzen, Ps. 6 : 8 [ca 1626], aang. door oudemans i.v. Versoetsel. - Inz. met betr. tot honger, het stelpen, stillen, boeten. ‖ Of hu nyement en brochte / eenich voedsele Ghy en zout niet cunnen / tot een verzoedsele Hu nathuere voeden, everaert 404 [1511] (hic? of onderhouding, t.w. van het lichaam?); Ghy (t.w. God) die tot verzoetsele waert gheuende voetsele jnde wostyne // breet het volck van jsrael, Taruwegraen 788 [1581]; Voor tweede zoo brochte ick tot verzoetsele Het costelick gherechte / Der zonden voetsele, Verl.Z. I, 1124 [1583] (hic? of tot verzoetsele, om U te gerieven, tot Uw gerief?); So wijt (t.w. lichamelijcke have / tot natuerelijck voetsele) om niet ontfangen hebben nae onsen staet So sullen wijt den armen behoeftigen / tot zijn versoetsele Om niet weer deelen, Zeven Sp. Bermh. E 8^v [1591]; Soe quaemen wy vieren tot een versoetsele voer thongers boetsele, Bel.v.Sam. 1369 [eind 16e e.]. Opm. Ook bij coornhert, Lief en Leedt 66 [1567]: ‘Desen is broot, dien goetheyt hongers versoetsele’. 2) Iets aangenaams, wat vreugde schenkt; blijdschap, zaligheid, heerlijkheid. ‖ Nijdeghen aerdt met Amants groetsele, verslaen tversoetsele, daer wij nu staen bij, in Vad.Mus. 4, 128 [2e h. 15e e.]; Sinte lorts te dienen / es recht een versoetsele, Nyeuvont 316 [ca 1500]; Sy moetet prieel zijn der melodijen Mijnder sielen versoetsele, Sp. d. M. 599 [beg. 16e e.]; Dijn oogen slaet... Tot gods raet inder duecht versoetsele, Doesb. 150 [vóór 1528] (= X.Esels 24, 5); Dmaken van den spelen om ons behoodsele Vuer een verzoedsele op ons ghedaut, Hebben wy oock vanden poêetschen broedsele, cast., C. v. R. 56 [1548]; Ghy sult gheuoelen alsulcken versoetsele / Dat ghyt seluer metter hertten sult betuyghen, Antw. Sp. K iiij^v [1561]. - In de aanh. verheugende tijding, heerlijk woord. ‖ Dats een verzoetsele van u ghesprooken, Judich 320 [1577]. - In de aanh. beleefdheid, heusheid, vriendelijkheid. ‖ L.: Eerst om een verzoetzele E.: En om een accoort... L.: Bieden wy groetzele, E.: Saluut en confoort, Gentse Sp. 180 [1539].
Verzuchtich, bn. Van verzuchten. Zuchtend? Of (als bep. bij lamentatien) naar, akelig? ‖ Dat... grijnsele // Maect my zuchtelijck in lamentatien verzuchtich, H.d.Am. I 8 [m. 16e e.].

[pagina 497]
Verzwaetelen, ww. Van zwaetelen (zie de bo i.v. Swatelen?). Verbrassen, verdrinken? ‖ Tpruetelwyf praetelt Van hueren man Dat hy al verzwaetelt Dat hy crygen can, de dene bij de bo i.v. Verswatelen [ca 1560].
Ves, bw. Wvl. bijvorm van vers, fris? Flink? ‖ H.: Wel waer blyft dooven loen // dan die ten rechten ghestoffert // van waghen ende perdt // es en hem nu ghenerdt // ves S.: Hy es emmers altyt beerdt //nes, Judich 1629 [1577].
Vescye, zn. Zie Viseye*.
Vese, zn. Zie MNW i.v. Vaesche, 2e art. en Vesche, 2e art., WNT i.v. Vasche (I). Band. ‖ Dander (vraagt) hoe, sonder kinneknop oft vesen, Die mutse zoe vaste mach aen gheknocht / zyn, Leuv. Bijdr. 4, 343 [beg. 16e e.].
Vesen (I), ww. Zie MNW i.v. Veschen en Vesen, 2e art.. In doeken of luiers wikkelen. ‖ Omdat ons banden souden werden ontbonden, Heeft hem deeuwich woort laten binden en vesen, a. bijns 311 [ca 1540]; Twee Vrauwen wt Samarien deen Vrau met een geueest kint, Bel. v. Sam., Toneelaanw. vóór 584 [eind 16e e.?].
Vesen (II), ww. Van vese (zie MNW i.v.) zoals veselen (zie MNW i.v., 2e art.) van vesel? Eig. kittelen, in de aanh. iron. gebezigd voor ranselen? ‖ Ick wou dat ghy met een sweepe // moest worden gheueest, Antw.Sp. F iij [1561].
Veserij, zn. Van vesen (zie MNW i.v., 1e art.). Oorblazing, v.v. ook beuzelpraat of boosaardig geklets? ‖ Comt Jongeling, en acht niet op sijn veserij, Maer laet u sin en lust met mij vast sijn betuegelt, Verm. Bruylofts-sp. 407 [beg. 17e e.].
Vessemen, ww. Zie MNW i.v.? Of bijvorm van - zo niet corrupt voor - vesemen, inwikkelen (vg. plant.: vesemen oft vasemen, emmaillotter, fasciare, enz.)? In de aanh. naar het schijnt vastmaken, vasthechten, bevestigen. ‖ Wilt my tooghen een teecken oft figuere, Welc in my vessemen zal u structuere, Op dat zy my niet haest en werde ontwaert, Gentse Sp. 323 [1539].
Vestigen, ww. Zie MNW i.v. Hem vestigen op, bouwen, vertrouwen op. ‖ Wy en mogen op geen goede wercken betrouwen, Maer ons alleene vestigen vast op Christus genade, Prochiaen 592 [ca 1540].
Vetbuuckich, bw. Uit vet en buuck met -ich. Met een ‘vette’ buik, lui en lekker. ‖ Adieu symoniacquen metten foenanchiers Die vetbuuckich up tzweet en bloedt van menich leeft, de dene, Langhen Adieu 271 [1560].
Vetel, zn. Ontleend aan lat. vetula (vg. mhd. vêtel, nhd. Vettel). (Oud) wijf. ‖ Wat toefdy? zegt ghy oude vetelen? moet die Coning naer u clapstoel toeven? coornhert, Egypsche Vroeyvrouwen 415 [3e kw. 16e e.].
Veter(e), zn. Zie MNW i.v. Eig. ketting, keten, boei, in de aanh. fig. voor knellende band, narigheid, ellende (vg. het gebruik in fig. verband in Bel. v. Sam. 1642 [eind 16e e.?]: ‘Sal Godt eens ontsluyten des orlochs veteren’). ‖ Ick moet beschreyen dees swaer vetere, H.d.Am. Z 1 [m. 16e e.] (een oude man klaagt over zijn huwelijk met een jonge vrouw).
Veteren, ww. Corrupt voor beteren? In de aanh. naar het schijnt bezuren. ‖ B.: Ten bayt gheen queteren. L.: Soo neem ick hun dlyff. B.: Sy sullent veteren L.: Int gheloene wel styff, Trudo 251 [ca 1500].
Vetman, zn. Uit vet en man. Eig. ‘kok van de vette keuken’ (vg. Magerman, WNT i.v.). ‖ Oick en wilt vetman zijnen cock niet wesen, crul, Tweesprake 135 [2e kw. 16e e.] (versta: schraalhans is er keukenmeester). - Inz. in verbindingen als dats-, tis al -, tis nu al -, tesser -, twerter nu vetman, het (dat) is uitstekend, in orde, is (of gaat) naar wens. ‖ Sp. d. M. 1034, 3835 [beg. 16e e.]; Drie Minners 65 [beg. 16e e.?]; Doesb. 250 [vóór 1528]; Blinden 164 [2e h. 16e e.]; Hs. TMB, G, fol. 68^v [eind 16e e.?].
Vexatie, verxacije, zn. Ontleend aan ofr., fr. vexation. Kwelling. ‖ de roovere 359 [3e kw. 15e e.] (verxacije); Bruyne 1, 163 [1556]; Reyne M. 218 [ca 1575?].
Vexeren, ww. Zie MNW i.v. Kwellen (vg. Voc.Cop.: vexeren, vex- are en plant.: vexeren, quellen, vexer, tormenter, vexare, exagitare). ‖ H.d.Am. P 6, Bb 3 [m. 16e e.]; Antw.Sp. Eee iij [1561].
Vycheroy, zn. Ontleend aan ofr., fr. vice-roi. Onderkoning. ‖ Le vycheroy de Napels clouc van daden, everaert 98 [1525].
Vicie, zn. Zie Vitie.

[pagina 498]
Victaelgier, zn. Ontleend aan ofr. vitaillier onder invloed van victalie (Salverda de Grave, Fr. Woorden 382). Die voor de fourage zorgt (vg. kil. 865 victalier. Macellarius). ‖ Sduckdaluens victaelgiers... Verziese van u vette bier, Judich 1619 [1577].
Victorieus, victoryues, victorioes, bn., bw. Ontleend aan ofr., fr. victorieux. Overwinnend, triomfantelijk, heerlijk (vg. kil. 865; victorieus. Victor, compos victoriae). ‖ Dal s. wederk. 561 [eind 15e e.?]; v.d. dale, Wre 338 [ca 1516]; a. bijns, N.Ref. 246, e, 15 [1526]; Gentse Sp. 279 [1529]; crul, AB, in Bruyne 1, 177 [2e kw. 16e e.]; Smenschen gheest 833 [ca 1560?].
Victorieuselijck, victoryeuzelic, victorioeselyck, bn., bw. Van victorieus. Overwinnend, triumferend, heerlijk. ‖ everaert 99 [1525]; Gentse Sp. 350 [1539]; Well. Mensch 394 [2e kw. 16e e.]; Smenschen gheest 782 [ca 1560?]; Bruyne 3, 17 [2e h. 16e e.].
Victoryeuzigh, bw. Van victoryeus. Triomferend. ‖ De booze gheest vervaerlic, Es wt gheworpen, victoryeuzigh, vroet Verwonnen duer slams bloet, Gentse Sp. 303 [1539].
Vieraer, zn. Van vieren. Die ‘viert’, d.i. feestelijk verlicht, illumineert. ‖ Vanden vieraers, wie tsanderdaeghs ten drien Sinen prijs zal halen, enz., cast., C. v. R. 68 [1548].
Viercleet, zn. Uit vieren en cleet. Feestkleed, feestgewaad (in de aanh. naar Luthers vert. van 2 Kon. 5: 22; de Vulg. en de Statenvert. hebben wisselkleed, N.B.G. bovenkleed). ‖ Geeft hem twee viercleren, Eliseus, in Hs. TMB, B, fol. 73 [2e h. 16e e.].
Vierynghe, zn. Van vieren. Feestelijke verlichting, illuminatie? ‖ Om verchierynghe / van vierynghe / doet atenten, everaert 131 [1525].
Vierspouwelijck, bn. Uit vier en spouwen, spuwen met -lijck. Vuurspuwend. ‖ Chimera met drie hoofden altoos vierspouwelijck, Brouwersg. 19 [ca 1560].
Vierstale, zn. Uit vier en stale (zie MNW i.v. Stael, 1e art., WNT i.v. Staal (I). Vuurslag (vg. kil.: vierstael. j. vierslagh en vier-slagh/vier stael. Igniarium, instrumentum è ferri acie attemperatum, quo ignis semina excuduntur; hetz. als vierijser, vg. kil.: vier-ijser/vier-stael. Igniarium ferrum, zie ook MNW i.v. Vuuriser). ‖ Tgulden cruys van sinte Andries Metten vierstale, smeken, Gulden Vlies 54 [1516].
Vigeren, ww. Ontleend aan lat. vigere. (Levens)krachtig zijn, (krachtig) werken; floreren; leven. ‖ Ghecreeert / heeft v Godt nae sijn beelt / en dleuen Ghegheuen / der hoocheyt bouen al dat vigeert, Antw.Sp. Ee ij^v [1561]; Conste ghelijck v liefde / in my meest vigeert En wort ghegenereert // door my menichfuldich Soo bemin ick v, enz., ald. Hh i^v; Scutters / Schermers / en Rhetorizienen vigeren hier door den Coopman voorwaer, ald. Ii ij^v.
Vigeur, vigheur, viguer, vyguer, vigoor, vigoer, zn. Ontleend aan ofr. vigueur, vigor, fr. vigueur, lat. vigor. Kracht. ‖ (God) Diet al mach breken en maecken met viguere, v.d. berghe, Ref. 59, 6 [m. 16e e.]; Hy (t.w. de wijngaard) zal missen 'tsreghens krachtighe vigeuren, Rott.Sp. F vij [1561]. - In (den) vigeure, levend, krachtig, van kracht, geldig. ‖ Mijn ghebodt ende regnacie... Blijft also langhe inden viguere Als cours ende loop sal hebben natuere, Drie bl. danssen 17 [1482]; Eenrande eloquentie vindt ghy in vigeure Al de weereld deure, cast., C. v. R. 16 [1548]; Ick bem tbroodt des levens / eeuwich in vyguere, Verl. Z. II, 942 [1583]. - In vigeur(e) zijn, blijven, krachtig, van kracht, geldig zijn, blijven. ‖ Alle opinien zijn doer Scriftuerlijcke hoede verblent // gheworden, die thans ter werlt noch sterck in vigoor // zijn, Christenk. 2344 [ca 1540]; Natuerlijck ingheuen / dat metter jonsten Tot kennissen strect ... dat blijft in vigheur, Antw. Sp. c i^v [1561]. - In vigoeren staen, levenskrachtig zijn, in de kracht, bloei van zijn leven zijn. ‖ Als de mensche staet in vigoeren, ende hy in sterckheden mach ghedoeren, Charon 176 [1551]. Opm. Vyuere bij everaert 32 [1509]: ‘O Maria maechdelicke / vyguere fluere’ zal wel begrepen moeten worden als fyguere, figure.
Vigorues, bw. Ontleend aan ofr. viguereux, -reus, fr. vigoureux. Krachtig. ‖ Met cleynen danck // cranck // hieltse my vigorues in liefden gratiues, Bruyne 1, 162 [1556].
Viguer, vyguer, zn. Zie Vigeur.
Vijfzeskin, zn. Uit vijf en zeskin. Eig. hoogste worp, te vergelijken met sisink? In de aanh. fig. gebruikt in de verbinding sijn vijfzeskins slaen op, zijn
[pagina 499]
zinnen zetten op, zijn hart verpanden aan? ‖ B.: U dochterkin heeft de mutse ghekreghen Op Pyramus haer zins jolijt. F.: Heur vijfzeskins heeftser op ghesleghen, cast., Pyr. B i [ca 1530].
Vijsevasinghe, zn. Van vijsevasen (zie MNW i.v. Visevasen). Dwaasheid, onzin. ‖ H.: Weij, wadt brengt doch die voort? S.: Al vijsevasinghe! Pir. en Th. 89 [1e kw. 16e e.?].
Vijstere, zn. Zie MNW i.v. Vijster. ‘Ommelette soufflée’ (Willems) of pannekoek (Verdam)? ‖ De schippers als zij hebben den honger bijstere, Zo maecken zij van eijers eenen vijstere Met baken vleesch, ghebacken inde panne, Man en wijf 196 [eind 15e e.?].
Vijstpoorte, zn. Uit vijsten en poorte. Aarsopening. ‖ De necker moet in u vijstpoorte crupen, a. bijns, N.Ref. 174, c, 13 [1525].
Vijtte, vytte, zn. Zie MNW i.v. Vite. In de aanhh., althans de tweede, naar het schijnt gezindheid, houding. ‖ Ten sal niet voortgaen ten zy dat ict make. Dat hooric wel an dit volcx vytte (hic? of gepraat?), everaert 112 [1513] (N.b. Het woord vytte komt nog tweemaal voor bij everaert (60 en 135), maar dan in de uit ‘verhaal’ ontw., veralg. bet. v. ‘zaak’); Ons simpel spel... Om prijs ghespeilt met ionstigher vijtte Tuwen dienste, Alst past by apetijtte, Gentse Sp. 96 [1539].
Vilagie, zn. Gevormd naar ofr., fr. village. Eig. dorp, in de aanh. gebezigd als schertsnaam voor een verzonnen plaats. ‖ Een costelijcke salve, tot elcx avantagie, Uut een vermaerde plaetse, uut sinte vilagie, Bijstier 195 [m. 16e e.?].
Vildt, bw. Identiek met vilt, gemene kerel, gierigaard (vg. kil.: Vilt, Sordidus, putridus, vilis, auarus homo) dat in de 16e en 17e eeuw enige malen is aangetroffen (zie bijv. Antw. Sp. f iij^v, k i^v en oudemans i.v. Vilt)? Het daarvan afgeleide bn. luidt overigens viltsch, viltz, vils of viltich (zie oudemans i.v.); kil. kent ook viltachtigh. In de aanh. is vildt wellicht uit rijmnood gebezigd. Inhalig, vrekkig? ‖ Het moet eerst wesen / wtghelesen Ontspaert / vergaert sijn scherp en vildt En dan naer desen / onbegresen Verteert sijn vanden ghilden mildt, Antw. Sp. Mmm i^v [1561].
Vileijnlick, bn. Zie MNW i.v. Vileinlike. Schandelijk, gemeen. ‖ Laetet mijn hooren, al waert noch so vileijnlick soe wil icker mijn vp beraeden mit die mijn regieren, S. Stadt 1357 [ca 1535].
Vilendich, bn. Bijvorm van vileindich (uit vileinich)? Of rijmvervorming van vileinich? Boos, afschuwelijk. ‖ Christus... heeft verwonnen... al syn (t.w. sduivels) macht vilendich (× behendich), Rott. Sp.* C viij^v [1561].
Vilmesse, zn. Uit villen en messe. Mes om te villen. ‖ Packt u, segghe ic, duer met uwen vilmesse, Tcalf v. W. 434 [eind 16e e.?].
Vincke, zn. Zie MNW i.v. Vinke, 1e art. Luis? ‖ Al en hebbense niet een cleedt aen haer lijf / Ten es gheschuerdt, vol neten, vol vincken, a. bijns, N.Ref. 170, c, 8 [1525]; Zwert haer op een schorft hooft heeft dit goddinneken, Vol neten, vol vincken, ald. 309 [1528].
Vynckenaer, zn. Van vyncken. Die ‘vinkt’, vinken vangt (mogelijk met bijgedachte aan vink, luis (zie Vincke) of ander ongedierte). ‖ Adieu vynckenaers vyncken / ende rutsepeeuwers, de dene, Langhen Adieu 152 [1560]. Opm. Indien rutsepeeuwer (zie ald.) hier een soort slagvink zou zijn, dan is vynckenaers vyncke mogelijk een determ. samenst., wellicht in ongeveer dez. bet. gebezigd als slagvink, t.w. lokvink (in fig. zin).
Vindicatijf, bn. Ontleend aan ofr., fr. vindicatif. Wraakzuchtig. ‖ Ghy sult my vinden vindicatijf die wraeck ghierichste in duyterste daeghen, Smenschen gheest 450 [ca 1560?].
Vindictie, zn. Van de stam van lat. vindicare. Vergelding, wraakoefening? ‖ Noyt Turck alsulcke vindictie te gheven plach, cast., Bal. O viij (achter C. v. R., ed. Rotterdam 1616) [1521].
Vinne, zn. Zie MNW i.v., 1e art. 1) Afgesneden stuk (vg. kil.: vinne. Caesura, incisura, incisio en vinne/hacht. Pars abscissa en vinne etens. Offa). ‖ Neimpt daer ziet een vinne vleesch everaert 82 [1526]; Siet Onbescaemt / eist niet een goede vinne dat? ald. 176 [1527]. 2) Geldstuk? ‖ Dan ontknoopt si sijn borst (var. bursken) dat soete minneken (t.w. de waardin) // Daer ontscaect si wt tbeste vinneken, Doesb. 210 [vóór 1528]. Opm. Voor de in rederijkersteksten alg. toegepaste bet. lid (inz. arm of hand, o.a.
[pagina 500]
nog bij coornhert, Rijckeman 98) zie MNW i.v. Vinne, 1e art., sub bet. 2) en oudemans i.v. Vin.
Vint, zn.? bn.? Spellingvariant van (of corrupt voor) wint? Iets zonder waarde of betekenis (vg. MNW i.v. Wint, 1e art., bet. 3)? ‖ Lumen der broederlycker minnen es vint, Lumen der charitaten es verblint, Leuv. Bijdr. 4, 278 [beg. 16e e.].
Vyolatie, zn. Ontleend aan ofr., fr. violation. Schending, geweldpleging. ‖ Up dat wy ons landen beschermende bewaren / tot deser spatie voor hare vyolatie, Judich 1050 [1577].
Violeenscap, zn. Blijkens het rijm (× haetscap, waarvan de authenticiteit gesteund wordt door r. 364, 1883 en 2319 en het franse enuie (zie ben.) wel corrupt voor violaetscap, afgeleid van een of andere vorm van lat. violare, fr. violer (vg. Vyolatie). Laat men het rijmargument buiten beschouwing, dan pleiten het franse voorbeeld vilonnye en de bet. in de aanh. voor corruptie van *vileenscap (van vileen, vilein) of contaminatie van *vileenscap en violenc(h)e, violentie; afl. v. violence of violente (zie MNW i.v. Violence) waarvan de echtheid bevestigd schijnt te worden door die van sciente (zie Scientelijck) blijft dan mede te overwegen. Gemeenheid, laagheid. ‖ Deen was edel herte sonder haetscap Dander wairdicheit teghen violeenscap, Camp v.d. Doot 1984 [1493] (vg. fr.: ‘Lun fut noble cuer sans enuie Et desdaing contre vilonnye’).
Violeerder, zn. Van violeren. Schender. ‖ Die sulcke seggen zijn Gods woort violeerders Ende en houwen Godt niet voor onsen rechten verlichtere, Prochiaen 767 [ca 1540].
Violent, bn. Zie MNW i.v. Schendend? Of geschonden, onteerd, besmet? ‖ Hoe sal (ic) sondaers mont violent lof spreken die al dat es heeft ghescepen, v.d. dale, Lof Hostie 13 [1e kw. 16e e.].
Violentelijck, bw. Van violent. Met kracht, met geweld. ‖ Reyn liefde die dwinght my violentelijck // Dat ick v myn herte moet openbaren, H.d.Am. Bb 3 [m. 16e e.].
Violierich, bn. Van violier. Als (van) een violier; heerlijk. ‖ O licht der gratien / Bloeme violierich (tot ‘Liefde’), Antw. Sp. Zz i [1561].
Virtueus, bn. Zie MNW i.v. Deugdzaam, kuis. ‖ Pallas virtueus (hier gesteld t.o. Venus libidineus) // laet veel volcx nu varen, Haagsp. c ij [1561].
Virtuhueselic, vertueuijsselijck, bw. Van virtuhues, virtueus. Moedig, flink of doeltreffend. ‖ Tot u gebodt sal ick mij verneren, En laboereren // vertueuijsselijck, Well. Mensch 882 [2e kw. 16e e.]; Deuangelisten blinkende als dlighd der zonnen Hebbene (t.w. de wijn, d.i. Christus of Zijn bloed) virtuhueselic gheuoerd ten keldere, Vuer den alder besten most, cast., C. v. R. 146 [1548].
Virtuhuesheid, zn. Van virtuhues, virtueus. Flinkheid, voortreffelijkheid of (bezit van) bijzondere krachten, vermogens. ‖ Die vuertijds wat wonders hebben bedreuen Worden goden verheuen, mids haer virtuhuesheid, cast., C. v. R. 203 [1548].
Virtuut, zn. Zie MNW i.v. Uitsl. mv.: benaming voor een der engelenkoren, t.w. de vijfde orde van de hemelse hierarchie. ‖ Iolijtelijc singt, inghelen en virtuten, a. bijns, N.Ref. 332, i, 1 [1e kw. 16e e.].
Visaert, zn. (Gelegenheids)bijvorm van viser, schroef, dommekracht, stamper (zie MNW i.v.)? In de aanh. stamper? ‖ Een stegaert smeet een visaert op zijnen scrankaert, Doesb. 246 [vóór 1528].
Visagie, zn. Gevormd naar ofr., fr. visage (zie MNW i.v.). 1) Gelaat, gezicht. ‖ a. bijns, N.Ref. 78, a, 4 [1e kw. 16e e.]; Pir. en Th. 386 [1e kw. 16e e.?]; Prochiaen 175 [ca 1540]; H.d.Am. D 2^v [m. 16e e.]; Smenschen gheest 567 [ca 1560?]; Ontr. Rentm. 669 [1588?]; Tcalf v. W. 137 [eind 16e e.?]; Alit en Lijsbith 217 [eind 16e e.?]. 2) Bedoeling, begeerte, verlangen, wens? ‖ Zoo wil ick, na dat de zake zoo steet, Myn mandaet baren, 'tis myn visagie, H.d.Am. I 8^v [m. 16e e.].
Vischbankstreper, zn. Uit vischbanck en strepen met -er. Ongunstige benaming van een vismarktkoopman (zie voor de ongunstige bet. van streper WNT i.v. Strepen, Afl. en de bo i.v. Striepen)? ‖ Men sal u deecken vanden nieneriets (l. nieueriets?) maecken vischbanck strepers ja off straetvagers winnebroijkens en de plateeldragers, Hs. TMB, G, fol. 106 [eind 16e e.?].
Vischsop(pe), vissop, vischzop, viszop, zn. Zie MNW i.v. Eig. viswater (vg. kil.: visch-sop. Liquamen piscium) of vuil water (zie de
[pagina 501]
plaatsen uit Gest. Rom. en Ann. Em. in MNW i.v. Vischsop), in fig. (obsceen?) verband in St 2, 203 [vóór 1524]: ‘Tdunct hen (t.w. de meisjes) al goet als sij haer begheert hebben voer tveijnsterken daer sij tvissop wt ghieten’, fig. (in de aanh.) verliefdheid, geilheid? ‖ B.: Ey mutse mutse V.: Ey vissop vissop, Sp. d. M. 1214, 1220 [beg. 16e e.] (zie ook ben.). - Sint Joris vis(ch)sop (soms alleen vis(ch)sop) of sint Joris sop komt voor in versch. zegsww., betr. hebbende op verliefdheid: met sint Joris vis(ch)sop(pe) begoten zijn, verliefd zijn. ‖ everaert 266 [1530], H.d.Am. C 1 [m. 16e e.] (N.B. Reeds in Vrouw. e.M. XI, 131 (blz. 98) in de bet. een verliefde, amoureuze aard hebben?), vg. St 1, 71. [vóór 1524]: ‘Besprinct begoten heeft sint ioris sop veruerliken doerscoten myn herschen cop’; - metten visch-soppe begoten zijn, (smoor) verliefd zijn. ‖ H.d.Am. C 7^v [m. 16e e.], vg. met Venus sope beghoten sijn. ‖ Conste d.M. 30 a [ca 1560]; daarnaast met sint Joris vissop gieten, coire of gerieven? ‖ Weerdinnen die haer ghasten gherief doen Ende met Sint Joris Vissop gieten, Veeld. Gen. D. 158 [16e e.]; - met Senct Iooris vischzop bedropen zijn, verliefd zijn. ‖ cast., C. v. R. 179 [1548]; - in sint joris vissop doopen, gedoopt sijn, verliefd (of geil?) maken, zijn. ‖ Tghevecht v. minnen 4 [beg. 16e e.], in Leuv. Bijdr. 46, blz. 100, Smenschen gheest 97 [ca 1560?]; - nat zijn van sint Joris soppe, verliefd zijn. ‖ Charon 455 [1551], vg. sint Jooris bisschop maecte hem nat, Antw.Lb., in Hor.Belg. XI, 295 [vóór 1544] (zie ook Bisschop); - sint Joris vissop ghedroncken hebben, (smoor) verliefd zijn. ‖ Sp. d. M. 1035 [beg. 16e e.]; - ghesmaect hebben van sint Joris sope, verliefd (geweest) zijn. ‖ Doesb. 80 [vóór 1528], vg. ‘Sint ioris vissop wert hem gesconken’ (ze worden smoorverliefd, dol van verliefdheid of geilheid), Doesb. 208 [vóór 1528] en ‘Sint Joris vissop hout u verevelt’ (gij zijt smoorverliefd), Sp. d. M. 3299 [beg. 16e e.]. Opm. I. Vg. ‘een soppe maken in sint Ioris vat’ (coire?), Evangv.d. Spinr. 44, aang. in WNT i.v. Joris. Opm. II. Op zichzelf staat naar het schijnt ‘sint Joris vissop is tbier vercranckende’ (versta: het staat er slecht voor, het is een belabberde boel), Sp. d. M. 449 [beg. 16e e.]. Opm. III. Het verband van Joris (S. George) met de ‘zotheid’ is nog niet opgehelderd. Buiten de discussie bleef tot dusver Jurjen, Jeurken (= Joris, zie o.a. WNT i.v. Jurriën) als naam van een zot of nar (zie bijv. J. ter Gouw De Gilden blz. 59).
Viseye, zn. Zie MNW i.v. 1) In het meervoud (of is viseyen in de aanh. het zelfst. gebruikte ww., waarvan MNW i.v. Viseye het bestaan wrsch. acht op grond v. Mandev.² 192, 11, var.?) vertrouwen, betrouwen. ‖ Op Christum stelde hy zijn viseyen al, Gentse Sp. 124 [1539]. 2) In de aanh., waar vescye op grond van het rijm (× contreyen) corrupt of verkeerd gelezen is voor veseye (vg. de hypercorr.(?) vorm verzeie bij de bo), naar het schijnt verstand, beleid (vg. de bo i.v. Vizeie). ‖ Met goeder vescyen cryghen wy noch voerspoet, Trudo 2725 [ca 1550].
Visitacie, zn. Zie MNW i.v. Visitatie. Levenswandel? ‖ Tis recht dat icse begracie om haer schoonheyt, om haer reynicheyt, om haer eerbaer minlike visitacie, Doesb. 45 [vóór 1528].
Vispaen, zn. Uit vis en paen, paander? Vismand? ‖ Tvispaen sprack salmer niet gaen eeten, Die mosselschulpen sullen al vercouwen, Doesb. 241 [vóór 1528].
Vissop, viszop, zn. Zie Vischsop(pe).
Vitie, vicie, zn. Ontleend aan lat. vitium of gevormd naar ofr., fr. vice. Gebrek, fout; ondeugd, zonde. ‖ de roovere 341 [3e kw. 15e e.] (‘Sonder rasuere ofte vitie Is Godts registre’: bedorven plaats, plaats waarin geknoeid is?); Drie bl. danssen 79 [1482]; cast., Bal. A 4^v [1521]; Leenhof 876 [na 1531]; Gentse Sp. 184, 276 [1539]; cast., C. v. R. 19, 20, 24, 32, enz., 101, 192, 249 [1548]; Heymelic Lijden 228 [1557]; Antw. Sp. G i^v [1561]; Verl.Z. I, 300 [1583]; Leerl.Taefelsp. 128 [beg. 17e e.].
Vitieus, vitiues, bn. Ontleend aan ofr., fr. vicieux. 1) Verkeerd, gebrekkig, zondig. ‖ De liefste gloriues... heeft gemerkt perfeckt // al myn leven vitiues, Bruyne 1, 162 [1556]. 2) Afkeurenswaardig, afschuwelijk? ‖ In eere ende heere, schuud tvitieus ettere, cast., C. v. R. 41 [1548].
Vitten, ww. Zie MNW i.v. A. Bedr. - 1) Voegen, schikken (vg. kil.: Vitten... Accomodare), v.v. ook stellen, plaatsen. ‖ Den handtscoe behoord hier den scietlap daer vit, everaert 240 [1526]; Dus es zou (t.w. Maria) / jnden eeuweghen pays ghevit, ald. 375 [1527].
[pagina 502]
Opm. In deze bet. nog bij de harduyn, aang. door oudemans i.v. Vitten: ‘Vittende zijnen pijl in 't midden van den boogh’. 2) Blijkens het verband in de aanhh. resp. verspreiden en (neer)dalen. Indien men deze mag herleiden tot de algemenere bet. gunnen, verlenen, dan kan hiermede vergeleken worden Boeth. 139a (aang. in MNW i.v. Vitten, sub bet. I, 2): ‘Wat zal ic dan best den zotten vitten, dan zij dat aerdsche goet bezitten’. ‖ Een bloemken dat droefheyt tonder spit / Twelck jonstich vit / Den guer van troost in tdal van vreden, Sp. d. M. 908 [beg. 16e e.]; Jn sweerels pit vit Huwe gracie vp ons, everaert 32 [1509]. 3) Achten, houden voor. ‖ Dit niet cleene vit, everaert 350 [1531]. - Vitten met, rekenen tot. ‖ Ten ware myns gheuaers vutghelesen raet Dien jc noode zoude / met den slichten vitten Jc hadde hem laten / met de wichten sitten, everaert 45 [1512]. 4) Vatten, beetpakken? ‖ Nu zye jot ooc / mids dat hy daer vit Eene roode roose, everaert 28 [1509] (N.b. Mogelijk heeft de bet. zich hier ontwikkeld tot plukken; op grond van het vervolg komt schikken (t.w. in de rozenkrans) minder in aanmerking). 5) Vatten, verstaan. ‖ Hy is al verklickt // wilt dit vitten, Rott. Sp. C v [1561]; Wilt den zin vitten, ald. D iij^v. Opm. In dez. bet. schijnt ghevitten gebezigd te zijn in Hild. 125, 124, zie MNW i.v. Gevitten. 6) In de aanh. naar het schijnt (ver)-dragen. ‖ Ik docht wel, dat 'et (t.w. Nering en Welvaart) niet lang bij hem zoud duren. Hij was al te derten, hij konst 'et niet vitten, Roerende v. Meest Al 210 [ca 1564?]. B. Onz. - Voegen, schikken, passen (vg. kil.: Vitten. Fland.j. passen. Conuenire, quadrare), v.v. ook in veralgemeende en vervaagde bet.: gaan. ‖ Koomt manneken hier binnen, gaat bij ons zitten; 't Zal zo best vitten, zo hoordij respons, Jezus o.d. leraers 480 [vóór 1580]; Tsal wel vitten Dat gae ick vuyt kitten / sonder eenich vercleente, Vers.Maelt. 952 [2e h. 16e e.]. C. Wederk. - Zich voegen, schikken, richten, opmaken. ‖ Tot hueren dienste /zoudic my eeuwich vitten, everaert 108 [1513] (zie ook ald. 281, 291 en pass.); Hier vand ick my langhs des schoonder landauwe Als die hem tot dichtene wilde al versch vitten, cast., C. v. R. 2 [1548]; Seght wies ghy soect, ic wil my tot dyn ansicht vitten, in Belg. Mus. 6, 329 [ca 1560]. - In de aanhh. zich toeleggen (op), streven (naar). ‖ Eist sonde... dat jc my vitte / naer swasdoms chanche? everaert 65 [1511]; Wierdense als hier voortyts gestrect gherect Sen souden hem niet zo lichte ter hoocheyt vitten, ald. 225 [1528?].
Vitupereren, ww. Ontleend aan ofr., fr. vituperer. 1) Schenden. ‖ De geslachten des Heren Zachmen 't Godtlijck woort vitupereren / Twelck Godt al weenende haer dede weten, Rott.Sp. B vj^v [1561]. 2) Laken, hekelen. ‖ Ick gaen al bersten en al fantaseren Als ick niemant blameren vitupereren Noch accuseren en mach, H.d.Am. Dd 5 [m. 16e e.].
Vlachten, ww. Corrupt (of verkeerd gelezen) voor verachten? Verafschuwen? ‖ Hy sal noch verpachten... Deewighe pyne // telken termyne! Syn quay gedachten // mach hy wel vlachten; Hy mach wel vreesen ten fyne // myn vreedt aenschyne, Ontr. Rentm. 1020 [1588?].
Vlaesken, zn. Zie Vlage.
Vlage, zn. Zie MNW i.v. Ogenblik, tijd. ‖ Jolijt maeckt u bijsijn; zelden comen die vlaghen, a. bijns, N. Ref. 280, b, 7 [1527]; Hoe suldij die werlt kinnen om hem te vinnen / behoefdij wel een lange vlage, Werelt bevechten 112 [2e h. 16e e.]. - In de aanh. in verkleinvorm vlaesken (= vlaechsken?). ‖ M.H.: Maect v, zegh ick, wech. M.T.: Beyt noch een vlaesken (× Haesken), H.d. Am. V 2^v [m. 16e e.].
Vlagen, ww. Van vlage. Stormen (vg. de bo i.v. Vlagen: ‘buien, bij poozen regenen en waaien’). ‖ Hy sal my leyden op den wech soo effen, dat ic niet en slippere, hoe seer dat vlaecht, crul, AB, in Bruyne 1, 184 [2e kw. 16e e.].
Vlasch, zn. Zie MNW i.v. Vlas. Vlasch buecken, boken, vleien (vg. kil.: vlasch-boken... Blandiri, demulcere caput, palpari). ‖ Cost ick t'vlasch buecken / pluymstrycken en nyghen, Zeven Sp. Bermh. E ij [1591]; Ick can... Vlasch boken / vleybaerden / pluymstrijcken / en honich smeren, ald. I vij.
Vlassaert, zn. Van vlassen. Die vlast op (waarin ‘vlast’ de mod. bet. schijnt te hebben, ofschoon die van
[pagina 503]
elders niet vóór de 17e eeuw bekend is). ‖ Vlassaerts, brassaerts, die prysen de lecker beten, Leuv. Bijdr. 4, 214 [beg. 16e e.].
Vleckelijck, bn. Van vlecken. Bevlekkend, bezoedelend; v.v. wellicht ook vuil, afschuwelijk (vg. Vleckich). ‖ Ic hebt wel verdient door mijn sonden vleckelijck, a. bijns 399 [ca 1540].
Vleckich, bn. Zie MNW i.v. Zedelijk onrein, gebrekkig (vg. Teuth.: vleckich... smoddich, subbich, onreyn van wercken ind logenachtich van woirden, mendosus). ‖ Al zyn zy (t.w. de vrouwen) vleckich, oncuusch, onreene, Mids consten cuenen zy dit tallen hueren Subijt beletten, cast., C. v. R. 196 [1548].
Vleesachticheit, zn. Zie MNW i.v. Vleeschachticheit. Vleselijkheid. ‖ Houd dit in u memorie dat ghy... gheholpen sijt van den crij der snooder vleesachticheit stinckende, Smenschen gheest 852 [ca 1560?].
Vleeshuys, vleeschuys, vleeschhuys, vleijshuijs, zn. Zie MNW i.v. Vleeschhuus. 1) Achterste. ‖ Kijckt in mijn vleijshuijs, Well.Mensch 249 [2e kw. 16e e.] (vg. ald. 245: ‘Besiet mijnen eers eens’). 2) Cunnus. ‖ Dat dat vleeschuys vanden meyskens op ghinc, St 2, 155 [vóór 1524]; Gaetse int vleeschuijs blinde stomme vanghen, ald. 167; Blinde die dic int vleeschuys weenen, ald. 169; Ick ha gerne als blinde tvleeshuys besocht, Doesb. 254 [vóór 1528]; Sy moet weten... hoemen den blinden in't vleesch-huys jaecht, H.d.Am. Cc 3^v [m. 16e e.].
Vleete, zn. Zie MNW i.v. Vlete, 2e art.? Eig. naam van een vis, t.w. een soort rog; in de aanh. gebezigd als schimpnaam. ‖ Siende dat ons burgers so werden verbeeten, van de Spanssche vleeten, reael, in Amst. Jaarboekje 1897, 59 [1578].
Vlegelen, ww. Van vlegel? Of bijvorm van vleugelen (zie MNW i.v. Vlogelen en vg. Vlegel naast vleugel)? Op grond van de bet. van het woord in de 2e aanh. lijkt het laatste het meest wrsch. Knevelen, boeien? ‖ Wat ou soudick al moeten pleghelen Waij neenic datmen v moet vleghelen, St 2, 160 [vóór 1524] (hic? of - indien van vlegel - geselen, ranselen?); Hier comen dees dienaers, dies ick verblye Met die mesdadighe, ghebonden gheulegelt, Dwerck d. Apost. 1322 [1e h. 16e e.] (N.b. Van ‘geselen’, zoals de uitgever wil, kan geen sprake zijn, vg. r. 1298-1299: ‘Gaet haeltse (t.w. de bewuste “mesdadighe”) ter stont binnen dit beschouen, Maer niet met cracht, enz.’).
Vlegghen, ww. Grondwoord van het freq. vleggheren (vg. kil.: vleggheren. Holl. j. vledderen/vlercken. Volitare, plaudere alis en Loquela i.v. Vleggeren: ‘De vlerken bewegen, zoo azende vogeljongen, gramme, getergde veugels doen; vlederen zoo de vledermuizen doen’; vg. ook De Jager, Freq. 2, 686). Afl. v. vlegghe, gebrek, smet, enz. lijkt op grond van het verband niet wrsch. Rusteloos bewegen, ingespannen bezig zijn, werken? ‖ Zoo men dat int clare, // naer het sgheests virtuut // vlegghen, Ten rechten zal tbesluut // zegghen, Verl.Z. I, 1225 [1583].
Vleghelmost, zn. Uit vleghel en most. ? Voor een grappige benaming te vergelijken met rottingolie e.d. biedt het verband naar het schijnt geen steun. ‖ Wie in vastenauond... werd ghesien... Om zinen prijs commen achter noene ten drien, eenverdichst, vremdst, zotst, zulc als daer mach ancleuen Een half vat vleghelmost sal hy beleuen, cast., C. v. R. 103 [1548].
Vleyaerden, ww. Zie MNW i.v. Wrsch. corrupt voor vleybaerden (zie ald.). Vleien. ‖ Metten mont can ic so wel vleyaerden, B.d.Scr. 29 [1539].
Vleybaerden, ww. Uit vleyen en baert met -en. Vleien (vg. kil.: vleyd-baerden. Adulari, in os laudare). ‖ Stondick nv als een vervaerde rijte (l. tijte, emend. Degroote). Gaen vleybaerden smeeken, v.d. dale, Stove 324 [1528] (zie ook ald. 413); Die met pluymstrijcken en vleybaerden hem aencleeft Die gheeft hy van als, Zeven Sp. Bermh. H viij [1591] (zie ook ald. I vij).
Vleijshuijs, zn. Zie Vleeshuys.
Vleten, ww. Zie MNW i.v. en vg. Vletten. Vleten in, baden in, zich overgeven aan. ‖ Dat (l. dats) rint vleesch / dats schaps vlesch wilt jn vruechden vleten (× bedreten), Berv.Br. 152 [ca 1520?].
Vletten, ww. Zie MNW i.v., Aanm. en vg. Vleten. Drijven (vg. kil.: Vletten. vetus. Fluctuare, fluctuari); in de aanhh. schijnt in die poel vletten fig. gebruikt te zijn voor in ellende, rampspoed geraken, tenondergaan. ‖ Nu ruckeloose wasdom wilt hem syn stoel setten soo mach hij in die poel
[pagina 504]
vletten / alst gaet an die knoop, Vers. Maelt. 253 [2e h. 16e e.]; Door v nochtans wilden hij (t.w. Lucifer) boven godt sijn stoel setten en most in die poel vletten, Red. en Nat. 187 [2e h. 16e e.].
Vlichen? Vlichten? ww. Grondwoord van het freq. Vlichelen (zie MNW i.v.)? Of bijvorm (rijmvervorming?) van vluchten? Indien naer in de aanh. corrupt zou zijn voor aen, zou men ook aan vlechten kunnen denken. Eig. vliegen of vluchten en v.v. fig. verlangen (naar) of zich hechten (aan)? ‖ Door u onderwijsen ben ick wel gesticht want vuijt den donckeren nacht ben ick gecomen int licht dus mijn hert dat vlicht // naer u seer sterck, Wercken d. Barmh. 267, in Hs. TMB, C, fol. 29^v [1596].
Vlieghute, zn. Van utevlieghen. Wildebras (vg. de bo i.v. Vlieguit: ‘Wilde jongen, onbezonnen jongeling’; volgens Loquela i.v. Vlieg-uit ook van toepassing op vrouwen). ‖ Adieu an al de brugsche brugghen Aexterooghen vlieghuten hoornebeesten mugghen, de dene, Langhen Adieu 280 [1560].
Vlien, ww. Binnen boorde vlien, zie Boort.
Vlijen, ww. Zie MNW i.v. Vliën. Vander hant vlijen, afwijzen, verwerpen? ‖ Dat ic u int allegeren // cal, // niet vander hant // vlijt (× lant//sijt), Heymelic Lijden 365 [1557].
Vlincken, ww. Zie MNW i.v. Vlinken. Gaen vlincken, a) er van doorgaan, de benen nemen, een (goed) heenkomen zoeken. ‖ T'is quaet steelen... Daer die waert een Dief is / dus laet ons gaen vlincken, Zeven Sp. Bermh. D v^v [1591]; - b) er op uit trekken, heengaan. ‖ T'sa wat bedryuen wy / waer willen wy gaen vlincken? Zeven Sp. Bermh. O i^v [1591].
Vlinckooghen, ww. Uit vlincken en ooghe met -en. Flonkeroogen. ‖ Sy vlinckooghen in Liefs beschouwen, H.d.Am. V 5 [m. 16e e.].
Vlinderen, ww. Op grond v. mhd. vervlindern en het reeds in Boëth. [2e h. 15e e.] aangetroffen vliendermuys (zie MNW i.v. Vledermuus) eerder het grondwoord van vlinder (dat voor het eerst door kil. wordt vermeld) dan het daarvan afgeleide ww. Het moet derhalve wel gescheiden worden van het moderne, sedert de 19e eeuw (zie de voorbb. bij De Jager, Freq. 2, 687-8) aangetroffen noordned. ww. Wegfladderen, wegvliegen, heengaan (vg. de bo i.v. Vlinderen: ‘wegfladderen, heenvliegen, wegijlen, vlieden, vluchten’). ‖ Neen / neen / t'geldeken / moet dan al elders vlinderen, Zeven Sp. Bermh. N v^v [1591]. Opm. Vg. Doorvlinderen.
Vloedich, vlodich, bn., bw. Zie MNW i.v. 1) Vloeiend, stromend (vg. kil.: vloedigh. Fluidus, fluxus en plant.: vloedich oft vloeyich, flottant, coulant, fluidus). ‖ everaert 347 [1531]; Gentse Sp. 193 [1539]; cast., C. v. R. 179 [1548]; Trudo 986 [ca 1550]. 2) Overvloeiend. ‖ Trudo 2394, 3016 [ca 1550]; Haagsp. n i [1561]. - Ook in de verb. vloedich syn, mogelijk als omschr. van vloeden, overvloeien. ‖ U. dats veritas... Die in hem vloedich sal syn en onghemeten, Trudo 167 [ca 1550].
Vloeysele, vloysel, zn. Van vloeyen. 1) Vloed. ‖ O edel medicinael bespoeysele / Rijfstroomich vloeysele, cast., Pyr A v^v [ca 1530]. 2) Overstroming, watersnood? ‖ Die Doot menich mensche tijt vercort seer snel, Met donder / blixem / storm / vloysel / ende went, Dal s. wederk. 192 [eind 15e e.?].
Vloerduyve, zn. Uit vloer en duyve. Hoer (vg. kil.: vloer-duyuen (l. duyue).j.huys-duyue. Columba circur. & metaphor. Meretrix). ‖ Vloerduven prachers ende lyse verslyters, de dene Langhen Adieu 132 [1560]; Huysesels / vloerduyuen / en camercatten, Antw.Sp. k iij [1561].
Vloyen, ww. Van vlo. Plunderen, beroven (vg. kil.: vloyen. Scrinium siue marsupium alicuius compilare, suppilare, manticulari). ‖ Sy hebben van Gode auctoriteyt Ouer de schapen... Om scheeren om vloyen, de roovere 336 [3e kw. 15e e.]; Sijn goet ontuoirt sijn borse gheuloijt, St 2, 124 [vóór 1524]. - Lobben, lubben vloyen, zie Lobben.
Vloysel, zn. Zie Vloeysele.
Vlot? Vloot? zn. Zie MNW i.v. Vlot. Sijn oor te vloot leggen, zijn oor neigen, luisteren. ‖ Ik leiden mijn oor te vloot na't gehoor zonder lang dreggen, Jezus o.d. leraers 8 [vóór 1580]. Opm. Ook in Souterl. 1584, Ps. 129 (aang. door oudemans i.v. Vloot).
Vluchtelijck, bn.? bw.? Van vluchten. Vluchtend. ‖ Mocht ick vluchtelijck worden vluchtich, Ick waer onklachtelijck al mynder klachten, H.d.Am. I 8^v [m. 16e e.].

[pagina 505]
Vluwe (I), zn. Zie MNW i.v. Vlouwe. Duer de vluwe schieten, in de aanh. blijkens het verband: maken dat men wegkomt, zich wegpakken, verdwijnen (vg. de bo i.v. Vluwe, 2e art., die uitsl. als bet. van deze zegsw. vermeldt ‘met moeite aan een gevaar ontsnappen’). ‖ Schiet hier duer de vluwe want v doen jck schuwe, Taruwegraen 935 [1581] (vg. ald. 939: ‘Ruumpt ghy loosaert listich’ en 943: ‘Vertreckt en god bewarie, enz.’).
Vluwe (II), zn.? Bijvorm van vuwe (zie ald.)? Dit lijkt waarschijnlijker dan gelijkstelling van vluwen in de aanh. met het door de bo i.v. vermelde ww. in de bet. zien, kijken, opmerken. Gedaante, voorkomen, verschijning? ‖ Es (l. en) was geen weerdeger yuweel noch die meer prees edelheyts vluwen, de roovere 355 [3e kw. 15e e.].
Vocabel, zn. Zie MNW i.v. Woord (vg. Voc.Cop.: vocabel, vocabulum), rijmwoord. ‖ Te vele vocabelen moedt ghy oock verslapen, Die in vocale fineren end daer met beghinnen, cast., C. v. R. 36 [1548] (zie ook ald. o.a. 11, 47, 49, 57, 242).
Vocacie, vocacye, zn. Zie Vocatie.
Vocaelijck, bw. Van vocael. Met stemmen; in de aanh. a capella? ‖ Deesen tooch gheduerende salmen binnen speelen musycke ofte vocaelyck singen, Smenschen gheest, toneelaanw. na 498 [ca 1560?].
Vocatie, vocacye, zn. Ontleend aan ofr., fr. vocation. 1) Roep, uitroep? Of stem? ‖ Segt onversteendt met luder vocatien: Weest ghebenedijdt altijdt, reyn vat vol gratien, a. bijns, N.Ref. 330, k, 14 [1e kw. 16e e.]. 2) Roeping. ‖ Gentse Sp. 124 [1539]; a. bijns 306 [ca 1540]; Bruyne 1, 10 [2e h. 16e e.]; Antw.Sp. V iij, X i^v [1561]; Haagsp. e iiij^v, g iij, n iij^v [1561]. - In de aanh. naar het schijnt zaak die iemand ter harte gaat, wens, verlangen of ideaal. ‖ Hoverdich voornemen: Dies gaet hy (t.w. Nabugodonosor) oopen oorlooghe stichten met turbatie jeghens elcke natie Swerels belusten: Dats juuste myn vocatie, Judich 71 [1577].
Voceeren, ww. Gevormd naar ofr. vochier of lat. vocare. Uitroepen. ‖ Huecht v wel wat ick eens ghinck aduerteeren, seer luijt voceeren // als die catten lollen? S. Stadt 238 [ca 1535].
Vodderken, zn. Van vodder, dat kil. gelijkstelt met brodder (knoeier, beunhaas, i.c. oplapper) en afleidt van vodden, oplappen. In de aanh. deugniet of pretmaker, fuifnummer? ‖ Ghij fringeerderkens ardighe vodderkens ghi beeldekens van quaet bestier Ghij rustigaerts lustighe lodderkens, St 2, 146 [vóór 1524].
Vodts, bw. Zie Allevodts.
Voegen, ww. Zie MNW i.v. Gerieven (vg. MNW i.v. Voegen, bet. I, B, 4)? In de eerste aanh. in malam partem: behandelen, mishandelen. ‖ Ick en kan gheroeren niet een let, So hebdi mi ghevoecht met uwen misdaden, Elckerlijc 454 [ca 1490?]; Haddi mi volcomelijc ghevoecht, Ic sou u rekeninghe, die nu onreyn is, Ghesuvert hebben, ald. 466.
Voelinge, zn. Van voelen. Aanraking, het geraakt, geroerd worden (vg. Teuth.: roeringe (roerynge, tastynge, voelynge) tactus, contactus). ‖ Tgepeyns quelt mij door inwendijge voelinge, Deur dat ick heden hoorde vermonden, Well. Mensch 645 [2e kw. 16e e.].
Voerdachtich, voerdrachtich, bn., bw. Zie Voordachtich.
Voerdrubbelen, ww. Uit voer en drubbelen, dribbelen. Voordansen. ‖ Set u slincker voet vuer // so springt ghij troij dubbelt en achter twe simpelen dats voer gedrubbelt, Sotslach 273 [ca 1550].
Voerdwijnsele, zn. Zie Verdwijnsele.
Voerreyerken, zn. Van *voerreyen. Vóórdanser(tje). ‖ Wa Venus Kamenieren liefste voerreyerken, H.d. Am. H 7^v [m. 16e e.].
Voersienighen, ww. Van voersienich. Voorzorgen nemen ten aanzien van, behoeden. ‖ Voersienicht den ganck des leevens / eer dat noot sy vanden lyve met snelle beteringe confortatyve, Smenschen gheest 861 [ca 1560?].
Voeten, ww. Zie MNW i.v. Voortgaan, verdergaan, doorgaan (vg. Fragm.lex.: voeten, bitare j. pergere, aang. in MNW i.v. Voeten, sub bet. I, 1)? ‖ Hoe hen successie voort en voort sal voeten En in rechter linien versterven moeten, Leenhof 754 [na 1531].
Voetsletere, zn. Uit voet en sletere. Voetveeg. ‖ Hy acht my rechs / als zyn voetsletere, everaert 536 [1538?].
Voetvutsel, zn. Uit voet en vutsel. Voetveeg (vg. kil.: voet-voetsel/voet-vutsel/voet-futsel. Fomentapedum, pedule, pedulia). ‖ Peyst dat ghi tvoetvutsel sijt vander straten, Doesb. 156 [vóór 1528].
[pagina 506]
Opm. De bijvorm (?) voetfutsel(e) in X. Esels 10, 53 [1530], de harduyn, Godd. Lofs. 18 (aang. in WNT i.v. Futsel, Samenst.) en de bo i.v. Voetfutsel.
Voyage, voyaedse, zn. Ontleend aan ofr., fr. voyage. Reis (vg. kil.: 866 Voyagie. Iter, peregrinatio). ‖ Camp v.d. Doot 3 [1493]; Gentse Sp. 102 [1539]; B.d.Scr. 23 [1539]; Charon 40 [1551].
Voyagier, voyaidgier, zn. Ontleend aan ofr. voyagier, voiagier. Reiziger. ‖ Pelgrimagie loopers Voyagiers /Rijders, de roovere 342 [3e kw. 15e e.]; Naer twithuus de daeghelicxsche voyaidgiers, de dene, Langhen Adieu 265 [1560].
Voye, zn. Oorspr.? Naam van een toon (zie Sije) of ‘voys’, stem, wijs? ‖ D.: Laetter een factionael Liedeken aff maken / Want thout iuyst reghele op de rije. F.: Ick en can gheen voye D.: Singt dan een sije, Haagsp. o i^v [1561].
Vol-, zie ook Vul-.
Volbaren, ww. Uit vol en baren. Ten volle tonen. ‖ Wildijer meer hebben, v conste voort volbaert, Doesb. 247 [vóór 1528].
Volbesighen, ww. Uit vol en besighen. Ten volle of volledig gebruiken. ‖ Als die roede volbezigd is daar ze toe voegde, Waar is ze dan nut toe dan om te verbranden? Meest Al 578 [1559].
Volbiedinghe, zn. Zie MNW i.v. Volbiedinge. Aanbod. ‖ Twort u gheloont... Ist dat myn baet uyt dit convent / went / Och heer weert Van u volbiedinghe, Rott.Sp. P v [1561].
Volbrieven, ww. Uit vol en brieven. Voldoen, vervullen? ‖ Eygen wille sal hem anders gerieven (t.w. dan Begeerte die altijd zijn eigen zin wil doordrijven) en syn meening volbrieven sonder eenich gevecht, Red. en Nat. 608 [2e h. 16e e.].
Volbrouwen, ww. Uit vol en brouwen. Volledig, ten einde toe of met succes ‘brouwen’ (bewerken, in elkaar zetten, klaarspelen). ‖ Tdunckt my schier te zijn / om te volbrouwen dat, Rott.Sp. G vij [1561].
Volduerich, bn. Van voldueren. Standvastig (vg. kil.: vol-duerigh. Perseuerans, assiduus, pernix). ‖ Fenijn weest gloedich en blijft volduerich, Doesb. 57 [vóór 1528].
Voleestere, zn. Zie Volleester(e).
Volhandich, vulhandigh, bn. Zie MNW i.v. Overvloedig, royaal, vol. ‖ Zo werd u schuere vulhandigh en versaedt, cast., C. v. R. 94 [1548]; Hy (t.w. God) sal vergoeden // volhandighe mate, Antw.Sp. Nn iij^v [1561].
Vollaert, follaert, zn. Oorspr.? Langwerpige (soms ook ronde) feestkoek, Kerst- of Nieuwjaarskoek (vg. kil.: Volard/vollaerd. Fland. Brug. Genus libi oblongi: & Louan. Brux. Genus libi quod festis natalitiis Christ donatur: libum Saturnalitium: apophoretum adoreum: libum cuneatum; vg. ook schuerm. i.v. Vollard, de bo i.v. Volaard, Vollaard en Loquela i.v. Vollaardboteram en Vollaardkoeke). ‖ Vvaer blijft ghy schoon lief? kijct ute tcomd al, Ic zo u eenen vollaerd gheuen: maer ick en sal, cast., C. v. R. 234 [1548]; Sietse my staen kiken de leelicke clekere, Zu beghind haer naer den man te rasschene. Machzu niet wel eenen vollaert wachten? Iazu sekere Haer schotels staen van Kersdag noch te wasschene, ald.; Van wittebroodt ende follaerts ter veynster gereict, spreed men kynderstuten, de dene, bij de bo i.v. Volaard, Vollaard [ca 1560]. Opm. Daar de aanhh. uit castelein ontleend zijn aan zog. cocorullen (rijmpjes) op Alle Kinderen dagh, lijkt het niet onmogelijk, dat vollaert daar gebruikt is in een fig. zin, misschien door bijgedachte aan volen, folen, stoeien) voor de grappige of erotische kastijding, het ‘kindlen’, ‘bailler les innocents’ (zie mijn Het Kerstfeest bl. 158)?
Volleestelick, bn.? bw.? Van volleesten. Belijdend? Overtuigd? ‖(Thomas) die met sinnen volleestelick tgheloue ontfinck volmaect en keestelick, St 1, 262 [vóór 1524].
Volleesten, ww. Zie MNW i.v. Ronduit, eerlijk (of ten volle?) bekennen? ‖ Sulck Violieren // alsment wilt volleesten En groeyen niet in alle foreesten, Antw. Sp. E iij [1561].
Volleester(e), voleestere, vulleester, zn. Zie MNW i.v. 1) Die tot stand brengt. ‖ B.: Tes een volleestere L.: Van alder mesdaet, Trudo 2001 [ca 1550]; Zijt der vruechden een voleestere, Meer Gheluck 323 [eind 16e e.?]. - In de aanh. bep. die op juiste of voortreffelijke, volmaakte wijze tot stand brengt of - indien men uitgaat van de ook in bovenstaande aanhh. passende bet. beoefenaar - goede of volmaakte of ervaren beoefenaar, meester. ‖ Eer sy
[pagina 507]
waren der consten volleesters Doolden dwaeslijck, Antw. Sp. Ooo i^v [1561]. - In de aanh. (van God als) Schepper. ‖ Want ghi (t.w. Adam) verhoert hebt den volleestere Des hemels enter erden, Eerste Bl. 480 [ca 1440?]. 2) Helper (vg. mhd. volleister, mnd. vulleister in dez. bet.), dienaar. ‖ Dus willic hem roupen / als een vulleester fier. Cnaepe waer zytge? everaert 285 [1529]; Ick weten verlackt duer eenen volleestere, Trudo 1815 [ca 1550].
Volscoone, bn. Uit vol en scoone. Zeer schoon. ‖ Wilt niet verscieten, Volscoone jueght, Jooris 120 [2e h. 15e e.?].
Volsinnen, ww. Zie MNW i.v. Ten volle begrijpen. ‖ Nyemen en mach u werc volsinnen, Sev. Bl. 352 [ca 1450].
Volspellen, ww. Uit vol en spellen. Ten volle uiten, uitspreken, verkondigen. ‖ Der Poeten lof waer quaet om volspellen, Antw.Sp. Q ij [1561].
Volspinnen, ww. Uit vol en spinnen. Teneinde toe spinnen, afspinnen. ‖ A.: Hebben wy't niet wel gheroct? G.: Ia wy, waer 't wel volsponnen, H.d.Am. Bb 5^v [m. 16e e.].
Voluptuhues, bn. Ontleend aan ofr., fr. voluptueux. Wellustig. ‖ Venus heedt een voluptuhuese delectatie, cast., C.v.R. 204 [1548].
Voluum, zn. Ontleend aan ofr., fr. volume. Boekdeel? ‖ Dies zuld ghy meer bescheeds mueghen vinden In menigh voluum van deser scientie, cast., C. v. R. 218 [1548].
Volvromen, ww. Uit vol en vromen. Ten volle of naar waarde prijzen? Of - indien volvromen (corrupt) staat voor vervromen - verbeteren, overtreffen? ‖ Deur ons moeytsele (t.w. van Neptunus en Mercurius) // niet om volvromen / Sydy tot vier ampliatien ghecomen, Antw.Sp. l iiij [1561].
Vondeloos, bn. Van vont. Stompzinnig? ‖ Sijn leeven stondeloos// mach therte mondeloos ydel en vondeloos // niet verstaen doer mijn (t.w. sduivels) listicheit, Smenschen gheest 106 [ca 1560?].
Vont, zn. Zie MNW i.v. Onverwacht genoegen, verrassing. ‖ T.: Of icse noode, en zaudse niet willen commen smullen. R.: Godt weet, jaese, dat waere haer eenen vondt, V. Vroede 106 [eind 15e e.]; Twaere voor my een vont Quaeme myn lief, everaert 477 [1e h. 16e e.].
Voor-, zie ook Voer- en Vuer-.
Voorassysekin, zn. Uit voor en assysekin (van assyse, assise, accijns?). In de aanh. naar het schijnt een grappige benaming voor voorgerecht(je). ‖ Ghaen halen te kynckelen Sallic hu ter stondt waerm ende heet Een voor assysekin aerdich bereet. Ghy en proufdet / gheen beter spyse van daghe, everaert 110 [1513].
Voorbehoedynghe, zn. Van voorbehoeden. Voorbehoeding. ‖ Deen steue heeten wy huers (t.w. Maria's) voorbehoedynghe, everaert 331 [1530].
Voorbyflyncken, ww. Uit voorby en flyncken (zie WNT i.v. Flinken (II). Voorbijgaan, passeren. ‖ Jc worde ooc anghetrocken / duer sulcx atent Van die my voortyts lieten / voor by flyncken, everaert 271 [1530].
Voordachtich, voerdachtich, bn., bw. Zie MNW i.v. Voredachtich. 1) Van God: voorzienig. ‖ Almachtich. crachtich en voordachtich God, a. bijns, N.Ref. 343, a, 1 [1e kw. 16e e.]; Ghy zyt eenen God van allen wel wesende voordachtich, Reyne M. 715 [ca 1575?]; Ghij die vut ghetrauwigher liefden / wys voordachtich vut alle boomen... een wyngaert / hebt vutghelesen, Taruwegraen 2 [1581]. Opm. De var. van de aanh. uit a. bijns in Bruyne 3, 193 heeft voerdrachtich; merkwaardigerwijze komt dezelfde corruptie(?) voor bij ghistele, Ant. [1555]: ‘volle macht te stellene met sinnen voordracht rechten en wetten’. 2) Vooraf, van te voren, eerst? ‖ Sal ic de ghemeente gaen vraghen voordachtich Wat ick doen / heeten / oft ghebieden // sal? ghistele, Ant. 58 [1555]. 3) Gedachtig; uitsl. aangetroffen in de verbb. zijt dit voordachtigh, denk daaraan (Gentse Sp. 162 [1539]), weest dat oock voordachtich, denk daar wel aan (Prochiaen 1627 [ca 1540]) en zyt wel voordachtich, weet wel (Reyne M. 402 [ca 1575?]). 4) Duidelijk, kennelijk; waarachtig, zeker. Soms (o.a. in de aanhh. uit St en Bruyne) niet veel meer dan een rijmlap. ‖ Nabugodonosor Coninck machtich moghende voerdachtich seer cloick en valiant, St 1, 209 [vóór 1524]; Ic zal wonen int huus des heeren voordachtigh, Gentse Sp. 209 [1539]; (Christus) verrees weder, doer syn cracht voerdachtich, Bruyne 1,
[pagina 508]
117 [1556]; Seer wanckelbare rieten zyn alle vleesschelicke minnaers bevonden warachtich zoot byder Vleesschelickheyt// als vooren bleeck voordachtich, Reyne M. 1314 [ca 1575?]; Wetende voordachtich als dit huer eertsche huus / der woninghe es ghebrooken dat zou een timmeringhe heeft... van god ghemaeckt, Taruwegraen 481 [1581]; Luude ende stille gheschiede uwen wille... in hemele / in eerde / tot allen tyden voordachtich, ald. 834; Alzoo de crocke / de tarwe dede / zeer onzachtich zoo ghy dat zaecht voordachtich, ald. 1381. Opm. De bet. opzettelijk, met voorbedachten rade (zie MNW i.v. Voredachtich, bet. 2) nog in Taruwegraen 277 en 322 [1581].
Voordadich, bw. Uit voor en dadich? Afl. van voordaet (zie MNW i.v. Voredaet) schijnt de bet. in de aanh. uit te sluiten. Blijkens het verband opzettelijk of duidelijk, kennelijk (en dan beïnvloed door voordachtich, zie ald.). ‖ Laet ghi mi onberadich // al sonder mi v ionste te schincken voordadich // mijn crachten... sullen mi ontsincken, Doesb. 59 [vóór 1528].
Voordeel, zn. Zie MNW i.v. Voredeel. Blijkens het verband in de aanh. naar het schijnt: recht. ‖ Paulus gheift ons dus veil meer voordeels Om dat (t.w. de opstanding der doden) te ghelooven naer tghelaten Dat hy... De hope der verryzenesse der doden Vrijelic beleden heift, Gentse Sp. 353 [1539].
Voordeelen, ww. Van voordeel. Helpen, steunen, begunstigen (vg. kil.: veur-deelen.j.voorderen. Promouere). ‖ Bidt dat v niet en wil verlaten Wijsheyt om den Coopman te voordeelen, Antw.Sp. Ii i [1561].
Voordronck, zn. Uit voor en dronck. Eerste dronk. ‖ Den voordronck es v, siet, // door ionst ghedreuen, Christenk. 1210 [ca 1540].
Voordsettere, zn. Van voordsetten. Beoefenaar. ‖ Menich gheleerde esser by ghefraudeerd (t.w. door bepaalde woorden niet te gebruiken) Als dijnckt hy hem int dicht een schoon voordsettere, cast., C. v. R. 41 [1548].
Voordstelder, zn. Van voordstellen. Insteller, inrichter (vg. kil.: Voordsteller. Machinator, auctor), i.c. van een wedstrijd. ‖ Huere, plaetse, prisen, naer de imaginatie Van den voordstelder noept met blyder kele, cast., C. v. R. 70 [1548].
Voorgheboorte, zn. Uit voor en gheboorte. Eerstgeboorterecht (vg. mhd vürgeburt, ‘eerstgeboorte’). ‖ Dat Esau zijn voorgheboorte om den bry // liet, Haagsp. c i^v [1561].
Voorghetal, zn. Uit voor en ghetal. Voorgaande opsomming? ‖ Jn ghelyckenesse en zynse (t.w. de binnenvaartschepen) een slee niet By een scip / dat jnde zee vliet So by my ghenoemt es jn tvoorghetal, everaert 329 [1530].
Voorhaeyen, ww. Uit voor en haeyen of corrupt voor - of bijvorm van (vg. Voerdwijnsele en Voorset, Voorsteeken) - verhaeyen (zie ald.). Volharden, standvastig blijven (vg. Haeyen, bet. 2)? Of koesteren (vg. kil.: Haeyen. Fauere, colere)? ‖ Lof sterre voorhaeyende (× zaeyende) // puer ongheswicht, de roovere 162 [3e kw. 15e e.].
Voorhaudijnghe, zn. Van voorhauden. Eig. voorstel, aanbieding (vg. plant.: veurhoudinge, une proposition, propositio), in de aanh. eerder verantwoording. ‖ Hier volghd Casteleins Conclusie, ooc mede zijn Excuse, ende generale voorhaudijnghe van zinen gheheelen voorgaende waerke, in cast., C. v. R. 246 [m. 16e e.].
Voorhoetsele, zn. Van voorhoeden. Ernstig voornemen of liever vooropgesteld beginsel, waarnaar gehandeld of gesproken moet worden. ‖ Ick liet my liever vermaledijen... Dan de liefste op de tonghe soude rijen... In dit voorhoetsele // staet herte ende sin, Sp. d. M. 605 [beg. 16e e.].
Voorprologhe, zn. Contaminatie van voorrede en prologhe of secundair gevormd naar naprologhe? Proloog. ‖ Sy heeft daer ommers ghedaen de voorprologhe, Antw.Sp. Tt iiij^v [1561].
Voorquispel, zn. Uit voor en quispel. Grappige (?) benaming voor het mannelijk lid? ‖ Doe leydse mont aen ende heeft hem ontscaect Sijnen voorquispel dies hem sijn lenden besweken, Doesb. 267 [vóór 1528].
Voorschijnen, ww. Op grond van de bet. in de aanh. eerder bijvorm van verschijnen (vg. Voerdwijnsele, Voorhaeyen, Voorset, Voorsteeken) dan identiek met het in Teuth. en door plant. vermelde voorschijnen (zie MNW i.v. Voreschinen). Te wachten staan, te beurt vallen, overkomen? ‖ Wat can mijn dan voorschijnen
[pagina 509]
dan dootelijcke duijsternissen, Deenv. Mensch 26 [2e h. 16e e.].
Voorset, zn. Bijvorm van verset (vg. voorsetten als bijvorm van versetten, in MNW i.v. Voresetten, Aanm.). Schadeloosstelling, vergoeding, herstel. ‖ Laet ons treen over 't veldt, vaerdich en drae, Soo crijgen wy voorset van onse scae, Minnevaer 456 [1583].
Voorsichticheyt, zn. Zie MNW i.v. Voresichtichheit. In de aanh. naar het schijnt consideratie of aarzeling; - sonder eenighe voorsichticheyt, onverhoeds. ‖ Dan coempt hastelijcken die doot / ende werpt hem sonder eenighe voorsichticheyt wt allen synen grooten ontallijcken goeden, X. Esels 34, 27 [1530].
Voorsiechtelijck, bw. Zie MNW i.v. Voresichtelijc. Op verstandige wijze? Of met vooruitziende blik (vg. Teuth.: die toe- of vorsichtlick is, respectivus, prospectivus, provisus; vg. MNW i.v. Voresichtich en coornhert, Egypsche Vroeyvr. 23 (voorsichtich, vooruitziend). ‖ (De kooplieden) hebben voorsiechtelijck menich weruen /Tghemeyn profijt ghevoordert / aduijselijck, Antw.Sp. Lll i^v [1561].
Voorslaechs, voorslaegs, bw. Van voorslach (zie MNW i.v. Voreslach). Vooraf, van te voren (vg. kil.: veurslaghs. Ante ictum, ante factum, Veurslaghs wel weten. Praescire. q.d, scire ante ictum en de bo i.v. Voorslag, Voorslags). ‖ Maer voorslaechs hoe dat coempt of vliedt... ick doets bediedt Als bernende keersse lijdt hier ons glorie, de roovere 240 [3e kw. 15e e.]; En durf niet achterdincken waer sijn siele sal varen, want sy weet van voorslaegs haren zetele, in Belg.Mus. 6, 330 [m. 16e e.?].
Voorspoedinghe, zn. Van voorspoet. Voorspoed, goede voortgang, gunstige gang van zaken. ‖Alreede sien ick te mijnen voorspoedinghe De mensche / hier sitten, Antw.Sp. Nnn ij^v [1561].
Voorspoetheyt, zn. Van voorspoet. Goede voortgang. ‖ Houdt uwen troost ... Een vast betrauwen tuwer voorspoetheyt, Dat u God Christum gaf duer zijn zoetheyt, Gentse Sp. 329 [1539]; Schinkct my wysheyt om myns staets onderhouwen wel, Soo crygh ick ter dueght inder voerspoetheyt spoet, Trudo 2377 [ca 1550].
Voorspoetsele, zn. Van voorspoet. Voorspoed. ‖ Godt jonne u voorspoetsele, Rott.Sp. L viij^v [1561]; Ic als svoetsels vertooghere // vul voorspoetsele zal u wel tooghen // verzadinghe en voetsele, H.Sacr. 19 [1571].
Voorsteeken, ww. Bijvorm van versteeken, versteken (vg. Voerdwijnsele, Voorhaeyen, Voorset)? Verhinderen (vg. MNW i.v. Versteken, bet. B, 1)? ‖ Laet ons toch spoen // yet om te voorsteeken // scae, Red. en Nat. 163 [2e h. 16e e.].
Voorstel, zn. Zie MNW i.v. Vorestelle. Manier van doen? Of (uiterlijk) voorkomen? ‖ Ik heb die man, zo mijn dunkt, nooit gezien. Hij is mijn vreemd al aan zijn voorstel, Meest Al 81 [1559].
Voortclassen, ww. Uit voort en classen ‘regelmatig opeen stapelen’, de bo i.v. Klas? Zich ophopen? Of voortwoekeren? Maar dan is het 2e lid niet duidelijk. ‖ Oncruyt doet overal 'tgoede saet verdwijnen... tis seer milt int groyen / int wassen men sietet voortclassen / gelyck als stoff, Saeyere 548 [2e h. 16e e.].
Voortdoen, ww. Zie MNW i.v. Vortdoen. Voortwerken (vg. kil.: Voord-doen. Pergere in opere, pergere: facere, perficere coeptum). ‖ Doet dan naerstelijc voort, mijn lieve vrient, Goemoete 157 [eind 16e e.?].
Voortstel, zn. Zie MNW i.v. Vortstel. Eig. list, kunstgreep (vg. kil.: Voordstel... machina, machinatio), v.v. ook bedrijf, gedoe? ‖ Ghy weet doch seer wel ... dat sy aencleven // sweirels boos voortstel, Bruyne 3, 70 [1562].
Voortstieren, ww. Uit voort en stieren. Verdrijven, verjagen (vg. kil.: Voordstieren. Adigere, propellere, promouere). ‖ Traecheyt Voort Stiert van my, de roovere 197 [3e kw. 15e e.]. - In de aanh. wijst het verband naar het schijnt eerder op tonen of voorgeven dan verdrijven. ‖ Ghij wilt druck voortstieren, Maer ghij moecht wel van veel claegens vieren, Want den schoonsten diemen mach versieren Spreecktij wel heijmelijck in u secreetgen, Pir. en Th. 250 [1e kw. 16e e.?].
Voortstoken, ww. Uit voort en stoken. Vg. MNW i.v. Vortstoker. Opstoken, ophitsen. ‖ De vijant stoocktese vast voort, a. bijns 182 [1548].
Voortzetsele, zn. Van voortzetten. Bevordering, stimulans? ‖ Verstranghen wilt deucht der Ieucht voortzetsele, H.d.Am. S 7 [m. 16e e.].
Voorvercooper, zn. Van voorvercoopen (zie MNW i.v. Vorevercopen).
[pagina 510]
In de aanh. naar het schijnt in dez. bet. als mnl. voorcooper en dan wrsch. in de bekende pejoratieve zin van opkoper. ‖ H.: Dees voorvercoopers bedervent al. B.: Ia, sij slachten de duyvele, Heymelic Lijden 51 [1557].
Voren, te voren brengen, zie Te voren brengen.
Vorreest, zn. Zie Foreest.
Votte, zn. Zie WNT i.v. Hondsvot. Eig. cunnus, in de aanh. meid, meisje. ‖ Dies wasser een marte, ein jonghe votte (× pot, 1. potte(?), En hadde ghenodt tegen eenen knecht ghemeene, Bierses 40 [2e h. 16e e.].
Vr-, ook Wr-.
Vramelijck, bn. Van vramen of vrame. 1) Nuttig, heilzaam. ‖ (Vrinden) die my stichtende zullen leeren // ter zielen vramelick waeromme dat... gods helighe kercke // veracht es, Taruwegraen 67 [1581]; Hij (t.w. de derde ‘strick’) (is) ons seer vramelijck onder coeijen willen, Proetus Abantus 683 [vóór 1589]. 2) Deugdelijk? ‖ Ick bidde nijet meer, Dan datse mij wil verleenen schamelijck Hondert rosenobels goet en vramelijck, Crimpert Oom 92 [eind 16e e.?].
Vraminghe, zn. Van vramen. Nut, heil, geluk. ‖ Nochtans en heb ick noyt dan tot vruecht en vraminghe Iemant ontboden, Haagsp. p i [1561].
Vrauwenclickerken, zn. Uit vrauwe en clickerken (zie WNT i.v. Klikker). Vrouwenschoen. ‖ S.: Wat goeyken es dat? G.: Twee vrauwenclickerkens, everaert 444 [1e h. 16e e.].
Vrauweprys, zn. Uit vrauwe en prys. Zeker soort prijs. ‖ Daer zyn noch andre / vrauwepryssen Seluer / die met scieten / om winnen worden, everaert 237 [1526].
Vreckaert, zn. Van vrec. Vrek, gierigaard (vg. kil.: vreckaerd. Homo auarus). ‖ cast., Bal. A 3 [1521]; crul, Mont toe 191 [2e kw. 16e e.]; cast., C. v. R. 184, 188 [1548]; Antw.Sp. Qqq iiij, d ij^v [1561]; Haagsp. f iij^v, h iij [1561]; Bruyne 2, 11 [2e h. 16e e.].
Vreckelick, bw. Van vrec. Op een gierige, vrekkige wijze (vg. Voc. Cop.: vreclec, avare, kil.: vreckelick. Auarè: sordidè, praeparcè en plant.: vreckelick. Chichement. Parcè restrictè, auarè). ‖ O u alleene te gheryven En zallick niet ketyven // ofte vreckelick sparen, Verl. Z. I, 901 [1583].
Vreckgierich, wreckgierich, bn. Uit vrec en gierich. Gierig, vrekkig. ‖ Tzy edel, onedel, vreckgierich of milde, de dene, bij de bo i.v. Vrekgierig [ca 1560]; Blyfdy even wreckgierich, tis dwaesheyt; want sot is hy, die hier erm leeft om ryc te stervene, Bruyne 2, 205 [1564].
Vreckigh, bn. Van vrec. Geldgierig. ‖ Alleenelic om deertsch goed te crighen int schrine Zidy vreckigh bedocht, cast., C. v. R. 162 [1548].
Vrede, zn. Zie MNW i.v. 1) Vrede geven, ophouden met vechten en v.v. zich kalm houden. ‖ Hout, goeij vrou Veughe, geeft vrede, geeft vrede! Leckert. 550 [1541]; Hola! hola! gheeft vrede! Trudo 1885 [ca 1550] (zie ook ald. 3488, 3495]. 2) Bevrediging, voldoening. ‖ Wy hebben onderlinghe (var.: zonderlinghe) vrede Den bal te slane in tswinters tijdt, de roovere 278 [3e kw. 15e e.].
Vredinge, vredijnghe, zn. Zie MNW i.v. 1) Vrede, rust; v.v. ook genoegen? ‖ Prince der penseen, God geue u veel vredijnghen: Paeys, minne, ruste, solaes en deduut, cast., C. v. R. 187 [1548]. 2) Vrede, verzoening, t.w. met God. ‖ Ghelijck wy deur een mensch al waren verwesen / In vresen... Zoo hebben wy door een mensch / dat's Christus vredinge, Rott.Sp. D i^v [1561].
Vreetmondich, bn. Uit vreet, wreed en mont met -ich. Eig. met ‘wrede’ mond; - als die vreetmondighe, op ruwe of boosaardige wijze. ‖ Wie sal ons vercondighen Twoort Gods, en want ons heeren wederspannich V verbieden, als die vreetmondighe, Dwerck d. Apost. 697 [1e h. 16e e.].
Vreuchdich, vruechdich, vrueghdigh, bn., bw. Van vreucht of vreuchden. Vreugdevol (vg. kil.: vreughdigh. Laetus, iucundus, hilaris). ‖ cast., Bal. A 2 [1521]; everaert 179 [1527]; Gentse Sp. 289, 301 [1539]; cast., C. v. R. 130, 171 [1548]; Antw.Sp. Cc iij, b iiij^v [1561]; Haagsp. b iiij^v, d iiij^v (na d viij) [1561].
Vreuchtghebruycker, zn. Uit vreucht en ghebruycken met -er. Vreugd genieter. ‖ Myn meeste blijschap is ziecte oft quale, Van my en komen gheen vreuchtghebruyckere (l. vreuchtghebruyckers × zuyckers), H.d.Am. N 3 [m. 16e e.].
Vreuchtversmader, zn. Uit vreucht en versmaden met -er. Hater van vreugde. ‖ Wy zullen 't in secreten Doen, dat gheen vrenchtversma-
[pagina 511]
der (l. vreuchtversmader) noch onsen berader En zullen weten, H.d.Am. Aa 1^v [m. 16e e.].
Vri, bn. Zie Vrij.
Vriendinnelijck, bn. Van vriendinne. Minzaam, vriendelijk. ‖ Haer lieflijck aenschijn is zoo vriendinnelijck, H.d.Am. Cc 4^v [m. 16e e.].
Vrienthoudich, bn. Van vrienthout. Vriendschappelijk, hartelijk. ‖ Wy rhethorisienen... Behooren jn hu comste verblyt te zijne Ten fyne / dat vrienthoudeghe jonste blyue ongheblaemt, everaert 147 [1523] (zie ook ald. 162 [1523], 190 [1526], 299 [1529], 523 [1534].
Vrij, vri, bn. Zie MNW i.v., 1e art. Dits (alte) vrij, dat is (al te) vreemd, wonderlijk (vg. ist nijet vrij, is het niet vreemd, Crimpert Oom 163 [eind 16e e.?]). ‖ Sev. Bl. 642 [ca 1450]; everaert 78 [1526]; Koster Joh. 243 [m. 16e e.?].
Vrydicheyt, zn. Volgens MNW i.v. Vridicheit ‘onorganische vorm van vriichheit’; blijkens het verband in de aanh. lijkt corruptie (voor nydicheiyt?) waarschijnlijker. Indien identiek met vrijheid, dan in ongunstige zin: immoraliteit; anders boos heid, meedogenloosheid. ‖ Alle de cooplieden, die onder hem haer geneerden, Si worden rijcke, door teeken der vrydicheyt B.d.Scr. 22 [1539].
Vryghastich, bn.? Uit vry en ghast met -ich. Als een vrije (welkome?) gast of die vrije toegang heeft? ‖ Dien (t.w. een zekere weg) wandelt stantvastich Vindt hem vryghastich // salicheyt beneuen, Antw.Sp. i ij^v [1561].
Vryhartich, bw. Zie MNW i.v. Vrihertich. Vrijmoedig, onbevreesd (vg. kil.: vrijhertigh... Animosus, audax, intrepidus en plant.: vryhertich... hardy, audax, intrepidus). ‖ Segtet vryhartich, ick sal't wel bewaeren En secretelick spaeren, Minnevaer 359 [1583].
Vryicheyt, zn. Zie MNW i.v. Vriichheit. (Rechts)gebied. ‖ Wy bannense uyt onse Vryicheyt, H.d.Am. Bb 7^v [m. 16e e.].
Vrijstregge, zn. Van vrijster. Vrijster. ‖ Wilt u houwen als een vriëre toebehoord, En bringhtet dees vrijstregge, eens, Alit en Lijsbith 385 [eind 16e e.?].
Vrijwillich, bw.? Zie MNW i.v. Vriwillich. Eigenwillig? ‖ Ghij, vrij willich verblent hertnackighe gheesten, Christenk. 2153 [ca 1540].
Vroedich, vruedich, bn., bw. Zie MNW i.v. 1) Praedicatief met werkww. verbonden (vg. vroet in dez. verbb., MNW i.v. Vroet, bet. 4); - a) vroedich maken, inlichten, doen weten. ‖ Maect my doch vruedich, wie is doch salich hier upter eerden? Charon 559 [1551]; - b) vroedich sijn, weten. ‖ Dat was van gods generacie soe ic ben vroedich, ghistele, Ant. 65 [1555]. 2) IJverig, vurig, onvermoeid (vg. plant.: vroedt, vroedich, industrieux, diligent, industrius, diligens, gnavus, impiger). ‖ Cryiert nu van blijschappen vroedich / Tis misschelijck hoe langh dat ons ghebeuren // sal, Haagsp. h ij^v [1561].
Vroedicheit, zn. Van vroedich of rechtstreeks van vroet. Verstand, wijsheid. ‖ Well. Mensch 11 [2e kw. 16e e.]; cast., C. v. R. 17 [1548]; Proetus Abantus 831 [vóór 1589]. Opm. Vg. Bevroedicheyt en Onvroedicheyt.
Vroedt, bn. Zie Vroet.
Vroedtsele, zn. Zie Vroetsele.
Vroet, vroedt, bn. Zie MNW i.v. Karig, gierig (vg. kil.: Vroed... Parcus, attentus ad rem en plant.: vroedt oft scherp, escars, chiche, parcus). ‖ Die voortijdts zoo milde was, es nu soo vroedt, a. bijns, N.Ref. 101, c, 4 [1e kw. 16e e.]; Ghy wort so fel vroet Ghemeene Neerrynghe, everaert 439 [1e h. 16e e.].
Vroetsamelijck, bw. Van vroetsaem (vg. Bevroetsamelijck naast Bevroetsaem). Wijs bedacht, met juist inzicht. ‖ Hier aen suldy vroetsamelijck mercken Haer excellentie, Antw.Sp. Kkk i^v [1561].
Vroetsele, vroedtsel, zn. Van vroeden. Verstand, wijsheid, inzicht. ‖ Leeringhe vroedtsel / onder de roe ontfae ick, de roovere 299 [3e kw. 15e e.]; Hoemen dy slaet / daer en komt geen vroetsele, cast., Bal. P ij^v (achter C. v. R., ed. Rotterdam 1616) [1521].
Vrolickaert, zn. Van vrolick. Die vrolijk, opgewekt is. ‖ Men vint veel aerden: vrolickaert stueraert, enz., Doesb. 247 [vóór 1528].
Vromen, vrommen, ww. Zie MNW i.v. Sterk, moedig maken (vg. kil.: vromen. Corroborare en vromen. Animare, animum augere), uitsl. aangetroffen in de vorm van het volt. deelw., gebruikt als bn. ‖ Al maect u tgheloove ghesticht, ghevromdt, Gentse Sp. 259 [1539] (zie ook ald. 271: ‘Daer wy ... in zijn ghevromt’).
[pagina 512]
- In de aanh. schijnt ghevroomt tot blijkens het verband ‘in staat tot’ te betekenen. ‖ Ghy Jonsteghe Affexcie / zytter wel toe gheneghen Waer jcker Cleen Vermueghen toe ghevroomt, everaert 381 [1512].
Vrouachtich, bn. Zie MNW i.v. Vrouwachtich. Op vrouwen gesteld, vrouwziek (vg. plant.: vrouwachtich, adonné aux femmes, mulierosus). ‖ I.: Ick en kans niet ghelijden Dat Iupiter syn liefde plant buyten deuren... P.: Is hy zoo vrouachtich? H.d.Am. Q 6^v [m. 16e e.]. Opm. Ook in Tscep vol Wonders 10b [1514], aang. in MNW i.v. Vrouwachtich.
Vrouspersonage, zn. Uit vrou en personage. Vrouwspersoon, vrouw. ‖ Hoorde ick daer niet een vrouspersonage Roepen en spreecken? Tcooren 634 [1565].
Vrouwaerster, zn. Uit vrou en waren met -ster of van vrouwaren (zie kil. i.v. vrouw-waeren). Baker (vg. kil.: vrouw-waerster.j. verwaerster. Curatrix puerperae). ‖ Memmen, vrouwaersters & vroevrouwen dees prysen al kinderen maken & bruyloft houwen, Bruyne 1, 65 [2e h. 16e e.].
Vrouwendecksele, zn. Uit vrouwe en decksele. In de aanh. obscene benaming voor een man? ‖ Ist niet een soet vrouwendecksele. Hij vocht immers toe doer seven dorpen, Tcalf v. W. 121 [eind 16e e.?].
Vrouwenman, zn. Uit vrouwe en man. 1) Vrouwengek (vg. kil.: vrouwenman. Mulierosus, mulierarius, Venereus, nimium foeminae appetens). ‖ Een Vrouwen-man, een arm Amoureus, H.d.Am. R 8 [m. 16e e.]. 2) Hartstochtelijke, vitale vent, in gunstige zin: die de vrouwen kan voldoen. ‖ Wa dat's een Vrouwen-man, Hy waer weert datmen hem in 't gout besloeghe, H.d.Am. Q 7 [m. 16e e.].
Vrouwenverlastere, zn. Uit vrouwe en verlasten met -ere. Die vrouwen in ongelegenheid brengt. ‖ Tfy Vrouwen verlastere, Niet weert te komen onder eerbaer Mannen, H.d.Am. Y 4 [m. 16e e.].
Vruchten, ww.? Van vrucht? Indien niet corrupt, naar het schijnt genieten. (Of staat in de aanh. liet corrupt voor biet? ‖ Als therte liefs samblant aensiet Daer vruecht in vliet Soeter dan Venus oyt vruchten liet Mijn druck wordt vruecht, Sp. d. M. 4815 [beg. 16e e.].
Vruechdelic, vruegdelijc, bn. Zie MNW i.v. Vreuchdelijc. Van personen: verheugd, blij. ‖ Elc mach int herte wel wesen vruegdelijc, Eerste Bl. 1849 [ca 1440?]; Den heere es by hu / zyt dies vruechdelic, everaert 128 [1525]. - N.b. In de laatste aanh. hebben wij wellicht eerder te doen met vruechdelic sijn als omschr. v. vruechden).
Vruechdich, vrueghdigh, bn., bw. Zie Vreuchdich.
Vruecht, zn. Vruecht brouwen, zie Brouwen.
Vruechtbaerheyt, zn. Van *vruechtbaer? Of corrupt voor vruchtbaerheyt (zie Opm.)? De eigenschap van vreugde te schenken? ‖ Wilt op u knechts woorden mercken, op dat ick met Davidt swoorts vruechtbaerheyt // leere: neemt wt mynen mont niet dwoort der waerheyt //, Heere, Bruyne 2, 74 [1564]. Opm. Het lijkt aantrekkelijk vruchtbaerheyt te lezen, in de bet. ‘kracht’, ‘werking’, vg. ‘Neemt u cruijs op, door sgheests vruchtbaerheijt, en vreest vier, sweert, doot noch ghewelt’, in Ned.Arch. v. Kerkgesch., N. Serie 21 [1928], bl. 220 [ca 1540?].
Vruechtvermuytere, zn. Uit vruecht en vermuyten met -ere. Vreugdverjager. ‖ Verradere // venijnich vruecht vermuytere, Sp. d. M. 2647 [beg. 16e e.].
Vruedich, bn. Zie Vroedich.
Vtynghe, huutynghe, huuttynghe, zn. Zie MNW i.v. Utinge. Uitsl. aangetroffen bij everaert, naar het schijnt in de bet. verkoop, afzet, omzet. ‖ Al hebbic soorte van werck Thuus vul / wynckels camers of vloeren Willic huutynghe / jc moetet voeren tAndworpen ofte te Berghe / onghespaert, everaert 137 [1528?]; Gheen huuttynghe en hebbic (t.w. Volc van Neerrynghe)/van wercke of goede By den Beroerlicken Tyt, ald. 184 [1526]; Alst scaemel volc... gheen vtynghe en weten Van wercke of goede, ald. 218 [1528?]; Daer de munte staet ter neirster valuwacie Daer moet de vtynghe / van coopmanscepe minderen, ald. 247 [1530] (zie verder nog ald. 249 [1530], 440, 441 [1e h. 16e e.]; - vente ende vtynghe, ald. 413 [1530]; - vtynghe en vente, ald. 418 [1530].
Vuerclause, zn. Uit vuer, voor en clause. Voorgaande strofe. ‖ Om dat de vuerclausen ende tgheheel plein Totten stock verhaeld werdt, cast., C. v. R. 54 [1548].

[pagina 513]
Vuersyllabe, zn. Uit vuer, voor en syllabe. Voor(af)gaande lettergreep. ‖ De vuersyllabe wild haer te stijf vut steken, cast., C. v. R. 44 [1548].
Vuesen, ww. Blijkens het verband in de aanh. eerder bijvorm van veunżen, gloeien (zie de bo i.v., alwaar ook venzen wordt opgegeven naast vunzen, vinzen en veinzen en vg. MNW i.v. Vensen, Aanm. 2) dan van veurzen, zaad schieten (zie de bo i.v. Veurzen en kil.: Veusen. Fland. Generare piscium more) en v.v. coire. Inwendig branden, gloeien. ‖ Mynen lust es tot alle jonghe vierighe joyuesen Die zeer hittich vuesen, Verl. Z. I, 1095 [1583].
Vuijl, zn. Zie MNW i.v. Ule. Sukkel. ‖ Och, nu loop ick schuijl, Ick armen vuijl ‘waer blijff ick gedoocken? Lijs en Jan Sul 79 [eind 16e e.?].
Vuylic, bw. Zie MNW i.v. Vuullike. Drassig, modderig, in slijk en modder. ‖ Dese plaetse... Es nu al vanden water verwonnen, Des de kercke vuylic leyt ende nat, Sacr.v.d.N. 1120 [3e kw. 15e e.].
Vuylken, zn. Van vuyl, vuil. Ongunstige benaming voor een meisje of jonge vrouw. ‖ Om dat vuylkens houwen, kinder kinder dragen... Hier om gaet de werelt alsoo sij gaet, a. bijns 152 [1548]; Ke swijcht toch daer of oprechtich vuylken / Oft ghy sult van mynen vuysten ontbijten, Antw.Sp. m iij^v [1561].
Vuystloock, vuustloock, zn. Uit vuyst en loock. Slaag (vg. kil.: vuyst-loock eten. Edere pugnos en vuyst-loock t'eten gheuen. adag. Infringere colaphas, infringere alapas, ingerere pugnos: os pulsare, depalmare, pugnis ferire, contundere; vg. ook sartorius, Adag. II, 6, 80 (aang. in WNT i.v. Look (I), Samenst.) en halma). ‖ de roovere, Quicunque 147 [3e kw. 15e e.]; Leuv. Bijdr. 4, 321 [beg. 16e e.]; Leckert. 532 [1541]; H.d.Am. Y 8 [m. 16e e.]; Hs. TMB, G, fol. 86, 89, 131 [eind 16e e.?]. Opm. In de bet. (vuist)slag bij coornhert, Odyss. II, bl. 94, aang. door oudemans i.v.
Vuijtbollen, ww. Uit vuijt, uit en bollen. Er uit flappen (vg. kil.: Wt-bollen de woorden. Effundere verba, effuture). ‖ Wat hem int hoot compt, moet hij uuijtbollen (hs. vuijtbollen), Tielebuys 383 [1541].
Vuytehanghen, ww. Uit vuyte, uit en hanghen. Enen vuytehanghen, met iemand aan de hand zijn, aan iemand mankeren? Of te doen staan? ‖ B.: Ick schaem my uws, tfy! L.: En wat hanckt my vuyte? B.: Packt u wech! Tyt voerby! Trudo 3462 [ca 1550].
Vuijtpoijen, ww. Uit vuijt, uit en poijen. (Uit)drinken. ‖ Het gaet hier wel dies jc van vreuchden dat bacxken sal vuijt poijen, Berv.Br. 234 [ca 1520?].
Vuijtsteken, ww. Zie Uwtsteken.
Vuytstiering, zn. Van vuytstieren, uitsturen, uitzenden. Uitzending. ‖ Begeeft hij (t.w. David) hem ergens toe dan door v (t.w. Sauls) vuytstiering, Saul en David 148 [2e h. 16e e.].
Vuyttouwen, ww. Uit vuyt, uit en touwen. Kwellen, (dood)martelen? ‖ Ghy most hier uyter mouwen spouwen, Wiens kint dat es, dat wy dus vuyttouwen souwen, Trudo 55 [ca 1550].
Vuijtvrijven, ww. Zie MNW i.v. Utewriven. Uitroeien, te niet doen (vg. kil.: Wtwrijuen. Exterere, expungere en plant.: wtwrijven, frotter et torcher en frottant, exterere, expungere). ‖ Dat se (t.w. de Overheden)... Sulck bedroch en quaet mogen vuijtvrijven, Als die corencoopers nu dagelijxs bedrijven, Tcooren 1088 [1565].
Vuijtwijsen, ww. Zie MNW i.v. Utewisen. Te pas komen, betamen. ‖ T'avont en salmen oick speelen geen cluijt, Want ten wijst niet vuijt nu sulcxs te plegen, Tcooren 33 [1565].
Vul-, zie ook Vol-.
Vulcheinsen, ww. Uit vul, vol en cheinsen (van cheins, cijns). Met betr. tot de tijd: ten volle benutten, uitkopen of waarderen? ‖ Den tijd die u gaf, God vanden throone Zonder meer en nauwelic mueghdj vulcheinsen, cast., C. v. R. 113 [1548].
Vulcommenesse, zn. Van vulcommen, volcomen. Het beoefenen, volbrengen? ‖ Anroupt Maria / met duechdelicke vulcommenesse (versta: met het beoefenen van deugd?), everaert 33 [1509].
Vulhandigh, bn. Zie Volhandich.
Vulleester, zn. Zie Volleester(e).
Vulleestich, bn. Van vulleesten, volleesten. Deelachtig? ‖ Aud ghescrifte maeckt
[pagina 514]
ons goeds raeds vulleestich Met lesene schoon materien delicaet, Leert elck goed en quaet, cast., C. v. R. 107 [1548].
Vullivicheit, zn. Van vullivich, vollivich. Gezetheid, dikte (vg. kil.: vol-lijuigheyd. Corpulentia), in de aanh. als een aantrekkelijke eigenschap, dus: robuustheid, (mannelijke) kracht? ‖ Bemercken zy (t.w. de vrouwen) an eenen anderen meer vulliuicheit, Dan an haerlieder lief? Greit hemlien de conditie van eens anders bedriuicheit? Schuerd ghy uwen brief, cast., C. v. R. 194 [1548].
Vulpen, zn. Bijvorm van (of corrupt voor) wulpen (zie Welp)? Duivel(jong). ‖ Nu, helsch vulpen, De ziele sal toebehoren ons beiden, Sacr.v.d.N. 443 [3e kw. 15e e.] (zie ook ald. 917).
Vulponden, ww. Uit vul en ponden. Ten volle waarderen, op volle waarde schatten. ‖ Christus liefde niet om vulponden dwijnght My hem te minnene, Gentse Sp. 342 [1539].
Vulsommen, ww. Uit vul en sommen. 1) Volledig zeggen, noemen. ‖ Ic ben int vulsommen Den wegh des levens, Gentse Sp. 111 [1539] (hic? of ten volle overwegen, overdenken?); Zeght ons eerst al vooren // om de waerheyt vulsommen hoe dat ghy in desen onspoet zyt ghecommen, Judich 859 [1577] (hic? of volledig beseffen, (leren) kennen?). - Niet om vulsommen, niet ten volle uit te spreken of te beseffen? Of niet naar waarde te prijzen? ‖ Sou hadde Gods wysheyt / binnen hueren bestiere Sachtmoedich van herten / niet om vulsommen, everaert 374 [1527]; O troostelicken troost niet om vulsommen, Wien alle andere troosten maer hulpe bieden! Gentse Sp. 207 [1539]. 2) Geheel vervullen? ‖ Israels staende / vast zondere af te scheene, Naer de gherechticheyt des wedts / om die vulsommen, En zyn totter gherechticheyt des wedts niet ghecommen, Verl. Z. I, 334 [1583].
Vulveerdicheyt, vulveerdichede, zn. Zie MNW i.v. Volvaerdicheit. Bereidvaardigheid. ‖ Dat willic doen blycken / met vulveerdichede, everaert 137 [1528?]; (Maria) Met grooter vulveerdicheyt Soorghende, ald. 333 [1530].
Vuseringe, zn. Zie Useringe.
Vutbullen, ww. Uit vut, uit en bullen (vg. WNT i.v. Bollen (VI). Werpen, verdrijven uit? Of (onz.) rollen uit? ‖ Vp dat de stoelen // Van shemels throon / zouden vervult zyn Daer alle de vyanden / vut ghebult zyn Byder sonde vander houeerdichede, everaert 394 [1511].
Vutreessen, ww. Uit vut, uit en reessen (van reese, zie WNT i.v. Reeze? Of caus. van risen? Tegen gelijkstelling met reesen (zie MNW i.v. Reisen, 3e art., WNT i.v. Reesen) schijnt zich de bet. in de aanh. te verzetten). Uitblinken, uitmunten, uitsteken? ‖ Van lachghene esse vutreessende zeere, everaert 534 [1538?].
Vuwe, zn. Bijvorm van vu (zie MNW i.v. Vu en de bo i.v. Vuwe)? Blik? ‖ Moetick dlijf laten duer dijns vaders qua vuwen (× huwen), cast., C. v. R. 169 [1548].

Vorige Volgende

V

Vaceleren,

Vacht,

Vadates,

Vaddaert,

Vadde, wadde (?),

Vaerheyt,

Vagant,

Vailhandicheyt,

Vailiandich,

Vayliandicheyt,

Vaijliant,

Vaillandelijc,

Vaillandicheit, vailhandicheyt, vayliandicheyt, valiandicheyt,

Vaillant, vaylliant, vaijliant, valiant,

Vaillantie,

Vailliandich, vailiandich, valliandich, valiandich, valjandich,

Vaylliant,

Vay schaers,

Valant,

Valedixi,

Valiance,

Valiandich, valjandich,

Valiandicheyt,

Valiant,

Valyantheyt,

Valjantelick,

Vallen,

Valliandich,

Vamen,

Vanck,

Vangaen? Van gaen?

Variabelheyt,

Variatie,

Vastenspel,

Vat,

Vaten,

Vechten,

Vechtsake,

Veeren,

Veyaert,

Veyllen,

Veyn, veynt, veynst,

Veysen,

Vellen,

Veltpape,

Vendicheyt,

Vene,

Venereren,

Veneris evelinghe,

Veneris kameriere,

Venijnsele,

Venus,

Verabuseren,

Veraccuseren,

Verachmenteringe,

Veracht,

Verachtenis,

Verachtich,

Verackebacken,

Veraken,

Verassijsen,

Verbabsacken,

Verbael,

Verbaers,

Verbalic,

Verbagen,

Verballen,

Verbalt

Verbalt

Verbanghen,

Verbannen,

Verbant,

Verbasen,

Verbieren,

Verbyttachtich,

Verblasen,

Verblauwen (I),

Verblauwen (II),

Verbleeuwen,