|
| |
U
Uit-, uyt-,
zie ook Huut-, Uut-, Uuyt-, Uwt-, Vyut-, Vut-, Vt-, Wt-.
| |
Uythessen,
ww. Zie MNW i.v. Utehissen.
Wegjagen (vg. kil.: Wt-hissen iemanden. Exsibilare, sibilatione expellere en Teuth.: uythissen, exsibilare). ‖ Datmen dit gedrocht moet uythessen en versmyten, Vlaerd.Red. 114 [1617].
| |
Uytplienen,
ww. Bijvorm van (of corrupt voor) uytpleinen (zie MNW i.v. Utepleinen)?
Eig. uitwissen; - uytgheplient sijn, afgedaan hebben? ‖ En ben ick dan hier uytgheplient met allen, H.d.Am. V 2v [m. 16e e.].
| |
Uitportelen,
ww. Uit uit en portelen.
Uittrekken. ‖ Tis (t.w. het onkruid) alte diep ingewortelt om te werden uitgeportelt, Saeyere 819 [2e h. 16e e.].
| |
Uytquelen, wtquelen,
ww. Uit uyt en quelen.
Wegkwijnen (van verdriet)? ‖ Hoe bleexkens zijn nu de coleuren zoet! Tschijnt dat Pyramus half wtghequolen is, cast., Pyr. B viij [ca 1530]; Men mocht druck uyt syn visagie scheppen. // 't Schijnt dat hy alree uyt-ghequolen is, H.d.Am. D 2v [m. 16e e.].
| |
Uytrichten,
ww. Zie MNW i.v. Uterechten.
Uitleggen? ‖ Dus wilt my verstandelijck de Schrift uytrichten / Dan zal ick myn hert een weynich schicken te vreen, Rott. Sp. I viijv [1561].
| |
Uytristen,
ww. Contaminatie van uytstriken, beetnemen, bedriegen (zie MNW i.v. Utestriken) en opristen, ophitsen (zie WNT i.v. Opritsen)?
Beetnemen, bedriegen, misleiden? Of aanzetten, aansporen (en dan ook overhalen) tot iets kwaads? ‖ Tot uwer begheere // kondt ghy haer (t.w. Adam en Eva) uytristen / En waert niet te vreden voor dat sy goet en quaet wisten, Rott.Sp. A ij [1561].
| |
Uytstellen,
ww. Zie MNW i.v. Utestellen.
Bevrijden, vrijlaten? ‖ Deur Cyrum wert ghy (t.w. 't Joodse volk) weer uytgestelt Ja hy gaf u om den Tempel te timmeren ghelt, Rott. Sp. F ij [1561].
| |
Uijtstrijcken,
ww. Zie MNW i.v. Utestriken.
Afranselen. ‖ Met cneuckels wert ghij uijtgestreecken. Houdt dat en dat! Goossen Taeijaert 182 [2e h. 16e e.?]
Opm. Ook bij coornhert, Boccat. 75 [1564], aang. door V.d. Laan, Pellicanisten, blz. 37.
| |
Uytwendichlijck,
bn. Zie MNW i.v. Utewendichlike.
Werelds(gezind)? ‖ D'een is hem te hooghe van gheslachte, D'ander is t'uytwendichlijck van state, H.d.Am. V 3v [m. 16e e.].
| |
Unieren,
ww. Ontleend aan ofr., fr. unir.
A. Bedr. - Verenigen (vg. kil. 866: vniéren. In vnum conducere, congregare). ‖ Dat Christus zijn zoets bloedts revieren Aen dijn natuerlijck bloedt can unieren, de roovere 204 [3e kw. 15e e.]; Wy hebben veel Ghelieven ghevnieert, En gheavanceert in feyten van minnen, H.d.Am. Aa 4 [m. 16e e.].
B. Onz. - Zich verenigen. ‖ D'onghebonden Herte moeste vnieren Zonder failjieren Met der Herten die jammerlijck zate ghevanghen, H.d.Am. M 7v [m. 16e e.].
| |
Universalick,
bw. Van universael.
Volledig, in elk opzicht? (Vg. plant.:
| |
| |
universael, gemeyn, overal, universel, universalis, universus, generalis). ‖ Duer dy (t.w. Maria) hebwy vrede, Ende bliuen vniuersalick ongheplaeghd, cast., C. v. R. 159 [1548].
| |
| |
Uprechtzinnich,
bn. Uit uprecht en zin met -ich? Of contaminatievorm (uit uprecht en rechtzinnich)?
Oprecht, eerlijk; waar, echt? ‖ Adieu alle goe uprechtzinneghe ruters, de dene 443 a [ca 1560].
| |
Upstellijnghe,
zn. Van upstellen.
Plan, voornemen. ‖ Maerct qwaet upstellijnghe: Hoemen Susanna valsch ghijngh ghewroughen, Ter doodt toe, Gentse Sp. 14 [1539].
| |
Upstinatich,
bn. Zie Obstinaetich.
| |
Upstreecken,
ww. Uit up, op en streecken, bijvorm (met zwakke stamvocaal) van strijcken (vg. MNW en WNT i.v. Strekelen, MNW i.v. Streken).
Optooien, mooi maken (vg. WNT i.v. Opstrijken, bet. IV, 2). ‖ Vergheet oock niet uwe cansen, Ghy jonghe dochterkins / gentelicken upghestreeckt, Maeckt dat ghy vruecht verreeckt, Verl. Z. II, 255 [1583].
| |
Upwelven,
ww. Zie Opwelven.
| |
Urgent,
bn. Ontleend aan ofr., fr. urgent.
Dringend. ‖ Waer deure coemt toch dese nootsake vrgent? Antw.Sp. Ccc ij [1561].
| |
Useerder,
zn. Van useren.
Die misbruikt? Useren is overigens nooit ongunstig. De zin is trouwens corrupt; het rijmwoord van desen ontbr. ‖ Ic wensch die lieden van diergelijcke Of arger, die de conste van Retorike Blameren ofte useerders van desen, Meer Gheluck 487 [eind 16e e.?].
| |
Useren, useeren, uzeren,
ww. Zie MNW i.v.
1) Beoefenen, inz. m. betr. t. de kunst. ‖ Liefde ionstich vseert // dwelck twist destrueert, Antw. Sp. Oo iiijv [1561]; My daer veel aen leyt // om haer (t.w. de kunst) te vseren, ald. Qq iijv; Die om schandelijck ghewin conste vseert, ald. Nnn iiijv (zie ook ald. g i); Die uyt recreatie / maer konste useeren, Rott. Sp. I vj [1561].
2) Zich toeleggen op, nastreven, najagen, koesteren, voeden. ‖ (Judith) vseerende mit liefde reijn conuersacie, St 1, 78 [vóór 1524] (hic?); Vseert ghenuechte, sijt vrolic en blije, Doesb. 14 [vóór 1528]; Best ic mynen tijt... Inden eyghen lusthof ga voorts fineren, Als op my zelven staende vruecht uzeren, Gentse Sp. 311 [1539]; De zotheyt en ware niet om sommeren Diemen ter werelt nu ziet vzeren, Gentse Ref. 79 [1539]; Sy sal v den rinck // van trouwen presenteren Die haer liefde vseren, Antw.Sp. K i [1561].
3) Genieten, smaken. ‖ Alle die met Lieve liefde vseren willen, H.d.Am. R 4 [m. 16e e.]; Met u (t.w. Venus) heb ick vruecht geuseert, Ontr.Rentm. 704 [1588?].
4) Zijn hope uzeren op, zijn hoop stellen, vestigen op. ‖ Niemant en heift zijn hope op hem (t.w. God) gheuzeirt Die van hem eenighsins schiet gheconfondeirt, Gentse Sp. 257 [1539].
| |
Useringe, vuseringe,
zn. Van useren.
Handelwijze, verrichting, bezigheid. ‖ Ghi siet valsche useringe tallen steden, Dal s. wederk. 96 [eind 15e e.?]; Vrolijcke neringhe En alle useringe // dat vreucht mach geven, Well.Mensch 96 [2e kw. 16e e.]; Wereltsche hanteringhe / Welck niet en is dan quade vseringhe, Rott.Sp. A iiijv [1561].
- In de aanh. beoefening. ‖ Ghij sult verjolijsen // in deugchts vuseringe, Proetus Abantus 58 [vóór 1589].
| |
Usurperen,
ww. Ontleend aan ofr., fr. usurper.
Eig. zich meester maken van en v.v. gebruiken, toepassen? ‖ Siet dat ghy sulcke termen wijselick usurpeerd, cast., C. v. R. 41 [1548].
| |
Uuyten,
ww. Zie MNW i.v. Uten.
Aflopen, ten einde lopen. ‖ Joncker Joseph Goenmoet, die, als sommige wijven, Hem drymael ontcleet eer den dach can uuyten, Leenhof 138 [na 1531].
| |
Uutbellen,
ww. Uit uut en bellen.
Uitbazuinen. ‖ De zelcke geestelijke menschen onteeren, Wat sij doen, dat moet schiere uut gebeldt sijn, a. bijns, N.Ref. 5, b, 10 [1e kw. 16e e.].
| |
Uutbraecken,
ww. Uit uut en braecken.
Uitbreken. ‖ Van vreese beghint mij tsweet uut te braeckene, Tcalf v. W. 80 [eind 16e e.?].
| |
Uutbroetsele,
zn. Van uutbroeden.
Wat iemand uitbroedt, bedenkt. ‖ Daghelicxs in haer zayende // naer zyn bevroetsele zyn eeghen quaet zaet / ende snoode uutbroetsele, Taruwegraen 139 [1581].
| |
Uutcleeren,
ww. Uit uut en cleeren.
Schoon leegdrinken. ‖ Beit, ic moeste dit cruijcxen biers uutcleeren, Goemoete 370 [eind 16e e.?].
| |
Uutmanen,
ww. Uit uut en manen.
| |
| |
Met betr. tot een boze geest of duivel: uitbannen (vg. plant.: wtmanen, commander de sortir par conjuration, demander hors, exorcizare, adjurare ut exeat, conjuratione compellere ut exeat; vg. ook de bo i.v. Uitmanen, met een aanh. uit mallants [2e h. 17e e.]). ‖ Haelt den meester tot ons gerijf, Die ons dat dinck uut mane /, en besweere, Goemoete 353 [eind 16e e.?] (zie ook ald. 373).
| |
Uutplumelick,
bn. Van *uutplumen? Of contaminatie van plumen en een samenst. met uut-?
Uitroeiend? ‖ Verwerpende uutplumelick alle quade gheneghentheyt des vleeschs vereenen, Vader Onze 1159 [1577].
| |
Uutpuergeeren,
ww. Uit uut en puergeeren.
Uitzuiveren. ‖ Puergeert uut den ouden gist, u vaetkens wilt reenen, a. bijns, N.Ref. 90, d, 1 [1e kw. 16e e.].
| |
Uutsnercken,
ww. Uit uut en snercken (zie ald.).
Eig. ‘snerkend’ doen horen, in de aanh. uitgalmen? ‖ Van dese dry blaesbalken de duyvel blaeser is: dblijct an de registers wercken, die sententien die zy uut snercken, Pol. Ball. 177 [1581?].
| |
Uutvannen,
ww. Uit uut en vannen, vanen (van vaan, hoeveelheid, t.w. bier of wijn).
Uitdrinken? ‖ Ghy bendenaers // schuerbiers / ende hurte // kannen diet bier ende wyn // uut met eenen sturte vannen, Judich 1214 [1577].
| |
Uwescat,
zn. Uit uwe (zie MNW i.v. Huwe, 2e art.) en scat.
Bruidsschat. ‖ Hy mach den uwescat ghaeren Jnden spaerspot, everaert 380 [1512].
| |
Uwtsteecken, vuijtsteeken,
ww. Zie MNW i.v. Utesteken.
De ooghen uwtsteecken, omkopen (van rechters). ‖ Die meeste dieven laet men loepen Omdat sy den rechter syn ooghen uwtsteecken, Br. Willeken 528 [1565?]; Dat sy met gelt hun lieten d'oogen vuijtsteeken, Schadt-kiste 238 [1621].
| |
|
|
Auteursrechtelijk beschermd