Rhetoricaal glossarium

W

Wa, wae,

tw. Zie MNW i.v.

Tussenwerpsel, in de bet. wel, hé, e.d. ‖ V. Vroede 723 [eind 15e e.]; Man en Wijf 23 [eind 15e e.?]; Schuyfman 198 en pass. [vóór 1504]; B.d.Scr. 30 [1539]; Christenk 164, 309 [ca 1540]; Tielebuijs 500 [1541]; H.d.Am. I 2 en pass. [m. 16e e.] ghistele Ant. 59 [1555]; Antw. Sp. X iiij^v [1561]; Werelt bevechten 314, 336 [2e h. 16e e.]; Zeven Sp. Bermh. K vij^v, N v en pass. [1591].

Wachten,

ww. Zie MNW i.v.

Dat wacht ic of ic wachts, formule ter beantwoording van een dronk. ‖ V. Vroede 237 [eind 15e e.]; everaert 15 [1509]; Berv.Br. 217 [ca 1520?]; H.d.Am. Cc 7^v [m. 16e e.]; Tcalf v. W. 105 [eind 16e e.?]; Alit en Lijsbith pass. [eind 16e e.?].

Opm. Ook reeds in (de vroege rederijkersklucht?) Playerw. 214, aang. in MNW i.v., bet. I, 12.

Wack,

bn. Zie MNW i.v. Wac, 1e art.

Zwak (vg. kil.: wack/weeck/swack. Debilis, imbecillis). ‖ Du biste seer wack, haest die verteerde, Doesb. 182 [vóór 1528] (X. Esels 31, 4); Geeft hem geen geloove, haer fondament is wack, a. bijns 67 [1528].

[p. 515]

Opm. Onduidelijk is de bet. in Gentse Sp. 124 [1539]: ‘Schoonder dan wijn zijn uwe ooghen wack, O Iuda’, vg. Gen. 49:12 [vert. NBG): ‘Hij zal donkerder van ogen zijn dan wijn’; Vulg. noch Statenvert. geven opheldering. Misschien mogen we een bet. levendig aannemen, te vergelijken met lenig bij Kiliaen met betr. tot het lichaam.

Wackermakinghe,

zn. Van wackermaken.

Opwekking, prikkel. ‖ Soo wil daer wt volghen... Dat sulcx (t.w. de ‘vreze des Heren’) oock is der consten verweckinghe De wackermakinghe / de rechte treckinghe, Antw.Sp. T iiij^v [1561].

Wadde,

zn. Zie Vadde.

Wae,

tw. Zie Wa.

Waegebaerder,

zn. Van waegebaerden.

Druktemaker? ‖ Waer blijuen nu dese offijcie jagers dese waegebaerders dese pluijmme dragers, Hs. TMB, G, fol. 103^v [2e h. 16e e?].

Waey, way, weij, waeye, wajen,

tw. Zie MNW i.v. Wa.

Tussenwerpsel in verschillende bett.: wel, hé, o, och. ‖ V. Vroede 162 [eind 15e e.]; Man en wijf 38 [eind 15e e.?]; Schuyfman 137 [vóór 1504]; Pir.en Th. 160 [1e kw. 16e e.]; St 2, 217 [vóór 1524]; everaert 212 [1528?]; Christenk. 287, 363, 1713 [ca 1540]; Prochiaen 743 [ca 1540]; Tielebuijs 96 en pass. [1541]; H.d.Am. C 4, C 6^v en pass. [m. 16e e.]; O.L.H. Minnevaer 247 [ca 1550]; cassiere, Present 115, 274 [1559]; Vers.Maelt. 665 [2e h. 16e e.]; Werelt bevechten 50 en pass. [2e h. 16e e.]; Blinden 21, 44 [2e h. 16e e.]; Luijstervinck 309 [2e h. 16e e.]; M.Bedr.Hart 23 [1577]; Katm. 494 [vóór 1578]; Con.Balth. 94 [1591].

Opm. Reeds in (de vroege rederijkersklucht?) Playerwater² 45, aang. in MNW i.v. Wa.

Waenschijn,

zn. Uit waen en schijn.

Eig. gedaante, voorstelling, teken (vg. kil.: waen-schijn. vetus. Visus, species, specimen, signum, argumentum), in de aanh. naar het schijnt gefingeerde voorstelling (van zaken), schijnvertoning. ‖ Angeuende den keijser in eenen waen// schijn, datter menichte van lasten coerens souwen sijn gevelt binnen mijnen muraege gesollert, S.Stadt 954 [ca 1535].

Opm. Wellicht behoort hiertoe ook Waenschijns zoon, personage in coornhert's Rijckeman, gewoonlijk opgevat als Waen, Schijns zoon.

Waermaecken,

ww. Zie MNW i.v. Waermaken.

Vertellen, mededelen? ‖ Waerom zijdij bedrouft, maeckt mij een paer // waer, Crijsman 99 [eind 16e e.?].

Waerschouwelijck,

bn., bw. Van waerschouwen.

Waarschuwend. ‖ Anchises myns Vaders visioen... My vermanende ziet waerschouwelijck, Oft ick Italien mynen kinde wil ontwelghen, H.d.Am. E 2 [m. 16e e.]; Hoort na mijn woorden waerscouwelijck, ghistele, Ant. 91 [1555].

Waggelpoorten,

ww. Uit waggelen en poort.

Eig. met de billen heen en weer bewegend lopen? In de aanh. komisch gebezigd voor 't (weg)springen van vlooien. ‖ Mieha mieha / baet sietse (t.w. de vlooien) waggelpoorten ick salse mijn leeren so hatelijck steecken, Hs. TMB, G, fol. 26^v [eind 16e e.?].

*Waghen,

ww. Corrupt voor vraghen?

Niet waghen (l. vraghen?) naer, zich niet bekommeren om? ‖ Doen nam dedel Keyser niet meer raet / Niet waghende naer staet / oft parlamenten broos, cast., Bal. A 4 [1521].

Way, wajen,

tw. Zie Waey.

Wanckelbarich,

bw. Van wanckelbaer.

Wankel, onvast. ‖ So sydy maer als een riet, in die werelt wydt, dat wanckelbarich staet sonder vermyen, Bruyne 3, 125 [1556].

Wanckelic,

bn., bw. Zie MNW i.v. Wankelijc.

1) Wankel, onvast. ‖ Hi staet seer wanckelijck, die rust op creatueren, Dev.Pr.B. 226, 1 [vóór 1539]; Hola, tes tijdt dat ic na dat vischkin taste, Want tstaet zeer wanckelic, verdraeyt alleene, Gentse Sp. 219 [1539].

2) Op onvolmaakte, gebrekkige wijze? ‖ Thoedekin met zinnen vroet / by my ghelesen wanckelic Hu biddic Maria / laet hu wesen danckelic, everaert 29 [1509].

Wanckelijckhede,

zn. Van wanckelijck.

Onzekerheid? ‖ Ick docht, dat hij mij soude hebben gaen smijten; Hij stont, docht mij, recht in wanckelijckhede, Voorleden Tijt 528 [eind 16e e.?].

Wandanckelijck,

bn. Van wandancken.

Ondankbaar, onerkentelijk; afkeurend; hypercritisch? ‖ Weest niet wandanckelijck // die om te hooren quaemt, Rott.Sp. G iiij [1561].

Wandelen,

ww. Zie MNW i.v.

Hem wandelen, zich ophouden, aanwezig zijn? (De vert. ‘zich om- of afwenden’ in MNW i.v., bet. III, 3 of ‘zich veranderen, zijn gedrag verbeteren’, in uitg. d.

[p. 516]

Asselbergs en Huysmans, vinden in het verband en de alg. sfeer weinig of geen steun). ‖ Noyt wonderlijcker teeken ic en sach; Bescaemt poogic mi hier te wandelen, Sacr.v.d.N. 118 [3e kw. 15e e.].

Wanhaghe,

zn. Van wanhaghen.

Mishagen, spijt, verdriet. ‖ Ic claghe, met wanhaghe, dat men di haet, Mar.v.N. 525 [ca 1500].

Wanhaghelijck,

bn. Van wanhaghen.

Onbehaaglijk. ‖ Wanneer v wanhaghelijck porren // naeckt Laet Godt v loon zijn als van dyen, de roovere 342 [3e kw. 15e e.].

Wanhaghen,

ww. Zie MNW i.v. Wanhagen.

Afkerig zijn van, verachten, verfoeien. ‖ Wanhaeghd dit eerdsch tenneel, cast., C. v. R. Schaeckberd t.o. bl. 224 [1548].

Wanheugen,

ww. Zie MNW i.v. Wanhogen.

Smart gevoelen? Of wanhopen (vg. kil.: wan-heughen. vetus. Desperare). ‖ Hij jaecht hem selven inden sack. Int ende staet hem te wanheugen (× Leugen), Voorleden Tijt 516 [eind 16e e.?].

Wanlust,

zn. Zie MNW i.v.

Onvrede, ellende? ‖ Hadt ick die waerheyt... ick most in rusten // leven en sonder die soo hij docht / sou hij in wanlusten // sneven, Deenv.Mensch 102 [2e h. 16e e.].

Wannelic,

bw. Van wan, gebrek (zie MNW i.v., 2e art. en vg. kil.: wan. vetus. Defectus: indigentia, inopia).

Gebrekkig en v.v. karig? ‖ Lichtelic nemen / maer gheuen wannelic, everaert 59 [1511].

Wannen,

ww. Van wan, wen, kropgezwel aan de hals? Voor de fig. bet. in de aanh. vg. men dan opzwellen, zich opblazen e.d.

Opscheppen, opsnijden? ‖ Als ick doot waer! hoort desen stoffen en wannen (× gespannen), Con.Balth. 1391 [1591].

Want,

zn. Aen den (of eenen) want tasten, zie Tasten.

Wantrauwich,

bn. Zie MNW i.v. Wantrouwich.

Onbetrouwbaar of (eerder) trouweloos, harteloos. ‖ Tfy wantrauwich der auentueren rat: Hoe spitelick ontdraeidy mi als donbekende? cast., C. v. R. 171 [1548]; O wantrauwigh rat! vul quader pitsen, Eergher dan een stijfmoeder op eens anders kind, ald.

Wapenschout,

zn. Bijvorm van wapenschouw? Of dittografie: wapenschout (l. wapenschou?) te doen?

Wapenschouw? ‖ Daer en was tente noch pauilloen gerecht Om dwapenschout te doen in desen strijt, Camp v.d. Doot 1866 [1493].

Warlichten,

ww. Bijvorm van werlichten, weerlichten (zie MNW i.v. Wederlichten 1e art.).

Van personen: glinsterende, schitterende ogen hebben, ook verwilderd staren (vg. de bo ..v. Weêrlichten). ‖ Ghij warlicht veel claerder dan een tijncke, Man en wijf 81 [eind 15e e.?].

Warrich,

bn. Van warren.

Wanordelijk; kinderlijk, schadelijk? ‖ Al dat warrich es ende van quaeder zeden Wort met Vreessich Duchten (een allegorisch mes) / of ghesneden, everaert 506 [1533].

Waterverwich,

bn. Uit water en verwe met -ich.

Waterkleurig. ‖ O waterverwighen Thriton helpt ghy my bevrijen, H.d.Am. Ff 4^v [m. 16e e.].

Wech,

zn. Zie MNW i.v., 1e art.

Van weghe maken, zich uit de voeten maken. ‖ Doet u pantoffels ute, Omdat ghi u rasscher van wege maeckt, Meer Gheluck 299 [eind 16e e.?].

Wechdrabben,

ww. Uit wech en drabben.

Er van doorgaan. ‖ W.: Loopt haelt de doot. D.: Dit's wech ghedrapt (versta: daar ga ik), H.d.Am. N 5^v [m. 16e e.].

Wechleyden,

ww. Zie MNW i.v. Wechleiden.

Wegdoen, te niet doen. ‖ O Jhesus Kerst... Die met uwer doot / hebt wech gheleyt Onser alder doot, de roovere, Quicunque 867 [3e kw. 15e e.].

Wechsettere,

zn. Uit wech en setten met -ere.

Wegwijzer? ‖ Tis (t.w. de Y) Pythagoras vercoren lettere / Tsionckheyts wechsettere // int verkiesen snel, Antw.Sp. i ij^v [1561] (vg. ald.: ‘Sij wijst twee weghen contrarie int spel’).

Wechstieren,

ww. Uit wech en stieren.

Verwijderen. ‖ Dus doedi alle ongeloue wech stieren, de roovere 122 [3e kw. 15e e.].

Wechwijcken,

ww. Uit wech en wijcken.

Weggaan, heengaan. ‖ Wilt noch niet wech wijcken... Maer staet een weijnich stil, Leckert., prol. 38 [1541].

Wederjonste,

zn. Uit weder en jonste.

Wedergunst. ‖ Hu biddic dat ghy / mynen aerbeyt behoocht Wederjonste bethoocht / scoon blomme eerbaeı, everaert 62 [1511].

Wederkeerynghe,

zn. Van wederkeeren.

[p. 517]

Terugkeer (vg. Voc.Cop.: wederkeringhe, regressus). ‖ Dus willic nemen myn wederkeerynghe Met Duechdelic Vermaen, everaert 511 [1533].

Wederkeren,

ww. Uit weder en keren.

Weigeren. ‖ En wiltse (t.w. mijn offerande) mi niet blamelijc wederkeren! Eerste Bl. 1419 [ca 1440?].

Wederlegghen,

ww. Zie MNW i.v. Wederleggen.

1) Weigeren? ‖ Menichte van Volcke biet my de hant. By ons te commen wilt weder legghen niet, everaert 246 [1530].

2) Verbieden? ‖ Doen hy (t.w. God) tghebodt was zegghende van tnutten des fruuts vlien wederlegghende, Reyne M. 381 [ca 1575?].

Wederpalen,

ww. Uit weder, tegen en palen, streven (vg. MNW i.v. Palen, bet. I, 2, Aanm.)? Of van wederpael (zie Weerpael)?

Wederspannig zijn, opstaan (tegen). ‖ Tegens die vader wilt tkint nu wederpalen, St 1, 26 [vóór 1524].

Wederpalich, weerpaligh,

bn. Van wederpalen.

Wederspannig, ongehoorzaam. ‖ De verdoolde menschen zeer wederpalich / Werden zalich, Rott.Sp. B vj^v [1561]; 'T quaat maact ellendigh en tegen God weerpaligh, coornhert, Comedie v. Israel 174 [1575].

Wederpalicheyt,

zn. Van wederpalich of rechtstreeks van wederpalen.

Wederspannigheid, ongehoorzaamheid. ‖ Laet sulcke wederpalicheyt, ende wilt de scriftuer te recht anmercken, Christenk. 220 [ca 1540].

Wederslaen,

ww. Zie MNW i.v.

Hem wederslaen, zich beangstigen, bezorgd maken, de moed verliezen. ‖ Mijn lieve zusteren, hebt goeden moet, Ende en wederslaet hu dus zeere niet, V. Vroede 352 [eind 15e e.].

Wederstoorich,

bn. Van wederstooren (zie MNW i.v. Wederstoren)? Of corrupt voor wederspoorich?

Wederspannig, ongehoorzaam. ‖ Ick bekent, noyt en waert ghy my wederstoorich, H.d.Am. O 8 [m. 16e e.].

Wederstootelijck, wederstootlic,

bn., bw. Van wederstoten.

Gekant tegen, zich verzettend tegen, vijandig. ‖ Ick stichte cloosters en kercken deuootelijck. Ende ghy met crachte wederstootelijck Pijnt v steden, sloten, en mueren te vellene, de roovere 377 [3e kw. 15e e.]; Rechte iusticie op tlant ende in een stede Es den malefactuers doch wederstootlicst Verdriuende foortse ende quade rede, Doesb. 188 [vóór 1528]; De bouwerije / grootelijck Wesende nootelijck Hoe wederstootelijck // mense mach verachten, Antw.Sp. Iii iij^v [1561].

Weech,

zn. Ande(n) weech tasten, zie Tasten.

Weeckschoe, weescoe,

bn., bw. Uit weeck en schoe:

‘Nat aan den voet of aan de voeten’ (de bo i.v. Weekschoe). ‖ Seghd weeckschoe vuer weescoe, cast., C. v. R. 40 [1548].

Weedinghe,

zn. Zie MNW i.v. Weidinge.

Voedsel. ‖ Draf en eekels / dat was der zwynen weedinghe, Verl.Z. II, 599 [1583].

Weel,

zn. Zie MNW i.v.

(Grondeloze) diepte (vg. MNW i.v. Wiel, 3e art., bet. 1), in de aanhh. fig. gebruikt, inz. voor (oer)bron, oorsprong (van genadegaven). ‖ Dit is den gheest / voor alle nacien Den grondeloosen weel / alder gracien, Antw.Sp. H iiij [1561]; Sy vloeyt wten weel // vol van virtuyte, ald. K i; Ick (t.w. de Wijsheyt) ben... Den grondeloosen weel, ald. L i^v.

Weeldeke(n,

zn. Van weelde.

1) Die weelderig leeft, gewoonlijk ongunstig: genotzoeker, fuifnummer. ‖ Weeldekens die aten hoer wittenbroodt voren, de roovere 405 [3e kw. 15e e.]; Zijn eyghen boel ende lief vercoopt hy / ende leuertse / ende coempt totten cooplieden / ende tot andere rijcke weeldekens, X. Esels 44, 17 [1530]; Cooplieden, ambachtslieden, broodroncken weeldekens, quistgoeykens, die tgoet achten als den slycke, Bruyne 3, 41 [2e h. 16e e.].

2) In de aanh. gebezigd voor een begerenswaardige (aantrekkelijke?) vrouw. ‖ Al saechdi alle der werelt weeldekens, die bloemen der vrouwen... die schoonste beeldekens, ten mach mer een int herte ghepresen sijn, Doesb. 32 [vóór 1528].

Weeldigaert,

zn. Van weeldich.

Die weelderig leeft of genotzuchtig is (vg. Weeldeke(n)). ‖ Die wellustighe mensche, Een jonck weeldigaert, van harten milde, Well.Mensch 268 [2e kw. 16e e.].

Ween,

zn. Zie MNW i.v.

Wreedheid. ‖ Xpristum / der Jeuden conijnc Reene Dien hebt ghij ghecruust / met grooten weene, de roovere, Quicunque 158 [3e kw. 15e e.].

Weenich,

bn. Zie MNW i.v. Wenich, 1e art.

Smartelijk, pijnigend; - weenich vier, omschr. van hel. ‖ De rijcke man... Es gestorven, in dweenich (uitg. Gent 1886:

[p. 518]

deewich) vier gesmeten, a. bijns, N.Ref. [uitg. Gron. 1880) 73, c, 3 [1e kw. 16e e.].

Weer,

zn. Identiek met weer, (gesneden) ram (zie MNW i.v. Weer, 4e art.)? De Bo i.v. Weer, 3e art. stelt het woord gelijk met got. wair, lat. vir, maar dit wordt, naar het schijnt, uitsl. aangetroffen in samenstt., zoals weerwolf.

Schimpnaam voor een man (vg. de bo i.v. Weer, 3e art.). ‖ Ick seg duer derruer //: spyt allen de Spaensche weeren, duer smenschen sonden crycht elck lant veel heeren, Bruyne 2, 98 [2e h. 16e e.].

Weerboom,

zn. Uit weer en boom.

Hetzelfde als weerpael (zie ald.)? ‖ V.M.: Nu doet de kiste oopen V.: heeroom hier meucht ghij u ghetijden leeren dus moet ghij u verneeren // hoe staet desen weerboom (× heeroom), Hs. TMB, G, fol. 42^v [eind 16e e.?] (met weerboom is blijkbaar de ‘heeroom’ bedoeld).

Weergheluc,

zn. Uit weren en gheluc.

Die het geluk (af)weert, in de aanhalingen gebezigd als naam van een hond. ‖ Waert niet goet / dat wy mede leeden Weergheluc / ons beeder hont, everaert 272 [1530]; Weergheluc? Tmach zeker wel wesen. Want Sober Wasdom met Grooten Labuere Siet men ter weerelt / te menegher huere. Eer hemlieden hiet comt toe ghevloghen Van ghelucke, ald. 276.

Weerpael,

zn. Uit weer, tegen en pael? Of van weerpalen (zie Wederpalen)?

Het verband laat de juiste betekenisbepaling niet toe; samenhang met wederpalen zou kunnen wijzen op wederspannige, ongehoorzame; vg. ook Weerboom. ‖ Duer een wech suldij tot hem vuijt trecken, ich segt ou, weerpael // dijn (× cael // sijn) maer duer seuen weegen suldij van haer vlien (vg. Deut. 28 : 25), S.Stadt 506 [ca 1535].

Weerpaligh,

bn. Zie Wederpalich.

Weescoe,

bn., bw. Zie Weeckschoe.

Weevlaghe,

zn. Uit wee en vlaghe.

Onaangenaam, verdrietig ogenblik? ‖ Den hond jonghen te draeghen, tis seecker leughen // wijf, Ghi gheeft mij sjaers menighe wee //vlaghe (× zee//laghe), Bijstier 19 [eind 16e e.?].

Wegersse,

zn. Van wegen.

Zij die leidt, bestuurt, richt? ‖ Oorloff, gedienstelycke edel princersse... mynen wttersten troost, der sinnen wegersse, Bruyne 3, 13 [2e h. 16e e.].

Wegghe,

zn. Zie MNW i.v. Wegge?

1) Prikkel? ‖ Onlancx alf slapende, zo mij dochte, dreechde mij Fantazije met sceerpen wegghen, roepende: Staet up, rammeleere 117 [2e h. 15e e.].

2) Streek? ‖ Jck zal v behulpich zyn... opdat wy zonder minderen // ons proye te gader // legghen jck en weet gheen quader wegghen, Taruwegraen 907 [1581].

Weghelic,

bn. Van weghen.

(Goed) leidend? ‖ Ons sondaers ontweicht / weist jnt beweghen weghelic, everaert 32 [1509].

Weij,

tw. Zie Waey.

Weynschen,

ww. Identiek met weinschen, wensen?

Blijkens het verband in de aanh. schuldig zijn. ‖ C.: Sytge my [sculdich] niet der ponden vyfue..., W.: Van dien en weynschic hu niet een gruus... C.: Weynscht ghy my niet? W.: Neen jc niet een zwarte korte, everaert 114 [1513].

Weijten,

zn. Zie MNW i.v. Weiten.

Eig. vogelnaam, in de aanh. benaming voor een zinneken (‘drommel’, ‘sukkel’? Wel niet ‘dwazerik’, zoals nog in het wvl., zie de bo i.v. Weiten). ‖ Eer wij voortt gaen, So moeten wij tsaemen, hoort arme weijten, Wadt vreemts bedrijven, Pir. en Th. 362 [1e kw. 16e e.?].

Weytgheselle,

zn. Uit weyt of weyden en gheselle.

Jager? ‖ De weytghesellen / en derven nu niet claghen, Zy vanghen wel roybarden met dosynen, Leuv. Bijdr. 4, 336 [beg. 16e e.].

Welbehoorte,

zn. Uit wel en behoorte.

Welbetamen. ‖ U zy een mindelick groeten / gheluck en ghezonde ten euwighen stonde // naer de wel behoorte Judich 284 [1577] (zie ook ald. 742].

Welbehouffinghe,

zn. Uit wel en behouffinghe, behoevingen.

Welbetamen. ‖ Haestelicken an doende... wapenen ende harnaschs // vry zondere touffinghe naer de welbehouffinghe, Judich 1014 [1577].

Welbetame,

zn. Uit wel en betame.

Welbetamen. ‖ Naer den welbetame zoo zallick dat vulcommen, Judich 846 [1577]; Zit hier tuwer vrame naer den wel betame // an dese myne tafele, Taruwegraen 1093 [1581].

Welgemaniert,

bw. Uit wel en gemaniert.

Op duidelijke, overtuigende of fraaie wijze (vg. Gemaniert, bet. 2). ‖ Oseas tuyget wel gemaniert, Bruyne 3, 59 [1561].

Welghecust,

bn. Uit wel en ghecust (van custen).

Ten volle bevredigd. ‖ Wel ghecusten // bŭel // ghedenct dijns liefs // wat, Smenschen gheest 180 [ca 1560?].

[p. 519]

Welghemaectheyt,

zn. Van welghemaect.

Welgeschapenheid, schoonheid. ‖ Door de welghemaectheyt van uwen persoone Zuldy synen persoon zoo behaghen, Dat hy 't uwaerts jonstighe liefde zal draghen, H.d.Am. Aa 8 [m. 16e e.].

Wellustich,

bn. Zie MNW i.v.

Levenslustig, naar zingenot hakend (vg. kil.: wel-lustigh. Voluptarius, voluptuosus, delitiosus, libidinosus en plant.: wellustich, voluptueux, delicieux, voluptuosus, deliciosus, libidinosus, delicatus; vg. ook Teuth.: wallustich off lecker, spatulosus). ‖ Jc bem noch / een wellustich wyf Die eenen ruter vry wel zoude payen, everaert 169 [1527]; Well.Mensch, titel en personage [2e kw. 16e e.].

Welp, wulp, wulpen,

zn. Zie MNW i.v.

In de verbinding arm(e) welp, enz., arme kerel, drommel, stakker. ‖ Gentse Sp. 316 [1539]; Tielebuijs 159 [1541]; Rott.Sp. C vj^v [1561]; Jezus o.d. leraers 702 [vóór 1580].

- In de aanh. wellicht monster (eig. duiveljong, vg. Vulpen?). ‖ L.: Maer dat leelyck wulpen, B.: Daer hy met ommegaet! L.: Wie? dien onverlaet? Trauwe 45 [1595?].

Opm. In de bet. (jonge, vitale, levenslustige?) kerel nog bij visscher, Brabb. (uitg. V.d.Laan 2, 55); ‘Aertige Meyskens, en jonge wulpen’.

Werveloeringhe,

zn. Van werveloeren (zie Wervelueren).

Beroering? ‖ Ick (t.w. Vleesch) sal hem die foncke gaen blaesen inne tcapruenken vullende met becoeringhe so dat hij doer tsvleesch werveloeringhe subytelijck valle van temptacijs spectionem doer credo, in carnis resurrectionem, Smenschen gheest 93 [ca 1560?].

Wervelueren,

ww. Zie MNW i.v. Werveleuren.

Op grond van de nevenschikking met borduere[n] in de aanh. mogelijk een overeenkomstig vrouwelijk handwerk. Verband met kil.: Werueleuren. Fland. Tergiversari kan bezwaarlijk gelegd worden, evenmin met Werveloeringhe (zie ald.), tenzij men uit ‘zich draaien en wenden’ tot een bet. ‘onhandig te werk gaan, knoeien’ zou mogen besluiten. ‖ Sy borduere[n] ende weruclueren (l. weruelueren?) in vreemde figueren haer cousen mit ruyten, St 1, 27 [vóór 1524].

Welven,

ww. Zie MNW i.v.

1) Wenden, wentelen, fig. toegepast in de volgende verbindingen: - a) iet op hem welven, 1^o iets op zich nemen. ‖ Zoo den man betaelt de schult vander vrauwe, Zoo wilde hy tlast der zielen op hem welven, Gentse Sp. 334 [1539]; - 2^o iets aannemen. ‖ Die tschyn van duechden dus op hem weluen ist niet een helle op aertrijke, St 2, 149 [vóór 1524]; - b) iet op hem laten welven, iets over zich laten komen en v.v. iets (i.c. zotheid) bedrijven? ‖ Als laedt zomigh zot zotheid op hem weluen ... Niemend en doen zy eenigh quaed dan hem zeluen, cast., C. v. R. 154 [1548]; - c) iet over hem welven, iets over zich halen? ‖ Siet toe, oft plagen ghij over u welven selt, a. bijns 296 [ca 1540]; - d) iet welven van, iets afwenden van. ‖ Ic wil mijn tornyghe gramschap van hem welven, Gentse Sp. 224 [1539].

2) Richten, m. betr. tot het hart of de geest, in de verbindingen welven op en welven tot. ‖ Nochtans ben ick die ick gister was Als ick er mynen sin op welve, Br. Willeken 102 [1565?]; Al die haer herte tot Godts woort welven, Voor sulcke menschen en heb ick niet voor my selven, Prochiaen 2563 [ca 1540].

- In dez. bet. ook hem welven tot, zich richten naar. ‖ Dat sy u gebieden, daer suldy u toe welven, Prochiaen 922 [ca 1540].

Opm. In de aanh. laat het onduidelijke verband geen nauwkeurige betekenisomschrijving toe; mogelijk is tverstant welven hier hetz. als tverstant vaten, de zaak begrijpen, verstaan. ‖ Ic zouwt u wel leeren zoo ickt verstant // welve, Bijstier 426 [eind 16e e.?].

Wemelen,

ww. Zie MNW i.v.

1) Draaien, woelen (vg. kil.: weme len. Circumagere, obuersare, circumuer sare). ‖ Si wemelden, si creuelden en si hieuen, Elc anderen helsende met soete snaukens, Doesb. 267 [vóór 1528].

2) Trillen, t.w. van angst (vg. kil.: wemelen... Palpitare: frequenter & leuiter mouere). ‖ Duer der varen bedryf stae jc noch en wemele, everaert 29 [1509].

Wenden,

ww. Over boort wenden, zie Boort.

Wennisse,

zn. Van wennen, wenden.

Wennisse nemen (tot), zich keren (tot). ‖ Nu beghin ick te krijghen eenighe kennisse / Om te nemen wennisse // tot sHeeren propoosten, Rott.Sp. B iiij^v [1561] (zie ook ald. L viij).

Wenschen,

ww. Zie MNW i.v.

Wenschen op, afgeven, schimpen op. ‖ Goetwillige, onnoosel menschen, Die op

[p. 520]

ons religie en crijsschen noch en wenschen, Prochiaen 1704 [ca 1540].

Wepel,

bn. Zie MNW i.v.?

De nevenschikking in de aanh. met Mancke en crepele suggereert als bet. iemand die slecht loopt (die een onzekere of slingerende gang heeft t.g.v. een bepaalde ziekte of bepaald gebrek?). ‖ Mancke, crepele, wepele gheeft medicijne, a. bijns, N.Ref. 326, b, 12 [1e kw. 16e e.].

Wepelinghe,

zn. Van wepel.

Bijzitter. ‖ Deen xiij (souden) dat iaer ... Schepenen sijn, dander xiij Raden, ende de derde xiij wepelinghen, vaernewijck, Hist.v.Belg. fol. 131b [1566].

Werffenisse,

zn. Van werven.

Verwerving. ‖ Betrout en hoopt synder ghenaden werffenisse, Smenschen gheest 831 [ca 1560?].

Wergaren,

zn. Zie MNW i.v. Werregaren.

Twistzoeker (vg. kil.: wer-gaeren... Homo litigosus; vg. ook de bo en rutten i.v. Wargaren). ‖ Wergarens, muytmakers, die selden gekijf scouwen, a. bijns 158 [1548]; Ghy syt een wergaren, die altyts maeckt krakeel, Trudo 153 [ca 1550].

Werpooghen,

ww. Uit werpen en ooghe.

Lonken? ‖ O.: Dan komter een werpooghen. W.: Ia en de handekens handelen, H.d.Am. M 1 [m. 16e e.].

Werre,

zn. Zie MNW i.v., 1e art.

Int werre stellen, twist zoeken. ‖ Heet ict Pieter, die stellent flux int werre, Katm. 334 [vóór 1578].

Opm. Vg. int verweerde stellen (zie Verweert).

Werselen,

ww. Zie MNW i.v.

In de aanh. naar het schijnt zwoegen, ploeteren. ‖ Soudy hem verneren Om dat hy hem op v liens fantaseren Niet en wilt fonderen // en sonder versoeten Altijt laboreren werselen en wroeten, Antw.Sp. Ggg iiij [1561].

Wespachticheyt,

zn. Van *wespachtich of rechtstreeks van wesp(e).

Korzeligheid, toornigheid (vg. Wespe). ‖ Wilt v wespachticheyt / aen ons niet thoonen, Haagsp. d vj^v [1561].

Wespe,

zn. Zie MNW i.v.

Woede, razernij (vg. kil.: wespe. Metaphor. Oestrum, insania, furor); - metter wespen int hoot ghequelt sijn, de wespen int hoot crijghen, (vlug) kwaad, woedend, razend worden (vg. harreb. I, 437: Hij heeft wespen in den kop). ‖ Alle die ghequelt wordt / metter wespen int hoot En deur ws wijfs sermoon / terstont op v peert / zijt, Haagsp. d vj [1561]; Vrouwen.... Die uwen mans / gaet gardijnmissen lesen / Datse de wespen int hoot crijghen deur desen / En loopen Dulcoppich wt den huyse verstoort, ald.

Westcanter,

zn. Van westcant.

Iemand van de ‘westkant’, van het westen. ‖ Menich Vlamijnc / menich Westcanter / menich gantoos, cast., Bal. A 4 [1521].

Westel,

zn. Van west.

Die uit het westen afkomstig is. ‖ Een goet boes Crychter elc of zynt zuwersche of westelen, everaert 108 [1513].

Wetentigh,

bw. Contaminatie van wetent en wetigh?

Bewust, opzettelijk? ‖ Een cnape die niet smeesters wille doet, Wetentigh daer teghen in gheschille wroet, Werdt zeer ghesleghen, Gentse Sp. 9 [1539].

Wets,

zn. Zie MNW i.v. Wedde.

Te wets zijn, treurig gesteld zijn. ‖ Wie zou dan bevrijen Ons arm peupele zonder Overhoot? 't Zou zeer te wets zijn, H.d.Am. G 5^v [m. 16e e.].

- Enen te wets zijn, iemand te veel zijn of hem tegenzin inboezemen? ‖ Sy (t.w. vrouwen) en moghen hem niet verblijen, Hem is te wets dat hy aenziet Eenighe Vrouwe, H.d.Am. G 5 [m. 16e e.].

Wicken,

ww. Zie MNW i.v., 2e art.?

Blijkens het verband in de aanh. neigen. ‖ Te dien sticke (t.w. tot ‘esbatementene’) wicken Meest uwe condicien / dan om scieten ziet. Rethorycke en can hu verdrieten niet, everaert 238 [1526].

Wiedewinde,

zn. Uit wiet, onkruid en winde?

Zeker soort winde? ‖ De beeren... Onlustich zynde ind zwaer ghequel, Ghenesen haer sieckte met wiede-winde, cast., C. v. R. 88 [1548].

Wieghen,

ww. Zie MNW i.v. Wiegen.

1) Sussen. ‖ Met sulcke nieuwicheyt / is hy al te wieghen, Zeven Sp. Bermh. R viij^v [1591] (zie ook ald. L iiij^v).

2) Onderzoeken? ‖ Wy moeten met sinnen die scriften wieghen: Want goede ghescriften en moghen nyet lieghen, Trudo 2237 [ca 1550] (hic? of bijvorm - rijmvervorming? - van weghen?).

Wieghere,

zn. Van wieghen.

Die wiegt (vg. plant.: ghy zijt mijne wieger geweest, tu as este mon berceur, cunarum fueras motor mearum). ‖ Wa, Lucifers wieghere, Trudo 426 [ca 1550].

Wielken,

zn. Van wiel (zie MNW i.v.?).

Naam voor een mann. zinneken: zeur(kous)? (Vg. Loquela i.v. Wiel: ‘zage, rik-

[p. 521]

zager, vervelend zegger’). ‖ V.: Waer om truert nv twielken? H.: je ne say de quoy // tout, Christenk. 291 [ca 1540].

Wieren (I),

ww. Zie MNW i.v., 1e art.

In de aanh. aan de hand zijn? Moeite, narigheid, smart of pijn veroorzaken? ‖

Zeght doedy iet smerten? // Esser wat wierende dat ghy dus zyt thierende? Reyne M. 681 [ca 1575?].

Wieren (II),

ww. Zie MNW i.v., 2e art.

Zoekend kijken, rondzien, uitziet (vg. kil.: wieren. vetus. Videre, lustrare: circum spicere: circum quaque aspicere, oculis ambire). ‖ Daermen niet veele en heeft gesmeten Mer somtijts wel van hongher heeft ghecreten en deen opten anderen heeft sitten wieren, St 1, 179 [vóór 1524]; Tsolaes dat eedelic can verchieren, hoochlic creyeren, steken, tornieren, daer Venus camenieren na staen en wieren, Doesb. 85 [vóór 1528].

Opm. Nog bij de harduyn, Godd.Lofs., aang. in Belg.Mus. 10, bl. 13 [1620].

*Wijcke,

zn. Zie Zwijke.

Wyckenesse,

zn. Van wycken.

Wyckenesse nemen (c. dat.), onderdoen (voor). ‖ Den priesterlicken staet moet nemen wyckenesse Der nathuere scriftuere/van excellencien Byden priesterlicken staet / vulder reuerencien Van nv, everaert 425 [1e h. 16e e.].

Wijderen,

ww. Zie MNW i.v. Wideren, 2e art.

Beëindigen (vg. kil. 866: widéren het proces. Finem liti imponere, decernere controversiam, dirimere litem). ‖ Ghy zout ons zoo stercken argument bybringhen, Datmen qualijck zou beslissen dees dinghen, En dat wy de zaeck met recht zouden moeten wijderen, H.d.Am. P 7 [m. 16e e.].

Wijghen,

ww. Zie MNW i.v. Vigen en Wigen.

Wijken, vluchten? (Vg. Teuth.: hynlopen, wijcken, wijghen, doirsteken, aufugere, discurrere). ‖ Swijcht laet lamentacie van verre (versta: ver weg?) wijghen (× swijghen), Sp. d. M. 860 [beg. 16e e.].

Wijnebroyken,

zn. Zie MNW i.v. Winnebroot.

Lichtekooi (vg. lat. meretrix). ‖ Ghelyck de wijnebroykens met een wincxken sijt ghy te lockene nae gheselle // prijs, Smenschen gheest 581 [ca 1560?].

Wijngraet,

zn. Oorspr.?

Blijkens het verband in de aanh. naam van een goede soort wijn. ‖ N.: Dat es wijn graet. Q.: Dat es ghernate. O.: Dats muscadelle, Rederijkersged. 27, 357 [m. 16e e.?].

Wijnouwt,

zn. Bijvorm van veynout, vennoot (vg. Tijdschr. 73, 126)?

Vriend, kameraad? ‖ Wae, wijnouwt Steven! Comt herwaert, Schoorsteenvagher 84 [eind 16e e.?].

Wijsselijcheijt,

zn. Van wijsselijc.

Wijsheid. ‖ Den pharaseeus // soe hem docht ha wijsselijcheijt gewracht en hy wordt van god voer soot geoordeelt, Drie Sotten 328 [1e kw. 16e e.].

Wijssheyt,

zn. Zie MNW i.v. Wijsheit.

De wijssheyt besorgen, laten weten, aankondigen, t.w. het overlijden. ‖ Dus wil ick de wijssheyt gaen besorgen Aen onssen prochiaen tegen morgen, Dat duijtvaert eerlijcke werde volbracht, Schuyfman 306 [vóór 1504].

Wijt,

zn. Zie MNW i.v. Wite, 3e art.

Verwijt, beschuldiging (vg. kil.: Wijte. Incusatio, reprehensio. - Den wijt geven, de schuld geven. ‖ Wien salmen den wijt geven? In alle staten sietmen abuys bloot, a. bijns 335 [ca 1540]; - den wyt hebben, beschuldigd, beticht worden (van iets) (vg. corn.-vervl. 1445). ‖ Menichte van Volcke heift nochtans den wyt Dat hy de munte / als princepael Dus onghelyc doet ghaen jnt generael, everaert 255 [1530]; A.: Es dat myn scult? E.: Ghy hebt den wyt ommers, ald. 289 [1529]; - in den wyt staen, de schuld krijgen. ‖ Waen Munte al moet ghy jnden wyt staen Et doet al syngulier proffyt waen, everaert 251 [1530].

Wijtbeenende,

bw. Uit wijt en beenende.

Wijdbeens (vg. wvl. wijdbeende bij de bo), fig. in goede doen, welvarend? ‖ Al was ic (t.w. Gemeynen Staet) u somtijts pennyngen leenende ghij (t.w. Karel de Stoute) maecte dat wij al waren wijt beenende syttende bleuen, de roovere 357 [3e kw. 15e e.].

Wijvenghespin,

zn. Uit wijf en ghespin.

Beuzeling. ‖ Loghen voor waerheyt / is meer zijnen zin En dromen en fabulen / sulck ander wyuen ghespin, Zeven Sp. Bermh. S i [1591].

Wildtachtich,

bn. Zie MNW i.v. Wiltachtich.

Tamelijk wild, ruw (vg. plant.: wildtachtich, subagrestis)? Of geneigd tot wildheid, ruwheid? ‖ Is men ionck en ieughdich... Soo moetmen wildtachtich zijn zeer ongestadich, Haagsp. k iij [1561].

Wimpelachtich,

bn. Van wimpel.

Iet wimpelachtich maken van, iets om-

[p. 522]

hullen, omsluieren met? ‖ Ick ben al wat simpelachtich, Ick derf u de saeck nijet maken wimpelachtich Van lange popelinge of groote weeninge, Crimpert Oom 183 [eind 16e e.?].

Winsch,

bn. Zie MNW i.v., 1e art.

Ontsteld, in de war. ‖ Ic stae wel soe spijtelijcken en winsch, Ic en weet nauwe of ic op mijn hoot sta of mijn voeten, Mar.v.N. 120 [ca 1500].

Wispelen,

ww. Zie MNW i.v., 2e art.

1) Heen en weer draaien? Of slenteren, leeglopen (vg. WNT i.v. Kwispelen, bet. B, 2)? ‖ Ghij (t.w. Ydel Glorie) hebt mij (t.w. Lucifer) ghedient ter meenigher somme, Als ghij ghinct glorieuslic al wispelen ende waijende, V.Vroede 725 [eind 15e e.].

2) In de aanh. blijkens het verband er aan toe zijn; op een bepaalde, i.c. onaangename wijze, iemand vergaan. Niet duidelijk is het, op welk wispelen deze bet. teruggaat. ‖ Die de waerheyt noyt en sweghen, Ghemeenlick si pleghen, dus te wispelen, Dwerck d. Apost. 1376 [1e h. 16e e.].

Wispelfluijten,

ww. Uit wispelen en fluijten.

Betoverend, verlokkend fluiten. ‖ Ghij sout hondert Cathuijsers goet van virtuijten Met u wispelfluijten // locken tot sonden, Well.Mensch 236 [2e kw. 16e e.].

Wispeltuytken,

zn. Zie MNW i.v. Wispeltute.

Die veranderlijk, wispelturig is (vg. kil.: wispel-tuyte. Homo mobilis, inconstans, vagus), in de aanhh. met betr. tot de liefde; wufte minnaar. ‖ Wispeltuytkens loopen na slingerminnekens, a. bijns, N.Ref. 172, e, 10 [1525]; Mistmakerkens, nachtbrakerkens, wispeltuytkens, Leuv. Bijdr. 4, 214 [beg. 16e e.].

Wit,

bn. Zie MNW i.v., 1e art.?

Blijkens het verband in de aanhh. benard, kritiek. ‖ Als die romeynen int witste stonden teghen die honden / van tartarijen Sy hadden teghenspoet aen allen sijen, St 1, 173 [vóór 1524]; Oec moet hij bouwen Venus acker / twort dan vry wit Js hy daer flou in, ald. 2, 160.

Withuus,

zn. Uit wit, wet (?) en huus.

Gemeentehuis, raadhuis (vg. de bo i.v. Wethuis)? ‖ Adieu... Naer twithuus de daeghelicxsche voyaidgiers, de dene Langhen Adieu 265 [1560].

Witmoes, wittemoes,

zn. Zie MNW i.v.

Pap (van tarwemeel) (vg. kil.: witmoes. Athera: puls ex tritici farina lacti permista: leucophagum: cibus lactarius; vg. ook Teuth.: bry, pap, wytmoiss, pulmentum, enz. en Voc.Cop.: wittemoes, lactatum, cibus qui ex lacte fit). ‖ Sacr.v.d.N. 819 [3e kw. 15e e.]; Man en wijf 176 [eind 15e e.?]; Sp. d. M. 5372 [beg. 16e e.].

Witteken,

zn. Zie MNV i.v. (verwijzing naar Withere).

Grootmoeder (vg. kil.: witteken.j. witeken. Auia). ‖ Dat sweer ick v op myn 'twittekens ziele, H.d. Am. Y 6^v [m. 16e e.].

Wittemoes,

zn. Zie Witmoes.

Woel,

bn. Zie MNW i.v.

In de weer, bezig, er op uit (vg. de bo i.v. Woel). ‖ Ambochtslieden sittende / vp huerlieder stoel Daghelicx woel (met verstant en zinnen Wat nyeuwicheyt jnt werc / zy sullen beghinnen, everaert 216 [1528?].

Woestelijc,

bw. Zie MNW i.v. Woestelike.

Onstuimig (vg. Bern.Gl. woesteleke, impetuose, aang. in MNW t.a.p.). ‖ Tis al verre boven u verstant So woestelijc in schriftuere te dravene, Prochiaen 340 [ca 1540].

Wonder,

zn. Zie MNW i.v., 2e art.

Van wondre, wonderbaarlijk (vg. Voc. Cop.: van wondere, prodigialis). ‖ Hou zouden hu louen. wij aerme crancke Wiens minne. uan wondre alle zinnen scuert, de roovere 138 [3e kw. 15e e.].

Wondigen,

ww. Van wondich.

Wonden. ‖ Siet wel toe eer gij wort gewondicht Dat gij v verweren wel te passe gordt, Camp v.d. Doot 62 [1493].

Worchpere,

zn. Zie MNW i.v.

Eig. wrange peer (vg. kil.: worchpeyren. Pyra strangulantia, stringentia gulam en plant.: wurchperen, pyra anginaria vel strangularia), fig. blijkens het verband in de aanhh. twistziek, recalcitrant persoon. ‖ Worchpeeren die gheeren altyt argueren, Leuv. Bijdr. 4, 215 [beg. 16e e.]; Men vint geen quader fruyt dan worchperen, Leenhof 820 [na 1531].

Worchstaert,

zn. Uit worgen en staert. Zinloze, komische vorming?

Uitsl. aangetroffen in de bastaardvloek Gans (versta: Gods) worchstaert. ‖ Gans worchstaert! ick heb daer so gebrast, Koster Joh. 4 [m. 16e e.].

Worpooghen,

ww. Uit worpen en ooghe.

Verliefde blikken werpen. ‖ F.: Ziet dit worp-ooghen nu, I.: Ziet dit kussen en lecken, H.d.Am. B 6^v [m. 16e e.].

Wouterloot,

zn. Zie MNW i.v.

Naam van een vogel: Vlaamse gaai of

[p. 523]

meerkol. ‖ Een aecxster / ofte een wouterloot Sallic vermanghelen / licht als een plume, everaert 469 [1e h. 16e e.].

Wr-,

zie ook Vr-.

Wraesten? Wrasen?

ww. Grondwoord van het freq. wrastelen of wrasselen, worstelen. Of staet wraest in de aanh. corrupt voor draeft (× slaeft?)?

Worstelen, zwoegen? ‖ Al slaeft hij, al wraest hij hem mat ende moede, Hij en can niet comen tot sulcken voorspoede Dat hij voer zijn doot een vet testament mocht maken, crul, Tweesprake 173 [2e kw. 16e e.].

Wrakelijck,

bw. Zie MNW i.v. Wrakelijc, 2e art.

Afkeurenswaardig, strafwaardig; afschuwelijk. ‖ 't Feyt luyt zoo wrakelijck, elck machs vereenen, H.d.Am. O i^v [m. 16e e.].

Wrancheyt,

zn. Van wranc.

Onvriendelijkheid, barsheid. ‖ Al wortse begheeut / zou eist wel weert. Om huer wrancheyt / en esse niet te claghene, everaert 177 [1527].

Wranghen,

ww. Van wranghe? Of van wringhen (vg. Dachten)?

Draaien, wringen, (zich) verwikkelen? ‖ Ghy beghunt my / jn abusen te wranghene, everaert 236 [1526].

Wrans,

zn. Oorspr.? Corrupt voor crans?

Baard? ‖ Neemd op de ghestruuctheid (t.w. van de baard) wel regaerd, Ghy en saeghd nooit bet ghestoffeerder wrans, Alzulcke baerden vulmaken schoon mans, cast., C. v. R. 205 [1548].

Wreckgierich,

bn. Zie Vreckgierich.

Wreden,

ww. Zie MNW i.v.

Woeden, razen (vg. Voc. Cop.: wreden, sevire, ook in Haarl. en Bern. Gl., aang. in MNW tap.). ‖ Hoe si (t.w. de mensen) meer geplaecht sijn, hoe si meer wreden, Mar.v.N. 802 [ca 1500].

Wreedertieren,

bw. Uit wreet en tier(e).

Op wrede wijze. ‖ Dese (t.w. de ware kerk) hebdy (t.w. God) ghegheuen... jnde handen / haerder vyanden // diese benyden ja... wederstryden met watere / vier / ende zwerdt // zeer wreedertieren, Taruwegraen 20 [1581].

Wreedich,

bn., bw. Van wreet.

Wreed. ‖ Phalaris overdadich en wreedich, cast., Bal. A 8 [1521]; Diesse de conijngh wreedich al ter dood brochte, Gentse Sp. 17 [1539].

Wreetsinnich,

bn., bw. Uit wreet en sin met -ich.

Wreedaardig. ‖ (Scorpio) Afgriselic, wreetsinnich, seer onghier, Doesb. 205 [vóór 1528]; Wreetsinnich / beroert / my therte druckich bijt, cast., Pyr. B vj^v [ca 1530].

Wreeuwynghe,

zn. Van wreeuwen (zie MNW i.v.).

Geschreeuw, geschimp, gescheld. ‖ P.: Twyf es huer ghanghen S.: Met al huer wreeuwynghe. P.: Wye zoudse verstranghen? everaert 67 [1511].

Wrempe,

zn. Zie MNW i.v.

Zuur gezicht, grijns (vg. kil.: Wrempe. Fland. Holl. Deprauatio oris). ‖ Als hebbic den ionghers dit willen ghelanden, In dien minen bouc vald in crusselighe handen, Willen dien blidelick zonder wrempe ontfaen, cast., C. v. R. 247 [1548].

Wriessen,

ww. Oorspr.?

? ‖ Ghij sijt veel bracker dan pekel sout Doer twriessen ende theffen aenden sack, St 2, 194 [vóór 1524]. (N.b. voor heffen aen (= wellustig betasten?) vg. Well.Mensch 611 [2e kw. 16e e.]: ‘Ick heeffe (l. heffe) veel te geern aen die cleutermeerse’).

Wrijnaerdsch,

zn. Oorspr.?

Blijkens het verband in de aanh. grappige benaming voor baard. ‖ Charons gheetenbaerd, was van audden versleten. Op Vlixes wrijnaerdsch en quam noit scheers, cast., C. v. R. 207 [1548].

Wrijngen,

ww. Zie MNW i.v. Wringen.

Wrang zijn (vg. schuerm. en de bo i.v. Wringen). ‖ Dijn Ouders aten druyven als onrijp die wrijngen (vg. Jer. 31 : 29), cast., Bal. P i^v [achter C. v. R., ed. Rotterdam 1616) [1521].

Wryterken,

zn. Van wryten (zie MNW i.v. Writen).

Blijkens het verband in de aanh. snel draaiend voorwerp (bepaald gereedschap?). ‖ Ick merck dat u tonghe als een wryterken / gaet, Rott.Sp. R v [1561].

Wrimpelen,

ww. Zie Wrimpen.

Wrimpen,

ww. Zie MNW i.v. Wrempen.

Het gezicht vertrekken; zuur kijken; grijnzen (vg. kil.: wrempen/wrimpen. Holl. Fland.j. grijsen. Os distorquere; vg. ook Teuth.: wrimpen... contrahere s. pervertere vultum). ‖ Mar.v.N. 995 [ca 1500]; Doesb. 112 [vóór 1528]; everaert 536 [1538?]; H.d.Am. N 7 [m. 16e e.] (: wrimpelen, 1. wrimpen × krimpen); Crimpert Oom 41 [eind 16e e.?].

Wrinckaerts,

zn. Uit wringen en aerts (corrupt voor?) aers, aars. Of van wrinckaer(t)sen (zie Wrinckeersen).

Die met de aars, de billen draait, draai-, wrikbil. ‖ Ghij maeckt den wrinck-

[p. 524]

aerts gelijck eenen gans, Well. Mensch 353 [2e kw. 16e e.].

Wrinckeersen,

ww. Zie MNW i.v. Wrinckersen.

Met de aars, de billen draaien (vg. kil.: wring-aersen. Vibrare culum). ‖ Wy gaen critse critse / snap snap achter straten al wrinckeersende / al waer woutke ganc hier, St 1, 212 [vóór 1524].

Opm. Vg. vrinck-gaten in dez. bet. in De Feeste v.d. Lichtmissen 206 [beg. 17e e.].

Wroeghe,

zn. Zie MNW i.v.

Wroeging (vg. Teuth.: der conscienciën wroeghe, remorsus, sinderesis). ‖ Och, welcke wroeghen heb ick ontfanghen daer Int hooren dier woerden, Mar.v.N. 860 [ca 1500].

Opm. Nog bij de decker 1, 118, aang. d. oudemans i.v. Wroege.

Wroetaert,

zn. Van wroeten.

Die wroet. ‖ Mits anxt was properaert int slijck een wroetaert, Doesb. 247 [vóór 1528].

Wronck,

zn. Zie MNW i.v. Wronc?

Blijkens het verband in de aanh. naar het schijnt slag, klap, stoot. ‖ Accident die wel conste eenen quaden swonck Gaf hem daer lacen sulcken swaren wronck Dat hi hem dleuens roofde mit groter macht, Camp v.d. Doot 2164 [1493].

Wroughghelic, wruechlyck,

bn., bw. Van wroughen (zie MNW i.v. Wroegen).

Verraderlijk? ‖ Niemant wroughghelic / en sloechs gade (t.w. de omgang van Pyramus en Thisbe) Om dat kinders waren, cast., Pyr. A iiij [ca 1530]; Ghy saegt ... triumphe des vleesch maer onghenuechlyck up die helsche draecke als wecker wruechlyck, Smenschen gheest 667 [ca 1560?].

Wruechlyck,

bn. Zie Wroughghelic.

Wtcorselen,

ww. Uit wt en corselen (in de bet. ‘korzelig maken’ bij tuerl.).

Uitrazen. ‖ Heyn Corsel / en heeft noch niet wtghecorselt, Haagsp. d vj [1561].

Wtdro(o)sen,

ww. Uit wt, uit en dro(o)sen, dro(o)ten (vg. MNW i.v. Utedroten)?

Uitsluiten? ‖ Byder hope gheconforteirt, Alle schriftueren (men verwacht werken, verdiensten. Of toch geschriften, t.w. stichtelijke of derg. boeken, die afwijken van de H.Schrift?) daer wte ghedroost, Neimt zijn confort en zynen meesten troost Op dontfermhertigheyt Gods zonder sneven, Gentse Sp. 253 [1539].

Wtguysen,

ww. Uit wt, uit en guysen (zie WNT i.v. Guizen).

Uitgieten, uitstorten. ‖ Een verstoorde zee... Die tzant met hoopen, en met grooter kracht Wtguyste, ghistele, Virg. Aen. 108 [1556].

Opm. Vg. Afguijsen.

Wthoosen,

ww. Uit wt, uit en hoosen.

In de aanh. fig.: wegnemen, te niet doen. ‖ (Christus) Die des moordenaers druc ooc heift ghehoost wt, Gentse Sp. 138 [1539].

Wtmennen,

ww. Uit wt, uit en mennen?

Eig. uitleiden, naar buiten brengen, v.v. vertonen? ‖ Merckt oft sy met Jesabel niet eten & drincken, die haer devote soberheyt tvolk wt mennen, Bruyne 3, 53 [2e h. 16e e.].

Wtpreecken,

ww. Uit wt, uit en preecken.

Ten volle verkondigen. ‖ Een predicant en derf niet meynen Dat hy dwoort des Heeren wtgepreect heeft oprecht, Als hem de boose werelt niet meer aen en vecht, Prochiaen 1991 [ca 1540].

Wtquelen,

ww. Zie Uytquelen.

Wtreycken,

ww. Zie MNW i.v. Utereiken.

Eig. verschaffen (vg. kil.: Wt-reycken... Erogare, suppeditare, praebere, praestare, suggerere, subministrare: promere en plant.: wtreycken, fournir ou eslargir argent ou autre chose, erogare, elagiri, suppeditare, porrigere, subministrare, distribuere, praebere), in de aanh. mededelen. ‖ My den zin wtreyct (versta: deel mij dit mee), H.d.Am. E 4 [m. 16e e.].

Wtroieren,

ww. Uit wt, uit en roieren.

Uitroeien. ‖ Ten gronde en was sonde noijt gheextirpeert en wt gheroieert, St 2, 250 [vóór 1524].

Wtruter,

zn. Van wtruten (vg. ‘Ruijtet uit’, naam v.e. personage in Luerifers, versta: die (er alles) uitflapt, niet ‘die grof beledigt’, zoals meijling aant. op blz. 158 meent), uitroepen (vg. MNW i.v. Ruten, 1e art., WNT i.v. Ruiten (III).

Uitroeper, verkondiger. ‖ Herpers en luters Elc triumpheerde als vruechden wtruters, Camp v.d. Doot 1966 [1493].

Wtschumen,

ww. Zie MNW i.v. Uteschumen.

Als schuim afscheiden. ‖ Wilde golven wt schumende eyghen schande, Gentse Sp. 109 [1539].

Wtsperelen,

ww. Uit wt, uit en sperelen (zie MNW i.v. en vg. Besperelen).

Eig. uitspreiden of uitgieten? In de aanh. fig.: ten volle genieten (vg. versperelen in MNW i.v. Sperelen)? ‖ Die 't ghebruyck der wellusten hebben wt ghesperelt Die treen geen suer voetstappen /

[p. 525]

met moede leden, Zeven Sp. Bermh. G iij^v [1591].

Wulp, wulpen,

zn. Zie Welp.

Wulpselyck,

bw. Zie MNW i.v. Wulpschelike.

Dartel (vg. kil.: wulpschelick. Temerè, inconsideratè, petulanter, more iuenum en plant.: wulpschlick, ludibunde, lascive, petulanter). ‖ Gelyck een peert, alst wten stal coemt, dat onbereden // is Dat licht int treden // is, seer wulpselyck springende, Ontr.Rentm. 471 [1588?].