Rhetoricaal glossarium

(1959)–J.J. Mak– rechtenstatus


P Pacht, zn. Zie MNW en WNT i.v. 1) Te pachte sijn, verkrijgbaar, bereikbaar, beschikbaar zijn. ‖ Voor sliefkins veyster es vrueght te pachte, Gentse Ref. 79 [1539]. 2) Lot, deel. ‖ Al is haer meynen loos ende quaet Haer minne blijft zijnder sinnen pacht, de roovere 397 [3e kw. 15e e.]; Overlijdende der brooscher natueren pacht inder Helegher Kerken reverenciën, Vad.Mus. 4, 132 [2e h. 15e e.]; Dit wort voor my een onghewuene pacht, everaert 483 [1e h. 16e e.]; Die herderkens in Christus' nacht... weerdich gevonden Tgeloove tontfangene, den salighen pacht, v.d. berghe, Ref. 60, 59 [m. 16e e.]; Al had ghy Cresus rijcdom, of Mathusalems pacht, cast., C. v. R. 141 [1548]; Tonzer salicheit God, hebdi magt... Ende geeft den eeuwighen pacht, alder pachtighst, ald. 226. Opm. De eeuwighe pacht, de eeuwige zaligheid, nog bij david, Lot v. Wijsh. 53 [1606]: ‘T'quaedt eynde doet verliesen d'eeuwighe pacht.’ 3) Bezit. ‖ Men en wist van oerloghen noch van pachte, Twas al enen rijcke en ghelijck van machte, cast., C. v. R. 76 [1548]; Vuer eeuwigh begheerdet ghy lijdende pacht, ald. 111; Hoogen naem, wellust, eere sryckdoms pacht, solaes... wat ist? Bruyne 3, 123 [1556].
Pachtelijck, bn. Van pachten of pacht. Bezittend, genietend? Of (als bijv. bep. bij glorie) verworven kunnende worden? Of in verbleekte bet., als epith. ornans gebezigd: heerlijk? (Vg. Pachtich). ‖ Deur crachte des gheests sy (t.w. de apostelen) onbevreest hebben vercondicht Gods glorie pachtelijck, Rott. Sp. (ed. 1564) bl. 120a [1561] (ed. 1614, O iiij: prachtelijck).
Pachten, ww. Zie MNW en WNT i.v. 1) Verwerven, verkrijgen. ‖ Dus verwachters, weest pachters der vruchten erven, Leuv. Bijdr. 4, 246 [beg. 16e e.]; Eenen uutvercoren wijngaert heb ick u gheplant, Om dat ick goey vruchten van u sou pachten, a. bijns 321 [ca 1540]. - Met betr. tot vreugde, enz.: genieten. ‖ Weest nv der vreuchden pachtere, ghistele, Ter. Heaut. 18 [1555]; Om vruecht tzyne pachtende, Taruwegraen 565 [1581]; Fy hem / die vruecht niet en es gheheel // pachtich, Verl. Z. I, 1004 [1583]. - Met betr. tot moeite, leed en derg.: te dragen, te verduren krijgen. ‖ Al mach hier de sulke zijn lijden (zijn) pachtende, Vad. Mus. 4, 124 [2e h. 15e e.]. 2) Zich eigen maken; ter harte nemen? ‖ Wild dit in dy zeluen als de staute pachten, cast., C. v. R. 42 [1548]; Staett dien zin te pachtene, ald. 54.
Pachter(e), zn. Zie MNW en WNT i.v. 1) Dienaar, knecht, slaaf. ‖ Ick arm beschaeft / des weerelts pachtere (versta: slaaf van de wereld? Of die de wereld ‘pacht’, d.i. moeizaam of op smartelijke wijze door moet, zie Pachten, sub bet. 1)?) Bedruct / besorght / bevreest / vol vaers, Leuv. Bijdr. 4, 303 [beg. 16e e.]; Ay aerme meinschen / tes Verarthede afgryselic Daer ghy onwyselic / by blyft als pachtere, everaert 16 [1509]; Wa, cousynken, en het es recht ons pachtere, Want, byden dermen, hy stinckt van hoverdyen, Trudo 1825 [ca 1550]. 2) Met betr. tot de dichtkunst: beoefenaar. ‖ Als hebbickt zomtijdt ghesteld t'ander tien Nu voord an, willickt met menighen pachter haten, cast., C. v. R. 47 [1548]; Mijn weerde vrouwen / ick der consten pachtere Gheuoele my nu sach-
[pagina 313]
tere // lancx soo meere, Antw.Sp. K iij [1561].
Pachtich, bn., bw (?). Van pacht of pachten. Eig. bezittend, genietend, iemands deel zijnde, hun eigen? In de aanhh. naar het schijnt in verbleekte bet. gebezigd als epith. ornans: heerlijk (vg. Pachtelijck). ‖ Tonzer salicheit God, hebdi magt... Ende geeft den eeuwighen pacht, alder pachtighst, cast., C. v. R. 226 [1548]; De hemelen krachtich Deur een woordt voordachtich, deur u wijsheyt pachtich Hebt (Gij, t.w. God) ghefondeert, Rott.Sp. Q vij [1561].
Pacient, bn. Zie Patient.
Pacienticheyt, zn. Van pacientich of rechtstreeks van pacient. Lijdzaamheid. ‖ Voorts bidden wy oock // als nv ter deser daten... dat ghy ons hedent gheeft // tdaghelicxs noot // broot dats kennesse dijns woordts // vul alder exellenticheyt tghebruuck in pacienticheyt, Vader Onse 1171 [1577].
Pacijfelic, bn. Contaminatie van mnl. paisivelijc en mlat. pacibilis? Vredelievend. ‖ Octauianus die pacijfelicste heere volchde dees leere, St 2, 178 [vóór 1524].
Packelic, bw. Van packen. (Gemakkelijk?) gepakt, bijeengevoegd kunnende worden? ‖ Ghy en hebd gheenderande ghereeder dichten... Dan dese want zij hem voughen packelic, cast., C. v. R. 102 [1548].
Packijnghe, zn. Zie WNT i.v. Pakking. Eig. het pakken, t.w. van het glas of de kroes; v.v. dronk. ‖ God geue u veel vredijnghen: Paeys, minne, ruste, solaes en deduut, Int drijncken, goe packijnghen, en goe bestedijnghen, cast., C. v. R. 187 [1548].
Paddaert, zn. Van pad(de)? Vent, kerel? ‖ Een dralaert een drafsac een sassen (l. sassem) paddaert, Doesb. 247 [vóór 1528].
Padde, zn. Zie MNW i.v., WNT i.v. Pad (I). Dat zijn padden, dat is maar gekheid. ‖ Neen dat zijn padden / Ick wil te Dordrecht wesen in tstadt, Sp. d. M. 2621 [beg. 16e e.].
Paeysieren, ww. Zie Payseren.
Paellairt, zn. Ontleend aan ofr. paillart ‘amant’, zie godefroy i.v. Minnaar, boel. ‖ Mit desen spriete... Dede doden als een wijf verradich Voertijts den coninck agamemnon vroet By hueren paellairt die ter quader fame stoet, Camp v.d. Doot 444 [1493].
Paepenwicht, zn. Uit paepe en wicht. Onwettig kind van een priester. ‖ Hefge ghy paepenwicht. Van hu zo steictme puer de walghe, everaert 324 [1531?].
Paepken, zn. Van paep, pape (zie MNW i.v. Pape, WNT i.v. Paap). Naam waarmede zinnekens elkaar aanspreken (vg. Paterken). ‖ Al gheraden paepken / Hoe mocht u dit comen int ghedochte? Sp. d. M. 2554 [beg. 16e e.].
Paeren, ww. Zie Paren.
Paers, zn. Que paers, zie Quepaers.
Pairheyt, zn. Wrsch. corrupt voor eenpairheyt* (zie Eenpaerheyt). (Zeker) getuigenis, vg. Eenpaerheyt, bet. 2.‖ Alle die begerende sijt der scrifturen pairheyt, Doesb. 202 [vóór 1528].
Payseren, paysieren, payzieren, paeysieren, ww. Zie MNW i.v. Paiseren, WNT i.v. Peizieren. 1) Verzoenen; voldoen, inz. jegens God. ‖ Paysiert tjeghens Godt / van tsondich quaet, everaert 193 [1526] (zie ook ald. 355 [1531]); God selue, vergramt, wert ghepayseert, Doesb. 78 [vóór 1528]; Dit lammekin... Twelc de vader voor ons eewigh ghepayziert heift, Gentse Sp. 114 [1539] (zie ook ald. 122, 128); Met zijn dierbaer passye ende bitter doodt (heeft Christus) zijnen vader ghepaeysiert, de dene 415a [ca 1560]; (Christus) Payserende tsmenschen misdaet seer clachtich, Antw. Sp. Ss iij^v [1561]. 2) De bet. kalmeren, doen bedaren, tot rust brengen (zie MNW i.v. Paiseren, WNT i.v. Peizieren, bet. A, 2) nadert die van doen ophouden. ‖ Zy (t.w. zekere specie) jnt lichaeme / alle pynen vertheert Weedom paysierende / van binnen en buten, everaert 460 [1530]; Alzulcke Oratie... paeysierd tverhachten, cast., C. v. R. 13 [1548]; (Rhetorica) doet... Twisten en orlooghen lieflijck payseren, Antw. Sp. Iii ij^v [1561].
Paysich, bn., bw. Van pays of paysen. Vredig, vreedzaam. ‖ Payseghe Eendrachticheyt, everaert 91 [1525] (zie ook ald. 165, 193, 196, 353, 449, 483).
Paysieren, ww. Zie Payseren.
Paysmakeghe, zn. Uit pays en maken met -eghe. Vredemaakster, verzoenster. ‖ Sou (t.w. Maria) es middelareghe / ende paysmakeghe waerachtich tusschen ons sondaers / ende hueren zuene, everaert 33 [1509].

[pagina 314]
Payzieren, ww. Zie Payseren.
Palaysich, bn. Van palays. Verblijf houdend, wonend (als in een paleis)? ‖ Zinnelicheyt / redene jn hoer (t.w. Maria) palaysich Waeren altyts jn huer / eendrachtich en paysich, everaert 375 [1527].
Palane?, palaen?, zn. Vermoedelijk ontleend aan ofr. poulaine, snavel-, puntschoen (vg. littré i.v. bet. 1): ‘souliers à la poulaine, souliers de mode, dont la pointe était longue d'un demi-pied pour les personnes du commun, d'un pied pour les riches et de deux pieds pour les princes’; - een exemplaar in Musée de Cluny, Parijs). Punt, snavel? (vg. kil. 855: Polanen / pollanen. Cornua siue acumina calceorum). ‖ Jonghe ghesellen... met langhen palanen Aen haer schoen ende aen haer pattijn, de roovere 298 [3e kw. 15e e.].
Paleervoet, zn. Uit paleren en voet. Scheldnaam voor een man; modegek, fat? ‖ Swijcht ghy paleervoet, Zeer luttel acht ick op uwen snatere, H.d.Am. T 8^v [m. 16e e.].
Palen, ww. Zie MNW en WNT i.v. Palen aen, deelhebben aan. ‖ De (l. die) onnozel zijn, zonder looze perten, Zuver van gronde en zuver van herten, Zullen an trijcke Gods mueghen palen, Gentse Sp. 237 [1539]; Sulck... De Conste moet minnen / daer hy aen ghepaelt // is, Antw. Sp. Rrr ij^v [1561]. Opm. Vg. Ghepaelt.
Palet, zn. Zie MNW en WNT i.v. Hakbord. ‖ Alsomen tvleesch capt op een paset (l. palet), Soe sullen wij u cappen, kettiven, Sacr. v.d.N. 626 [3e kw. 15e e.].
Palleersel, zn. Van palleren, paleren. Tooisel (vg. kil.: palérsel. Comptus, ornatus; vg. ook de bo i.v. Paleeren en corn.-vervl. i.v.). ‖ Tfij ander palleersel (t.w. dan eerbaarheid), v.d. dale, Stove 83 [1528]; Nu staghet palleersel niet om vernetten, Antw. Sp. i iij^v [1561].
Palleyen, ww. Bijvorm van pleyen (zie MNW i.v. Pleyen, WNT i.v. Pleien (III). Pret maken. ‖ Met jocken, spelen, palleyen, en mommen, Worden sy verheught, houwaert, Vier Wterste 49 [1583]; Europa... was stoutelijck te gane ghewent Om te spreken, te iocken, en te palleyen, houwaert, Lusth. 2, 110 [1582-'83].
Pallijeren, ww. Zie WNT i.v. Pallieeren. Eig. plunderen, in de aanh. verkrachten, bederven? ‖ Ghy ostentateurs, oppiaensche (d.i. als Oppiaen ‘die wijs waende zyn mids zyn bleeck beschot’) lieden, Dat zidy ghilien die de const pallijeerd, cast., C. v. R. 86 [1548].
Pallullen, ww. Zie MNW i.v. Palullen. Zich opdirken. ‖ Zu es daer binnen gaeij ende blije Ende heeft haer mooilic staen pallullen, V. Vroede 105 [eind 15e e.].
Palm, zn. Zie MNW i.v. Palme, 2e art., WNT i.v. Palm (I). Metter (met den) palmen int slijc vallen, ergens slecht afkomen (vg. harreb. II, 169). ‖ Soudy soo metter palmen in tslijck // vallen? Sp. d. M. 653 [beg. 16e e.] (zie ook ald. 3396).
Palulle(n), zn. Zie WNT i.v. Palul en voor het préfix pa-: Tschr. 66 (1949) bl. 41. Mannelijk lid. ‖ Noode zoud hy zyn palullen slaen vp een hekele ende thien pondt van meesterye gheuen, de dene 285^v [ca 1560]. Opm. Ook in Antw. Lb. 284 [vóór 1544].
Pampierguijt, zn. Uit pampier en guijt. Het 1e lid t.w.v. het rijm [× hier vuijt] (Erné)? Of een hatelijkheid aan het adres van de aangesprokene, t.w. Waerlick Quaet Rigement, als een raetsheer (!)? Naam waarmede in de aanh. een personage wordt aangesproken. ‖ (Schijn van Geestelickheyt tot Waerlick Quaet Rigement:) Ick beghin te vreezen / wel lieue pampier // guijt, Gr. Hel 628 [ca 1564].
Pandeloos, bn.?, bw.? Van pant. Bezitloos? ‖ Desen (t.w. de Verloren Zoon) moet emmers bezueren, Hebbende gheen cueren // als hildt hy hem expert, Hy es pandeloos vertert (versta: ‘naakt uitgeschud’?), Verl. Z. II, 72 [1583].
Pantvrijer, zn. Uit pant ‘deel van een kledingstuk’ (?), ‘bezit’ (?) en vrijen ‘bevrijden, ontnemen’ (?) met -er. Dief? ‖ Wat segdij van deese ondeuchdelijcke want // snijers, dese pant//vrijers, ontneemende den armen het smeer? Gr. Hel 1128 [ca 1564].
Papeye, zn. Oorspr.? Noch de bet.: ‘kakkerlak’, WNT i.v. Papeie (I), noch die van ‘pip’, WNT i.v. Pepeie, schijnt hier toepasselijk; indien toch het laatste bedoeld mocht zijn, dan wellicht in woordspeling met papeye ‘pipee’ (Naembouck i.v.) d.i. ‘tromperie, mine trompeuse’ (godefroy i.v. Pipee). ‖ Hy (t.w. de Verloren Zoon in berooide toestand) es ghepeelt (l. ghequeelt) vande papeye, Verl. Z. II, 17 [1583].
Papierech, bn. Van papier. Papierachtig. ‖ Rhetoricale, equivocale, vier metren ghestelt up papiereghe vier sletren, de dene 347b [ca 1560].

[pagina 315]
Papyraige, zn. Van papyer. Paperassen. ‖ Oude prondelboucken... ende diveerssche papyraigen, de dene 143b [ca 1560].
Papisch, bn. Van pape. Paaps, pausgezind? ‖ Ende hem (t.w. ‘tgemeyn volc’) so vele oneerlijcke vragen te vragene, Daer hen de papissche papen seer af verblijen, Prochiaen 484 [ca 1540].
Papist(e), zn. Zie WNT i.v. Overdreven vrome, dweper; eig. iemand die de ‘papen’ (priesters) adoreert. ‖ Onderdanighe scaepkens heetmen papisten, Leuv. Bijdr. 4, 226 [beg. 16e e.]; Gae ick ter kercken om een goet vermaen, Ick worde vernaemt eenen popelare en een papiste, Rederijkersged. 44, 15 [m. 16e e.?].
Pappel, zn. Zie WNT i.v. Pappel (II)? Blijkens het verband in de aanh. een slaapverwekkende drank (een aftreksel van pappel, ‘kaasjeskruid’ of ‘heemst’? Dit gebruik van deze malva-planten is dan in de geschiedenis der (volks)geneeskunde niet van elders bekend; men verwacht het eerder van de papaver). ‖ Sulck slaper darf gheen pappel // dryncken noch haesooren (?) van doen hebben, Judich 52 [1577].
Paradijselic, bw. Van paradijs. Als (in) een paradijs; prachtig; heerlijk. ‖ Bosch / boom en velt... Dijncken my verciert zijn paradijselic, cast., Pyr. D ij^v [ca 1530]. Opm. Als bn. bij coornhert 1, 409a, aang. in WNT i.v. Paradijs, Afl.
Paraferneel, parafraneel, bn. Zie WNT i.v. Parafernele goedt, goedynghen, eigen goed, bezit van een gehuwde vrouw. ‖ de dene 248b (parafranele g.), 370b, 443b [ca 1560].
Pardoenbrief, perdoenbrief, zn. Uit pardoen, pardon en brief. Aflaatbrief. ‖ Gentse Sp. 31 [1539]; de dene 13a [ca 1560]; Bruyne 3, 157 [2e h. 16e e.]. Opm. Ook bij stallaert i.v. Pardoenbrieven [1593].
Parautsen, ww. Zie WNT i.v. Bij opbod verkopen. ‖ Men zeght ghy parautstetse (t.w. u gevangene) in midden der straten, cast., Bal. P i (achter C. v. R., ed. Rotterdam 1616) [1521]; Wijfs parautsen, was te Babilonien gheen schande, cast., C. v. R. 205 [1548].
Paren, paeren, ww. Zie MNW en WNT i.v. A. Bedr. Vereffenen, betalen, voldoen? ‖ Maer wijf ic woude onse heer die halve huer gave // die over kersmis muet vlus gepaert sijn, O.L.H. Minnevaer 59 [ca 1550]. B. onz. en wederk. Zich begeven, zich vertonen. ‖ de roovere 278 [3e kw. 15e e.]; cast., Bal. 1, 19, 22 [1521]; everaert 289 [1529]; Saeyere 310 [2e h. 16e e.]. - Mogelijk heeft zich uit deze bet. via zich gereedmaken die van opsieren ontwikkeld (tenzij paeren in de aanh. zou berusten op rijmdwang of verwarring met pareren). ‖ Seght Alit, souwt ghijt van harten meenen, Zoe moet ghi u dan wat rustigh paeren, Waer is uwen doeck, Alit en Lijsbith 266 [eind 16e e.?] (vg. ald. 271 e.v., waar de eerste twee regels worden herhaald, terwijl er dan volgt: ‘Treckt u beste cleeren aen, enz.’).
Pareseeren, ww. Zie MNW i.v. *Pareseren. Tooien, sieren, opsieren? ‖ Ende al dijn ijdel vernuft pareseeren, Ten mach hu niet met allen proffijteren, V. Vroede 715 [eind 15e e.].
Parijsen, ww. Van rijsen; voor het préfix pa- zie Tschr. 66 (1949) bl. 41. Hem (in de aanh. sijn siel) parijsen, duiken. ‖ Parijst u siel Al en hoort sij niet nobis haeren mots sou loncken, Schuyfman 84 [vóór 1504].
Parlament, zn. Zie MNW en WNT i.v. Parlement. (Innerlijke) tweestrijd. ‖ O vrouken, ghy hadt te dier tyt quaden raet, Dies my thertte staet in een groot parlament, Tusghen liefde en vreese, die my bevaet, Trudo 990 [ca 1550].
Parlamenteren, ww. Zie WNT i.v. Parlementeeren. Twisten, kijven, schelden, tieren. ‖ (Alle wijfs) Die tegen haer mans keeken en parlamenteren, Leenhof 651 [nà 1531].
Particuleren, ww. Naar het schijnt ontleend aan ofr. *particuler (dat ik niet opgetekend vind). Of - mede op grond van de bet. in de aanh. - corrupt? Recreëren? Of bevorderen? ‖ Wie sonder ruste blyft ghetrauelgeert sal moeten vergaen want ruste particuleert (waarop volgt: ‘ghesontheyt der ghemeente seyt ysidorus claer’; - de tekst is verder dermate corrupt, dat het niet uit te maken is, of deze regel nog bij het voorgaande behoort ofwel op hetgeen volgt betrokken moet worden), St 1, 114 [vóór 1524].
Partyelick, partiëlic, bw. Zie MNW
[pagina 316]
i.v. Partielike, WNT i.v. Partijdelijk. 1) Vijandelijk. ‖ Al die partyelick jeghens my staen, de dene 150a [ca 1560]. 2) Hevig, fel? ‖ Vechtende partiëlic als die haer crachtich pynde, cast., C. v. R. 238 [1548].
Partijelicheijt, zn. Zie MNW i.v. Partielijcheit. Vijandschap? (Vg. Teuth.: Partilijcheit, parcialitas). ‖ Voor eenen loon creghen zij (t.w. de bewoners van Nederland) vande zulcke vervolghijnghe, verradijnghe, partijelicheijt, de doot ende verliesijnghe haers ghoets, vaernewijck, Ber.T. 1, 69 [ca 1568].
Partyer, pertijer, zn. Van partyen. 1) Ruziemaker, twistzoeker (vg. plant.: Partyder. Debatteur de parties, estriveur). ‖ Partyers, duechtbenyers, stinckende als mist, Worchpeeren die gheeren altyt argueren, Leuv. Bijdr. 4, 215 [beg. 16e e.]. 2) Kwaadspreker, kankeraar? ‖ Dat (t.w. bepaalde kritiek op de vrouw) diende niet verzwegen, al zouwen wij heten pertijers, Roerende v. Meest Al 234 [ca 1564?].
Partroeldie, zn. MNW i.v. verwijst naar Patroelge; aldaar blijkt dat Verdam partroeldie gelijk wil stellen aan patrouille, hij betrekt het woord in de aanh. dus niet op Maria's lijk, maar op het escorte, d.w.z. de apostelen. Dit lijkt echter minder wrsch.; ramoeldie slaat daar op het escorte, met partroeldie kan bezwaarlijk iemand anders bedoeld zijn dan Maria of haar stoffelijk hulsel. Leendertz zag in partroeldie een (Joodse?) scheldnaam, i.c. voor Maria's lijk. Mijn eigen opv. is deze, dat wij partroeldie moeilijk kunnen scheiden van patroel (zie ald.), in B.d.Scr. 30 gebezigd als scheldnaam voor een (geleerde) vrouw. Voor pa(r)troel(d)ie naast patroel vg. men dan droelie naast droel, troelgye naast troel (zie Troelgye). Scheldnaam voor Maria of haar stoffelijk hulsel. ‖ Worpt inde more de partroeldie, En slaet al doot dan de ramoeldie, Sev. Bl. 1496 [ca 1450].
Paspoender, zn. Het 2e lid verwant met poenderen, vanwaar poenderaar, schraper, geldpotter? (Kruyskamp). Scheldnaam voor een man. ‖ Jaick goij gortentelder ic sal becliuen Paspoender gadij daer op reghelen Dat sal ic v noch seer wel in wrijuen, St 2, 160 [vóór 1524] (vg. Doesb. 274 [vóór 1528]: Iaet grotentelder, iaet, tsal beclijven paspoender, enz.).
Passaert, zn. Zie WNT i.v. Passaard. Blijkens het verband in de aanh. krenterige kerel, vrek, gierigaard. ‖ Hinnentasters oft sulcke passaerts Soeken dicwils thinnen ey, al synt rycke hassaerts, Om weten wanneer thinneken legghen sal, Leuv. Bijdr. 4, 261 [beg. 16e e.].
Passage, passagie, passayghe, zn. Zie MNW en WNT i.v. 1) Weg, reis (vg. kil.: passagie... meatus). ‖ Doesb. 194 [vóór 1528]; Gentse Sp. 100 [1539]; H.d.Am. C 1^v, E 7, Cc 5^v [m. 16e e.]; Koster Joh. 271 [m. 16e e.?]. Opm. Ook in Antw. Lb. 150 [vóór 1544]. - De passagie nemen, de wijk nemen, heengaan. ‖ Antw. Sp. O iiij^v [1561]. 2) Plaats. ‖ Men es my sculdich gheseyt voorwaer Jn dyueersche passagen / binnen slands berynghen Hier vier pondt/daer vyf pondt ghunde zes pondt, everaert 105 [1513]. - Tot alle passayghe, overal. ‖ Zoo dat u elck mensche / als God zal doen omayghe tot alle passayghe, Judich 326 [1577].
Passen, ww. Zie MNW en WNT i.v. 1) Raken, treffen (vg. Teuth.: drepen, raken, treffen, passen, ramen, rueren. tangere, contingere). ‖ Al wast dat ickes niet en paste Het is een goet scutter diet al gheraect, St 1, 15 [vóór 1524]; Als ghy dit al vast hebt zoo ghy hier hoord Dijn zinnen dan stoord met diedt steercker pasten, cast., C. v. R. 52 [1548]. - In de aanh. m. betr. tot vijandige bejegening. ‖ Wie is er, of hij (t.w. Oorlog) heeft haar gepast? Meest Al 723 [1559]. 2) Rekenen, verwachten, staat maken op. ‖ Twas de helft beter dan ick hadt gepast, Koster Joh. 5 [m. 16e e.?]. - Passen op, rekenen, staat maken op. ‖ L.: Mach m'er op passen? M.: Jae ghy, vrylick, Minnevaer 227 [1583]. 3) Hem passen, weggaan, weglopen. ‖ Ick ben haer handen meer dan eens ontsloopen, Stillekens, sonder roepen, mijn van daer gepast, Kluchtsp. 1, 198 [eind 16e e.?].
Passer, zn. Zie WNT i.v. Passer (I). Blijkens het verband in de aanh. drinkebroer of fijnproever (de bet. ‘dobbelaar’, WNT i.v. Passer (I), bet. II, vindt in de context geen steun). ‖ Goet wyn goetcoop / om vinneghe passers, everaert 9 [1509].
Passeren, ww. Zie MNW i.v., WNT i.v. Passeeren. 1) Laten varen. ‖ Godt heeft ghepasseert Syn groote gramschap, Rott. Sp. M v [1561].
[pagina 317]
2) Toegeven, gewonnen geven. ‖ In gheender weghen // en passeer ick v topoont, Antw. Sp. a iiij^v [1561].
Passynghe, zn. Van passen. Brasserij, drinkerij? (Vg. Passer; aan de bet. ‘benarde toestand’, WNT i.v. Passen, Afl., schijnt de context geen steun te bieden). ‖ Jc laete myn ghelt bewaren de weert. Jc voede tlichaeme / met vulder brassynghe. Noyt man en beleifde ergher passynghe, everaert 79 [1526].
Pastooren, ww. Van pastoor. Pastoor, herder zijn. ‖ Als verleyers leyen en wolven pastooren, a. bijns 431 [ca 1540].
Paterken, zn. Van pater. Naam waarmede een mann. zinneken wordt aangesproken (vg. Paepken). ‖ S.: Waer sijdy Materken? O.: Hier ben ick Paterken, Antw. Sp. Ee iij^v [1561].
Patient, pacient, bn. Zie MNW i.v., WNT i.v. Patiënt (I). Lijdzaam, geduldig (vg. kil. 853: Patient... placidus, clemens). ‖ St 1, 33 [vóór 1524]; Appelboom 120 [1e kw. 16e e.?]; everaert 170 [1527], 205 [1528], 256 [1530]; Gentse Sp. 83, 257 [1539]; cast., C. v. R. 125 [1548]; Trudo 2079 [ca 1550]; Bruyne 1, 109 [1562-'63].
Patouffelaer, zn. Van patouffelen (zie WNT i.v. Patoefel). Die op pantoffels loopt, het zich gemakkelijk maakt, verwend is. ‖ Adieu patouffelaers, met ghekeilcoorde bonnetjens, de dene 442a [ca 1560].
Patroel, zn. Van troel (naast troelgye (zie ald.), trul of droel)? Zo ja, dan vg. men voor de vorming Palulle(n) en Parijsen. In de aanh. gebezigd als scheldnaam voor een (geleerde?) vrouw. ‖ Ontbeyt, siet mi desen patroel aen, Wanneer siet men vrouwen op den stoel gaen? B.d.Scr. 30 [1539]. Opm. Vg. Partroeldie.
Pattois, pattoois, zn. Zie MNW i.v. Patteis, WNT i.v. Patois. Eig. volkstaal, in de aanh. boerenmanier. ‖ Laet ons dan duaen naer ons pattoois, V. Vroede 202 [eind 15e e.]; Ic zal gaen zinghen na mijn pattois, ald. 262.
Pauseren, ww. Zie MNW i.v., WNT i.v. Pauseeren. Dralen, toeven? ‖ Laet ons eersten daer in accorderen Wie sonder pauseren // eerst sal baren zijn seden, Antw. Sp. E i [1561].
Peckaert, zn. Van peck, pek? Iets dat kleeft, van pek gemaakt is? ‖ Een dralaert... Verreycte hem een droes een peckaert; Daar bleef hi, hi en mochte niet wech arm vaddaert, Doesb. 247 [vóór 1528].
Peckersnacie, zn. Uit pecker (zie WNT i.v. Pikker (I) en nacie. Gilde der zakkenrollers. ‖ Huedt u doer informacie voir de peckersnacie, die boerse vlaende, Charon 15 [1551].
Peckerstreke, zn. Uit pecker (zie WNT i.v. Pikker (I) en treke. Zakkenrollerstruc. ‖ Maer wacht hu / voor de peckers treken Die buten ougste / te peckene pooghen, everaert 7 [1509].
Pedagogisticheit, zn. Speelse (?) rijm-(ver)vorming? Paedagogie. ‖ Myn subtyle pedagogisticheit (× listicheit) can tvleesch verwecken tot wellusten, Smenschen gheest 107 [ca 1560?].
Pegulen, ww. Zie WNT i.v. Pegelen (I)? In de aanh. naar het schijnt klaarspelen. ‖ T.: Hy salt wel pegulen L.: Endt hem niet en ontreyt, Antw. Sp. Kk iiij^v [1561].
Peijtten, ww. Oorspr.? ? ‖ Onder Lucifers setele sijdij geforiert seer lustelijck met gepeijtte tappijten, Menschwerdinge Christi 155, in Hs. TMB, B, fol. 17 [m. 16e e.?].
Pelgrimagielooper, pilgrimaigelooper, zn. Uit pelgrimagie en loopen met -er. Die vaak ter beevaart trekt. ‖ Hoordt ghy pelgrimagieloopers, de roovere 342 [3e kw. 15e e.]; Afgodisten ende ydel pilgrimaige loopers, de dene 216b [ca 1560].
Pellen, ww. Zie MNW i.v., 1e art., WNT i.v. Pellen (III). Hem pellen, zichzelf plukken, te kort doen, gierig zijn? ‖ Sulc schynt milde die hem selue pelt, St 1, 33 [vóór 1524].
Pens, zn. Al en soude geen peper in pensen bedien, enz. Zie bij Peper.
Pens(e), zn. Zie MNW i.v. *Pense. De aldaar vermelde plaatsen (in de bet. gepeins) zijn dus wel authentiek. Gedachte, denkbeeld, idee? ‖ Sijn dit u gedachten pense off gepeijs, Werelt bevechten 474 [2e h. 16e e.]; Maect myn toch vroet... v pense off gedachten sijn die in v sinne even staech soot behoort, ald. 477.
Pepelsot, bn. Uit pepel (zie WNT i.v. Pepel (I) en sot. Zie Tschr. 14, 319. Stapelgek (vg. kil.: Pepel-sot. Delirus en rutten i.v. Piepelzot). ‖ De knecht is geheel pepel sot. Wat sou hij gehout maken, arm welpen! Tielebuijs 158 [1541].
Peper, zn. Zie MNW en WNT i.v. De peper of tpeper bederven, de boel bederven. ‖ Leckert. 263 [1541]; ghistele,
[pagina 318]
Ter. Andr. 6 [1555], Ter. Heaut. 48 [1555]. Opm. Vg. Verpeperen. - Al en soude geen peper in pensen bedien, gedien, dien, comen, al souwen de panssen syn ongepepert, wat er ook gebeure, al zou de wereld op zijn kop gaan staan (zie N.Taalg. 1951, bl. 330 e.v.). ‖ Leuv. Bijdr. 4, 357 [beg. 16e e.]; Drie Minners 7 [beg. 16e e.?]; Sotslach 254 [ca 1550]; Luijstervinck 7 [2e h. 16e e.]; D. War. 10, 110 [eind 16e e.?].
Peperlooc, zn. Uit peper en looc. Gepeperde look of uien. ‖ Brynght peperlooc van Ecloo dat de bruud wel mach, de dene, in Gulden Passer 25, bl. 332 [2e h. 16e e.].
Peperloocketer, zn. Uit peperloock en eten met -er. Die peperlook (zie Peperlooc) eet, in de aanh. gebezigd als scheldnaam. ‖ Ghy peperloocketers van Eecloo, de dene 440 b [ca 1560].
Perceelen, ww. Van perceel. Enen van sinnen perceelen, iemand van zijn zinnen beroven? ‖ O gheweldich vleesch dwelck mij vaste ghereelt onknoopelyck seelt // en van sinnen perceelt, Smenschen gheest 249 [ca 1560?].
Perceelijck, bw. Van perceel of perceelen. Gedeeltelijk. ‖ Ghelijck Christus hem seluen niet en gaf perceelijck Maer al / weest so / alle v goeden / v naesten medeelijck, Zeven Sp. Bermh. I iiij [1591].
Perderier(e), perderire, per diriere, bw. Ontleend aan ofr. parderriere. Eig. in de laatste plaats, het minst; v.v. allerminst, niet; tenslotte averechts, andersom. ‖ Die ons daer trouwe in trouwen by staet die loontmen mit trouwe nu per deriere, St 1, 135 [vóór 1525]; Ja myn lief seyt hij dat waer per diriere, ald. 138; Dats waer perderier, Christenk. 871 [ca 1540] (zie ook ald. 1649, 2327); Alle Vroukens die eerbaer zijn perderiere, Veeld. Gen. D. 157 [16e e.]; B.: Dueght hem verknapen L.: Dats waer, perderiere, Trudo 236 [ca 1550]; M.: Ghi hebter wel hondert verjonght, stil en diere. En dadij niet? N.: O wij meester, perderire! Goemoete 219 [eind 16e e.?].
Perdoenbrief, zn. Zie Pardoenbrief.
Perfect, bn. Zie WNT i.v. Van het rijm: staand. ‖ Perfecte dictien, heeten zij masculijn, Ende de imperfecte feminijn, cast., C. v. R. 37 [1548].
Perfectheyt, zn. Van perfect. Volmaaktheid. ‖ Gentse Sp. 148 [1539]; Antw. Sp. Vv iij [1561].
Pergriecqueren, ww. Gevormd naar lat. pergraecari. Zwelgen, zuipen (vg. kil.: tulpen. Fland. Comessari, pergraecari, bacchari, insanire). ‖ De Parthen, ende perssen, hier in triumpheerden, Mids de grieken groot en smal: Die saten nachten ouere en pergriecqueerden, cast., C. v. R. 185 [1548].
Periculuesheyt, zn. Van periculues. Gevaar. ‖ Loop / loop ghy (t.w. Thooft vol orloghen) sijt vol periculuesheden, Antw. Sp. Aa iiij^v [1561].
Perijckelic, prijckelick, bw. Van perijckel, perikel. Gevaarlijk. ‖ Alle die waren prijckelick (var.: perijckelic) Vanden fenyne ghebeten, Gentse Sp. 76 [1539].
Permasoen, zn. Bijvorm (rijmvervorming?) van parmezaan? Blijkens het verband in de aanh. (naam van een soort) kruid(erij). ‖ Daer is noch een ander permasoen, tis boen Ghi sijt een loen, ist dat ghijt versmaet, Menichf. d. bedrochs 137 [1e h. 16e e.].
Pernakelen, ww. Zie WNT i.v. Pruttelen, morren? ‖ Het en helpt ieghenstunen nogh pernakelen, cast., C. v. R. 207 [1548].
Perscruteren, ww. Ontleend aan ofr. perscruter. Onderzoeken. ‖ Socrates den coustighen vromen Gheperscruteert hebbende byna met liste Alle cousten / seyde dat hy niet en wiste, Antw. Sp. Vv iij [1561].
Persecutuer, zn. Ontleend aan ofr., fr. persecuteur. Die kwelt, lastig valt, vervolgt. ‖ Ic (t.w. Aenstoot) bin... Deerste persecutuer vant smenschen leuen, Camp v.d. Doot 136 [1493].
Persenteren, ww. Bijvorm (door metathesis) van presenteren (vg. mnl. persent naast present). (Iemand op een bepaalde plaats) brengen. ‖ Gheringhe Allen Staeten my hier persenteert, Trauwe 1169 [1595?].
Persequeerder, zn. Van persequeren. Vervolger, kweller. ‖ Gheen meerder persequeerder in allen syden (t.w. dan Antekerst), St 2, 246 [vóór 1524].
Persequeerlyck, bn. Van persequeren. Eig. kwellend, in de aanh. smartelijk. ‖ In Lyden persequeerlyck, Present 76 [1559].
Persequerijnghe, zn. Van persequeren. Vervolging, kwelling. ‖ V dient al veel meer persequerijnghen Men moet u quaet wenschen al ist verloren pyne, cast., Bal.
[pagina 319]
P i (achter C. v. R., ed. R'dam 1616) [1521].
Perseverancye, zn. Ontleend aan lat. perseverantia. Volharding? ‖ Zo vaste houdic my an Paulus woordt: Dat my alle dijngh als perseverancye Zalyghende duer Gods ordonnancye Met Christo ghegheven es, als ic betrauwe Dat ghy daer staet, wien ic voor my schauwe, Gentse Sp. 136 [1539].
Perseveren, ww. Zie Persevereren.
Persevereren, ww. Zie WNT i.v. Volharden, volhouden, blijven bij (vg. kil. 854: Perseueréren. Perseuerare, persistere, permanere, pergere).‖ Nyeuvont 294 [ca 1500]; cast., Bal. P iij^v (achter C. v. R., ed. R'dam 1616) [1521]; St 1, 78 [vóór 1524]; a. bijns, N.Ref. 69, e, 11 [1e kw. 16e e.]; everaert 128, 131 [1525], 186 [1526], 261 [1530]; crul, Mont toe 218 [2e kw. 16e e.]; Dwerck d. Apost. 957 [1e h. 16e e.]; in v. vloten, Geschiedz. 1, 213 [1540], 231 [1542]; v.d. berghe, Ref. 55, 26 [m. 16e e.]; Trudo 2956, 3123 [ca 1550]; Bruyne 2, 46, 188, 207; 3, 15 en pass. [2e h. 16e e.]; Antw. Sp. E iij en pass. [1561]; Haagsp. f ij^v [1561]; Rott. Sp. A iij, B v^v, P i en pass. [1561]; Roerende v. Meest Al 124 [ca 1564?] (perseveren, l. persevereren?); Tcooren 950 [1565]; vaernewijck, Ber.T. 1, 276 [ca 1568]; Verl.Z. II, 1225 [1583].
Persisteren, ww. Zie WNT i.v. Persisteeren. Zich handhaven? ‖ (Holofernes tot Nabugodonosor:) Ach die zyt persisterende booven alle rycken / hier ter werelt int ronde, Judich 281 [1577].
Personen, ww. Van persoon. Tot een bepaalde rang of stand verheffen? ‖ Die daer vastelyck in sconincx dienst volherden, Sullen van den Coninck seer ryckelyck wesen geloont; Een iegelyck werdt van hem seer hooghe gepersoont, Ontr. Rentm. 389 [1588?]. Opm. Vg. Gepersoont.
Personheit, zn. Zie Persoonheyt.
Personier, zn. Zie MNW i.v. Persemier. De vorm personier ook in Wap. Mart. 1, 485 var. en dus mogelijk authentiek. Woekeraar, in de aanh. in fig. zin. ‖ Tbaeruoits kindeken die ionghe personier // doet oec somtijts dat die vader wten lande bijst, St 1, 81 [vóór 1524].
Persoonheyt, personheit, zn. Van persoon. 1) Persoon, persoonlijkheid. ‖ Christus was Pieters persoonheyt scynckende Schoonheyt van mannieren / jn leden zeden, everaert 351 [1531]. 2) (Uiterlijk) voorkomen. ‖ Die schoone Helena, de wel gheraecte... de onvolprijselijcke naerder personheit, Charon 465 [1551].
Perssere, zn. Zie WNT i.v. Perser (I). Kweller. ‖ Perssere (var.: verdrucker) des gheests, met uwen sermoene vliet, Gentse Sp. 127 [1539].
Persuaderen, ww. Zie WNT i.v. Persuadeeren. Versterken, krachtig, overtuigend maken. ‖ Met schoon worden sal hy zijn reden persuaderen, cast., C. v. R. 19 [1548].
Pertich, bn. Zie WNT i.v. Pertig. Listig, bedriegelijk (vg. kil.: Pertigh. Fland. argutulus, fallax). ‖ (De dood komt) onverzienich / als dief jnder nacht pertich, Taruwegraen 1517 [1581].
Perticheyt, zn. Van Pertich. Verstoordheid, kwade luim. ‖ O Scriftuerlick Troost / currert doch zonder perticheyt Myne groote smerticheyt, Verl.Z. I, 168 [1583].
Pertijer, zn. Zie Partyer.
Pertijheyt, zn. Van pertij. Partijschap? ‖ Och hoe laet ghij v spijsen met valsche vrijheyt met alderleij pertijheyt / al waert v een erffenisse, Red. en Nat. 1027 [2e h. 16e e.].
Perturberen, ww. Zie MNW i.v., WNT i.v. Perturbeeren. In verwarring, beroering geraken. ‖ Och hoe brengt my fantasie ter nere, Therte doorloopende, dies ic perturbere, Dat ic niet en weet, hoe ict maken sal, B.d.Scr. 19 [1539].
Perverteren, ww. Gevormd naar ofr., fr. pervertir of ontleend aan lat. pervertere. Verderven. ‖ Tgemeen peuple perverterende / daer, Rott, Sp. P i [1561]; Hoe zijt ghy aldus perverteert, ald. Q ij.
Pessen, ww. Bijvorm (rijmvervorming?) van persen. Vg. pesse, pers (× sesse) in Leuv. Bijdr. 4, 253. A. Bedr. - Nopen, aandrang oefenen op. ‖ En weedt, twy ic u met zulcken excesse pesse, Om dat ick duer hu myn liefste princesse messe, cast., C. v. R. 223 [1548]. B. Onz. - Geperst, gedrukt worden? ‖ Myn herte puer verclest (versta ‘verklist’) pest, cast., C. v. R. 66 [1548].
Pestelencijhoff, zn. Uit pestelencij, pestilentie en hoff. ‘Rotkliek’? ‖ Hoort toch dit pestelencij//hoff (t.w. de gewetenlose uitbuiters), hoe sijt hebben gestelt: ‘Ghij sult wel bij die waerde coopen, hebdij reet ghelt’, Gr.Hel 1132 [ca. 1564].

[pagina 320]
Pestilencialijck, bn. Van pestilenciael. Verderfelijk. ‖ Ioeckende creevele pestilencialijck ende aflivich, Smenschen gheest 387 [ca 1560?].
Pestilentich, bw. Van pestilent. Op verderfbrengende wijze. ‖ De duvel serpentich misleede donnosel Adam pestilentich, Smenschen gheest 683 [ca 1560?].
Petijt, bn. Ontleend aan ofr., fr. petit. Fijn? ‖ Fransche pareersels minioot ende petijt, Smenschen gheest 605 [ca 1560?].
Petitie, peticie, zn. Zie WNT i.v. 1) Eig. verzoek om geld, v.v. (met consecutief aspect) via geld, belastinggeld: inkomsten, opbrengst. ‖ Waert (1. waer) Holifernes // alle doot heeft ghesleghen hare palen inghenomen / met alle haer petitien, Judich 424 [1577]. 2) Verzoek, verlangen, eis. ‖ Ghelijck daer staet duer Gods peticye: Ick wil ghehoorsamelicke condicye, Gentse Sp. 49 [1539]; Hoe rechtveerdich ende redelic dat huer peticie ende begheerte es, bij vaernewijck, Ber. T. 2, 81 [ca 1568].
Pharaonich, bn. Van pharao. ‘Faraonisch’, boos. ‖ Tbabylonich arch noyt gheen rouwere Domineert meest en pharaonich saet, Smenschen gheest 762 [ca 1560?].
Pharphante, zn. Ontleend aan sp. farfante. Snoever, grootspreker. ‖ Waeren wy ontslaghen van dien pharphante Ick waer verheven gelyck eenen sante Tot elcken termyne, Trauwe 984 [1595?].
Pickaert, zn. Van picken (vg. WNT i.v. Pikker (I). Zakkenroller. ‖ Bewaert wel u buijdels voor der pickaerts practijcken, Leckert., prol. 34 [1541].
Pickelsteen, zn. Uit pickelen (zie WNT i.v. Pikkelen (II) en steen. Bikkelsteen (vg. kil.: Pickel-steen. Astragalus). ‖ Tis een pickelsteen of een dobbelsteenswesen, Bijb. Tafelsp. 229 [beg. 17e e.?].
Pieche, zn. Ontleend aan ofr. piche, ‘torche’? Lendenkussentje? ‖ L.: Mijn verdegale? W.: Noyt radt en stondt rondere... Maer ghy moet uwe pieche wat neerder strijcken / En properlijck prijcken, Antw. Sp. i iiij [1561].
Piet, zn. Zie WNT i.v. Piet (II). Sijnen piet schudden, zich onttrekken aan, zich niet (meer) bemoeien met, zich niets aantrekken van. ‖ Sp. d. M. 6094 [beg. 16e e.]; Doesb. 254, 281 [vóór 1528]; X. Esels 41, 59 [1530]; H.d.Am. N 4 [m. 16e e.]; houwaert, Jupiter ende Yo, in Noord en Zuid, 16, 4 [1583], Trag. v.d. orloghen 251, Com. v.d. Pays 277 [vóór 1596].
Pijck(e), zn. Zie WNT i.v. Piek (IV). Krijgsman, soldaat. ‖ Den rijcken Scipio en Lelius... Vroem pijcken, latende zeer hooghe dijnghen, Ghijnghen steenkins rapen, cast., C. v. R. 224 [1548].
Pijncele, zn. Van pijnen. Marteling, foltering. ‖ O Waerlick Rigement, wat hebdij bedreven, sal u wat werden gegeven / vander hellen pijncele? Gr. Hel 413 [ca 1564]. Opm. Vg. Gepijnsel(e).
Pijnderken, zn. Van pijnder (zie WNT i.v.). Verleider (vg. mnl. pinerse, belaagster in zedelijke zin, verleidster, MNW i.v.). Of (liever) Veneri operam dans. ‖ (De geestelijken) en doen metten lyfue niet, zij en winnen gheen kijnderkens. Sy leuen Jn zuverheden / zij en zijn gheen pijnderkens, de roovere, Quicunque 641 [3e kw. 15e e.].
Pijne, zn. Zie MNW i.v. Pine, WNT i.v. Pijn (II). De pijne meughen, a. de moeite er voor over hebben. ‖ Tis sca dat gijs u moeyt, hoe moechdy de pine, B.d.Scr. 19 [1539]; Vvylieden en mueghen niet deze pine Maer voughd v ghy om alzo te stellene, cast., C. v. R. 29 [1548]; Waertoe haer vele nieusgierighe lieden ende die de pijne wel mochten, bereet maecten, vaernewijck, Ber. T. 1, 35 [ca 1568] (zie ook ald. 1, 54). - b. uitsl. in de vorm hoe meugt ghy de pyne, hoe is het mogelijk? ‖ M.: Andersins zo lydic. E.: Hoe muechge de pyne? Want te desen termyne... Verhuecht elcx herte, everaert 119 [1525] (zie ook ald. 252, 489); Hoe mueght ghy de pyne, Dat ghy niet met u broeders en blijft In u simpel gheloove? Gentse Sp. 23 [1539]. - In de aanh. naar het schijnt een uitroep van verbazing: lieve hemel! ‖ Och, hoe muechdy de pijne, dat en weet ic niet, Prochiaen 539 [ca 1540]. Opm. In de bet. a. nog bij coornhert, Lief en Leedt 131 [1567] en heemsen, Ned. Poem. 41 [1619], aang. in WNT i.v.: Pijn (II), sub bet. 7a.
Pijpsel, zn. Van pijpen. Eig. gefluit, in de aanh. fig. toegepast op boosaardige kritiek, die in schimp of laster ontaardt. ‖ Wt spijt die schimpich pijpsel pijpen, H.d.Am. V 6^v [m. 16e e.].

[pagina 321]
Pijs(e), zn. Ontleend aan ofr., fr. piece (vg. WNT i.v. Piesje, Piest, Piezel). Geldstuk. ‖ Die dan wil dockken vergulden pijse, Gr. Hel 58 [ca 1564].
Pilgieringhe, zn. Van pilgieren. Plundering. ‖ Dat niemant eenighe rudesse of pilgieringhe in keercken of cloosters doen en zoude, vaernewijck, Ber. T. 1, 205 [ca 1568] (zie ook ald. 302).
Pilgrimaigelooper, zn. Zie Pelgrimagielooper.
Pilickaert, zn. Van pilick, pijnlick. Die onhandelbaar, kwaadaardig, weerspannig is? Of vechtlustig? (Vg. boendale, Brab. Yeesten IV, 1008-9: ‘Die Pilicke Godevaert hiet die gone; Want hi altoes vechtens gherde’). ‖ Dair waren om ballinc pilickaert en pleckaert, Doesb. 247 [vóór 1528].
Pilleerder, zn. Van pilleren. Plunderaar. ‖ Een boeve, een straetroover, de meeste pilleerder Die hier int lant mach wesen onverholen, crul, Dronckaert 156 [2e kw. 16e e.].
Pinghelen, ww. Zie WNT i.v. Pingelen (III). Vastmaken, vastzetten (vg. schuerm., Bijv. i.v. Pengelen en Loquela i.v. Pinkelen). ‖ Hy wordt ... in der Famen Registers ghedraghen Opgheschreuen gheuestich / en ghepinghelt, Antw. Sp. Eee i [1561]; Ick hoorde ... hoe Fortuyne haer rat vast, Hadde ghepinghelt teghen het omme keeren, houwaert, Gen. Loop 28 [ca 1590] (Zie ook ald. 195).
Pinnen, ww. Zie WNT i.v. Pinnen naer, letten op, achtslaan op. ‖ Valter wat fauten, wilter niet naer pinnen, Gentse Sp. 181 [1539].
Pinsijnghe, zn. Van pinsen (zie WNT i.v. Pinsen (I). Pijn ontstaan door prikken of steken. ‖ D'Eghel keerde, wentelde; 't Serpent hads onvrede, Ghevoelende van zijn burstels pinsijnghe zwaar, de dene, bij de bo i.v. Pinsinge(e) [3e kw. 16e e.].
Pintuere, zn. Ontleend aan ital. pintura? Schilderkunst? ‖ O.: Van groue substantie // maect ghy een werck laudabele. R.: Net van Ortographie O.: In pintuere seer abele, Antw. Sp. G iiij [1561].
Pistersse, zn. Van pissen. Vrouw die pist. ‖ Die pistersse die so constelick had ghepist Seyde: nv sal icker alleen bi slapen, Doesb. 240 [vóór 1528].
Pitte, zn. Zie WNT i.v. Pit (I). 1) Oude vrouw, grootmoeder (vg. kil.: Pitte / pitthe / pitteken. Hol. Louan. Auia). ‖ Ghy oude pitten, Die swinters moeten sitten spinnen met heynen, Leuv. Bijdr. 4, 332 [beg. 16e e.]. Opm. Vg. Oupitte. 2) Peet (vg. kil.: Pitthe. j. pete. Susceptrix; vg. ook schuerm., joos, Arch. v. Ned. Taalk. 2, 179 en rutten, pit, pitje). ‖ Wij zullen zoe wackerlijc weren ons stijlen, Eer van ons weten zal oom, moije of pitte, Meer Gheluck 333 [eind 16e e.?].
Pitten, ww. Pitten en poelen, zie Poelen (I).
Pittereren, ww. Zie MNW i.v. Pittereren op, het gemunt hebben op, vijandig gezind zijn jegens? ‖ Clerke, moencke, canoenke, papen, Die pittereren selen te strie Op anderen, bi giericheien en bi nie, Die salic hier noch met hopen bringen En doense in onsen ketel springen Van boven neder, Eerste Bl. 418 [ca 1440?].
Placeren, ww. Ontleend aan lat. placere. Behagen. ‖ Wat sout mi baten / dat ick v tromperen Met bueselen sou / oft met woorden placeren Als ick namaels lueghenachtich sou worden beuonden, ghistele, Ant. 83 [1555].
Plackaert, zn. Zie Pleccaert.
Placsalver, zn. Uit placken, knoeien (vg. kil.: plack-verwer Holl. j. kladschilder. Ineptus pictor en klad-salver. j. quack-salver) en salve met -er. Kwakzalver. ‖ Placsalvers, die meest niet dan leugenen craijen, Brouwersg. 452 [ca 1560].
Pladeren, ww. Zie Plaren.
Plaen, bn., bw. Zie WNT i.v. Plaan (IV). Duidelijk. ‖ Well. Mensch, prol. 82 [2e kw. 16e e.]; Leckert., prol. 38 [1541]; H.d.Am. B 8^v [m. 16e e.]; Brouwersg. 232 [ca 1560]; Rott. Sp. E iij, vij^v, K ij^v [1561]; Dryd. Ref. 10 [1561]; Lijsgen en Lichthart, prol. 40 [2e h. 16e e.]; Lijs en Jan Sul, prol. 28 [2e h. 16e e.] (zie ook ald. 342); Werelt bevechten 913 [2e h. 16e e.]; Jezus o.d. leraers 632 [vóór 1580]; Kluchtsp. 1, 206 [eind 16e e.?]; Ontr. Rentm. 1141 [1588?]; Rijcken Wrecke, prol. 48 [1596?]; Alit en Lijsbith 213 [eind 16e e.]; Vlaerd. Red. 167 [1617]. Opm. Opzettelijk parodiërend nog bij bredero 1, 235.
Plaesterpot, zn. Uit plaester, pleister en pot. Pleisterpot. ‖ Verlaet den plaesterpot des vernufts toeraden, cassiere, Present 422 [1559].

[pagina 322]
Playsance, playsanche, zn. Zie WNT i.v. Plaisance. Pleizier, genot, genoegen, vreugde. ‖ Ghenouchgelic Voortstel / moet dordona[n-che gheuen Twelc doet Boerdelic Pleghen jn playsanche leuen, everaert 237 [1526]; Playsanche die mij verblijden meucht (Pyramus tot Thisbe), cast., Pyr. A v^v [ca 1530]; B.: Ghy muecht in dezen wegh gaen met playsancen A.: Men zouder by / naes met zocken op dansen, Gentse Sp. 239 [1539]; In swerlts warandekens daer couver is van alle playsancen vulte van weelden / blyde continancen, Smenschen gheest 219 [ca 1560?] (hic? of vermaak?)
Playsant, zn. Identiek met het bn. playsant (zie MNW i.v. Plaisant, WNT i.v. Pleizant)? Pleizier, genot, genoegen, vreugde. ‖ Gods ghenaden vol soeter playsanden, Dwerck d. Apost. 734 [1e h. 16e e.]; Waerom en soudick geen playsant dan nemen voor oghen, Roerende v. Meest Al 107 [ca 1564?]; Huysen van plaisant / camers bouen camers / hy (t.w. Christus) niet en orboorde, Zeven Sp. Bermh. I iiij [1591] (zie ook ald. T v^v).
Playsantelic, bn., bw. Van playsant. Behaaglijk, aangenaam (vg. kil.: (uitsl. bw.): Playsantelick. Festive, lepide). ‖ v.d. dale, Wre 745 [ca 1516]; everaert 301 [1529], 326 [1531?]; cast., C. v. R. 15 [1548]; Antw. Sp. N iij^v, Cc iiij^v [1561]; H. Sacr. 456 [1571].
Playsantie, zn. Gevormd naar ofr., fr. plaisance. 1) Vermaak, vertier; genoegen, pleizier. ‖ H.d.Am. K 4 [m. 16e e.]; Antw. Sp. G iiij, Lll i^v, o iij [1561]; Rott. Sp. B i, E ij^v [1561]; Ontr. Rentm. 283 [1588?]; houwaert, Gen. Loop 186 [ca 1590]. 2) Buitenhuis, lusthuis. ‖ Alsse buyten op haer plaisantien quamen, crul, Heynken 20 [ca 1540].
Plangen, ww. Gevormd naar lat. plangere? Klagen? ‖ Ist haer schult (t.w. van de procureurs) dat ghy janckt. & ghy vleet & ghy plangt, Bruyne 1, 79 [2e h. 16e e.].
Planich, bw. Van plaen. Duidelijk. ‖ Ons heeren wederspannich V verbieden... Soo ick dat hoorde openbaer planich, Dwerck d. Apost. 696 [1e h. 16e e.].
Plaren, ww. Zie WNT i.v. Pladeren (I). Babbelen, kletsen (vg. kil.: Pladeren. Blaterare, importune loqui, garrire en Teuth.: Pladren, callen, ... snappen, snateren, fabulari, garrulare; vg.: ook v.d. velde-sleeckx: Pladeren. Blatérer). ‖ Doeghet tvleesch te vuere sonder plaren, Berv. Br. 161 [ca 1520?]; Waert zo ghy segt / watge plaert Dyveerssche Gheleerde / jn sweerels perck En dedes nummermeer, everaert 224 [1528?].
Plaringe, zn. Van plaren (zie ald.). Beuzelpraat (vg. kil.: Plaederinghe ... Ludus, ludicrum, iocus). ‖ Tes al plaringe Dat ghier tegen te seggen moegt weten, Eerste Bl. 491 [ca 1440?].
Plat, zn. Zie WNT i.v. Plat (II). Int platte, ronduit. ‖ Leuv. Bijdr. 4, 272 [beg. 16e e.]; everaert 229 [1528?]; Charon 522 [1551]; - opt platte, in dez. bet. ‖ Elckerlijc 335 [ca 1490?]; a. bijns 39 [1528]; Antw. Sp. Hhh ij^v [1561]; Katm. 510 [vóór 1578]; in Tschr. 43, 275 [2e h. 16e e.].
Platbroeck, zn. Zie WNT i.v. Platbroek. Onhandige, ongeshikte minnaar, sukkel. ‖ Sint Jans Onth. 229 [ca 1550]; Brouwersg. 592 [ca 1560?]; de dene, langhen Adieu 128 [1560]; Ontr. Rentm. 552 [1588?].
Platgat, zn. Zie WNT i.v. Iemand met een plat en breed achterste (vg. kil.: plat-gat. Depygis: natibus macris & depressis en plant.: Platgat. Ayant le cul plat & large. Planipodex; ook bij marin), in de aanh. gebezigd als schimpnaam voor een vrouw. ‖ Way Jonckfrou platgat / wat moechdy dincken, Antw. Sp. e iiij [1561].
Plattebollen, ww. Zie MNW i.v. Ranselen (eig. ‘Zoo slaan dat het hoofd (de bol) er plat van wordt(?)’ (Verdam). ‖ Wij wordden gheplattebolt Van Lucifer, comet soe ic scatte, Sacr. v.d.N. 9 [3e kw. 15e e.].
Platvis, zn. Zie WNT i.v. Platvisch. Enen (ter zee) om platvis senden, iemand laten verdrinken. ‖ Ick souse sacken, en latense iancken, Ende sendense alsoo ter zee om plat//vis, Dwerck d. Apost. 1131 [1e h. 16e e.].
Pleccaert, pleckaert, plackaert, zn. Volgens Verdam (MNW i.v. Placker) van plakken, pleisteren; wellicht eerder identiek met plackaert, koolmees (zie WNT i.v. Plakker (II); voor het gebruik van vogelnamen als scheldnaam zie J.W. Muller in Tschr. 25, bl. 22 e.v. Mooiprater, huichelaar. ‖ Mar. v. N. 660, 680, 982, 986 [ca 1500]; Doesb. 247 [vóór 1528].
Pleckelijck, bw. van plecke.
[pagina 323]
Op de plek, ter plaatse. ‖ Van de Syrenen is ons beschreuen Datse alle menschen waren verweckelijck Met heurlieder sanck te comen pleckelijck Tot daer sy waren inde zee hooghe en nedere, Conste d.M. 81 [ca 1560].
Pleckenaer, zn. Van plecken, villen, zie MNW i.v. Plecken, WNT i.v. Plekken (II). Beul? ‖ Hoe souden verblyden onze pleckenaren (t.w. indien de apostelen ter dood zouden worden verwezen), Dwerck d. Apost. 576 [1e h. 16e e.].
Pleggen, ww. Verwant met pleghelen (zie ald.)? Sparen, ter zijde leggen? ‖ Tegen doudeman te sorgen is des wijzemans leeren ick moedt wadt pleggen / op dat ick geen gebreck heb dan, Rijcken Wrecke 117 [1596?].
Pleghelen, ww. Corrupt voor peghelen (zie WNT i.v. Pegelen (I)? Of bijvorm van peghelen, en dan verwant met pleggen (zie ald.)? Rantsoeneren of beknibbelen. ‖ Soudick al moeten pleghelen Waij neenic datmen v moet vleghelen, St 2, 160 [vóór 1524].
Pleyen, ww. Zie MNW i.v., WNT i.v. Pleien (III). Zwoegen, tobben (vg. de bo i.v. Pleien: ‘Klauwieren, grooten arbeid doen, veel zwoegen’). ‖ Moyte is mijn rust, mijn rust is pleyen, Doesb. 33 [vóór 1528]. Opm. Mogelijk behoort hiertoe ook Antw. Sp. Nn iiij [1561]; ‘Daer ick (t.w. Goddelijcke Dispensacie) u leye salt selue voor v pleyen’ (bedoeld is naar de koopman die voor de consumenten alles aanvoert). Het lijkt echter waarschijnlijker, dat hier bedoeld is ‘moeizaam gaan, trekken, reizen’ (vg. WNT i.v. Pleien (III), bet. 1), zoals o.a. ook in Zeven Sp. Bermh. R vij [1591].
Pleynich, bn.? bw.? Van pleyn (zie MNW i.v. Plein, 1e art., WNT i.v. Plein (II). Indien in de aanh. bijw. gebruikt, dan hetz. als pleinlike: kennelijk, duidelijk blijkend, ontwijfelbaar; moet het daarentegen bijv. betrokken worden op ghenade, dan volledig, volkomen. ‖ Ghy zijt tot de ghenade ghekomen pleynich Alleen door desen Jesum, Rott. Sp. L vij^v [1561].
Pletsen(e), ww. Zie WNT i.v. Pletsen (I). Drinken. ‖ Thisbe slacht veel jonghe slijngher minnen / Diet met haer janckerkens zoet van fletsene Terstont ghereet zijn me te gaen pletsene / Daer rijnschen bay is meer dan petaus, cast., Pyr. D i [ca 1530].
Plichten, pluchten, ww. Zie MNW en WNT i.v. In dit ww. zijn blijkbaar twee oorspr. verschillende ww. (resp. van plicht en van plegen) samengevallen. In de bett. 1 tot 4 herkent men het eerste, in de bett. 5 tot 7 het tweede ww. 1) Instaan voor (vg. kil.: Plechten. Fland. spondere merces probas esse, spondere rem sinceram); v.v. verzekeren, stellig verklaren, betuigen, staande houden. ‖ everaert 37 [1512]; Doesb. 66 [vóór 1528]; Gentse Sp. 5, 283 [1539]; Antw. Lb. 268 [vóór 1544]; Reyne M. 1262 [ca 1575?]; Jezus i.d. tempel 347 [ca 1575?]; Judich 85, 712 [1577]; Taruwegraen 995, 1105, 1329 [1581]; Verl. Z. I, 53, II, 370 [1583]; Zeven Sp. Bermh. R iiij^v [1591]. 2) Uitgeven (voor). ‖ Ondertusschen waren ooc veel lueghenen gheblasen, ende nochtans vande sommighe steerckelic voor de waerheijt gheplucht, vaernewijck, Ber. T. 1, 180 [ca 1568] (zie ook ald. 2, 329: ‘tzijne voor tbeste pluchten’). 3) Noemen. ‖ O heere der luchten wyen jck mach pluchten // mynen schepper ende makere, Taruwegraen 636 [1581] (zie ook ald. 799). 4) Stellen, plaatsen? ‖ Of comtse (t.w. de ‘claerheyt’) vut eenich ander wesen gheresen Die men hoogher van weerden bouen huer plucht? everaert 405 [1511]. 5) Ondernemen, doen. ‖ Wes ick plichte/Contrarie der eeren thooft oprichte / Tis al verloren wat ick vichte, Sp. d. M. 1978 [beg. 16e e.]. 6) Schikken, regelen, voegen? ‖ Lof troostere dan die alle dinghen cont ten alder salichsten pluchten, de roovere 122 [3e kw. 15e e.]. - Hierbij wellicht ook in wederk. gebruik hem pluchten, zich schikken, voegen of (met inchoatief aspect) zich begeven. ‖ Tes wonder dat hem yemant emmermeere Te slapene plucht, Anders dan hi telcken keere Te steruen ducht, Doesb. 160 [vóór 1528]. 7) Beschermen, behoeden, vrijwaren? ‖ S.: Wat dats een rutere. Q.: Wat dats een clucht Die elcken plucht / voor scadeghe myncken, everaert 9 [1509]. Opm. Onduidelijk is de bet. in cast., Pyr. C ij^v [ca 1530]; ‘Met bedinghen vlucht'ick / Naer Venus tempele / confoort dat plucht'ick / Zal icker korts by meughen ghewinnen?’ De syntaxis, interpunctie, vraagteken en context verzetten zich tegen de bet. 1); kan ‘nodig hebben,
[pagina 324]
behoeven’ zijn bedoeld (in aansluiting aan MNW i.v. Plichten, bet. I, 2 of 4)?
Plichtinge, zn. Van plichten. Plicht? ‖ Ick twijffel niet of desen man is van Godt toe gesonden om aen hem te bewysen mijn schuldige plichtinge, Constthoon. Juw. 81 [1607].
Ploye, ploykin, zn. Verwant met plot (zie Plotteken)? Blijkens het verband in de aanhh. naar het schijnt zeker geldstuk. ‖ Hadd'ic een polykin Ic schoyde een schoykin Naer taverne om poyen een poykin, cast., Pyr. C vj^v [ca 1530]; S.: Wilt my verknapen // gaen // met eenen scoye // grof om hoen van foye // hof H.: Liever hievick u een ploye // of myn vrauwe van roye // plof, Judich 394 [1577].
Plompbeestich, bn. Uit plomp en beest met -ich. Plomp. ‖ Den Esel plompbeestich was loerd ende bot, de dene, Fab. 41 [1567].
Plompsinnich, bn. Uit plomp en sin met -ich. Stompzinnig. ‖ Die de simpele versmaden en alom versteken, Om datse sijn plompsin[n]ich en onconstich, de dene, Fab. 11 [1567].
Plotteken, zn. Zie WNT i.v. Plot (I). Geldstuk van geringe waarde (vg. kil.: Plotte. Nummus plumbeus minimi valoris). ‖ Haer hant is in mynen budel altoos Des morghens en vindic niet een plotteken, St 2, 133 [vóór 1524] (= Doesb. 209).
Plucht, bw. Zie WNT i.v. Plicht (II). Stellig, beslist? Duidelijk? ‖ Want wy totten Hebrein zeer plucht lezen: Een staercken troost hebben, dier toe ghevlucht wezen Om te houden an die voorghezette hope, Gentse Sp. 356 [1539].
Pluchten, ww. Zie Plichten.
Pluentkin, zn. Van *pluen(t), mogelijk verwant met gron. plunt ‘log voorwerp of persoon’, zie WNT i.v. Plunden, Aanm. 1)? Blijkens het verband in de aanh. naar het schijnt (wijn)vat of kroes, glas. ‖ T.: Hey schinckt vul de mate D.: Dat zal jck myn zuentkin... T.: Siet daer het ydel stuentking vanden vullen pluentking // dat es my[n] begherren zondere ontberren, Taruwegraen 1206 [1581].
Pluer, zn. Bijvorm van palure (zie WNT i.v.). Enen een roo pluer toeschicken, eig. iemand een rood uniform zenden, in de aanh. in onduidelijke figuurlijke toepassing (doden?). ‖ Al ghinck ick mijn beroomen // dier vp ghinck micken, dat ick haer (t.w. ‘douwe schutterije’) wel wilde een roo pluer toe schicken, wie dorster tegens bicken // naemen sijt niet int goede? Sij wisten wel dat ick meenden haer roode bloede, tot haeren onspoede//haer bollen of te duen veegen, S. Stadt 231 [ca. 1535].
Plueren (I), ww. Bijvorm van paluren (zie WNT i.v. Palure, Afl.). Zich feestelijk, in gala kleden. ‖ Doense (t.w. ‘douwe schutterije’) eens wilden plueren bouen alle willecueren // was niet mijn afraeden daer meest geacht? S. Stadt 223 [ca 1535].
Plueren (II), ww. Zie Pluren.
Pluijmmedrager, zn. Uit pluijmme, pluim en dragen met -er. Opschepper? ‖ Waer blijuen nu dese offijcie jagers dese waegebaerders dese pluijmme dragers, Hs. TMB, G, fol. 103^v [2e h. 16e e.?].
Pluymridder (e), zn. Uit pluym en ridder. Vrouwengek; verwijfde kerel, slappeling (harreb. 3, 317b: ‘vleier, pluimstrijker’ berust wel op een vergissing). ‖ Wie soude in den nest by Vrouwen blijven, // Die een edel herte hadde in synen lichame, // Het ware wel een Pluymridder onbequame, Die den spinrock voerde in synen arm, H.d.Am. R 6 [m. 16e e.]; Ghy zijt een Pluymriddere, Een Gordijnwachter, een vervaert Hansse, ald. S 3^v; Zuldy uwe couragieuse zede Worpen om een Vrouwe te quiste... en v zelven beschamen Een Pluymriddere te heeten by namen, ald. T 2^v.
Pluijsteringhe, zn. Van pluijsteren, plunderen (zie WNT i.v. Pluisteren (I)? Kleren, plunje (volgens Stoett, Drie Kluchten 193 een bepaalde - zij het enigszins vreemde - toepassing van de bet. plundering; wellicht liever - naar Bargoense woordvorming - op te vatten als ‘wat pluistert’ = pluist? ‖ Sl.: Tis al verscheurt rock en caproen. Sch.: Wij en hebben gheen pluijsteringhe. Sl.: Coussen noch schoen, Schuyfman 12 [vóór 1504].
Plumenberch, zn. Uit plume en berch. Bed? (Vg. Pluymridder). ‖ Als ghy op plumenberch aenueert die reijse, St 1, 139 [vóór 1524].
Pluren? Plueren, ww. Zie MNW i.v. Pluderen. Tegenpruttelen? ‖ (Nijt tot Adam na de val) Tes verloren veel gemaut Ocht gepluert, Eerste Bl. 495 [ca 1440?].
Plusynghe, zn. Van plusen (zie WNT i.v. Pluizen (I).
[pagina 325]
Iets van weinig waarde, kleinigheid. ‖ Soudge zien vp een cleen plusynghe Of onder goe mannen als een vreck poenken leuen? everaert 112 [1513].
Plussen, ww. Zie WNT i.v. Plussen (I). Klutsen. ‖ Een eijsdoorken ick plusten / om wat supens te maken, Saul en David 294 [2e h. 16e e.].
Plutonich, bn. Van Pluto. Plutonighe speloncke, de andere wereld, het graf. ‖ Mars bataillen menich bloeder sweerdich Doen ter Plutonigher speloncken dalen, cast., Pyr. B vij [ca 1530].
Poel, zn. In die poel vletten, zie Vletten.
Poelen (I), ww. Van poel, (open) water? Uitsl. aangetroffen in pitten (= putten) en poelen en in de afl. verpoelen, drinkende verteren, er door brengen (zie Verpoelen). Pitten en poelen, drinken? ‖ A.: Nu laet ons vrolijck zijn pitten en poelen, Maer waer stellen wijt aen? L.: Tot Adriaen Roelen, Daer is goed bier en liefelijck om sitten, Alit en Lijsbith 42 [eind 16e e.?] (Meijling's verklaring bl. 246-247 berust op een tweevoudige vergissing).
Poelen (II), ww. Zie WNT i.v. Poelen (I). Pissen. ‖ Pis, kindeken pis / pis / ic dan creyiere, Wanneer dat cacken wille / oft poelen, Leuv. Bijdr. 4, 320 [beg. 16e e.].
Poeselen, ww. Van poesen (zie MNW i.v. Poesen, WNT i.v. Poezen). Kussen. ‖ Nv poeselt wat, lief, soe moechdij verhoghen // bet, Christenk. 1251 [ca 1540].
Poetelijck, bw. Van poëte. Dichterlijk. ‖ H.d.Am. I 7^v, M 6 [m. 16e e.]; Antw. Sp. o iij^v [1561]; houwaert, Lusth. (titel) [1583]. Opm. Als bn. (vg. Voc. Cop.: poeteleke, comedicus) o.a. cast., C. v. R. 33 [1548], Antw. Sp. Q iiij [1561] en nog bij vondel en huygens en als archaisme bij l. mulder, aang. in WNT i.v. Poëet, Afl. - Zie ook bij Punt.
Poëtijckelijck, bn. Van poetijck(e) (zie WNT i.v. Poëtiek). Punt poëtijckelijck, hetz. als poëtelijck punt, zie bij Punt. ‖ Antw. Sp. Pp ij [1561].
Poëtijtsch, bn. Corrupt voor poëtijcsch (van poëtijck(e), poëtiek)? Dichterlijk. ‖ Wat bedudet dit poëtijtsch vercieren, Antw. Sp. Kk i [1561].
Poetist, zn. Van poëte. Dichter. ‖ Mercurialisten / en Poetisten, Antw. Sp. Zz iiij [1561].
Poghen, pooghen, ww. Zie MNW en WNT i.v. Pogen. Hem poghen (van), a. zich verwijderen (van). ‖ Ridder, wilt u pooghen, Of wonderlicke dijnghen saudt ghij Verwachten, Jooris 109 [eind 15e e.]; Als lief hem vroech van lieue moet poghen, niet wetende tversamen van hem been, Doesb. 26 [vóór 1528]; - b. Zich verre houden, vrijhouden (van). ‖ Wilt u van hovardien poghen, Elckerlijc 888 [ca 1490?].
Poykin, zn. Van poy (zie WNT i.v. Pooi (II). Dronk. ‖ Ic schoyde een schoykin Naer taverne om poyen een poykin, cast., Pyr. C vj^v [ca 1530].
Pointrature, zn. Zie MNW i.v. Poentraiture, WNT i.v. Pointrature. Eig. schilderij, in de aanhh. verschijning, gedaante. ‖ Die man verblyende in synder weerdinnen en sy des ghelycks in syn pointrature, St 1, 170 [vóór 1524]; Veel lieuer soe waer ic doot dan leuende... synde verdreuen van [u] pointrature, ald. 2, 122.
Pointraturen, ww. Van pointrature (zie ald.). Beschilderen, in de aanh. borduren? ‖ Sij (t.w. Versche Memorie) was schoon geciert reyn wt gelesen Mit een laken dat gepeys heeft gepointratuert Van veel wonders hier voertijts gebuert, Camp v.d. Doot 1143 [1493].
Polen, ww. Zie WNT i.v. Polen (III). Doorvorsen? ‖ Wat willen die noyt en ghijnghen ter scholen Schriften polen, Gentse Sp. 310 [1539].
Polosye? Poloysne? zn. Corrupt voor police, polis? ? ‖ Vercoopers van lyftochten, elck in synen staet, bederven goey polosyen (in de aant. polosynen) om eygen baet, Bruyne 1, 66 [2e h. 16e e.].
Polverduijc, zn. Zie WNT i.v. Pulverduik. ‘Mengsel van witte suiker en kaneel’. ‖ Crijcht amandelkens sucade targije eijkens lombaerts mit poluerduijc ouersaijt, St 2, 147 [vóór 1524].
Pomposich, pompuesich, bn., bw. Van pompoos. 1) Prachtlievend, praalziek. ‖ Ansiet hem sitten houeerdich pompuesich Wiens wesen orghylieusich / es voor Godt stynckende, everaert 69 [1511]. 2) Overdadig? ‖ U leckere maeltijen, u pomposighe bancketten, Meest Al 128 [1559] (zie ook Roerende v. Meest Al 68 [ca 1564?]).
Pondeloos, bn. Van pont. Zonder waarde of gewicht, ijdel? ‖ Smenschen gheest en mach niet sijn
[pagina 326]
sondeloos sijn wercken pondeloos // maeck ick (t.w. de duivel) grondeloos, Smenschen gheest 104 [ca 1560?].
Ponderen, ww. Ontleend aan ofr., fr. ponderer? Zie ook WNT i.v. Ponderen (I). Wegen, afwegen (vg. kil.: pondelen/ponderen. vetus. Ponderare, trutinare, pendere)? ‖ Alphonsus / Hippocras by wien wordt ontbonden Konstelijck ponderende te ponden / elck groot en smal, Rott. Sp. O vij [1561].
Pondtgravere, zn. Uit pondt en graven met -ere. Die zijn (éne) ‘pond’ (= talent) begraaft (Matth. 25, 25; vg. pondtbegraver bij coornhert 1, 247 d). ‖ Den pondt grauere / bracht ghy (t.w. Tvleesch) inden noot, Haagsp. e iij^v [1561].
Ponsen, ww. Zie WNT i.v. Ponsen (III). Schenken (eig. ‘geschenken zenden op S. Pontiaan’)? ‖ Noit minnaer reynder liefde en ponste, St 1, 79 [vóór 1524].
Pooghen, ww. Zie Poghen.
Poolen, ww. Oorspr.? Uitsl. bekend uit Limburgse teksten. Spotten? ‖ L.: Gaet hy (t.w. Trudo) dan schoolen? B.: Ja hy, byder doot! L.: Dats my ghestoolen. B.: Ten bayt gheen poolen, Trudo 596 [ca 1550]; L.: Ick naem hem liver dleven, B.: Soo waer hy verdreven. L.: Wilter nyet met poolen! ald. 1703; Vrij zonder poolen, Trauwe 1050 [1595?].
Pooren, ww. Zie WNT i.v. Poren. A. Bedr. - Nopen, aansporen. ‖ U reyn manieren mij daer toe pooren, a. bijns, N.Ref. 131, c, 18 [1e kw. 16e e.]. B. Wederk. - Streven, zich zetten, zich inspannen (vg. schuerm., Bijv.: poren naar iets, moeite doen het te krijgen). ‖ Tot haerder laudatien wil ic mij pooren, a. bijns, N. Ref. 84, e, 18 [1e kw. 16e e.].
Poortgat, zn. Uit poort en gat. 1) Poort? ‖ Ghy iaechtse meest doer tpoort // gat werlt / om dat ghy hoverdich sijt en pompoes (versta: werpt ze uit en v.v. stort hen in ellende?), Smenschen gheest 613 [ca 1560?]. 2) Aarsgat. ‖ Christenk. 1963 [ca 1540]; Ontr. Rentm. 986 [1588?].
Poortmispel, zn. Uit poort en mispel. Zeker soort mispel. ‖ Al syn wy (t.w. de kleine mannetjes) gehert / als poortmispels schoone, St 1, 211 [vóór 1524].
Pordeix, zn. Identiek of verwant met bordes, zoom of boordsel (bij v. mander, Grondt d. Schilderc. 10, 21, aang. in WNT i.v. Bordes)? Voor de vorm zou men dan kunnen vergelijken borddecks bij kil. en bordecxkin bij cast., Pyr. C vij voor bordes. Indien bovenstaand vermoeden juist mocht zijn (men vatte ghegort in de aanh. dan op als ‘voorzien van’, vg. voor die veralgemening v. bet. ook Ghegort) boord, boordsel. Zo niet dan zal men aan een soort gordel of zwaard moeten denken. ‖ Elckerlijc commende als een coopman an hebbende een keerle met eenen pordeix ghegort, everaert 442, toneelaanw. [1e h. 16e e.].
Poretten, ww. Van poret(te) (zie WNT i.v. Poret (I). Drukte, omslag maken; plichtsplegingen hebben. ‖ Jc en bem gheen jabbekin dat naer de bommen tast Of die my thuerwaerts thooghe / jnt poretten mal, everaert 533 [1538?].
Pors, zn. Zie WNT i.v. Pors (VI). ‘Verkooporganisatie der Haarlemse lakenreders’. ‖ Parsmeesters en sijn niet wel te betrouwen // nu, die met der porsen gelt haer eijgen coopmanschap verstijven, Brouwersg. 368 [ca 1560].
Portant(e), zn. Zie WNT i.v. Portant. Ondersteuning? ‖ Men vinter, diet met Luters leeren houwen, Om datse gaven en portanten wachten, a. bijns 173 [1548].
Possessie, zn. Zie WNT i.v. Ambt, bediening. ‖ Hoe den voornoemden inquisituer beclaechde zijnen val ende zijn tijrannighe ende ghierighe possessie, vaernewijck, Ber.T. 1, 276 [ca 1568].
Possible, bn. Ontleend aan ofr., fr. possible. Mogelijk. ‖ Ist wel possible dat wy drie berghen, de groot en swaer // syn stellen up malcanderen? Charon 217 [1551].
Post, zn. Zie WNT i.v. Post (VII). Man. ‖ Komt tot de ghenade / als een vrymoedich post, Rott. Sp. L vj [1561].
Postponeren, ww. Ontleend aan lat. postponere. Achterwege laten? ‖ Alle faueuren hebben wy ghepostponeerd snel, Ende adpeel ghereserueerd, wel, cast., C. v. R. 104 [1548].
Potatie, zn. Ontleend aan lat. potatio. Het drinken. ‖ Nouellius... Dranck altoos drie coppen vut: van welcker potatien Hy Tricongius hiet, cast., C. v. R. 186 [1548].
Potbroon, ww. Uit pot en broon, brouwen? (Vg. zo = zou, zoon = zouwen, zouden in cast., C. v. R. pass.). De pot koken? ‖ Dese sullen alle messe hooren van op haer bedde Ende Reinhuut
[pagina 327]
dienen, van berooider saussen, Als zy metten hielen loopen duer haer caussen, Ende moeten thuus potbroon het werdt hem sienst, cast., C. v. R. 244 [1548].
Potent, bn. Ontleend aan een verbogen vorm van lat. potens. - Het nnl. potent (dat in de wdbb. ontbr.) zal een jongere Rückbildung zijn uit potentie, in de zin van ‘sexueel vermogen’. Machtig. ‖ Den meinsche maeckte hy (t.w. God) bouen al potent, cast., C. v. R. 98 [1548]; Als ick verheven worde, als coninck potent vander aerden, soo sal ick als syn gesparich, Bruyne 1, 147 [2e h. 16e e.].
Potente, zn. Zie WNT i.v. 1) Galg. ‖ De Vrindachmaerct, alwaer een leere stont gherecht an de dobbel potente, vaernewijck, Ber. T. 2, 202 [ca 1568] (zie ook ald. 1, 199, 228; 2, 185). 2) Haak (in de vorm van een galg). ‖ Zij staken naer eenen looden rijnck, die an een potentkin hijnck an den muer, vaernewijck, Ber. T. 2, 84 [ca 1568].
Potentie, zn. Zie WNT i.v. Macht, vermogen, kracht. ‖ Dat wy binden, ontbinden is van sulcker potentie Al oft den vinger Godts selve hadde gebonden, Prochiaen 1172 [ca 1540] (zie ook ald. 1555).
Potestaten, zn. mv. Zie MNW i.v. Potestaet, WNT i.v. Potestaat. Derde koor van de tweede hierarchie der engelen (na de 16e eeuw Machten genoemd). ‖ Leuv. Bijdr. 4, 315 [beg. 16e e.]; cast., C. v. R. 217 [1548].
Potie, zn. Ontleend aan lat. potio. Hoeveelheid drank voor één keer; portie? ‖ Een vierendeel vaetkin was rechts zijn potie: Noch keeck hy (t.w. Sencte Reinhuut) omme naer eens anders deel, cast., C. v. R. 243 [1548].
Potspinneghe, zn. Uit pot (in een onduidelijke bet.) en spinneghe (van spinnen). Blijkens het verband in de aanhh. naar het schijnt een benaming voor bedelares; vg. Ghaernepotspinneghe. ‖ Makelghen / potspinneghen ende cantknaghers, de roovere 404 [3e kw. 15e e.]; Een leelke potspinnighe... met eenen spinrocke, Spelende vaste: docke docke, Verl. Z. I, 1207 [1583] (n.b. de vrouw heet Aermoe).
Pottagebroer, zn. Uit pottage, potage en broer. Kloosterling die een nederige functie vervult (voor het eten zorgt, opdient?), of - met pottagie in veralgemeende (denigrerende) bet. - die niet veel betekent? ‖ Hoe slecht een pottage Broer / hy waer lieuer Proost Abt en Prelaet / om gheeert te zijn / laest en eerst, Zeven Sp. Bermh. H v [1591].
Pourmeneringhe, zn. Rechtstreeks of via *pourmeneren van ofr. pourmener, pormener. Wandeling, gang. ‖ Och hoe gheneuchlijck waert te aenschouwen die minnelijcke pourmeneringhe van d'amoreuse gelieven, houwaert, Sommare beschrijuinghe vande triumphelijcke Incomst van den Aerts-hertoge Matthias etc. 102 [1579].
Poverioiaert, zn. Van poverioie. Armoedzaaier. ‖ Een crimpaert met enen gescuerden claddaert Wou ten besten spreken met een arm pouerioiaert, Doesb. 247 [vóór 1528].
Poverjoije, zn. Uit pover en joije, vreugde. Misère. ‖ Als ick (t.w. Corte Weelde) wech gae, dan compt beel berouw daer En poverjoije / die comptse drucken, Well. Mensch 747 [2e kw. 16e e.] (Zie ook ald. 964).
Prachel, zn. Zie WNT i.v. Dwangmiddel (Erné), stuk, deel, voordeel? (WNT i.v.). ‖ Mergengelt- en thiende penninckgaerders wilt niet versuijmen, die menighen prachel vinnen tot haerder verstijven en deurt innemen en uijtgeven besmetten haer duijmen, Brouwersg. 315 [ca 1560].
Prachhen, ww. Zie WNT i.v. Prachen. Weeklagen, jammeren. ‖ Hach, hach, hach, hay, ick moet belachhen dusdanich prachhen, Hs.TMB, D 2, fol. 764-5 [2e h. 16e e.?]. Opm. Vg. Beprachen.
Prachtelijck, bn. Zie WNT i.v. Prachtelijk. Heerlijk? ‖ Deur krachte des gheests / sy onbevreest Hebben verkondicht Godts glorie prachtelijck, Rott. Sp. O iiij [1561].
Pracktiseringe, zn. Van pracktiseren. Slimheid. ‖ Het sijn nu aerdiger dieven dant in voorleen jaeren // waeren, ten hiet even wel niet langer so, maer pracktiseringe, Brouwersg. 376 [ca 1560].
Practijckelijcheyt, zn. Van practijckelijc. Narigheid, ellende? Afschuwelijkheid? ‖ Myds dat lijden met sijnder practijckelycheyt mij tonder hielt / soe bleef versijkelijcheyt yn mijn versamen yc sach droefheyt / en was in droefheyts tranen, de roovere 354 [3e kw. 15e e.].
Practijckelijck, bn., bw. Zie WNT i.v. Praktijkelijk. 1) Listig, sluw, gemeen, doortrapt. ‖
[pagina 328]
a. bijns, N.Ref. 90, c, 7 [1e kw. 16e e.], 148, e, 2 [1525] (hic? of afschuwelijk, vreselijk?); Drie Sotten, prol. 41 [1e kw. 16e e.]; Antw. Sp. Fff ij^v [1561]; Rott. Sp. K ij^v [1561]; Bruyne 2, 58 [1583]. 2) Afschuwelijk, vreselijk? ‖ (Godt) Plaghende de Egyptenaers pracktijckelijck Met vorsschen, Rott. Sp. R ij [1561].
Practijckenisse, zn. Van practijcken of practijcke. Listigheid, sluwheid? ‖ (Jupiter) heeft Alcumena met synder practijckenisse Verkocht t'haerder versijckenisse, H.d. Am. Q 6^v [m. 16e e.].
Practijcker, zn. Van practijcken of practijcke. Knoeier, bedrieger. ‖ Tsint dat practijckers practiseerden... Tsint wast quaet inde werelt wesen, de roovere 322 [3e kw. 15e e.]; Dees twee corendieven, Sullen tcoren ophouden... Nae haer believen als loose practijkers, Tcooren 44 [1565] (zie ook ald. 786).
Practijcksch, bn. Van practijck. Vernuftig. ‖ Hoe dat 't water wt de Rijpel soude comen ghesteken, Nae Bruessel, deur nieuwen practijckschen keere, gijsbrecht merx, in v. Vloten, Geschiedz. 1, 251 [1561].
Practiseerder, zn. Van practiseren. Iemand die verstand van zaken heeft, knap en handig iets uitdenkt (vg. Voc. Cop. Practizeerdere, practicus), in de aanhaling in ongunstige zin, en dan gelijk te stellen aan praktizijn (in eigenlijke of veralgemeende bet.)? ‖ Hoe subtijlen Griec / hoe cloeck van verstant. Hoe doortoghen Klerck / hoe losen Courtisaen / Hoe schalcke Practiseerders van nauwen list, Jan Splinters Testament, in Veeld. Gen. D. 200 [vóór 1584].
Practiseren, practizeren, ww. Zie MNW i.v., WNT i.v. Praktizeeren. 1) Knoeien, bedriegen. ‖ Tsint dat practijckers practiseerden... Tsint wast quaet inde werelt wesen, de roovere 322 [3e kw. 15e e.]; Ic heete Practyke / die practiseren kan, Nyeuvont 33 [ca 1500]; Noch connen dees vleijshouwers aerdich practiseeren, Brouwersg. 405 [ca 1560]. 2) Practizeren nae, streven naar? ‖ (E. tot W.:) Practizeert nae hoocheijt, Well. Mensch 664 [2e kw. 16e e.].
Pradde, zn. Zie WNT i.v. List, toeleg. ‖ Een aardige pradde wort van ons bedreven, B.d. Scr. 10 [1539]; (De padde) Zoude dies (t.w. omdat de vos haar zangkunst had geprezen) beghinnen zijnghen (dit was de pradde), de dene, Feb. 143 [1567].
Pradder(e), zn. Zie WNT i.v. Hopeloze minnaar (eig. ‘janker’? Vg Venusjanker). ‖ 't Iancken 'tkrijten, 't ontdancken tverwijten der minnen Wort ghebrast kort ghetast gefast om tdruckich foreest, Dus mach elck praddere wel zijn bevreest, H.d.Am. T 8 [m. 16e e.]; Ick (t.w. Meer twyfelen / doe dese pradders op staen by nachte, Mits wanhopen die den zin doet treuren, ald. V 4.
Praecept, zn. Ontleend aan ofr. precept, lat. praeceptum. Voorschrift, regel. ‖ Een praecept moet d'eens en d'anders beleeden scheeden (t.w. van rederijkers en ‘orateurs’), cast., C. v. R. 12 [1548].
Praeëminentie, zn. Zie Preëminentie.
Praeiudiceren, ww. Zie WNT i.v. Prejudiceeren. Te kort doen, (iemand) de (hem) toekomende eer onthouden. ‖ (Ik wil) niemend praeiudiceren, Goede auders moet ick obtempereren, Ende alle artisten, cast., C. v. R. 250 [1548].
Praes, zn. Van prasen (zie ald.). Praat, geklets. ‖ Leuv. Bijdr. 4, 223 [beg. 16e e.]; St 1, 142 [vóór 1524]; Gentse Sp. 175 [1539].
Praesen, ww. Zie Prasen.
Prasen, praesen, ww. Zie WNT i.v. Prazen. A. Onz. - 1) Bazelen. ‖ Hoe mocht ic mijn dage oeyt soo zeer rasen, Dat ic mij door tprasen liet verdwasen! a. bijns, N.Ref. 113, b, 2 [1e kw. 16e e.]; Ghy blyft staen praesende Ghy maect ons raesende, everaert 226 [1528?] (zie ook ald. 411 [1530]); Die geleerde veel praesen dat sij niet en weten, Well. Mensch 827 [2e kw. 16e e.]; De tonghe praest al prasende, Zonder verstandenisse, beghinssele oft inssele, H.d.Am. K 8 [m. 16e e.] (zie ook ald. Cc 1^v); L.: Wat batet ghepraest? B.: Sy sal verwinnen tkint, Trudo 811 [ca 1550] (hic?); Dat volck sal rasen. Hun clappen, hun prasen en nempt doch gheen inde, ald. 3103; (Ick) come besien, door alsulck prasen Weer dat ghi, oft dat si lieden rasen, ghistele, Ter. Andr. 50 [1555]. Opm. Ook in Hist. v. Corn. Adr. 1, 312 [eind 16e e.], aang. in WNT i.v. Prazen, sub bet. I, 1. 2) Kijven, razen. ‖ Keeren! swijght, sprack tsusterken, laet staen u prasen, a. bijns, N.Ref. 173, b, 8 [1525] (hic?); Gheen ghebrec En heift men hu praesen /
[pagina 329]
te deser spacie, everaert 423 [1530?]; Tis cleyn wonder dat die vrouwen grollen en prasen, Als de mans met ander vrouwen verkeeren, houwaert, Lusth. 4, 636 [1582-'83]. - Prasen tegen, te keer gaan, zich verzetten tegen. ‖ Ofter eenen ware, die hier teghen praesde Ghelijc Porphirius teghen die Euangelien dede, vaernewijck, Vl. Audtvr. 103 [1562]; Sy willens niet vercoopen... Al waer dat iemant daerteghen waer prasende, Br. Willeken 573 [1565?]. 3) Mompelen, prevelen (vg. kil.: Prasen. Murmurare, murmillare). ‖ Si sullen met geveysder devocien niet prasen, Dal s. Wederk. 599 [eind 15e e.?]; Ey / arme dwase! Wat sta ick en prase? cast., Pyr. C iiij^v [ca 1530] (hic?); Och wat sta ick en prase, ghistele, Ter. Andr. 12 [1555] (hic.?); Dan liep ick weder zitten binnen tsmondts al prasen, houwaert, Lusth. 2, 68 [1582-'83]; Och! och! wat mach ick dus lang staen praesen, Bel.v.Sam. 335 [eind 16e e.?] (hic? of - als in de aanhh. uit De Castelein en Van Ghistele - bazelen?). B. Bedr. Spreken, zeggen; - a) in gunstige zin. ‖ Noch heefthi meer vreemtheyts vaet wat ic prase, St 1, 149 [vóór 1524]; Wat batet mij, dat ic dichte, scrijve oft prase, Mijn lief die achtet al voor vijsvase, a. bijns, N.Ref. 213, c, 1 [1526]; Eedel Rhetorijcke, de schande ic beweene, Dat zelc zoe ghemeene u alomme prasen (versta: gemeenmaken, mededelen, verkondigen), ald. 283 [1528]; - b) in ongunstige zin. ‖ Ic en weet niet wat ghi praest, ic ga mijnder straten, ghistele, Ter. Andr. 72 [1555] (zie ook ald. 103); Ghelooft ghi dat hi praest, ghistele, Eunuch. 64 [1555]; Tis verloren arbeyt wat ghy al veel praest, Antw. Sp. k ij [1561]; Hy heeft doen noch al veel meere ghepraest, houwaert, Lusth. 1, 480 [1582-'83]; Als ghy (t.w. calumnia) van iemant quaet praest, houwaert, Gen. Loop 177 [ca 1590].
Prasinghe, zn. Van prasen. Gewauwel, geleuter, beuzelpraat. ‖ Si sal hier achterdencken crighen, duchte ick, Doer die prasinghe, die si daer staet en hoort, Mar.v.N. 819 [ca 1500]; Ooren die zyt der zielen bevlecsele, Bevlecsele, mids thooren nae ydel prasinghe, Leuv. Bijdr. 4, 305 [beg. 16e e.].
Pratstoel, zn. Uit pratten (zie MNW i.v., WNT i.v. Pratten (I) en stoel. In sijnen pratstoel sitten, razend, woedend zijn. ‖ Ick Peer Dulcop / sidt hier oock in mijnen pratstoel Mids dat mijn wijf / my heden een sermoon wou doen, Haagsp. d vj [1561]. Wt den (of sijnen) pratstoel springhen, zijn woede, boosheid laten varen. ‖ Peer Dulcop lief / wilt wt uwen pratstoel springhen, ald. d vij; Ick spring oock wt den pratstoel / tis ghenoech ghemockt, ald.
Precagie, zn. Van preken of van preek met het fr. suffix -agie met pejoratieve bet. (zie daarvoor S. de Grave, Fr. Woorden bl. 339). Preek, in ongunstige zin. ‖ Ick behoeff in myn sot hoot bat een goet suypen Dan dees precagie, Ontr. Rentm. 249 [1588?] (zie ook ald. 772).
Precederen, ww. Ontleend aan ofr., fr. preceder. Te boven gaan, overtreffen. ‖ Mijne hoecheyt (t.w. van Aventuere) cupido macht precedeert, Drie bl. danssen 44 [1482].
Precieuselijck, precioeselijck, bn. Van precieus. Kostbaar, dierbaar, edel. ‖ Precieuselijckste Priesterlijck Prieel (tot Maria), de roovere 192 [3e kw. 15e e.]; (Christus) verwan tvleesch victorioeselyck met syn bluet dierbaer en precioeselyck, Smenschen gheest 783 [ca 1560].
Precieusheyt, zn. Van precieus. Fierheid? ‖ Princesse van minnen, dyn amoreusheyt is een ioieusheyt daert therte in vaten mach precieusheyt sonder Ialoursheyt groot oft cleene, Doesb. 48 [vóór 1528].
Precioeselijck, zie Precieuselijck.
Predestinatie, zn. Zie WNT i.v. In de aanh. naar het schijnt bestemming: dopperste predestinatie, de hoogste bestemming, versta de eeuwige gelukzaligheid? ‖ Onser alder meester die ons can leeren Deur zijn ghenade en alle deucht vermeeren Om te comen tot dopperste predestinatie, Veel schoone Christ. en Schriftuerl. Refereynen L 1 [ed. 1592]. Opm. Vermoedelijk ondoordacht gebruikt is het woord in Rott. Sp. P v^v [1561]: ‘Wilt met predestinatie / aenhoren dees quest molestatie / Die my met hert en zin quellijck aenvaten’, waar het verband een bet. ‘aandacht’ verlangt.
Preëminentie, praeëminentie, zn. Zie WNT i.v. 1) Voortreffelijkheid. ‖ Mijn scieten (t.w. van de Dood) luttel differere Om
[pagina 330]
scoenheyt noch preeminencie, Drie bl. danssen 70 [1482]; Dat meesters, duer haer praeeminentie Ghebruucken mueghen poëtijcke licentie, cast., C. v. R. 57 [1548] (hic?); Al en es eloquentie, des rijckdoms inuentie, Noch preëminentie, my niet ouerladigh, ald. 180. 2) Zelfverheffing, hovaardij? ‖ Doet wt dat cleedt van innocencyen En anvaerdt dat cleedt van preëminencyen; Maect u zelven groot, Gentse Sp. 205 [1539].
Preficx, bw. Ontleend aan ofr., fr. prefix. Vooraf bepaald, vastgesteld. ‖ Na dien de doot tleuen moet gheleeden Ende gheen vre ons ghestelt sij preficx Soe moeten wel leuen om tsteruen aldicx, Drie bl. danssen 101 [1482].
Prefigureren, ww. Zie MNW i.v., WNT i.v. Praefigureeren. Zinnebeeldig aankondigen, ‘voorafschaduwen’ (vg. Voc. Cop.: prefigureren, prefigurare); in ruimere zin ook voorspellen. ‖ Twelck (t.w. het voorteken) prefigureerde een deerlick vermaen, cast., Bal. A 5 [1521]; 'Tgheen dat die dinghen prefigureerden Daer achten sy (t.w. de Joden) niet op, Rott. Sp. S v^v [1561]; Hier gaet hy (t.w. Christus door de voetwassing) den synen prefigureren Hoe hy lieffelijck deur syn bloet af wasschen zal De zonden, ald. S viij^v Die kinderen... streden stranghelic jeghen melcanderen.. als oft zij ooc hadden willen prefigureren, dat den jeghenwoordighen troublen tijt zonder oorloghe oft strijt niet henden en zoude, vaernewijck, Ber. T. 1, 257 [ca 1568]. Opm. Als archaïsme nog bij huizinga, Herfsttij³ 294, aang. in WNT i.v. Praefigureeren.
Prefract, bw. Ontleend aan lat. praefractus. Halsstarrig, eigenzinnig. ‖ Alst soo verre coemt / dat elck zijn verstant Wilt seer ignorant // en prefract misbruycken Als een verdeylt lichaem / moet elck dan duycken En dooghen luycken // van vreeselijcken ancxste, Antw. Sp. H i^v [1561].
Preijsen, ww. Zie WNT i.v. Preisen en Prijzen (III). (De buit) delen? ‖ Ick sal daer binnen verseijsen En, vind ick ijet, wij sullen tsamen preijsen, Schuyfman 75 [vóór 1504].
Prelaetheyt, zn. Van prelaet. Aanmatiging, trots, hovaardij. ‖ M.: Ick bin / hier in alle versmaetheyt... V.: Dat is voor die hoovaerdige prelaetheyt die ghij pleecht te toonen, Roerende v. Meest Al 575 [ca 1564].
Prelatich, bn. Van prelaet. Voornaam. ‖ Sy (t.w. de zonde) maeckt haer dienaers rijck en statich,.. Dat zijn altijt mannen van wesen prelatich, Rott. Sp. K vij^v [1561]; Een man propys, bequaem en staetich, Lofwaerdich in als, oock heel prelatich, Minnevaer 214 [1583].
Premisse, zn. Zie WNT i.v. Praemisse. Wat voorafgaat. ‖ Als een hende zijn premissen ansiet, Dan sal een rethorike altoos wel af gaen, cast., C. v. R. 114 [1548].
Premitie, zn. Ontleend aan ofr. premetie hoogste plaats of eersteling(en) ‘prémices’? Of van ofr. prémir, belonen? ? ‖ Heylicht den Priesteren / weest hem ghehuldich Om v suyueren wilt v premitie gheuen, de roovere 250 [3e kw. 15e e.].
Premmen, ww. Zie WNT i.v. Premmen (I). Aan banden leggen, bedwingen? ‖ Het is een huyt van eenen swarten Peerde: Daermen de boose wijven inne temmet Ende haren quaden zin in premmet, Veeld. Gen. D. 38 [= Moorkensvel, ca 1550?].
Prentelijck, bw. Van prenten of prent. In de aanh. naar het schijnt fig.: diep, onuitwisbaar. ‖ Laten (versta: laat) 't u in 't hert ghedruckt zijn prentelijck, Rott. Sp. O iiij^v [1561].
Prepus, zn. Ontleend aan ofr., fr. prepuce. Voorhuid (vg. spanoghe: Praeputium, pellicula glandem tegens, sloove, sloofken, veur-sloofken, kappeken, oversloof van de manlikheid; veurhuid; besnijdsel; prebus, prepus). ‖ Dese volgen al Joncker prepus vanden broecke, Leenhof 611 [na 1531].
Present, zn. Zie MNW i.v., le art., WNT i.v. Present (I). Klein toneelspel (oorspr. tafelspel dienend als inleiding voor de aanbieding van een geschenk). ‖ Een present van Godt loondt, enz., titel v.e. spel v. Frans Fraet († 1558); Een present van Jonste, vrientschap en trouwe, enz., idem van J.J. Cassyere [1559]; - zie voorts Prochiaen 17 [ca. 1540]; vaernewijck, Ber.T. 2, 73 [ca 1568]; Vad. Mus. 3, 110 [1614].
Presentatie, zn. Zie MNW en WNT. 1) Vertoning. ‖ Goede jonste... hadde noch wel vonden ons presentatie, Man en
[pagina 331]
wijf 217 [eind 15e e.?]; Mij dunckt ons presentatije, Dije wij voor hebben, is al een slecht sermoen, Meester Hoon 49 [ca 1600?]. 2) Aanbieding van het blazoen (bij gelegenheid van een landjuweel) en v.v. ook verklarende toespraak bij die aanbieding. ‖ Wy Goubloemkens ons eendrachtelijck verleghen Tuwaerts met een minlijcke presentatie, Antw. Sp. N iij [1561] (zie ook Haagsp. b iij en Versl. Kon. Vl. Ac. 1938, bl. 147 e.v.). 3) Geschenk. ‖ Natuerlicxste // Ontfaermichste // Presentatie (tot Maria), de roovere 205 [3e kw. 15e e.]; Wat presentacie Soude hem best dienen, everaert 379 [1512] (zie ook ald. 381, 382 [1512] en 484 [1e h. 16e e.]; Myn hertelijck zuchten, myn swaer verstranghen, Ontfanght in minnelijcker presentatien, H.d.Am. X 4^v [m. 16e e.] (hic?); Hij presenteerde hemlien drij presentacien, vaernewijck, Ber. T. 2, 20 [ca 1568].
Presentelic, bw. Van present. Nu, op dit ogenblik, of wel: hier, op deze plaats (de laatste bet. is doorgaans minder van toepassing). ‖ Gentse Sp. 153 [1539]; cast., C. v. R. 32, 100 [1548]; H.d.Am. G 2^v, Bb 3 [m. 16e e.]; Rott. Sp. P iij, R vij^v [1561]; H. Sacr. 91, 515 [1571]; Crijsman 329, 335 [eind 16e e.?].
Presentich, bw. Van present. Nu, op dit ogenblik. ‖ Wy moeten alle saken / ten besten presentich vouden, everaert 261 [1530] (zie ook ald. 310 [1529]).
Presevereren, ww. Corrupt voor verkeren? Veranderen. ‖ Mijnen druck meugdij, schoon lief, verkerven En mijn droefheyt in vreucht presevereren (× verneren), Rederijkersged*. 47, 1 [m. 16e e.?].
Presomptie, zn. Zie Presumptie.
Prest(e), zn. Zie MNW i.v. Uit ‘(geld)lening’ heeft zich blijkbaar de bet. ‘geld(som)’ ontwikkeld en v.v. mogelijk ook die van een ‘(weggeborgen) hoeveelheid’, zoals nog in het zuidnl. (zie WNT i.v. Prest (I). 1) Hoeveelheid, som gelds. ‖ Ons staet doch noch goet te comen een groote preste Zeven Sp. Bermh. O i^v [1591]. 2) Geld. ‖ Hy was al te qualijcken voorsien van preste, crul, Heynken 2 [ca 1540?].
Presumaet, bn. Van presumeren met -aet (naar anal. van desolaet, zoals o.a. ook simulaet). Laatdunkend, trots. ‖ Beroemende presumaet Van haer deuchdelijke daet, B.d. Scr. 6 [1539].
Presumcie, zn. Zie Presumptie.
Presumeren, ww. Zie WNT i.v. A. Bedr. - 1) Beweren, staande houden. ‖ Wildy dan segghen / oft presumeren Dat ick teghen v mandaet hebbe ghedaen, ghistele, Ant. 29 [1555]. 2) Zich laten voorstaan, prat gaan, zich verhovaardigen op? ‖ Al maect u tgheloove ghesticht, ghevromdt Duer alle haer affeccyen vueren ghenomt, Nochtans, by Lucas notabel calculeren, En muegdy dit gheensins presumeren, Gentse Sp. 259 [1539]. B. Onz. Overmoedig, roekeloos zijn? ‖ Betroudi [te] seer op god soe presumierdi, St 2, 125 [vóór 1524] (= Doesb. 215).
Presumptie, presumcie, presomptie, zn. Zie WNT i.v. Presumptie. Zelfingenomenheid, laatdunkendheid, verwaandheid (vg. kil. 855: Presumptie... Arrogantia, insolentia, audacia, temeritas). ‖ Gentse Sp. 266, 271 [1539]; Bruyne 3, 109 [1556]; Heymelic Lijden 218 [1557]; Rott. Sp. P i^v [1561].
Presumptueus, bn. Ontleend aan ofr. presumptueux. De vorm presumtsieus in de 2e aanh. is wellicht corrupt; zo niet, dan zou men aan afl. v. presum(p)tie kunnen denken met -eus. Laatdunkend, trots, zelfingenomen. ‖ Die sommige hoochmoedich, presumptueus, ende prues als die leeuwe, X. Esels 3, 23 [1530]; T'presumtsieuste geblaet, maect haer opstinaet, B.d.Scr. 6 [1539].
Prickmorseel, zn. Zie Prijckmorseel. 1) Lekker hapje? ‖ De prickmorselen niet dinne, Hs. TMB, G, fol. 133* [eind 16e e.?]. 2) Cunnus? ‖ de dene 356a en b [ca 1560] (zie WNT i.v. Morseel, Samenst.).
Pryeelich, bw. Van pryeel. Als een prieel, t.w. schoon. ‖ Adieu landauwe verciert pryeelich, cast., Pyr. A vj^v [ca 1530].
Prijckelick, bw. Zie Perijckelic.
Prijcken, ww. Zie WNT i.v. Prijken. 1) Aarzelen, talmen, doorgaans in de verb. sonder lang (te) prijcken. ‖ (Die van Mechelen) quamen ooc tHantwerpen sonder langhe prijcken, vaernewijck, Vl. Audtvr. 45 [1562]; E.: Treet ghij nv voor an... H.: Nu sonder lang pryken, Vers. Maelt. 625 [2e h. 16e e.] (zie ook ald. 749: ‘sonder meer prycken’); Wat dunct u van de saeck sonder lanck te prijcken, Const-thoon. Juw. 56 [1607]. 2) Nalaten, achterwege laten? ‖ Ken sal
[pagina 332]
oock niet prijcken u te openbaren Waer goey armoey sal varen, coornhert, Rijckeman 94 [1550].
Pryckere, zn. Van prycken? Zie WNT i.v. Prijk (II). 1) Staartstuk van een vogel (vg. kil.: Priker. Fland.J. prickel, stiete. Vropygium; vg. ook de bo i.v. Prijker). ‖ Ende daer naer speeldet met eennen zwaey Den pryckere van eennen cappoene binnen, de dene, bij de bo [3e kw. 16e e.]. 2) Achterste. ‖ Den pryckere, dachterlet, Leuv. Bijdr. 4, 356 [beg. 16e e.].
Prijckmorseel, zn. Uit prijck of prijcken en morseel. Of prijckmorseel identiek is met prickmorseel (zie ald.) is niet met zekerheid uit te maken. Gaat men uit van prickmorseel in de bet. cunnus, dan zou toepassing van de benaming voor het vrouwelijke genitaal op een man ter hekeling van diens onmannelijkheid even goed denkbaar zijn als opzettelijke (obscene) vervorming van prijck- tot prick- (voorzover dit althans nodig was, aangezien in Vlaamse teksten prijk- en prik- herhaaldelijk door elkaar worden gebruikt). Gaat men daarentegen uit van de prioriteit van prijckmorseel, dan zou het 1e lid de stam kunnen zijn van prijcken, pronken, hetzij oorspronkelijk, hetzij door secundaire associatie. De Bo kent een ww. prijkmarseelen, luieren, kennelijk afgeleid van prijkmarseel (= prijkmorseel), waarvan het 1e lid op prijken, aarzelen, talmen schijnt te wijzen, een bet., die zich mogelijk uit ‘pronken’ heeft ontwikkeld (zie Prijcken, bet. 1). Waarschijnlijker lijkt het mij echter, dat het 1e lid van prijckmorseel identiek is met prijck, stuit-, staartstuk (van een vogel) (zie WNT i.v. Prijk (II) en vg. Pryckere), waaruit zowel de bet. ‘lekker hapje’ als ‘mann. of vrouw. genitaal’ zich gemakkelijk laat verklaren. 1) Lekker hapje; in de aanh. in obscene toepassing. ‖ Adieu slockers van menich lecker pryckmorseel, de dene, Langhen Adieu 158 [1560]. 2) Scheldnaam voor een man; modepop, fat? ‖ (Meer twijfelen, een leelijck Mans-persoon tot Meer hopen, een aerdich net Ionghelinck) Myn nette (t.w. van jalousije) en is zoo niet te bedervene, Lief prijckmorseel, H.d.Am. V i^v [m. 16e e.].
Prije, zn. Zie MNW i.v. Pride, WNT i.v. Prij. Helsche prije, benaming voor de duivel. ‖ a. bijns, N.Ref. 176, a, 19 [1e kw. 16e e.]; Dev. Pr. B. 115, 1, 9; 290, 7, 6 [1539]; Trudo 2458 [ca 1550]. - In dez. bet. venijnege prije, aangetroffen bij a. bijns 2 [1528].
Pryken, ww. Zie Prijcken.
Prijsheyt, zn. Van prijs. Lofwaardigheid? ‖ Gods glorye ende eere Light int ghelooven zijns woordts vul prijsheyt, Gentse Sp. 71 [1539].
Prijsverbeiere, zn. Uit prijs en verbeiere (zie MNW i.v. Verbeider). Die prijs verwacht of begeert (vg. plant.: verbeyder, vertoever, verwachter, un attendant, qui attend une chose affectueusement, expectator). ‖ De meesters nochtans van dwalsche liet Sustineren dit alle elck als prijs verbeiere, cast., C. v. R. 45 [1548].
Prijswerdicheyt, zn. Van prijswerdich. Lofwaardigheid, heerlijkheid. ‖ Sy alle consten mildelijck deelen moet Van haerder soetheyt / vol alder prijswerdicheyt, Antw. Sp. Yy iij [1561].
Prince, prinche, zn. Zie MNW i.v. Prince, WNT i.v. Prins (I). Een aan de Franse cours d'amour der 13e en 14e eeuw ontleende titel voor de voorzitter (later erevoorzitter) van een rederijkerskamer. Zie een aantal plaatsen, voorn. ontleend aan reglementen, in WNT XII, 4210 en bij P. de Keyser, De Prinsen, de Koningen en de Keizers bij de Rederijkers, in Jaarb. v. De Fonteine 1945, bl. 75 e.v.
Princepalich, bn., bw. Zie Principalich.
Princesselic, bn. Van princesse. (Als) van een ‘princes’, in het eerste voorb. als epith. ornans. ‖ Dese princesselike princesse amoreust... heeft als princesse melodieust princesselic regiment mits haerder princesselicheyt excellent, Doesb. 46 [vóór 1528].
Princesselijckheyt, zn. Van princesselijck. Hoedanigheid van ‘prinses’ of als van een ‘prinses’. ‖ Doesb. 46 (= Rederijkersged. 60) [vóór 1528] (zie de aanh. bij Princesselic); Door u princesselijckheyt blust mijn tempeest, ald. 109.
Prinche, zn. Zie Prince.
Princhierich, bn. Van princhier. In de aanh. gebezigd als epith. ornans: heerlijk. ‖ Die propheten / met Dapostelen princhierich hebben haer in desen wyn gedroncken droncken, Present 330 [1559].
Principael, bn. Zie bij Principalich.
Principaet, zn. Ontleend aan lat. principatus.
[pagina 333]
1) Heerschappij (vg. MNW i.v. Principaetscap). ‖ Daer de helsche sathan heeft tprincipaet, Smenschen gheest 662 [ca 1560?]. 2) In het mv.: eerste koor van de tweede hierarchie der engelen (gr. ἀρχαι). ‖ St 1, 251 [vóór 1524]; Gentse Sp. 354 [1539]; crul (?), Een Gracie, in Gulden Passer 1926, 127 [1e h. 16e e.].
Principalich, princepalich, bn., bw. Van principael. 1) Inzonderheid, vooral. ‖ Wel up myn knechten // weest haestelick ten keere... principalich ghylieden die daer hebt affecxtie om met slynghers te werpen, Judich 734 [1577]. 2) Bij uitstek en v.v. uitsluitend, alleen. ‖ Wy zijn duer hope gheworden zaligh, Welcke hope es in Christo principalich, Gentse Sp. 92 [1539]; Wtwendige dingen en maken ons niet salich, Maer de wercken des geests wercken principalich, Prochiaen 2137 [ca 1540]; Up datse wel levende // verstandich zoun wesen, zoo datse inden wech der wysheden principalich mueghen werden zalich, H. Sacr. 145 [1571]; Duer Christum zietmen gheschieden De ghenade / waer uut ghy zalich zyt principalich, Verl. Z. I, 442 [1583]; Het fondament principalich Es tgheloove, ald. 512 (zie ook ald. II, 1164). Opm. I. In dezelfde bet. principale, in Gentse Sp. 154 [1539], wellicht te verklaren uit zegsww. als dits principale, dit is - met uitsluiting van alle andere - de enige zaak, waar het om gaat, o.a. in Trudo 1529 [ca 1550]. Opm. II. Onduidelijk is de bet. (door tekstbederf?) in Antw. Sp. Eee iij [1561]: ‘Rechtueerdich goet sy (t.w. de kooplieden)... Van haer incoopen / wesende liberalich Wordende ghepresen / in alle Contreyen Daert mach gheuoert worden princepalich Een yeghelijck crijchter profijt of verscheyen’.
Printsel, zn. Van printen, prenten, drukken. Wat (in)gedrukt is. ‖ O liefste lief, mijns herten minsel, die eeuwich printsel blijft in mijn memorie, Doesb. 58 [vóór 1528].
Probabele, bn. Zie WNT i.v. Probabel. Goed, deugdelijk. ‖ Zomighe (t.w. vocabelen) rekendmen metten probabelen, cast., C. v. R. 40 [1548] (zie ook ald. 47); Dus is ons hope / en motijf probabele Dat den peys en sal scheyden / noch soo ghereet // niet, Antw. Sp. Rrr iiij^v [1561].
Probacye, zn. Zie WNT i.v. Probatie. Uitsluitsel? Of (bindende) verklaring? Blijkbaar een generalisering of specialisering van de juridische toepassing (zie WNT, tap., bet. 2). ‖ Ach troosters, gheift my (t.w. de Staervende mensche) noch probacye Of ic, die oyt met zonden belaen lagh, Tot den vader zelve om qwijtschel gaen mach Duer Christum, ghemaerct de groote errueren mijn, Gentse Sp. 284 [1539].
Procederen, ww. Zie MNW i.v., WNT i.v. Procedeeren. 1) Voortgaan. ‖ (Wy zullen) zien hoe vromelijck dat ghy zult procederen Inden strydt, Rott. Sp. S iiij [1561]. 2) Procederen op, overgaan tot. ‖ Als ghy gheen dicht en vind tuwen confoerte Procedeerd subtilick op een ander soerte, cast., C. v. R. 27 [1548]. 3) Opgaan, begaan, bewandelen. ‖ Procedeerd altoos de oprechte trade, cast., C. v. R. 51 [1548].
Procellues, bn. Ontleend aan ofr. procelleux. Stormachtig. ‖ Leanders procelluese wateren (hebbick) duerswommen, cast., C. v. R. 182 [1548].
Procreatie, zn. Zie WNT i.v. Voortteling. ‖ De vueghels onder haerlieder natien Te diueerscher spacien, zeer neerstich haken Om te vulcommene haer procreatien, cast., C. v. R. 23 [1548].
Procuratersse, zn. Zie MNW i.v. Procuraterse. Voorspreekster; middelares? ‖ (Maria) Procuratersse inden hoochsten raet daer die god Iupiter sijn wesen op slaet, Doesb. 97 [vóór 1528].
Procurersse, zn. Van procureren. Voorspreekster? (Vg. Procuratersse). In de aanh. van een heilige. ‖ Waer blijven nu u Procurerssen ende Procureerders? Prochiaen 766 [ca 1540].
Procuruerscap, zn. Van procuruer. Ambt van procureur. ‖ Abonde en Pernette bedienen tprocuruerscap, cast., C. v. R. 134 [1548].
Prodogie, zn. Ontleend aan lat. prodigium. De vorm prodogie is wrsch. corrupt (1. prodigie). Wonderteken. ‖ T'Audenaerde binnen ... Elck naer synen kies / sach / prodogien schoone, cast., Bal. A 4^v [1521].
Profes, zn. Zie MNW i.v., 2e art., WNT i.v. Profes (II). Beroep, bedrijf. ‖ Als schijntere different daer gheen en es Tusschen den Orateurs ende dit profes, cast., C. v. R. 12 [1548].

[pagina 334]
Profetelic, bw.? Van profeten (zie MNW i.v. Propheten)? Naar waarheid getuigend en v.v. waarachtig? ‖ Alle (t.w. de Drie Personen der Drieëenheid) euen secretelic Euen eewich euen machtich al onuerghetelic eene eenicheit inder driuoudichede driuoudich in eenicheit, staende profetelic, de roovere 114 [3e kw. 15e e.].
Profict, profijt, zn. Etymologische spelling van profijt. Profijt. ‖ cast., C. v. R. 10, 24 [1548] (profict), ald. 41, 46 (profijct).
Proffytrommer, zn. Uit proffyt, profijt en rommen, roemen met -er. Die zich beroemt op een behaald voordeel. ‖ Sy en mueghen niet leuen / als de proffytrommers, everaert 289 [1529].
Prolatie, zn. Zie WNT i.v. ‘Uitspraak, (duidelijk gearticuleerde) voordracht’ (WNT). ‖ Tvolck en verstaet gheen zulcke prolatie, cast., C. v. R. 37 [1548]; Hier behoord ghy ionghers wel te wakene, ...in dijn prolatie, ald. 70.
Prolixicheit, zn. Van prolix (zie WNT i.v. Prolix). Lengte? Of overvloedigheid (in de aanh. van baardgroei)? ‖ In Mezentius langhen baerd, mocht elc vervroien Saturnus prolixicheit, en was niet om gronden, cast., C. v. R. 206 [1548].
Prollaert, zn. Van prollen, brommen. Brompot. ‖ Men vint veel aerden: vrolickaert stueraert Cloyaert loyaert cackaert en prollaert, Doesb. 247 [vóór 1528].
Prologhe, zn. Zie MNW i.v. Prologe, WNT i.v. Proloog. 1) Voorafspraak bij een toneelstuk; voorspel. ‖ Sp. d. M. Opschr. [beg. 16e e.]; Berv. Br. Opschr. [ca 1520?]; Gentse Sp. 218 en pass. [1539]; Leckert., Opschr. [1541]; Goossen Taeijaert, Opschr. [2e h. 16e e.?]; enz. 2) Zelfstandig spel, dienend als voorprogramma. ‖ Spelende Prologe van twee personages... Rethorica en Verachter der Const, voorafgaande aan Eliseus die Naman genas [2e h. 16e e.?] (zie voor andere voorbb. Antw. Sp. H iij, N ij en pass. [1561], Haagsp. d v^v en pass. [1561] en mijn De Rederijkers bl. 65). 3) Gelegenheidsspel. ‖ Voer de beste prologhe den peijse aengaende, enz., bij Van Eeghem, Drie schandaleuse spelen bl. XVI [1559] (voor gelegenheden van andere aard, zie mijn a.w. bl. 65-66). Opm. Onduidelijk is de bet. in cast., C. v. R. 76 [1548]: ‘De snede van daudste balade, Die eerst was vonden ind sweerelds trade, Daermen noch boucken af vindt en prologhen’.
Proloot, zn. Bijvorm van prelot, parlot (zie MNW i.v. Perlot, WNT i.v. Parlot)? Kwaadsprekerij? Of in algemene zin: aandeel, toedoen? ‖ Jc (t.w. Afjonstich Benyden) bem der zielen peckere // ten helschen coote duer mynen proloote, Reyne M. 283 [ca 1575?].
Promant, bn. Zie WNT i.v. 1) Dapper, vastberaden. ‖ Sghelijcx wy van Protesilao promant, Van Ulysses en meer ander lesen, Conste d.M. 47 [ca 1560] (zie ook ald. 55); De borghers promant vernamen dit zeer zaen, Pol. Ball. 8 [1577]. 2) Trots, fier. ‖ Al ist dat v lief v gheen liefde en toocht, Maer op v siet als de promande suer, Conste d.M. 41 [ca 1560].
Promo(e)te, zn. Zie WNT i.v. Promoot. Machthebber, grote meneer; ook groot geleerde. ‖ S. Stadt 709, 951 [ca 1535]; Dwerck d. Apost. 1168 [1e h. 16e e.]; Sotslach 350 [ca 1550]; Paulus en Barnabas, in Hs. TMB, B, fol. 51^v [m. 16e e.?]; Rott. Sp. O vij [1561]; Jezus o.d. leraers 19 [vóór 1580]; Deenv. Mensch 361 [2e h. 16e e.].
Promootschap, zn. Van promote. Heerschappij, oppergezag? ‖ (Wangheloof tot Twijffel:) Basidiliano / die was 't promootschap t'onsent bevolen / Een groot magister-noster deur syn dolen, Rott. Sp. O viij^v [1561].
Promotelick, bw. Van promote. Goed, afdoende. ‖ Niemant sal v connen soe promotelick, S. Stadt 526 [ca 1535].
Promotuerscap, zn. Van promotuer. Ambt van openbaar aanklager (ziə WNT i.v. Promoteur, bet. 2)? ‖ Vrau Marroie es seghelersse nu ten tyen, Ende vrau Beerte, bediend het promotuerscap, cast., C. v. R. 134 [1548].
Proncken, ww. Op sijnen cossem proncken, zie Cossem.
Prondel, zn. Zie MNW en WNT i.v. 1) In ongunstige zin: waardeloze prullen; (oude) rommel (vg. kil.: Prondel. j. prondselinghe. Scruta; vg. ook schuerm. en de bo i.v. Prondel). ‖ V. Vroede 184 [eind 15e e.]; Pir. en Th. 399 [1e kw. 16e e.]; de dene, bij de bo [ca 1560]; Goemoete 290 [eind 16e e.?]. 2) In gunstige zin: de gheheele prondel, de hele boel, het gehele bezit, alles. ‖ everaert 18 [1509] (de gehele inzet van het spel), 112 [1513] (de gehele schuld).
Prondelbouck, zn. Uit prondel en bouck.
[pagina 335]
Waardeloos boek (vg. de bo i.v. Prondelboek). ‖ Oude prondelboucken... ende diveerssche papyraigen, de dene 143b [ca 1560].
Pronosticatuer, zn. Ontleend aan ofr. pronosticateur. Voorspeller. ‖ Ick can my niet genoech abuseren Van dees Astrologynen / en pronosticatueren Dattet so valsch is datse profiteren, Zeven Sp. Bermh. O ij^v [1591].
Pronuncicatie, zn. Contaminatie van pronunciatie en pronosticatie? Of corrupt voor pronunciatie. Uitspraak. ‖ Als spellen zij onghelijc te menigher spacie In de elementatie die vuer al spand croone, Dit beteren zij metter pronuncicatie (ed. 1616 pronunciatie), Sy vtent ghelijck tot tsdichts fundatie, cast., C. v. R. 45 [1548].
Proopoost, zn. Zie Propoost.
Properaert, zn. Van proper. Iemand die ‘proper’ (netjes of modieus) gekleed is? ‖ Mits anxt was properaert int slijck een vroetaert, Doesb. 247 [vóór 1528].
Properheit, zn. Zie MNW i.v., WNT i.v. Properheid. Vriendelijkheid, zachtheid. ‖ Dus gaen wy hem best met properheden touwe, Prochiaen 148 [ca 1540].
Propijs, bn., bw. Zie MNW en WNT i.v. 1) Genadig; goed (gezind); vriendelijk, geschikt (vg. kil. 856: Propice. Propitius, bonus). ‖ O Middelburch bequamelijck paradijs / Propijs // van trooste / wel soete stede, Sp. d. M. 2924 [beg. 16e e.]; O God wiens hulpe wy propijs naturich scauwen (men betrekke propijs naar de bedoeling van de dichter op God; wiens hulpe ware beter vervangen door dien), cast., C. v. R. 75 [1548]; Ick ben Gods zuene die elcken propijs greid, ald. 162; Ontfanckt danckelijck ons simpel aduijs / Dwelck wy wt liefden nv bethoonen propijs, Antw. Sp. Z i^v [1561] (hic?); Ick ben goet onderwys bequaem en propijs, M. Bedr. Hart 563 [1577]; Goet Onderwijs, Een man propys, bequaem en staetich, Minnevaer 213 [1583]; Zoo dat ick duer Gods barmherticheyt gheloove, Naer sgheests inspireren / over al zeer propys... Van alle myne zonden / te vercryghen verghevenesse, Verl. Z. II, 873 [1583] (hic?). Opm. Bij visscher, Brabb. 137 [ca 1600]: ‘Sy sullen seggen, dat ghy door uw lacchen propijs, Soudt ontsteken het vyer van minnen in een man van ys’ naar het schijnt: innemend. - Propijs maken, murw maken? ‖ Hij sal wel haest hoop ick / onse wijs // smaeken coonen wij hem propijs maeken // tsal wel veranderen // drae, Red. en Nat. 235 [2e h. 16e e.]. 2) Profijtelijk, heilrijk. ‖ Zulcken woort van vrede... noyt ghehoort is van aen beghinne Des weerelts tot nu toe / dat hem (t.w. de goede moordenaar) meer mocht propijs zijn, Rott. Sp. I iiij [1561]; Bekeert u tot Godt verheven / Wiens zalicheyt u ziele alleen mach zijn propijs ald. R iiij. 3) IJverig, vurig. ‖ Al dat ghy gheleert hebt moet ghy propijs Dickwils exerceren, om wel t'onthouwen, houwaert, Vier Wterste 172 [1583]; Een ijegelijck sal naer ons propijs // haecken, Wercken d. Barmh. 94 [1596]. 4) Gereed, paraat, voorhanden. ‖ Die metsen ende temmeren zonder gheld propijs... Dese zyn pulker zot, cast., C. v. R. 153 [1548]; Danssen / zinghen oft springhen en zulcke zaken / Die vreucht doen raken / zijn hier al propijs, Rott. Sp. H iiij [1561]. 5) Behoorlijk, gepast, goed, juist. ‖ Dit leert ons Paulus met zinnen propijs, Gentse Sp. 49 [1539]; Timmeragien, die seer hooghe, ende propijs naer die conste van Architectura ende Perspectiua ghemaect zijn, vaernewijck, Hist.v.Belg. 107a [1566] (hic? of fraai?); Volchdij goodts gebooden bequaem en propijs sal sijn wen leven nae ende vert, Geb. Joh. Bapt. 647 [1578]; Niet strydende / naer der vleesschelicker wyse maer wel ende propyse, Taruwegraen 1494 [1581]; Wel ende propys Zoo diendt hem advys, Verl. Z. I, 861 [1583]. Opm. Nog bij v. mander, Grondt d. Schilderc. 6, 57, aang. in WNT i.v. Propijs, sub bet. B, 3). 6) Schoon, fraai, edel (doorgaans gebezigd als epith. ornans). ‖ Der vruechden rijs / Propijs // daer Venus bloemkens bloeyen, Sp. d. M. 3517 [beg. 16e e.]; Daer hy (t.w. Vergilius) vander liefden spreeckt zeer hoghe, Ind veers Crudelis mater ghenoopt propijs, cast., C. v. R. 56 [1548]; Dus brinctse met u naer myn woordt propyse (t.w. volgens het juist door hem, de koning, gegeven bevel) ten mynen advyse, Judich 128 [1577]; Die wijse en behooren niet te zijn verschouen, Om een Prince te kinnen aen zijn habijt propijs, houwaert, Mil. Clachte 85 [1577-'78].
Propysenesse, zn. Van propijs. Gepastheid. ‖ Zeght ons vrymoedich /
[pagina 336]
met een permant // daet Wat ghy daer zaecht / met goeder propysenesse Tot uwer bewysenesse, Verl.Z. II, 996 [1583].
Propoest, zn. Zie Propoost.
Proponeren, ww. Zie MNW i.v., WNT i.v. Proponeeren. Aanvoeren, te berde brengen, uiteenzetten. In alg. zin. ‖ Drie bl. danssen 61 [1482]; cast., C. v. R. 240 [1548]; Antw. Sp. g iiij [1561]; Haagsp. h iiij^v [1561]; Rott. Sp. N viij [1561]; Red. en Nat. 514 [2e h. 16e e.]; Minnevaer 339 [1583].
Propoost, propoest, proopoost, zn. Zie MNW en WNT i.v. 1) Voorstel. ‖ Anhoort mijn propoosten, S. Stadt 776 [ca 1535]; Laet ons hooren, wat sijn v propoosten? ald. 1077 (op beide plaatsen zou men ook aan de bet. 3) kunnen denken). 2) Vraag; verlangen, wens; in de 1e aanh. bep. gebed? ‖ Lof troost, wat ons noost, ons propoost wildt hooren! (tot God), a. bijns, N.Ref. 343, a, 11 [beg. 16e e.]; Propoost es: Welc den mensche staervende meesten troost es, Gentse Sp. 162 [1539] (hic? of: de zaak, t.w. waar het om gaat?); Tsal heeten Trudo nae myn propoest, Trudo 136 [ca 1550] (hic? of besluit?). 3) Stelling, mening. In versch. aanhh. kan ook de bet. 4): besluit, conclusie van toepassing zijn. ‖ Des ic deerste propoost noch houwe: een vrolic lief is een vrolic leuen, Doesb. 17 [1528]; Dits al grooten troost naer onzen propoosten, Gentse Sp. 170 [1539] (zie ook ald. 94, 274); Hier inne ic mijn propoost bevanghe Dat arbeyt noch armoe is wortel der consten, Antw. Sp. Nn i^v [1561]; Mijn meyninghe en propoost sal ick verhalen, ald. h i; Daerom moest ick oock hier wesen / Om te hooren lesen // en spreken elck syn propoost, Rott. Sp. L viij^v [1561]; Hoe zallick noch mueghen best / naer u propoost // wel In hemelrycke commen, Verl.Z. II, 1029 [1583]; Doet dat ghestadich, onverzeerdt, Als een goet zondare bekeerdt // met vulle propoosten, ald. 1210 (hic? of besluit? of voornemen? Met vulle propoosten schijnt volgens het verband ‘met Uw gehele hart’ te betekenen); Al slootet niet medallen elck prees sijn eijgen proopoost, Lijs en Jan Sul 116 [eind 16e e.?]. 4) Besluit, conclusie (vg. kil. 856: Propost... decretum, statutum, sententia). ‖ Dus luut tpropoost fijn: Christus moet alleen des menschen troost zijn Inde huere des doots, Gentse Sp. 104 [1539]; protesterende zegghic, want mijn propoost es: U ontfermhertigheyt meest mynen troost es, ald. 191; E.: Isser gheen troost? G.: Als nu noch niet. T.: Dit's een swaer propoost, Rott.Sp. F vj [1561]; God den heere // vul ghenadigher propoosten die can ons wel vertroosten, Judich 1093 [1577] (hic?); Nempt dit vry ten propooste: Gods barmherticheyt es den zondaers een overvlietere, Verl.Z. I, 373 [1583]. 5) Baat, nut, voordeel? ‖ Paulus tonzen propooste Zeght: wy hebben eenen Godt van goeden trooste, Gentse Sp. 9 [1539] (hic? of tonzen propooste, met betr. tot ons onderwerp?); Ick kan haerlien herten alzoo vercieren, Dat sy my minnen tot hare propoosten, H.d.Am. L 6^v [m. 16e e.]. 6) In veralgemeende, vage bet.: zaak.‖ Sus willen wij zwighen van dit propoost, Camp v.d. Doot 993 [1493]; An dit propoost (t.w. de verlossing door Christus) cleift, Gentse Sp. 82 [1539]; Gheen propoost en sal schijnen zonder zijn steercken (t.w. door Rethorijcke of eloquentie), cast., C. v. R. 16 [1548] (zie ook ald. pass.); Siet aen Lucretiaes en thisbees propoosten, Present 198 [1559] (hic? of houding, besluit?); Wy sullen hem houden in ons propoost Soo blijft hy dan als eenen visch int net, Antw. Sp. Aa iiij^v [1561]; Hoe kwam't te pas... Dat hij gink ontdekken zodanigen propoost, Jezus o.d. leraers 54 [vóór 1580] (hic? of bet. 3)?). - Dats tpropoost, eig. dat is de zaak en v.v. dat staat vast? ‖ Noit lief en had lief so lief, dats tpropoost, Doesb. 44 [vóór 1528]. - Ten propooste (van dien), dienaangaande. ‖ So sal ick u ten propooste van dien Wadt poetelijcks hier laeten sien, Pir. en Th. 123 [1e kw. 16e e.?]; Int tooghen ten propooste en can ic u niet meer helpen // nu ter spatien, H.Sacr. 134 [1571]. - Ten propooste dienen, ter zake dienen. ‖ Een fyguere schoone Zalmen u van dien tooghen / dienende ten propooste, Verl. Z. II, 1290 [1583]. - Mijn (sijn, ons, enz.) propoost, eig. mijn (zijn, onze, enz.) zaak; vervolgens - via mijn (zijn, ons, enz.) wezen - dienend ter omschrijving van het pers. vnw: ik (hij, wij, enz.)?‖ Die int uterste des doods vlaghe vaet, Hoe zaude zijn propoost troost zijn verwaervende, Gentse Sp. 1 [1539]; Dien zwaren val dwijnct al tpropoost mijn Totter waenhope, ald. 84.

[pagina 337]
Propoostelic (k), bw. Van propoost. Eig. ter zake dienend, wel te pas (vg. plant.: Propoostelick. A propos. Composito, ex proposito; nog bij siceram, Orl. Fur. 126 [1615] en hexham [1658], aang. in WNT i.v. Propoost, Afl.). Het verband laat in de aanhh. - bep. die uit Gentse Sp. - niet toe een scherpe scheiding te maken tussen de bett. ‘wel te pas’, soms vervaagd tot ‘dienaangaande’ en ‘duidelijk’, ‘nauwkeurig’. ‖ Welct zaet zoude... Thooft van tserpent breken, vaett dit propoostelic, Gentse Sp. 275 [1539]; Hy heeft den vyant u obligacye Ghenomen, zoo Paulus propoostelic wtt, ald. 279; Ander my... Raedt: mijn doode lichaem te gravene In vremde habyten, zoot blijct propoostelic, ald. 286; Hier op Ieremyas zeght propoostelic: Ic hebbe u in deeuwyghe liefde bemindt, ald. 294; Dese fyguere / den Troosteloosen Zondare // diendt, Zoo ghy die speelwys ghezien hebt propoostelick, Verl. Z. II, 565 [1583]. - In de aanh. naar het schijnt: bovenal. ‖ Mynen zin die cleeft tallen tyden propoostelick Up Gods rechtverdicheyt / diet al zal punieren, Verl. Z. I, 473 [1583].
Prose, zn. Zie MNW en WNT i.v. 1) Woord? ‖ Hoort noch mijn prosen sonder glosen en logenachtige fabulen, O.L.H. Minnevaer 363 [ca 1550] (versta: mijn woorden, mijn verhaal? Of is prosen hier een ww. en dan = mijn spreken?); De prosen / der roode Rosen / men u onverschaelt / biet, Rott. Sp. Q viij [1561] (hic? of wens, groet?). 2) Zinspreuk, devies (in het alg.)? ‖ Stichtinghe // daer dorperheit blijft vervrosen Vervrosen // in duechdelijcke omvlichtinghe Omvlichtinghe // daer reynicheyt staet in prosen, Sp. d. M. 143 [beg. 16e e.].
Prosecutie, zn. Ontleend aan ofr. prosecution, lat. prosecutio. Vervolg? ‖ Leest van elleuen (versta: refreinen bestaande uit strofen van elf regels) ons prosecutie, cast., C. v. R. 124 [1548].
Proseren, ww. Ontleend aan ofr., fr. proser? Of van prose? In proza stellen? Of in algemenere toepassing: dichten, bezingen? ‖ (Rethorica) speculeert / exhibeert / proseert / componeert, Antw. Sp. Yy iij [1561].
Prosperatie, zn. Zie WNT i.v. Voorspoed, welvaart, bloei. ‖ Leuv. Bijdr. 4, 318 [beg. 16e e.]; Antw. Sp. p i [1561]; vaernewijck, Ber. T. 2, 180 [ca 1568].
Prosperen, ww. Corrupt voor prospereren? Voortkomen, geboren worden. ‖ Van hem (t.w. Aeneas) zal Romulus prosperen, H.d.Am. A 4 [m. 16e e.].
Prossen (I), ww. Zie WNT i.v. Pronken, trots zijn. ‖ V.: Hoe gaetse al prossende J.: Als eenen mostaert // pot, Sp. d. M. 4607 [beg. 16e e.].
Prossen (II), ww. Zie WNT i.v. Prossen (I), Aanm. Ontspruiten, ontluiken (vg. kil.: Prossen. Pullare, expullare)? ‖ Vercloict v / verfraijt v / wiens bloemken prost, St 1, 159 [vóór 1524].
Protectie, protecxcie, zn. Zie WNT i.v. Macht. ‖ Conync ouer al de weerelt / eshy (t.w. God) bloot De welcke ghestelt heift / onder Kaerlens subgecxcie Den Vrancxschen conync / met al zyn protecxcie, everaert 125 [1525]; Dwerck Gods is materie / en tfaetsoen Is Redene / liefde / en gratie dwerck doen Door kennisse / maer de erectie Coemt door my (t.w. Loon) brenghende prijs en protectie, Antw. Sp. Gg ij [1561]; Had ick dat teghen Godt alsoo verdient / Ick een vyandt wesende onder de Heydensche protectie? Rott. Sp. L vj^v [1561].
Protencie, zn. Rijmvervorming van protexcie? (Beschermende) macht? ‖ De goddelicke vreden, diet al bevredicht Met soeten seden, den sinen bezedicht, In haren patiencien, In welcker steden, zijn si (l. si zijn?) bestedicht, Bedruct van leden, in haer ontledicht, Met zijnder protencien, Dwerck d. Apost. 1233 [1e h. 16e e.].
Provande, zn. Zie MNW i.v.? Vg. ook Proventie. Gunst; goedheid; beschikking; voorzienigheid? ‖ Dus coomt dinclinacie inder menschen geest waer duer dicwils diuersche seden spruijten En altoos souden en dede de virtuten des vryen wils verleent doer goeds prouande, St 1, 169 [vóór 1524].
Proventie, zn. Zie MNW i.v. Provande, inz. Verdam's opm. ald. in fine n. aanl. v. provantie in Gentsch Chtb. 80. Vg. ook Provande. Beschikkingsrecht, macht? ‖ Voort soo begheert God van my... Dat ick sal vertyen in u presentie Mynder patrimonien residentie. En dat erffelycke, Soo die gheleghen es in myn proventie, Trudo 1593 [ca 1550].

[pagina 338]
Province, provinche, zn. Ontleend aan ofr., fr. province. Gebied, landstreek. ‖ Volghende de stilen vander walscher prouinche, cast., C. v. R. 52 [1548]; Vvaer sal ick hem soucken teenigher prouince, Die mi ditte doet? ald. 175.
Prudent, bn. Ontleend aan ofr., fr. prudent. Verstandig, wijs. ‖ Wellecomme Vutrecht Gheleerde Clergye / wetende prudent Scriftuerlic Bewys / pastuer bekent Van vier nacien / hooft ende prelaet, everaert 162 [1523].
Prudentie, zn. Zie WNT i.v. Goddelicke prudentie, goddelijke voorzienigheid. ‖ Die ouerheid... is ingestelt duer die godtlicke prudentie, S.Stadt 52 [ca 1535]; Godts ordinantie Die gheordineert is door die Goddelicke prudentie, Heymelic Lijden 258 [1557].
Pruetelpotten, ww. Van pruetelpot, mopperaar, zie WNT i.v. Preutelpot. Mopperen. ‖ Die altijt pruetelpotten sonder cesseren, Leenhof 653 [na 1531].
Pruttelinghe, zn. Van pruttelen. Gepruttel. ‖ Uwe pruttelinghe my clein vermaeck doet, Br. Willeken 167 [1565?].
Publieren, publyieren, ww. Zie WNT i.v. Publieeren. 1) Afkondigen. ‖ Ten derden moeten wy ooc publieren... (volgt de bekendmaking, cast., C. v. R. 68 [1548]; Daer men ghewonelic es de voorgheboden te publieren, vaernewijck, Ber. T. 1, 20 [ca 1568] (zie ook ald. 204, 224). 2) Verkondigen. ‖ De tweeste ionste ghepubliert Es, dat Gods zuene hem zelven gaf tydelick, Gentse Sp. 122 [1539]; Duer tgheloove leifdy, naer Ians publyieren, ald. 260.
Puerelick, bn. Zie Puerlijck.
Puerich, bw.? Van puer. Zuiver. ‖ J.: Hebdy niet goet zaet ghezayt... L.: Ja jck nedt ende puerich, Taruwegraen 803 [1583].
Puerlijck, puerelick, bn. Zie MNW i.v. Puurlijc, WNT i.v. Puurlijk. Zuiver. ‖ Creta Iuppiters lant, dwelck hy my geiont heeft, Ionne ick v weder, ia wt liefden puerlijcker, ghistele, Ovid. Sendtbr. 27b [1559]; Doet dat gheduerelick Uut goeder liefden puerelick, Verl.Z. II, 903 [1583].
Pueteren, ww. Oorspr.? Verschaffen, bereiden? ‖ Gheregaelde meloenen // hebbick hemlien ghepuetert met slanghen bloet ghebuetert, Reyne M. 529 [ca 1575?].
Puylen, ww. Zie MNW i.v. Pulen, WNT i.v. Puilen (III). Vol zitten. ‖ Al die curieus vol hooverdijen puylen, Leenhof 744 [na 1531].
Puysoenich, bn. Zie Pusonich.
Puytertierich, bn., bw. Zie Putertierich.
Pulcher, bn. (?), bw. Zie Pulker.
Pulckeren, ww. Zie WNT i.v. Pulkeren (I). Bulderen, razen? ‖ Cabbelen, vloucken, pulckeren, zweeren, de dene 317b [ca 1560].
Pulker, pulcher, bn. (?), bw. Uitsl. aangetroffen in pulker zot en pulcher zottinne, door WNT i.v. Pulkerzot opgevat als samenstt. ((het laatste mogelijk ook als afl. van het eerste), waarvan het 1e lid de stam zou zijn van pulkeren, razen (zie Pulckeren). Dit laatste ww. zou op zijn beurt afgeleid kunnen zijn van pulk, polk (< pollek(en), verkleinvorm van polle, marot èn nar, zot (vg. kil.: Polleken / marotteken. Imaguncula quae stultis ad lusum praebetur: sceptrum capitulatum siue baculus morionis capitello insignis. & Morio sceptrum gestans en Polle/polleken.j. ghepolkereert sot / stocknarre. Stultus, morio sceptrum cum capitello gestans; vg. ook ald.: Ghe-polkereert sot.j.pol/polleken. Morio capitellum gestans: stultus baculo ridiculo insignis). Het door Kiliaen vermelde ghepolkereert sot wordt nog aangetroffen bij v. wolsschaten, Doodt Verm. 68 [1654] in de vorm ghepurkereert sot, aang. in WNT i.v. Pulkerzot, Opm. (die nu moet vervallen); ghepolkereert, ghepulkereert* wijst op een ww. polkereren, pulkereren (= voorzien van een zotskolf), dat secundair (van polkeren, pulkeren, althans onder invloed daarvan) zal zijn gevormd. Hevig, razend, stapel-. ‖ Die metsen en temmeren zonder gheld propijs... Dese zyn pulker zot, cast., C. v. R. 153 [1548]; Ey quade schieloose valsche Vrouwe, Onghemanierde pulcher zottinne bloot, H.d.Am. O 8 [m. 16e e.].
Punctie, zn. Zie WNT i.v. Smart, pijn. ‖ Van Mars en Saturnus was dees conjunctie Bycans ter defunctien / van elcx officien / Elckanderen oppresserende met sulcker punctie / Door tfel beroeren van Mars malitien, cast., Bal. A 4^v [1521].
Punitie, zn. Zie MNW i.v. Punicie, WNT i.v. Punitie. Straf door God opgelegd in dit leven of het hiernamaals. ‖ Dal s.wederk. 738 [eind 15e e.?]; Mar.v.N. 784 [ca 1500];
[pagina 339]
v.d. dale, Lof Hostie 258 [1e kw. 16e e.]; everaert 183, 185 [1526], 278 [1530]; Gentse Sp. 45, 55, 153, 309 [1539]; ghistele, Ant. 38 [1555]; Meest Al 141 [1559]; Roerende v. Meest Al 721 [ca 1564?]; vaernewijck, Ber. T. 1, 259 [ca 1568]; Judich 1500 [1577]; Verl.Z. I, 231, 299 [1583].
Punt, zn. Zie MNW i.v. Poent, WNT i.v. Punt (I). Mythologische of allegorische voorstelling in een optocht ter gelegenheid van een landjuweel. Vervolgens de wagen, waarop die voorstelling was uitgebeeld en het bord met deze voorstelling, dat vóór de wagen uit werd gedragen en werd opgehangen aan het logement, waar men als kamer was gehuisvest. Tenslotte het gedicht (refrein) waarin de voorstelling op het bord werd verklaard (bord en refrein werden ook poetelijck punt genoemd); zie WNT i.v. Punt (I), bet. B, 7, b). ‖ Antw. Sp. A ij, B i, iiij, E i^v, H iiij, S i, Kk i, Bbb ij^v, Bbb iij^v, Ggg 1^v, Mmm iij^v [1561].
Pupsteker, zn. Uit pup, pop en steken met -er. Vitale kerel; in de 2e en 3e aanh. ongunstig (wellusteling) of obsceen (vg. WNT i.v. Steker, bet. 1, c). ‖ Tscheen een de frayste pupstekere Als hy eerst / naer hu versouck stack, Wachaermen eshy / jnden brouck slack? everaert 535 [1538?]; Dusdaneghe overvlieghers ende pupstekers, de dene 273^v [ca 1560]; Adieu zuvelhuus daer men de pupstekers daeght, ald. 283^v (= Langhen Adieu 276).
Pureren, ww. Zie MNW i.v. Zuiveren. ‖ Ghi mocht mi licht voer gode pureren, Elckerlijc 380 [ca 1490?]; Sy (t.w. Biechte) sal u pureren, ald. 501.
Purgeringhe, purgierijnghe, zn. Van purgeren. Zuivering. ‖ Dezen troost es een gheheel purgierijnghe Van zondyghe smetten abominabele, Gentse Sp. 212 [1539]; Neemt deese confectie... met walghe van sonden om purgeringhe, Smenschen gheest 793 [ca 1560?].
Purrenen, purremen (?), ww. Zie MNW i.v. Porrenen, WNT i.v. Purren. Gaan, trekken. ‖ Dies es hy ghepurrend van Broodshende Om schuwen des aermoeds groote allende, cast., C. v. R. 131 [1548]; Als ick eerst purremde met mynder bende Vut myn Vrancksche rijcke, ald. 171. Opm. MNW i.v. Porrenen, bet. II, 1 kent deze bet. ten onrechte toe aan een plaats bij cannaert 89 [1481], waar het bedr. ww. porrenen, aansporen is gebezigd.
Pusonich, puysoenich, bn. Van pusoen (zie MNW i.v. Poesoen, WNT i.v. Pusoen). Eig. giftig, venijnig; in de aanhh. (van de dood) in fig. toepassing: verraderlijk of ongenadig? ‖ O pusonighe doot dyn regalich aencleuen Doet my altoos beuen, St 2, 69 [vóór 1524]; Zou (t.w. de dood) heeft versletich Veel menschen gheweist oyndt puysoenich, regalich, Wreedzinnich, andaelich, de dene, bij de bo i.v. Regalig [ca 1560].
Pussem, zn. Bijvorm van persem, zie MNW i.v. Perseme, WNT i.v. Persem. Woeker, woekerwinst (vg. kil.: Pusseme. Fland. gand.J. perssem. Mensa, siue taberna vsurarij en Perssem. Vsura). ‖ Een caefvaghere door pussem verrijkt, Pol. Ball. 65 [1581?].
Puteyn, zn. Contaminatie van putier en vileyn? Tegen ontlening aan ofr., fr. putain, prostituée schijnt zich de toepassing in de aanh. te verzetten. Souteneur? ‖ L.: Wech, ghy roffiaen! B.: Ke, wech ghy puteyn (× deyn, serteyn), Trudo 430 [ca 1550].
Putertierich, puytertierich, bn., bw. Zie MNW en WNT i.v. 1) Schandelijk, slecht. ‖ Svyants temptacien zeer putertierich, everaert 195 [1526]; Vergheift myn leuen putertierich, ald. 230 [1528?]; Uutgheloopen muncken putertierich, a. bijns 466 [ca 1540]; Ic worstelde genoech tegen dwerck putertierich (t.w. de verkrachting), ghistele, Ovid. Sendtbr. 36a [1553]; Hoeren...die... om tghewin seer puytertierich zijn, ghistele, Ter. 2, 90 [1555]; Onseker hope... Menighen bedriecht seer putertierich, ghistele, Ant. 51 [1555]; Paris Oenone eerst minde vyerich, Die hy in 't leste verliet putertierich, H.d.Am. I 5 [m. 16e e.]; Putertierich is haer oneerlijck leven (t.w. van Venus), houwaert Gen. Loop 52 [ca 1590]. opm. Ook bij gillis, Emblemata I. Sambuci 87 [1566], aang. in WNT i.v. Putertierich, sub bet. A, 1. 2) Onbeschaafd, ruw. ‖ De menschen loopen als beesten putertierich, Dryd. Ref. 35 [1561]; Reden seydt my, dat (t.w. de minnaar) een putertierich groot deyn was, houwaert, Lusth. 3, 34 [1582-'83]. - Putertierich vallen, hard vallen? (Vg. MNW i.v. Putertiere, bet. 3). ‖ Valt ons niet putertierich // int ghene dat hier is ghedaen, Weer. Gheleerde 491 [1558]. 3) Verschrikkelijk, vreselijk; hevig. ‖
[pagina 340]
Vp de scoonheyt der lelye, bouen alle blommen Int Vrancxsche pryeel, wylen rosierich Es gheuallen een ruwyne putertierich, everaert 124 [1525]; Sijn begheirlijckheyt seer putertierich was, houwaert, Lusth. 4, 446 [1582-'83].
Putertiericheyt, zn. Zie MNW i.v. 1) Schandelijkheid, slechtheid. ‖ Dat therte in putertiericheden Liefs liefde onder de voet soude treden, Sp. d. M. 696 [beg. 16e e.]; t'Gout, en siluer, dat sy aen alle inden Gherooft hebben, met grooter putertiericheyt, houwaert, Or.d.Amb. 18 [1578]; Wy (saghen) daer boosheyt en putertiericheyt, houwaert, Gen. Loop 183 [ca 1590]. 2) Kwaadaardigheid, boosaardigheid. ‖ Wat waendy... Dat ghy met nydigher putertiericheden... gheraken sult In de schoone havene vol salicheden? Leuv. Bijdr. 4, 301 [beg. 16e e.]; Mijt v van houerdicheyt en putertiericheyt, houwaert, Vier Wterste 174 [1583]; Door secreten nyt, diffidentie en putertiericheyt ist dat tvolck deen dander soeckt te verdrincken, houwaert, in Noord en Zuid 16, 326 [eind 16e e.]. Opm. Dez. bet. wellicht ook in Pelgrimage 69d, aang. in MNW i.v. Putertiericheit, waar het wordt weergegeven met ‘lastigheid, onaangenaamheid’.
Putertierlijck, bw. Zie MNW i.v. Putertierlijc. Snodelijk, schandelijk. ‖ Al heb ic deertsch goet bemint seer gierlijc, Gulsich, oncuysch en seer putertierlijck, a. bijns 400 [ca 1540].
Puwe, zn. Zie WNT i.v. Puwen. Kikvors? ‖ De Puwen zagh ick hemlieden vry doopen, cast., C. v. R. 2 [1548].

Vorige Volgende

P

Pacht,

Pachtelijck,

Pachten,

Pachter(e),

Pachtich,

Pacient,

Pacienticheyt,

Pacijfelic,

Packelic,

Packijnghe,

Paddaert,

Padde,

Paeysieren,

Paellairt,

Paepenwicht,

Paepken,

Paeren,

Paers,

*Pairheyt,

Payseren, paysieren, payzieren, paeysieren,

Paysich,

Paysieren,

Paysmakeghe,

Payzieren,

Palaysich,

Palane?, palaen?,

Paleervoet,

Palen,

Palet,

Palleersel,

Palleyen,

Pallijeren,

Pallullen,

Palm,

Palulle(n),

Pampierguijt,

Pandeloos,

Pantvrijer,

Papeye,

Papierech,

Papyraige,

Papisch,

Papist(e),

Pappel,

Paradijselic,

Paraferneel, parafraneel,

Pardoenbrief, perdoenbrief,

Parautsen,

Paren, paeren,

Pareseeren,

Parijsen,

Parlament,

Parlamenteren,

Particuleren,

Partyelick, partiëlic,

Partijelicheijt,

Partyer, pertijer,

Partroeldie,

Paspoender,

Passaert,

Passage, passagie, passayghe,

Passen,

Passer,

Passeren,

Passynghe,

Pastooren,

Paterken,

Patient, pacient,

Patouffelaer,

Patroel,

Pattois, pattoois,

Pauseren,

Peckaert,

Peckersnacie,

Peckerstreke,

Pedagogisticheit,

Pegulen,

Peijtten,

Pelgrimagielooper, pilgrimaigelooper,