Rhetoricaal glossarium

(1959)–J.J. Mak– rechtenstatus


M Machabeus, zn. Uit Machabeus (de apocrief- Oudtest. Maccabaeus?), dood; met Machabeus dans vg. ofr. de Macabree la dance (zie voorts Tijdschr. 69, bl. 155 e.v.). Het sterven, de dood. ‖ Die nu ghesont staet, es morghen duere; Machabeus dans stelt dan in ghetruere al daer dau up valt of zonne up rayt, Vad.Mus. 4, bl. 127 [eind 15e e.?]; Si moten al danssen an Machabeus hant, Dal s. wederk. 126 [eind 15e e.?]; Tmoet al aen Machabeus dans, tes bedwanc, Doesb. 195 [vóór 1528].
Maculandt, bn. Ontleend aan ofr. *maculant (van maculer)? Bederfelijk? ‖ Sweirels pandt //, maculandt//haestis verrodt, Bruyne 3, 142[1556].
Maculist, zn. Ontleend aan ofr. *maculiste (van macule)? Ketter. ‖ Verdwijnen doet maculisten, rex Emanuel, a. bijns, N.Ref. 335, y, 4 [1e kw. 16e e.].
Madoenken, zn. Van madone (ontleend aan ital. madonna? Vg. Doonekin). Eig. Mevrouw (vg. kil. 850: Madame / madone. Domina, mea domina), in de aanh. (vrolijk) vrouwtje, meisje. ‖ Hadden wy elck een lodderlyck madoonken So mochten wy doen der vruechden snaren clincken, Zeven Sp. Bermh. O i^v [1591].
Maecksel, zn. Zie MNW i.v. Maecsel, WNT i.v. Maaksel. Aanzijn. ‖ Ghedenckt dat ghy (t.w.
[pagina 246]
God) my dmaecksel hebt gegeven // & metten anderen schapen inde weirelt getelt, Bruyne 1, 61 [2e h. 16e e.].
Maeghertueghe, zn. Uit maegher en tueghe. Die weinig - of met kleine teugjes? - drinkt. ‖ Maeghertueghen / die tbier laeten becaenen, de dene, Langhen Adieu 148 [1560].
Maenierich, bn., bw. Zie Manierich.
Maensieckt, bn. Uit maen en sieckt; voor het 1e lid vg. maenstonde, -stondig (zie MNW i.v. Maentstont en WNT i.v. Maandstond) en maensucht, -suchtigh (zie kil. op deze woorden). Menstruerend (vg. Teuth.: maentsieck. menstruosus en MNW i.v. Maentsiec). ‖ Als een kleet eender maensieckter vrouwen, Rott. Sp. Q i [1561].
Maer, zn. Uit *amaer, ontleend aan lat. amara? (Zie Erné op de aanh.). Vocht? Bittere stof? ‖ Men mocht hier wel u leveraer // raeken ende een duvels maer // smaeken en crijgen een scarpe looch, Gr. Hel 417 [ca 1564).
Maerdtvrauw, zn. Uit maerdt, markt en vrauw. Marktkoopvrouw. ‖ Niet voor dese maerdtvrauwen / ende appelwyuen Die ter maerdt sitten / zonder verdrach, everaert 219 [1528].
Maere, zn. Zie Mare.
Maetsement, zn. Van maetsen. Metselwerk? ‖ Die duuen nestelen som nae harder manieren in gaeten daer tmaetsement is steen, de roovere 122 [3e kw. 15e e.].
Magnificentelijck, bw. Van ofr. magnificent. Heerlijk, schitterend, groots. ‖ Ick en hebbe voor my niet ghenomen Dat ick met schoon samblant v aen sou comen En my verthoonen magnificentelijck, Antw. Sp. Ccc iij^v [1561]; De Cooplien... die diligentelijck / Op feesten / triumphen / magnificentelijck / Alle cieraet / delicaet / bringhen ter vente, ald. Lll i.
Magnificentie, zn. Ontleend aan lat. magnificentia. Heerlijkheid, schittering, grootsheid. ‖ In de redenen ghemaeckt met diligentien Diend magnificentie ende solemniteit, cast., C. v. R. 22 [1548]; Sijn magnificencie (t.w. van Eloquencie) // can wonder bedrijven, Antw. Sp. C iiij [1561]; Weet dat ick duer myn magnificentie Myn volck over myn goet met prudentie Heb geconstitueert, Ontr. Rentm. 292 [1588?].
Maiuer, zn. Zie WNT i.v. Majeur. Versregel die voortdurend herhaald wordt en het gedicht draagt. ‖ Vuer stockreghels staen zij ende vuer maiuer (t.w. de regels Incipe Menalios etc. en Ducite ab vrbe domum etc. in Vergilius' 8e ecloga), cast., C. v. R. 55 [1548].
Maken, ww. Hem bont maken, zie Bont; - van weghe maken, zie Wech.
Malaen, bn. Ontleend aan ofr. malan? Eig. lijdend aan een huidziekte en v.v. ziek, zwak, teer (vg. malaandig, ziekelijk, teer, Loquela i.v.)? ‖ Hier zullen vut commen beede de zinnekens elck vp een malaen perdekin oft ander perdekin als of zy tReyne Maecxsele gheconuoiert hadden ter hellen, Reyne M., toneelaanw. na r. 672 [ca 1575?].
Malandere, zn. Ontleend aan ofr., fr. malandre. Gebrek, narigheid. ‖ Lydt u soo langhe met uwen malandere, Bruyne 1, 80 [2e h. 16e e.].
Maleureus, bn. Ontleend aan ofr. maleureus, fr. malheureux. Ongelukkig. ‖ Dies ben ick wel die maleureuste int ertsche dal, Trauwe 537 [1595?].
Maligneren, ww. Gevormd naar ofr. malignier of lat. malignare. Kwaaddoen; bedriegen. ‖ Die om maligneren stelden haren lust Zullen hem lien voord an moeten vermyden, cast., C. v. R. 72 [1548].
Mallaert, zn. Zie MNW i.v. Dwaas mens, malloot (vg. Teuth.: mal, mallaert, sot en kil.: mallaerd. Lasciuus, petulans: stultus, insanus; nog bij mellema). ‖ Doesb. 246 [vóór 1528]; Gentse Ref. 88 [1539]; de dene 422a [ca 1560]; Negenthien Ref. 17 [1613]. Opm. Ook bij david, Doolhof der Ketteren 175.
Manckaert, zn. Van manck of mancken. Die mank is (vg. kil.: manckaerd. Claudus, claudicans; ook bij stallaert i.v. (uit wielant, Pract. crim. 178). ‖ Een leepaert maecte den pais mit een stinckaert Daer een keyaert bi was ende een manckaert, Doesb. 246 [vóór 1528]; Hy (t.w. Vulcanus) is een manckaert, H.d. Am. R i^v [m. 16e e.] (zie ook ald. Y 1^v, 4).
Manckelyc, bw. Van manck. Mank. ‖ Rechtveerdicheyt es wech / waerheyt gaet manckelyc, Leuv. Bijdr. 4, 311 [beg. 16e e.].
Manckyser, zn. Bijvorm van minckyser (zie MNW i.v. Menciser, WNT i.v. Minken, Samenst.).
[pagina 247]
Voetangel. ‖ Ick zaeye oock manckysers van desperatien By wijlen alst past, H.d.Am. V 6 [m. 16e e.].
Mandaetbancket, zn. Uit mandaet en bancket. Banket op Witte Donderdag (vg. MNW i.v. Mandate). ‖ de dene 154b [ca 1560].
Mandaetfeeste, zn. Uit mandaet en feeste. Feest op Witte Donderdag (vg. MNW i.v. Mandate). ‖ de dene 161b [ca 1560].
Mande, zn. Zie MNW i.v., WNT i.v. Mand. Den dach met (boomeloose) manden uytdraghen, de tijd verkwisten. ‖ Léuv. Bijdr. 4, 323 [beg. 16e e.]; Haagsp. e iij^v [1561]; de dene, Fab., in Leuv. Bijdr. 4, 28 [1567].
Manden, ww. Bijvorm van mandelen (zie MNW i.v., WNT i.v. Mandel, Afl.?). In ‘mandels’ (een aantal schoven) zetten? ‖ Die in die Lenten tsaet ten acker vueren, Dwelck hem dan in die eerde plant: Tsomers volwassen, inden Herfst ghemant, Ghedorsschen, ghewant, X. Esels 36, 20 [1530].
Manghelen, ww. Zie MNW i.v. Mangelen, 1e art., WNT i.v. Mangelen (II). Hem manghelen, zich inlaten, zich bezighouden. ‖ Daer zyn groote cryghers die hem manghelen Metter coopmanscepe / ende die vervulen, everaert 220 [1528?].
Manghier, bn. Uit man en ghier. Manziek. ‖ Lichueerdigh (!), manghier, es al haer bedrijf (t.w. van Venus), cast., C. v. R. 203 [1548].
Maniance, zn. Ontleend aan ofr. maniance, ‘maniement, gouvernement, administration’, (godefroy). Eig. leiding, besturing, in de aanh. gebezigd als erenaam voor Maria. ‖ Machtighe Medicinaelste Maniance, de roovere 192 [3e kw. 15e e.].
Manierich, maenierich, bn., bw. Zie MNW i.v., WNT i.v. Manierig. 1) Kennelijk, duidelijk? ‖ Met de ‘waerheyt’ zo es dit van my ghetooght, Naer dluden der chaerten, goed en manierigh, Gentse Sp. 176 [1539]; Daerom bidt Salomon den Heere vierich, Dat hy hem wil... Gheven 'thgeen dat hy is behoevende manierich, Dryd. Ref. 35 [1561]; Groot es zyne goetheyt / over al regierich Zoo ghy wel manierich // hier mueght mercken, Verl. Z. II, 915 [1583]. - In de aanh. openlijk? ‖ Siet ick send u maenierich, als schaepkens innocent, onder die wolven gierich, egb. meynertsz., in Bijdr. Vad. Gesch. en Oudh., reeks 3, dl. 10, blz. 84 [1568]. 2) Gretig? ‖ Na wat nieus te hooren luystert elck manierich, Rott. Sp. S v [1561]. 3) In vervaagde bet., veelal als epith. ornans. ‖ Ons van hem deis dueghden manierigh Al moghen ghegheven zijn, zonder pyne, Gentse Sp. 335 [1539]; (Venus) Die een Goddinne vol trouwen schijnt manierich, H.d.Am. A 6^v [m. 16e e.]; Hy heeft my geleyt als een licht manierich, Bruyne 1, 166 [1556]; (Kennisse) Die den verwecten mensch dan is bestierich In Consten manierich // tot profijt en eere, Antw. Sp. b iiij^v [1561].
Maniericheyt, zn. Van manierich. Zedigheid, ingetogenheid. ‖ De eerste Christenen, vol der maniericheyt, Ontfinghen Gods lichaem alle daghe, a. bijns 100 [1528].
Mannich, bn. Van man. Mannelijk, vroom, deugdzaam? ‖ Doen viel deen broeder teghen dander wederspannich / Niemant en bleef mannich, Antw. Sp. p i^v [1561].
Marchandyse, zn. Ontleend aan ofr., fr. marchandise. Koopwaar. ‖ Laets peynsen om dassyssen te weerrene. Marchandyse zonder te ontbeerrene. Weitge niet veyls te coopene heer weert? everaert 111 [1513].
Marcialist, zn. Zie Martialist.
Mare, maere, zn. Zie MNW i.v., 2e art., WNT i.v. Met blijder mare, met verheuging, blijdschap, vreugde. ‖ Hij daelde ter hellen Sijn vrienden verlossende / met blijder maeren, de roovere, Quicumque 514 [3e kw. 15e e.] (vg. de roovere 273: ‘In dancke ontfaende met blijder mare’).
Marock, zn. Zie MNW i.v. Maroc. Zottin, malloot. ‖ V.: Adieu, meester Kackadoris! M.: Adieu, princes van alle marocken (× schocken), Kackadoris 15 [eind 16e e.].
Marot, marote, marrot, zn. Zie MNW i.v. Maroc, WNT i.v. Marot. Zotskolf (vg. kil.: marotte / marotteken. Imaguncula quae stultis ad lusum praebetur; sceptrum morionis). ‖ Nyeuvont 324 [ca 1500]; Drie Sotten 266 [1e kw. 16e e.]; everaert 423 [1e h. 16e e.]; Refrein, in v. Vloten, Ned. Geschiedz. 1, 336 [ca 1567]; Kackadoris 23 [eind 16e e.]; Ontr. Rentm. 1492 [1588?]; Bijb. Tafelsp. pass. [beg. 17e e.]. - Ook in verkleinvorm: marotgen,
[pagina 248]
marotteken. ‖ Antw. Sp. Bbb i [1561], Ned. Hel. 13 [1610].
Marscap, zn. Bijvorm van (of corrupt, event. hypercorrect voor) masscap (zie MNW i.v. Maetscap)? Of corrupt voor warscap, werscap? Maaltijd, drinkgelag (vg. Teuth.: geselschap, masscap, wersscap, hoeverye, gesterye, convivium, epulacio enz.)? ‖ Daer die bruyt moet haer seluen leyen en daer dmarscap bijster is over al, St 1, 129 [vóór 1524].
Martelarighe, zn. Van martelaer. Martelares. ‖ Anders moet ick... Besitten eer lanck Atropos erven, Ende Venus martelarighe sterven, cast., Pyr. C iiij^v [ca 1530].
Marteliael, bn. Corrupt voor materiael? Aanzienlijk (vg. ofr. materiel ‘considerable’, godefroy)? Of reëel, ‘substancelijck’? ‖ Mueghenste Marteliaelste (var. Materaelste) Monstrance (tot Maria), de roovere 192 [3e kw. 15e e.].
Martialist, marcialist, zn. Van martiaal. Krijgsman. ‖ Ic (t.w. ‘De Beroerlicke Weerelt’ als een capeteyn gheabylgiert ghelyc een crych[s]man) Marcialist van cloucken ghewelde Tes meer dan tyt / waer jc te velde, everaert 211 [1528?]; Den Martialiste / by uwen consente V lievelic wiste / van regimente Int generale, cast., Pyr. C iij [ca 1530].
Martirisacie, martierysacie, zn. Ontleend aan ofr. martirisation. Marteling, foltering. ‖ Al hadden alle / de martirisacien By een gheweist / vp sweerels dycken Sy en mochten tlyden / niet ghelycken Dat Maria leedt, everaert 340 [1530] (zie ook ald. 374, 446).
Maschyn, ww.? Zie Misschien.
Masse, zn. Oorspr.? Blijkens het verband naar het schijnt onderrichting, vermaning. ‖ Dies de zinnelickheyt wilt vernypen // hoort naer de masse, Het es evangelie / zeer wel commende te passe, Verl. Z. I, 622 [1583].
Mastbalcke, zn. Uit mast en balcke. Scheepsmast. ‖ Twee zytcrachten Synder ande zyden ghecnocht sterckelic Daer de mastbalcke jn es ghewrocht, everaert 334 [1530].
Mastelick, bw. Van mast? Vast, stellig, zeker? ‖ Ghelooft dies mastelick Ende wilt spropheten woordt / en zyn uutlech // vaten, Verl. Z. II, 822 [1583].
Materie, zn. Zie MNW en WNT i.v. Verzinsel, fictie. ‖ J.: Ist materie? N.: Neen, het is gheschiedenisse, Sp. d. M. 86 [beg. 16e e.].
Materken, zn. Van mater, moeder. Naam waarmede een vrouw. zinneken wordt aangesproken. ‖ S.: Waer sijdy Materken? O.: Hier ben ick Paterken, Antw. Sp. Ee iij^v [1561].
Mathematicien, zn. Ontleend aan ofr., fr. mathematicien. Mathematicus; in de aanh. astroloog. ‖ Mathematicienen wanende aen sulck spel vroen / Seyden dat de Duuthscen met v soen alleieren, cast., Bal. B i [1521].
Matroele, zn. Zie WNT i.v. Pap of soep? ‖ Eett ghy caud waermmoes, met cauden matroele: Gommaerd deedt: neemdt van als de pacientie, cast., C. v. R. 157 [1548].
Matsleepster, zn. Uit mat en slepen met -ster. Schijnheilige vrouw. ‖ Pijlaarbijters, matsleepsters, die hem selffs behaegen, dat men met haer aensicht wel sielen soude pijnen, Brouwersg. 186 [ca 1560].
Matte, zn. Zie MNW i.v., 2e art., WNT i.v. Mat (I). Eig. mot, in de aanhh. aanspreektitel voor een zinneken. ‖ B. tot. V.: Ke segt seck matte, Sp. d. M. 448 [beg. 16e e.]; J. tot V.: Ke fy seg ick matte, ald. 3833. - Ook in verkleinvorm matteken. ‖ Keiren foy zegh matteken, Narcissus en Echo blz. 49 [m. 16e e.] (aang. d. immink, Sp. d. M. blz. 227).
Mauijterij, zn. Zie Meuijterij.
Medecijnlijck, bn. Van medecijn. Medicinaal, geneeskrachtig (vg. Teuth. medecijnlijc, medicinalis). ‖ Och Lief boven al dat Lief zy, Medecijnlijck mynder ziecten medecijnsele, H.d.Am. E 4 [nà I 8) [m. 16e e.].
Medecijnsele, zn. Van medecijn. Medicijn. ‖ O Lief boven al dat Lief zy, Medecijnlijck mynder ziecten medecijnsele, H.d.Am. E 4 (nà I 8) [m. 16e e.].
Medepylaer, zn. Uit mede en pylaer. Medepijler. ‖ O Vrancx conync een medepylaer Der helegher kercke van onsen ghelooue, everaert 126 [1525].
Medesamich, bn. Van medesaem (zie MNW i.v. Medesam, WNT i.v. Medezaam). Vriendelijk, meegaand. ‖ Charitate sal gods toren ontulien, Op niemant kijft si, medesamich bi die lien, Doesb. 211 [vóór 1528].
Medicinabelijc, bn. Gelegenheidsformatie (t.w.v. het rijm) van medicinael? Medicinaal, heilzaam. ‖ W.: Wild nae mij spooren // twerd medicinabelijcxt
[pagina 249]
D.: confortabelijcxt T.: en aggreabelijcxt W.: accordabelijcxt // tot uwen verstijve, Smenschen gheest 241 [ca 1560?].
Meel, zn. Meelsack, zn. - Metten mele van tuyl bestoven sijn, metten meelsack van tuylen ghesmeten sijn, zie Tuyl.
Meerlaen, zn. Ontleend aan fr. merlan? (Zie WNT i.v. Merel, bet. 5). Merel (vg. kil.: Merlaen. Fland.J. merle. Merula en de bo i.v. Meerlaan). ‖ Den Cockuut, den Meerlaen, den Nachtegale, Verheughden, cast., C. v. R. 2 [1548].
Mehoyr, zn. Uit me, mede en hoyr, oir. Medeërfgenaam (vg. stallaert 2, 194 i.v. Medehoir). ‖ Zijn wy kinderen Gods zonder besmitten, Zo moeten wy dan zijn rijcke bezitten Als mehoyrs met Christum int goddelic pryeel, Gentse Sp. 205 [1539].
Meijeren, ww. Zie MNW i.v. Meyeren. Te keer gaan. ‖ Steven, hoe zout ghi daer onder thoopken meijeren! Tcalf v. W. 30 [eind 16e e.?].
Melancolieus, melancoleus, bn., bw. Ontleend aan ofr. melancolieus. Verdrietig, droevig. ‖ Gheen dinc en is so melancoleus gevuegt Dan de wercken vander sondegher daet, Camp v.d. Doot 1038 [1593]; 'Twaer een melancoleus grief, Druck zouse verwachtende avont en noene zijn, H.d.Am. D 4^v [m. 16e e.] (zie ook ald. M 7); Melancolieus gheen consolatie Verwerf ick in des gheest fundatie, Antw. Sp. Pp ij^v [1561]; Mijn hert dat is my doloreus / Melancoleus / Als triet dat waeyt met allen winden, Haagsp. k ij^v [1561]. Opm. Nog bij coornhert, Der Maeghdekens Schole 171 [3e kw. 16e e.].
Melancolieusheyt, melancoleusheyt, zn. Van melancolieus. Droefheid, verdriet. ‖ Dus laet nu melancolieusheyt varen, Sp. d. M. 90 [beg. 16e e.]; Melancoleusheyt maecti gheene, Doesb. 48 [vóór 1528].
Melancolinghe, zn. Gelegenheids-, rijmformatie naar melancolie. Hetzelfde als melancolie, droefgeestigheid, in de aanh. - doordat het frans niet is begrepen - in onduidelijke bet. ‖ Want al isser hope van melancolinghe Tsal vergheten werdden zeer geringhe, Camp v.d. Doot 2311 [1493] (Vg. fr. Car espoir que (= mogelijk dat) les heritiers Loublieront et voulentiers).
Melcslabberken, zn. Uit melc en slabben met -erken. Liefje, troetelkindje. ‖ D.H.: Wij sullen noch midts deser condicien Haer alder liefste knechtkens zijn... A.H.: Huer uutvercorenste melcslabberkens sijn, Sacr.v.d.N. 818 [3e kw. 15e e.].
Melodieuselijck, bw. Van melodieus. Heerlijk. ‖ Ghy die ghenaemt zijt zynen lichame, Mooght wel leven melodyieuzelic, Gentse Sp. 350 [1539]; Apollo die zoude ons te gheruster leeren Melodieuselijck spelen op syn klinckende Liere, H.d.Am. Bb 8 [m. 16e e.].
Melodieusheyt, zn. Van melodieus. Lieflijkheid, heerlijkheid, vreugde. ‖ Ghi verdrijft met uwer gracieusheyt alle melodieusheyt (l. melancolieusheyt?), Doesb. 48 [vóór 1528]; Toont een hert vol van melodieusheyt, Rederijkersged. 47, 6 [m. 16e e.]; Ghy die de Vrouwen dus verheft, Hoe heet ghy? Ghy dunct my vol melodieusheden, H.d.Am. S 4^v [m. 16e e.].
Melodije, zn. Zie MNW en WNT i.v. Eig. vreugde, in de aanh. (met causatief aspect) vrouw. ‖ Wij weten u een ammoreuse melodije, Well. Mensch 85 [2e kw. 16e e.]. - Inz. als erenaam voor Maria. ‖ Miltste Moederlicste Melodije, de roovere 186 [3e kw. 15e e.] (zie ook ald. 192, 203).
Melodijheyt, zn. Van melodij. Vreugde? ‖ Doer die gewoonte begeer ick nv die vryheyt en alle melodijheyt diemen mach bewanderen, Red. en Nat. 670 [2e h. 16e e.].
Melodioes, bn. Zie MNW i.v. Melodioos, WNT i.v. Melodie, Afl. Schoon, aangenaam, heerlijk. ‖ Sijt willecome, edele en gemeyne, Die hier dus minlic sijt versaemt In desen melodyosen pleyne, Eerste Bl. 22 [ca 1440?]; Medicijnste Melodioeste Marie, de roovere 186 [3e kw. 15e e.].
Memoracie, zn. Ontleend aan lat. memoratio? In de aanh. herinnering? Of corrupt (var. murmuracie)? ‖ Memoracie laet ic duer dooghen lijen, Doesb. 42 [vóór 1528].
Memoralick, bn. Van *memoraal of rechtstreeks van ofr. memoral ‘memorable’. Eig. heuglijk of roemrucht, in de aanh. als epith. ornans (voortreffelijk?). ‖ Memoralicke zinnen, wilt aenmercken, enz., crul, Carnation 1 [1534?].
Memoreus, bn. Gevormd naar ofr. memorieux? Eig. gedenkwaardig en v.v. hevig? ‖ Bouen Pluto reken ic mi amoreus, doordroncken in liefden memoreus, Doesb. 75 [vóór 1528].

[pagina 250]
Memorijepaep, zn. Uit memorije en paep. Geestelijke die de gedachtenis van een overledene viert (vg. R.R. Post, Kerk. Verh. in Ned. enz. (1954) bl. 368). ‖ Dees clapachtige memorijepapen... die om haer baet als wouwen inden kerck gaen gaepen, om cappelrijen te crijgen, Brouwersg. 177 [ca 1560].
Mencie, menchie, mencye, mencij, zn. Zie Mentie.
Menichchierich, bn. Uit menich en chieren met -ich. Gesteld op of zich sierend met verlerlei sieraden? ‖ Ghy, weduwen, syt innich devoet & vierich, niet curiues, wtwendich oft menichchierich, maer chiert u siele, datse Godt mach behagen, Bruyne 2, 123 [1e h. 16e e.].
Menighertierlijck, bw. Van menighertier. In vele opzichten? ‖ M.: Is dat (t.w. Ethica) een conste R.: Jaet seer menighertierlijck, Antw. Sp. Iii iij [1561].
Menschenpropoost, zn. Uit mensch en propoost. Menselijke zaak. ‖ Die Heer der Heeren, die alle menschen propoosten Door sijn onbegrijpelicke wijsheyt ten besten keeren // moet, Heymelic Lijden 199 [1557].
Mensije, zn. Zie Mentie.
Mentelic, bw. Van ofr. mente. Geestelijk, in de geest? ‖ O minnelicke broeders die ons puer mentelic verheucht, Dwerck d. Apost. 724 [1e h. 16e e.].
Mentie, mencie, menchie, mencij, mensije, zn. Zie MNW en WNT i.v. 1) Melding, gewag (vg. kil. 850: Mentie. Mentio, memoria). ‖ Naer Fabius mentie, ende zijn narrerijnghe, cast., C. v. R. 16 [1548]; V seg ick adieu dan / met droeue mencie, ghistele, Ant. 70 [1555]. - Iet mentie maken, iets bekend maken. ‖ Rechte vort // maecten hy dit mentie, Bel.v.Sam. 1603 [eind 16e e.?]. - Mentie maken (van), eig. gewag maken van, spreken over; uitsl. rhet. is de bet. van belang achten, aandacht schenken aan, letten op. ‖ Dits tprincepael puntken, daer ic meest op beene, Tgebreck alleene, daer ic af maeck mentie, a. bijns, N.Ref. 95, e, 10 [1e kw. 16e e.]; Van huysen / of goet / maeckte niemant mentie Want alle dinghen waren ghemeene, Antw. Sp. Dd iiij [1561]; Ick make fraey clercken Maect hier af mentie, ald. Gg ij. - Ook in de bet. bezwaarlijk vinden. ‖ L.: Wollen te gaen is groote penitentie. A.: Wae, Lijsbith buere, maeckt ghi daer of mentie? Alit en Lijsbith 29 [eind 16e e.?]. - Mentie maken up, achtgeven, letten op. ‖ Ic ben gheheten Schriftuerlic Troost, maect hier up mencye, Gentse Sp. 82 [1539]. - Mentie hebben op, van, achtgeven, letten op. ‖ Bij die fonteijnne, somen daer aff maeckt mensije, Salmen die heijlige wonden verstaen, Pir. en Th. 588 [1e kw. 16e e.?]; Gaet eens in u selfs, doersoect u consiencij, Hebt daer op mencij, Tcooren 888 [1565]. - Geen (in de bet. a. ook cleyn) mentie maken (van), a. van geen belang achten, zich niet bekommeren om (vg. Ars Notariatus, gloss. i.v. Mentie) [1585]. ‖ St 1, 25 [vóór 1524]; Well. Mensch 850 [2e kw. 16e e.]; a. bijns 137, 166 [1548], 407 [ca 1540]; cast., C. v. R. 93 [1548]; ghistele, Ovid. Sendtbr. 3a [1559]; Antw. Sp. Ee i^v, k ij [1561]; Rott. Sp. P ij^v [1561]; Gr. Hel 1131 [ca 1564]; Roerende v. Meest Al 823 [ca 1564?]; coornhert, Lief en Leedt 323 [1567]; Lijsgen en Lichthart, prol. 11 [2e h. 16e e.]; Taruwegraen 980 [1581]; Bel. v. Sam. 721 [eind 16e e.]; Con. Balth. 26, 731 [1591]; - in dez. bet. ook geen mentie hebben. ‖ Gr. Hel 463, 1130 [ca 1564]; - b. geen moeilijkheden maken. ‖ v.d. dale, Wre 298 [ca 1516]; a. bijns, N.Ref. 79, c, 9 [1e kw. 16e e.]; Well. Mensch 755 [2e kw. 16e e.]; Antw. Sp. Z i^v [1561]. - Sonder (eenige) mentie, a. zonder tegenpruttelen, vrijwillig. ‖ Die wys wilt wesen in gods presencie moet hem seluen sot achten sonder menchie, Drie Sotten [1e kw. 16e e.]; Wilt ionc bekeeren sonder eenighe mentie, Heymelic Lijden 450 [1557]; Voor al moet ghy... sonder eenige mentie / al deese gewaeden off leggen, Hs. TMB, F 8, fol. 404 [eind 16e e.?]; - in dez. bet. ook sonder mentie te maken. ‖ Ontbint... u schoonen, sonder te maken mentie, van uwen voeten, Josue, in R. Roos, uitg. door O. v.d. Daele en Fr. v. Veerdeghem, blz. 57 [eind 16e e.?]; - b. zonder meer. ‖ Hierby soude sonder mencie, alle mijn credencie, Door schriftuere gheheil int sant, vallen, B.d.Scr. 8 [1539[; Hebben sy my vervolcht met violencie, sy sullen u oock dooden, sonder mencie, Bruyne 2, 32 [2e h. 16e e.]. 2) Benul, begrip? ‖ Die vanden oorlooghen weten eenighe mentie ofte experientie, Judich 628 [1577].

[pagina 251]
Mentioneren, ww. Ontleend aan fr. mentionner. Melding maken. ‖ By zulcken, stichte Numa Ianus tempele, Daer Titus Liuius of mentioneerd, cast., C. v. R. 91 [1548]. Opm. Als bedr. ww. éénmaal aangetroffen in Gr. Placaatb. 4, 66b [1578] (aang. in WNT i.v. Mentie, Aanm.).
Merc, zn. Merc slaen, zie Slaen.
Merckich, bw. Van merchen. Eig. (als bn.) opmerkend, opmerkzaam, in de aanh. duidelijk? ‖ Ghelyc de duue jn swaters ryuiere claer Speghelende / de scaeduwe merckich ziet Des hauicx / dies zou sterckich vliet, enz., everaert 356 [1531].
Mercurialist, zn. Van Mercurius; vg. mercurist bij a. bijns, castelein en nog bij vondel (zie WNT i.v. Mercurius, sub bet. 1), Mercurius kinderen bij a. bijns 435 (zie WNT t.a.p.) en ofr. mercurien (zie godefroy i.v.). Dichter, rederijker. ‖ Cloecke Mercurialisten sonderlinghen Abelste inuenteurs door Gods ghehinghen, Antw. Sp. Tt ij [1561] (zie ook ald. Xx iiij^v, Zz iiij, Nnn i); Om te hooren en sien spelen // de pelicanisten als mercuriaelisten int haerlemsche pleijn, Rijcken Wrecke, prol. 16 [1596].
Mert, zn. Zie MNW i.v. Marct, WNT i.v. Markt. Achter de mert gaen, verkeerde praktijken toepassen om geld te krijgen? ‖ Sy hebben een aensicht / als een eycken bert Sy gaen hier achter de mert / t'dunct hem wel betamen, Zeven Sp. Bermh. L vij^v [1591].
Mes-, zie ook Mis-.
Mesbaent, bn. Van *mesbanen. Of corrupt voor meswaent. Misleid? Of verdoold? ‖ Sulcxs doen was ons raende Quaet Jngheuen // wies wy ons waren mesgaende als de mesbaende, Reyne M. 466 [ca 1575?].
Mesbrayen, ww. Uit mes, mis en brayen, braden. Eig. ‘kwalijk braden’ (de bo i.v. Misbraden), in de aanh. fig.: bederven, verknoeien. ‖ B.: Ghy hebbet mesbrayen! L.: Daer lieghdy ane! Trudo 3469 [ca 1550].
Mesbrouwen, ww. Zie Misbrouwen.
Meschiefven, ww. Zie MNW i.v. Miskieven. Tobben, piekeren? ‖ Weerdt zwaermoedich meschiefuen, Taruwegraen 1341 [1581]. Opm. In bedr. vorm in de bet. ‘verdrietig maken’ mogelijk in Vlaerd. Red. 202 [1617]: ‘Vreed'elck best gerieft: Eendrachlick zonder spijt, niemant moet zijn misschieft’.
Meschievelick, bn. Zie Meskieflijck.
Mesgoomen, ww. Uit mes, mis en goomen. Verslappen in aandacht, in zorg? Of missen, falen? ‖ Sondere mesgoomen als nieu ghebooren herte // daer toe bereedt // fyn pynet wel te verbreene // zonder iet mesleedt // zyn het pater nostere // tuwer zielen bevredinghe, Vader Onse 1235 [1577].
Mesgreye, zn. Van mesgreyen. Mishagen. ‖ Meyliedekens... vul dorperheden tot allen mesgreye, de dene 300a [ca 1560].
Mesgreyen, ww. Zie Misgreyen.
Mesgrief, zn. Zie Misgrief.
Mesgriefven, ww. Zie Misgrieven.
Meshayngne, zn. Ontleend aan ofr. meshaigne, synoniem van meshain, ‘conduite qui blesse l'honneur’, zie godefroy i.v. Meshain. Blijkens het verband naar het schijnt hetzelfde als ofr. meshaigne: onbehoorlijkheid. ‖ J.: Wat zouden wy anders draeghen? C.: Eenich ander present Edel ende jent / zonder eeneghe meshayngne, everaert 380 [1512].
Meshouwet, meshuw(e)d, meshuud, bn. Zie Mishout.
Meskieflijck, meskieffelijck, meschievelick, bn. Van meskieven of meskief. Ongelukkig, verdrietelijk. ‖ 'tIs waer, ick kint, Al moet ick 'tmeskieffelijck spinnen spinnen, H.d.Am. R 3^v [m. 16e e.] (zie ook ald. S 7); Och waric smakende // die spyse lievelick die elcken es werrende // den hongher grievelick en de lusten meschievelick // daer veele in leven, H. Sacr. 9 [1571].
Meslimpen, ww. Zie WNT i.v. Mislimpen. Hinderen, onaangenaam zijn? ‖ Hoe zoudic my anders / te clappene bewynden Jc en moeste tsacx crop ontbynden Van elcx ghebrec / twelc ons meslimpt, everaert 159 [1523].
Mesmeten, ww. Uit mes, mis en meten. In de maat te kort doen (vg. mismaat bij huygens 1, 268 en 347). ‖ Hebdi dan mesmeten / van sticke te sticke Oft oock mesweghen tsal al gheweten sijn, v.d. dale, Wre 837 [ca 1516].
Mesorboeren, ww. Uit mes, mis en orboeren. Misbruiken. ‖ Adieu tijt dien ick mes-
[pagina 252]
orboert lije, v.d.dale, Wre 649 [ca 1516].
Mespaeyen, mespayen, ww. Zie MNW i.v. Mispaeyen, WNT i.v. Mispaaien. Uitsl. rhet. is het gebruik v.d. onbep. wijs als zn. in de bet.: droefenis, druk, verdrukking. ‖ Wy consoleren zulc int mespaeyen, Die zondigh leift in vleesschelicker ghenaerte, Gentse Sp. 292 [1539] (zie ook ald. 306); Och met rechten es my therte in zwaer mespayen, Reyne M. 898 [ca 1575?].
Mespast, bn. Zie Mispast.
Mesprijsheyt, zn. Van mesprijs. Schandelijkheid. ‖ Wy grouve zondaers, en vul mesprijsheyt, de dene 260a [ca 1560].
Mesquiten, ww. Uit mes, mis en quiten. Zich kwalijk jegens iemand gedragen, slecht behandelen. ‖ O gheheel mesqueten zoo hebdy ons want als verdwenen ghesleten bem jc ghezeten, Reyne M. 434 [ca 1575?].
Mesrieven, ww. Uit mes, mis en (ge)rieven. Benadelen. ‖ Bisdommen werden den kinderen bevolen, Die noch gaen ter scolen, God moets onfermen... Wij muegen wel kermen duer dit mesrieven, a. bijns 40 [1528].
Mesroucken, ww. Zie WNT i.v. Misroeken. Zondere mesroucken, in de aanh. zonder mankeren, falen, missen? ‖ Ghy werdt verlooren // dit darf jck v vry boucken zondere mesroucken, Taruwegraen 1045 [1581]. Opm. Misroecken in de bet. zich niet bekommeren om, geen acht slaan op, nog bij v. mander, Bucol. 8.
Messant, zn. Van messanden, meshanden (zie WNT i.v. Mishanden (I). Eig. belemmering, hindernis (zie WNT i.v. Mishanden (I), Afl.), in de aanhh. in versterkte bet.: onheil, rampspoed. ‖ Dat ghy (t.w. God) se te nieten brinckt // ter grooter messanden die u hebben mespresen, Judich 1571 [1577]; Waer anne ghy verlossinghe hebt / duer zijn bloet zoet Vander macht der duusternesse / die u dede messant, Verl. Z. II, 705 [1583].
Messynich, bn. Van messyne (zie MNW i.v. Messene). Van mest. ‖ Daer duere (t.w. Stercquelinya poorte) voerdemen / naer de behoorte Donsuuerheyt der steden tmessynich luesen, everaert 370 [1527].
Messchielic, bw. Van messchien (zie MNW i.v. Misscien, 2e art., WNT i.v. Misschieden)? Of bijvorm van (of corrupt voor) messchienlic (vg. kil.: mis-schienlick. Fortuitus. & Fortè, fortuitò, fortasse en Teuth.: machschienlijc... fortuitus, fortuito)? Plotseling, onvoorzien; bij geval; door een ongeluk. ‖ Als de mensche hem vindt in sdoodts verdriet, Te water, te lande, messchielic vergaende, Dat hy biechte noch sacrament es ontfaende, Gentse Sp. 58 [1539].
Messichten, ww. Uit mes, mis en sichten, zien (zie MNW i.v. Sichten, 3e art.)? Verkeerd zien en v.v. bedr.: iet messichten, falen in iets? ‖ Dicht dats de wortele (t.w. van Rhetorica) noydt sulck ghewicht: Tmessicht int beghrijpen menich abel clerck, Die abelijck notabelijck de redene schicht, Ref.v.Rhetorica, achter cast., Bal. [1e h. 16e e.].
Messuer, zn. Via menseur (aangetroffen bij coster 37) uit monseur (o.a. bij bredero en vondel) uit ofr., fr. monsieur? Of contaminatie van ofr. messire en ofr., fr. monsieur? Heer, als aanspreektitel. ‖ Tes messuer iaques de laleyn, Camp v.d. Doot 1397 [1493].
Mesten, ww. Zie MNW i.v., 2e art., WNT i.v. Mesten (II). Mesten in, groeien, zich verkneukelen in. ‖ In anders gebreken si mesten, Doesb. 200 [vóór 1528]; Die in hen selven glorieren en mesten Als haer mans vergramt zijn en maken geclach, Leenhof 692 [na 1531]; Ghij, die in welluste ligt en mest als swijnen, U vleeschelijcke begeerten geestelijc besnijt, a. bijns 344 [ca 1540].
Mestermen, ww. Zie MNW i.v. Mistermen. A. Bedr. Misbruiken. ‖ Sij lieten hem eer villen Dan sij den soendach / pijnden / te mestermene, de roovere, Quicunque 582 [3e kw. 15e e.]. B. Onz. - 1) Disharmoniëren. ‖ Wes u behaecht, gelieft ons beyen, Als u ende mi, sonder mestermen, Eerste Bl. 1231 [ca 1440]. 2) Rampzalig zijn? Falen? ‖ Dies zijdt gheschreuen // een goddelijcke schrijne Bereedt te lauene // alle die mestermen, de roovere 178 [3e kw. 15e e.].
Mestrapen, ww. Uit mes, mis en trapen. Falen, missen? ‖ My vry ghelooft // guut / zondere mestrapen // waen, Judich 391 [1577].
Mesuijsselijck, bn. Zie Misuselyck.
Mesuzeiren, ww. Zie MNW i.v. Misuseren. Bederven? ‖ G.: Vought u met de
[pagina 253]
bruudt Christi pryzelic, Gheloovet tgheloove in huer ghefondeirt, M.: Also doen ic, maer ic hebt ghemesuzeirt Met mijn stijnckende zonden, tmagh my wel rauwen, Gentse Sp. 48 [1539].
Mesverghe, zn. Van mesverghen (zie MNW i.v. Misvergen). Nadeel, schade? ‖ Om commen bespien // tot onsen mesverghe zoo merckick daer lieden beneden den berghe, Judich 697 [1577]; Ach noyt meerdere // mesverghe Die onslieden nu ghebuert ten cleenen beromme, ald. 1038.
Mesvouden, ww. Uit mes, mis en vouden. Afwijken? Falen? ‖ Dat dit volck haer betrauwen niet en stelt... in gheschudt // glavien // ja ruuters nochte knechten ofte op eenich vechten Maer als den simpel slechten in haer berghen en heuvels / zondere mesvouden, Judich 1115 [1577].
Mesvuecht, bn. Van mesvueghen. Ontsteld. ‖ Hoe thiert ghy v in desen als zynde mesvuecht // zeere, Reyne M. 742 [ca 1575?].
Mesweghen, ww. Uit mes, mis en weghen. In het gewicht te kort doen. ‖ Hebdi dan mesmeten / van sticke te sticke Oft oock mesweghen tsal al gheweten sijn, v.d. dale, Wre 838 [ca 1516].
Meswroetelen, ww. Uit mes, mis en wroetelen. Verkeerd (in de zin van ongeoorloofd, ontoelaatbaar) wroeten (in erot. of obscene bet.). ‖ Ghy mueght niet meswroetelen. Als wildet ghy my cloetelen, // tware den heeschs // myn, Verl.Z. I, 1049 [1583].
Meswueghen, ww. Uit mes, mis en wueghen. Misleiden. ‖ Ghy zyt meswuecht (versta: op een dwaalweg), Reyne M. 933 [ca 1575?]; Q.W.: Hy zalder thooft omme crauwen! S.I.: Ja hy, als den meswuechden, Verl.Z. I, 1157 [1583].
Meteghe, zn. Van met (zie MNW i.v. Mette, 1e art., WNT i.v. Meter (II). Indien het suffix hier inderdaad nog dient ter vorming van een vrouwelijke persoonsnaam, kan het woord steun bieden aan Kiliaen's opgave van met in de bet. ‘peter’, dat trouwens ook bevestigd wordt door fries met-omme, peetoom (zie WNT t.a.p.). Toverkol. Deze bet. heeft zich via ‘oud vrouwtje’ ontwikkeld uit ‘meter’ (Zie WNT t.a.p. en de bo i.v. Toovermete en Leugenmeet). ‖ Waer sullen zij dan mueghen blyuen Dese tooverae[r]s dese meteghen / dese ketyfuen Dese waersegghers / die als ouerhoorich Der heleghe kercke / zijn wederspoorich, de roovere, Quicunque 717 [3e kw. 15e e.].
Metere, metre, zn. Oorspr.? Blijkens het verband een rolletje met geschreven (bijbel)tekst, behorende bij een toog. ‖ Dese metere moet staen bouen thooft van onser Vrauwen jnden thooch, everaert 342, toneelaanw. [1530]; Dese metre moet wesen voor den thooch, ald.; Voor den thooch moet staen dese metere jn grooten lettren, ald. 376 [1527].
Meuijten, ww. Zie MNW i.v. Muyten, WNT i.v. Muiten (III)? Eig. samenzweren, complotteren, in de aanh. voorkoop plegen? ‖ H.: Dees corenbijters, sonder genaede, Soecken elck te bescaden doer haer bedrijff. R.: Is dat sij weer meuijten noch even stijff, Soo heb ick een ander motijff, Tcooren 1040 [1565].
Meuijterij, meuterij, mauijterij, zn. Van meuijten, zie Muyten (II). In de aanh. naar het schijnt gebezigd voor asociale handel, inz. voorkoop. ‖ Alsoo wij verneemen vroech ende spa, Dat het gewas dit jaar niet wel is gesleegen, Waer vuijt te bedencken is groote dierte en sca, Oick doer die meuijterij, diemer in plegen, Waer doort alree seer hooch is gesteegen, Tcooren 544 [1565] (zie ook ald. titel, 203, 261, 830, 844, 1031, 1054, 1058, 1124).
Meuten, ww. Zie Muijten (I).
Meuterij, zn. Zie Meuijterij.
Micken, zn. mv. Zie MNW i.v. Micke, 2e art., WNT i.v. Mik (II). Ledematen. ‖ Nu sijn al mijn micken geworden staecken, Dove Bitster 283 [ca 1600].
Middelen, ww. Zie MNW en WNT i.v. In tweeën delen, halveren (vg. Teuth.: middelen mediare, dimidiare). ‖ Cijfren / tellen / multipliceren Deylen / middelen / aftrecken / dobleren, Antw. Sp. Iii iij [1561].
Middelthuun, zn. Uit middel en thuun. Scheidsmuur. ‖ Hat (l. Dat) hy ons den middelthuun heift ghebroken Ende wt gheworpen de heerschappye Des vyants, Gentse Sp. 355 [1539].
Mierrentant, zn. Zie MNW i.v. Mierentant. Uitsl. aangetroffen in de bastaardvloek Gans mierrentant. ‖ Gans mierrentant, ic hebbe mijn sprake vergheten! Man en wijf 142 [eind 15e e.?].

[pagina 254]
Mijdich, bn. Zie MNW i.v. Midich. Die gemeden moet worden, gevaarlijk? Of corrupt voor nijdich? ‖ Al dat hij sal spreecken // sullen wij luijsteren ende hoorent dem (l. hem?) fluijsteren als twee mijdighe balgen, Hs. TMB, B, fol. 89^v [2e h. 16e e.].
Myfeldose, zn. Uit myfelen (zie Myffelen) en dose. In de aanh. fig. gebruikt, naar het schijnt in de bet. beuzelarij of bedriegerij.‖ Adieu an al dat edel boucxken bughender knie Albarib dim gotfano / en de ghuene die De myfeldose der trufatoryen gheerne lesen, de dene, Langhen Adieu 236 [1560].
Myffelaere, zn. Van myffelen. Dobbelaar. ‖ Tes een caetsere, een schietre, een roldre, een clossere, Een myffelaere, een dronckaert, een tuusscher, een keghelaere, de dene bij de bo i.v. Mijfelaar [1560].
Myffelen, ww. Oorspr.? ‘Een kansspel spelen, dobbelen, tuischen’ (de bo i.v. Mijfelen).‖ Tuusschen en myffelen // Fluuschen mornyffelen / rouffelen honueren, everaert 16 [1509].
Mijffelinghe, zn. Van mijffelen. In de aanh. is aertsche mijffelinghe gebezigd ter omschrijving van het liefdesspel; met de opvatting van mijffelinghe in deze zin vg. WNT i.v. Moffelen (II), bet. 6 (wroeten) of bet. 8 (knoeien, stoeien). ‖ V.: Met Adams voorhamere sy gheerne smeden... B.: Hoe comt dat by? V.: Sy hebben becueringhe Wat wesen mach dees aertsche mijffelinghe, Sp. d. M. 1718 [beg. 16e e.].
Mijne (I), mine, zn. Zie MNW i.v., 1e art., WNT i.v. Mijne (IV). Soort. ‖ Van goeder minen Staet hier een boem in desen pleyne, Eerste Bl. 207 [ca 1440?]; Dit es tfonteynkin van cyropygher mynen, Gentse Sp. 193 [1539] (hic?); Alle dichten... Die op een terminéren, als van eender mine, Mueghdy van eender langhden accordéren, cast., C. v. R. 29 [1548]; Adamsche myne // behout Godts doctryne, Bruyne 3, 163 [2e h. 16e e.]; (De Vlamingen) gheacht oock voor een goede myne van volcke, vaernewijck, Hist. v. Belg. 108a [1566]; Tghestoelte in den hooghen choor..., om dattet te hert een mijne van haute was, was ongheschent ghelaten, vaernewijck, Ber.T. 1, 157 [ca 1568].
Mijne (II), zn. Zie MNW i.v. Mine, 1e art., WNT i.v. Mine. Valsheid? ‖ Alle die met mijne / rapen en schrapen, Antw. Sp. Fff ij^v [1561].
Myne, zn. Zie MNW i.v. Mine, 2e art., WNT i.v. Mijn (II). Delfstof. ‖ Jc (t.w. Donghelycke Munte) myne der eerden van Gode ghescapen // Ten behouue der meinschen, everaert 250 [1530]; Jc bem als myne / gheordoneirt alleene // Om elcken... te verlyckene, ald. 251.
Mijneerlick, bn. Zie Mineerlyc.
Mijneren, ww. Zie Mineren.
Mynelic, bn.? Van myne, edel metaal (zie MNW i.v. Mine, 2e art., WNT i.v. Mijn (II)? Edel? ‖ Hu zuuerheyt (t.w. van Maria) ghaet / bouen allen / mynen mynelic, everaert 32 [1509].
Mynheyt, zn. Van myn. Zelfzucht. ‖ Eygen wille brandt alleen in die helle doer haer gequelle meenich in pyn leyt wat verdoemde lucipher anders dan ickheyt en mynheyt, Red. en Nat. 615 [2e h. 16e e.].
Mincke, zn. Zie MNW i.v. Menke, WNT i.v. Minke. (Gemene) streek? ‖ Dat is vander boosheyt der Phariseen cansen, Van haer hertneckicheyt, vol valscher mincken, Prochiaen 1476 [ca 1540].
Mincken, ww. Bijvorm van micken (Zie WNT i.v. Minken (II)? Of corrupt voor dincken? Achtgeven, letten op. ‖ Ick wil op die Armen... mincken, En thoonen barmherticheyt, Const-thoon. Juw. 479 [1607].
Mine, zn. Zie Mijne (I).
Mineerlyc, mijneerlick, bn. Van mineren. Ondermijnend, vernietigend. ‖ Hoe mach v dorsten na tvuijl water turbeerlick van egipten en assierien, mijneerlick der scriften secreten, Christenk. 1760 [ca 1540]; O verkeerde generatie, ter verkeertheyt gehuldich, bedwingt doch u tonge alle duecht mineerlyc, Bruyne 2, 91 [2e h. 16e e.].
Mineren, mijneren, ww. Zie MNW i.v. A. Bedr. - 1) Vernietigen. ‖ O ghi Accident, onversienich gheval, Wat hebdi al menschen ter werelt ghemineert, Dal s. Wederk. 146 [eind 15e e.]; Alle deimsterheyt der sonden / worden ghemyneirt schier By hu claerheyt Maria, everaert, 401 [1511]; O doot... Ghy myneert daer ghy v oghen op scacht, St 2, 68 [vóór 1524]; Daer / stweedrachticheyts snootheyt Es / worden groote saken ghemyneirt, everaert 191 [1526]; Pharo die Dhyseraelsche waende mineren, Doesb. 285 [vóór 1528]; Dorstense, sij soudense
[pagina 255]
persequeren En heel mineren, die hen spreken tseghen, a. bijns 26 [1528]; Hoe tgras lustiger & ryper staet, hoe den maeytyt waerder (l. naerder) is om mineren, crul, AB in Bruyne 1, 177 [2e kw. 16e e.]; Si destrueren, en souwen gheerne mineren U levende woort, B.d. Scr. 5 [1539] (zie ook ald. 10, 35); Hoe Sinonis verraderlijck herte Met een valsche perte ons heeft verblint heel, En Troyen deerlijck ghemineert, gheschint heel, H.d.Am. B 8^v [m. 16e e.] (zie ook ald. E 3^v); Godt de mineerde al haer uprechten, Charon 243 [1551]; Ick weet, Heere, ghy syt myn sterckte & slodt, eenen metalen muer niet om te mineren, Bruyne 2, 81 [1564]. - In de aanh. bepaaldelijk verscheuren. ‖ Al sou ickse selue metten tanden mineren, Bekeeringen Pauli 252 [ca 1550?]. 2) Eindigen, ten einde slepen? ‖ En hem die liefste dan wert onttoghen; dan moet hijt wijten sinen ooghen en mineren sijn leuen in groter pijn, Doesb. 119 [vóór 1528]. 3) Overwinnen? ‖ Arbeyt mineert al datmen vint, Antw. Sp. Mm iiij [1561]. 4) Bagatelliseren? ‖ Den balcke die heel tgesichte dwinct / die mineert ghy als onbeschuldich, Bruyne 2, 91 [2e h. 16e e.]. 5) Aanvallen, belagen? ‖ Denct niet... Dat wy met yser oft stael zijn hier ghekomen, Om v oft v Landt tot uwer onvromen Te minerene oft te bespiene, H.d.Am. A 8^v [m. 16e e.] (hic? of vernietigen, verwoesten?); (Hector) Die de Griecken seer stoutelijck nu is minerende, ghistele, Ovid. Sendtbr. 19b [1559]. B. Onz. - 1) Ten onder gaan, vergaan; verdwijnen; ophouden. ‖ Dit onweder noch niet en mijneert, Drie Sotten 200 [1e kw. 16e e.]; Al zoudt hu smerten / om myn mineren Ghy zout hu verneren / om my jnt streck Den wulf te jaghene / jnden bec, everaert 66 [1511]; Oorloghe/moet eens myneren, ald. 186 [1526]; Twistich ghescal Doe jc myneren, ald. 250 [1530]; Hoe groten schat... Tvergaet, mer een hertelic vrient mach niet mineren, Doesb. 166 [vóór 1528]; Sijnen tijt die lijdt en hi mineert, ald. 219; De tonge doet Steden end' Landen mineren, crul, Mont toe 118 [2e kw. 16e e.] Uw arme zondaren, die heel zouden mineren In 't eeuwig verzeren, Meest Al 909 [1559]; Door u twist oprijst / en vrede mineert, Antw. Sp. Aa iij^v [1561]. 2) Kleiner worden, verminderen. ‖ Daghelicx myneirt nu mijn proteccye, Gentse Sp. 219 [1539]; Sgheests tughenesse, dicwil ghemyneirt, Tgheloove vulmaect ende consummeirt, ald. 268 (hic?) of bedr.: aanvallen, belagen?); Gheen lyen en mineert / maer altoos swaerder aencleeft, ghistele, Ant. 50 [1555].
Mineringhe, zn. Van mineren. Eig. vernietiging, in de aanh. die vernietigt, wegneemt. ‖ De Rechtueerdicheyt Gods... des drucx mineringhe, Antw. Sp. Eee ij [1561].
Minerve, zn. Ontleend aan fr. Minerve. Wijze en schone vrouw. ‖ Zoetgeurighe blomme balsemierich Zoo goedertierich / Ingenieus / boven alle minerven! cast., Pyr. A v [ca 1530].
Minervist, zn. Van Minerva. Dichter, rederijker. ‖ Reyn Mineruisten hoochweerdich gheexalteert, Antw. Sp. Mmm ij^v [1561].
Mingiootelijck, bw. Zie Miniootlyc.
Minjoot, zn. Zie MNW en WNT i.v. Minioot. Lieveling (vg. kil.: minghenoot, minneghenoot, mingnoot... deliciae carum caput). ‖ Het es Gods minjoot, Trudo 1292 [ca 1550] (zie ook ald. 1567, 2127, 2349, 2958).
Miniootlyc, miniotelijck, mingiootelijck, bn., bw. Van minioot. 1) Vriendelijk, minzaam. ‖ Dalder schoonste imagije // met soeter couraghije Wenscht u personagie geluck miniotelijck, Well. Mensch 320 [2e kw. 16e e.]; Men salse straffelic en niet miniootelic, Met swaren tormenten doen versmachten, Dwerck d. Apost. 984 [1e h. 16e e.]; My sweirende getrouwicheyt miniootlyc, Bruyne 1, 134 [1556]; Dmorael van desen broeders miniootlyck Niet en leert dan trouwe en minne grootlijck, Antw. Sp. S ij [1561]; O.: Verclaert ons datte blootlijck. G.: En de schrijuers miniootlijck // dat maeckt tverstant // sterck, Haagsp. d iiij^v (na d viij) [1561]. 2) Ootmoedig? ‖ Bidt den heer mingiootelijck voor u sondich bederven, Well. Mensch 1103 [2e kw. 16e e.]. 3) Lieflijk? ‖ God schiep den mensch inden beghinne blootelijck Seer miniootelijck // naer sijn selffs beelde ient, Haagsp. m i [1561].
Minnegelt, zn. Uit minne en gelt. Geld dat men ontvangt voor verpleging of verzorging. ‖ Soo mach ick met soeticheyt 't Minnegelt crijgen en dat ick heb verleyt, Minnevaer 170 [1583].
Minneknoopken, zn. Uit minne en knoopken.
[pagina 256]
Liefdeband, -verbintenis. ‖ Maket minneknoopken, H.d.Am. R 4 [m. 16e e.].
Minnevaer, zn. Uit minne en vaer. Pleegvader. ‖ Een cluyt van onse lieven heers minnevaer, Minnevaer, titel [1583] (ook ald. pass.)
Minnich, bn. Van minne of minnen. Liefdevol. ‖ Ghy hebt my verhoort / vut liefden minnich, everaert 124 [1525].
Minsamelijc, bn. Zie MNW i.v. Minsamlike. Minzaam, liefdevol. ‖ Dus volbrachten sy bequamelijc / In reynder liefden altijts minsamelijc / Haer kinderlijcke joncheyt voughelic, cast., Pyr. A iiij [ca 1530].
Minsel, zn. Van minnen. Wat bemind wordt; beminde. ‖ O liefste lief, mijns herten minsel, Doesb. 58 [vóór 1528].
Mintacij, zn. Vervorming van mutacij, mutatie? Verandering? ‖ Sijt ghij alree anders beraen dats een groote mintacij, Lijsgen en Lichthart 424 [2e h. 16e e.].
Minueren, ww. Ontleend aan ofr. minuer. Eig. zingen met zwakke (afnemende) toonsterkte of met verdeling van één (lange) noot in verscheiden kleinere (vg. kil. 851: Minuéren.j.diminuéren en 842: diminuéren. Modos concidere & frangere: voce se remittente canere: minuritionem citare, minuonem citare siue cantare: voculas multifariam frangere & concidere); in de aanh. naar het schijnt zingen in het algemeen. ‖ Ick soeck Mineruam reyne / En daermen Rhetoricam hoort pronuncieren / Musicam minueren // by Pegasus fonteyne Voor elck ghemeyne, Antw. Sp. o iiij [1561].
Miruwet, myrewet, zn. Ontleend aan ofr. *mir(o)uette (fr. mirette). Spiegel(tje). ‖ Laet ons haer scyncken enen myrewet, Spigel 45 [16e e.]; J.: Wat dinck is dat: eyn miruwet? S.: Datz eyn Spigel, ald. 48.
Mis-, zie ook Mes-.
Misbaerheyt, zn. Van misbaer. Misbaar. ‖ Hij zal nog bedrijven zo groten misbaarheid, Als hem die waarheid zal komen beseven, Roerende v. Meest Al 126 [ca 1564?].
Misbaerlick, bn. Van misbaer. Op jammerlijke wijze. ‖ Die keele doedi (t.w. de dood) ruetelen misbaerlick, Doesb. 194 [vóór 1528].
Misbrouwen, ww. Uit mis en brouwen. Eig. kwalijk brouwen; uitsl. aangetroffen als volt.deelw. in fig. bet.: vergeefs, waardeloos. ‖ T'is al misbrouwen schier, Mijn brengende dangier, als niet is hier Die liefste, Pir. en Th. 67 [1e kw. 16e e.]. - Mesbrouwen bier, een bedorven, verloren zaak. ‖ L.: Tes al mesbrouwen bier, Trudo 2133 [ca 1550].
Misbruyckich, bn. Zie MNW i.v. Misbrukich. Misbruikend (vg. Gemma 3: misbrukich, abusivus). ‖ Misbruyckich den amoureusen klaren dauwe / Haer zinnen quistich / zou (t.w. Thisbe) gaen dolen laet, cast., Pyr. B v^v [ca 1530].
Miserabelijck, bw. Van miserabel. Ellendig. ‖ Al heb ick u creatuur // in mijn sondigen sack Miserabelijck mismaeckt, Well. Mensch 1134 [2e kw. 16e e.]; Dan zult ghy door daghelijcx verwijt Verteeren miserabelijck v zelfs vleesch en bloet, H.d.Am. Ff 7 [m. 16e e.].
Miseren, ww. Spontaan gevormd? Medelijden hebben. ‖ Daer van stede Eneas ghinc laueren sonder haer te miseren, Doesb. 58 [vóór 1528].
Misericordioes, bn. Ontleend aan ofr., fr. misericordieux. Medelijdend. ‖ Een gracelijck // brief // misericordioes colacelijck // hief // ick buel doloroes, Smenschen gheest 155 [ca 1560?].
Misfamene, ww. Uit mis en famene. In opspraak brengen. ‖ Weest mi ghetrou sonder te misfamene, Doesb. 11 [vóór 1528].
Misgreyen, mesgreyen, ww. Uit mis en greyen. Mishagen (vg. kil.: Misgreyden/mis-greyten. Fland. displicere. De vorm misgreyden is aangetroffen bij gheschier, Proefsteen 226, aang. in WNT i.v. Greien (II), Samenst. en de bo i.v. Misgreien. ‖ de roovere 279 [3e kw. 15e e.]; everaert 66 [1511]; de dene 333a [ca 1560]; Smenschen gheest 307 [ca 1560?]; Judich 1161 [1577]; Hs. TMB, C, fol. 107^v [eind 16e e.?].
Misgrief, mesgrief, zn. Uit mis en grief, gerief of van misgrieven. Nadeel. ‖ Mijn selfs te doen mistrief (l. misgrief? of misrief?), Const-thoon. Juw. 436 [1607]. Opm. Mogelijk behoort hiertoe ook Verl.Z. II, 1317 [1583]; ‘Hy zal u up nemen / alst hem ghelieuen // zal, Behouden ende bewaren uut des mesgrieuen // val’ (tenzij mesgrieven hier voor mesgrievens zou staan en mesgrieven zou zijn gebruikt in de bet. van mesrieven).

[pagina 257]
Misgrieflijck, bn. Van misgrieven. Hinderlijk; onaangenaam? ‖ (Tweedracht of onenigheid) Dwelck niet alleen by den Poëten spottelijck En is / maer oock den verstandighen misgrieflijck, Antw. Sp. V ij [1561].
Misgrieven, mesgriefuen, ww. Uit mis en grieven, gerieven. Verdrieten. ‖ O Leeraer, ent v nu niet en mesgriefde (var. misgriefde)... zo biddic u noch een bede, Gentse Sp. 323 [1539]; By huliedere ghenade // ende jonstelick gheliefuen macht niet mesgriefuen, Taruwegraen 1841 [1581].
Mishabben, ww. Uit mis en habben, happen. Hem mishabben, zich vergrijpen, misgaan. ‖ Mishabt hy hem / iet, men siet hem Inden mont, Leuv. Bijdr. 40, blz. 83 [1578].
Mishandelen, ww. Zie MNW en WNT i.v. Hem mishandelen, zondigen. ‖ O Heere! hoe siet men menighen hem mishandelen! Deen ruyst, dander tuyst, enz., Ontr. Rentm. 242 [1588?].
Mishandelijck, bw. Van mishanden. Eig. hinderlijk, in de aanh. gruwelijk? ‖ Dies zal ick v verwaten zoo mishandelijck, Datmen van uwe onreyne treken 't Eeuwighen daghen zal moghen spreken (het betreft de vervloeking van Diana, waardoor Actaeon veranderde in een hert), H.d.Am. K 2 [m. 16e e.].
Mishanden, ww. Zie WNT i.v. Mishanden (II). Mishandelen. ‖ Wie heeft u dus gewondt?... Soud' men u... Aldus mishanden, Elck mensche sout betreuren, Vlaerd. Red. 208 [1617].
Mishaven, ww. Zie WNT i.v. Mishandelen? ‖ Ick was inde Gevanckenis, als gevangen mishaeft, Ende siet ghy zijt tot mijn ingecomen, Const-thoon. Juw. 164 [1607].
Mishout, misshout, mishouwet, meshuw(e)t, meshuud, meshouwet, bn. Van mishouwen, zie MNW i.v. Mishuwen en vg. kil.: Mis-houden. Errare in matrimonio contrahendo, infaustis nuptiis iungi. Ongelukkig gehuwd. ‖ St 1, 111 [vóór 1524]; Doesb. 13 [vóór 1528]; v.d. dale, Stove 115 [1528]; cast., C. v. R. 155 [1548]; H.d.Am. Z 1 [m. 16e e.]; de dene 269a [ca 1560]. Opm. Ook in Tijdschr. 9, 179 [beg. 16e e.?] en Dev. Pr. B. 98 [vóór 1539].
Misnamen, ww. Zie MNW en WNT i.v. 1) Met een onjuiste naam noemen (vg. kil.: Mis-naemen. Male nominare, agnominare; zie ook de bo en corn.-vervl. i.v.). ‖ Straft dees Christen bruers, Want al eest dat sij hen selven dus misnamen, Ten sijn inder waerheyt niet dan Kisten bruers, a. bijns 190 [1548]; Ghy en wordt niet misnaemt, dits trecht; seyt daeromme: sot is hy, die hier erm leeft om ryc te stervene, Bruyne 2, 204 [1564]. 2) Bespotten, uitschelden (vg. MNW i.v., alwaar één (dubieuze) plaats in de bet.: ‘een onaangename bijnaam geven’). ‖ Prelaten, bisschoppen hoort men hem misnamen, a. bijns, in Leuv. Bijdr. 4, 339 [2e kw. 16e e.]; Diemen eerst noemde door zijnen ionstighen toer / Bouwer des Landts / wort nu gheheeten een Boer / Van donverstandige misnaempt en begresen, Haagsp. k i^v [1561].
Mispast, mespast, bn. Van mispassen. Ontsteld? ‖ Elc goetwerc (des ben ic mispast), Uut wat gront tgeschiet is, des sijt ghij proevere, a. bijns 404 [ca 1540]; O god / nu zoo licht myn herte mespast // zwaerlick om weten wat myn vrauwe vooren heeft, Judich 1598 [1577].
Mispelschiere, -schierich, bn. Uit mispel en schiere of schierich. Eig. ‘zo grauw als een mispel’ (WNT i.v. Mispel, Samenst.), in de aanhh. fig. gebruikt als ongunstig epith. // de dene 83a, 87a, 116b, 150a [ca 1560].
Misraect, bn. Zie MNW i.v. Verdoold, op de verkeerde weg. ‖ Ick taste nae tplaxken mit haer ghestaect Sij seij hout hant af ghij sijt misraect, St 2, 212 [vóór 1524] (hic?); Alwaert dat alle menschen ontstichte, Dat en achten sij niet; hoe sijn sij misraeckt, a. bijns 106 [1528] (zie ook ald. 272, 405); Spughende quylende, als huten sinnen misrocht, de dene 19b [ca 1560]; Den Chorinthen... onbequaeme met andere misraecten deelachtich te syne den Godlycken gheeste, Smenschen gheest 775 [ca 1560?].
Misrijden, ww. Zie MNW i.v. Misriden, WNT i.v. Misrijden (II). Eig. m. betr. tot een paard: door rijden bederven; in de aanh. bederven in het alg.? ‖ Constich leert sy (t.w. Geometria) dat niemant derf twistich blijuen Of oock lang kijuen // waer dlant is misreden, Antw. Sp. Qq iiij [1561].
Misschien, ww. Zie MNW i.v. Misscien, 2e art., WNT i.v. Misschieden. Mislukken, falen. ‖ Dat Godt behoeyt
[pagina 258]
en kan niet misschien, ghistele, Virg. Aen. 171b [1556]. Opm. Wellicht behoort hiertoe ook Trudo 960 [ca 1550]: ‘God heeft sonder maschyn u felheyt ghewrooken’.
Misschieven, ww. Zie Meschiefven.
Misshout, bn. Zie Mishout.
Mysterelick, misteerlijck, bw. Van ofr., fr. mystère. Wonderlijk. ‖ Tcomd mysterelick by, cast., C. v. R. 162 [1548]; Tis zonder waen /misteerlijck te verstaen, Rott. Sp. O vij [1561].
Misteriael, bn. Ontleend aan ofr. misterial. Mysterieus; mystiek. ‖ Een misteriael dinc (t.w. de okkernoot), maer oncostelic, ongeloghen, t'Misterium wert u vertooghen, Weer. Gheleerde 383 [1558]; Dalder warachtichste woordt // hoochst misteriael Dwelck inden beghinne was al voren, Antw. Sp. Fff iiij [1561].
Mysterie, zn. Zie MNW en WNT i.v. (Voor)teken? ‖ Binnen in Genuen de stadt niet cleine / Sproot een fonteine / van bloede root / In mysterien dat Sarazinen daer ten pleine / De stadt bedeerven soen / ende slaent al doot, cast., Bal. A 6 [1521].
Misterken, zn. Oorspr.? ? ‖ Zijdy worden een Venusjanckerkin... Een bremer / een misterkin / zoo naect u swaer Menighe onruste, cast., Pyr. A iij [ca 1530].
Mistich, bn. Zie MNW i.v., WNT i.v. Mistig. In de aanh. verward van geest? ‖ Ghy iaechtse meest doer tpoort // gat werlt / om dat ghy hoverdich sijt en pompoes spytich en mistich crul en fumoes, Smenschen gheest 615 [ca 1560?].
Mistyk, bn. Zie WNT i.v. Mystiek. Symbolisch. ‖ Iacob, druckigh zijnde, zonder vrueght, Heift inden mistyken leeu van Iuda verhueght, Gentse Sp. 211 [1539].
Misuselyck, mesuijsselijck, bn. Van misuus. 1) Onbehoorlijk? ‖ Wij maecken die werrelt beroert confuijslijck, Tot wercken mesuijsselijck // wij elcken porren, Well. Mensch 138 [2e kw. 16e e.]. 2) Ongebruikelijk? Ondoenlijk? ‖ Tdunckt my misuselyck; Dees trappen schynen al selden beclommen, Br. Willeken 208 [1565?].
Miswenden, ww. Zie MNW i.v. Bederven? (Vg. Teuth.: verkeren ten archsten, myswenden, pervertere). ‖ Hier om seyt Christus: tot myn woort aff noch toe en draeyt, tis spyse der sielen: wee hem diet miswendt! Bruyne 3, 130 [1556].
Miswercken, ww. Zie MNW en WNT i.v. Miswerken. Door zondigen verliezen, verspelen? ‖ Hoort hoe veracht Alle anderen natien schenen buyten Israels gheslacht, Maer sy hebbent miswracht, niet ontfangende twoort, Rott. Sp. Q vj [1561].
Mockachtich, bn. Van mocke (zie MNW i.v. Mocke, WNT i.v. Mok (II). Slordig. ‖ Een simpel ioncwijf Die een quaet grof dinck hadde aen dlijf Vuyl mockachtich, ontheghent en slecht, ghistele, Ter. Heaut. 22 [1555].
Mockay, mockaey, mokkaai, mokaaiken, zn. Ontleend aan een (niet opgetekend) ofr. woord (een bijvorm van ofr. moquoi?), dat verwant moet zijn geweest aan ofr., fr. moquer. Zie MNW i.v. Mockeye, WNT i.v. Mokkei. Hap, mondvol (vg. kil.: Mockeye. Fland. vet. Offa, bolus). ‖ Siet Onbescaemt / eist niet een goede vinne dat? Ten es gheen mockayken / te vermulene, everaert 176 [1527]; Snijden een mokkaai, de dene 361b [ca 1560] (zie ook ald. 348b: mokaaiken); Den Vos... ghijngh weder naer een mockaey recken, de dene Fab. 185 [1567].
Mockebroot, zn. Uit mocke (in onduidelijke bet. (brok?) en broot. Om tmockebroot gaen, bedelen? ‖ Q.W.: Lucsurie es gheresen. S.I.: Devotie gaet om tmocke // broot, Verl.Z. I, 96 [1583].
Mockoenen, ww. Rijmafleiding van mocke, brok? Of rijmverlenging van mocken (zie kil.: mocken... Buccam ducere siue mouere)? Smullen. ‖ Daer wort zo leckerlic te mockoenene Bier ende wyn van tweederande / manniere. Se sullen maken de fynste chiere, everaert 106 [1513].
Moddaert, zn. Van modden. Smeerlap, viezerik? ‖ Om enen grouaert die hem hiet moddaert, Doesb. 246 [vóór 1528].
Moddermuylen, ww. Uit modderen en muylen. Platte benaming voor kussen of een bepaalde wijze van kussen (vg. Labbermuylen en WNT i.v. Smoddermuilen). ‖ Peyst wat vruechden hij int herte sciep doe hyse sach moddermulen mont aen mondeken, St 2, 151 [vóór 1524]; I.: Ziet dit kussen en lecken T.: Ba ziet dit moddermuylen, H.d.Am. B 6 [m. 16e e.].

[pagina 259]
Modereren, ww. Zie MNW i.v., WNT i.v. Modereeren. A. Bedr. Regelen. ‖ Isocrates en Naucrates... Die de reden modereerden weerende confusie, cast., C. v. R. 13 [1548]. Opm. Ook bij stallaert 2, 211. B. Onz. Gerust zijn, vertrouwen? ‖ Heer Coninck wy en sullen egeensins trineeren. Wilter op modereren. Wy syn bereet, Con. Balth. 32 [1591].
Moedermaechdelicheyt, zn. Van moedermaechdelic. Maria in haar maagdelijk moederschap. ‖ Met den oogen van mijnder sielen weenende kniel ick uwer moeder maechdelicheyt voren, de roovere 196 [3e kw. 15e e.].
Moedermaegdelick, bn. Van moedermaegt. Van Maria als moedermaagd. ‖ Moedermaegdelick graen Lof Maria, de dene 99a [ca 1560] (zie ook ald. 414b).
Moeyech, bn. Van moeyen. Bemoeiziek? ‖ Quaemdij ons als vijanden niet ouervallen, Van ruyters, noch knechten, en waer daer gheen swaerheyt, ... Noch van moeyeghe Jugen, dwaser dan mallen, houwaert, Mil. Clachte 34 [1577-'78].
Moeyelijck, bw. Zie MNW i.v. Moeyelike, WNT i.v. Moeilijk. IJverig, naarstig, ingespannen (vg. kil.: moedelicken... laboriosè?). ‖ M.: Hoe heet dese herberghe? Q.I.: De lustighe werelt, Daer mij den mensche dient seer moeyelijck, Rederijkersged. 24, 320 [m. 16e e.?].
Moen, moenen, zn. Zie MNW i.v. Mone, 3e art., WNT i.v. Moon. Benaming voor de duivel (in mensengedaante) (vg. kil.: Moon. Daemon, genius en corn.-vervl. i.v. Moone(n), in de aanhh. door de spreker als mansnaam (zie de Opm.) bedoeld. ‖ Mar.v.N. proza na r. 556, elders (r. 212) Moenen (ca 1500]. - Ook als benaming voor een zinneken (ofschoon hetzelfde personage elders wordt aangesproken met nicker, duivel). ‖ Bij loo neeffken Moen, Pir. en Th. 261 [1e kw. 16e e.?]. Opm. Het vermoeden, dat Moen eig. een mansnaam is (zie WNT i.v. Moenken) vindt steun in het voorkomen van Moenin als eigennaam in cast., C. v. R. 82 [1548]; ‘Den langhen Moenin des vreughds bedriuere’.
Moetsel, zn. Van moet(e), bijvorm van moeite (vg. kil.: moedte / moeyte. Labor, opera, molestia; zie ook WNT i.v. Moete, Aanm.)? Of van moeten? Moetsel doen, zijn best doen? Of doen wat nodig is? ‖ Ghesontheyt is voetsel om te doen moetsel voer Venus outaer om liefken te stellen in iuecht, Doesb. 86 [vóór 1528]. Opm. Het uit kil. bekende moetsel in de bet. moeite, last ook bij v. goor, Beschr. v. Breda 127 [1536].
Moetwillich, bn. Zie MNW i.v., WNT i.v. Moedwillig. Van plan, van zins, voornemens? ‖ Moetwillich was ick om my openbaer // daer te dooden, Bruyne 1, 162 [1556].
Moyen, ww. Zie MNW i.v. Moeden, 3e art. Moed vatten? ‖ Duer haer mijn bloet bloyde en mijnen moet moyde, Doesb. 23 [vóór 1528].
Moylic, bn. Zie MNW i.v. Mooylike. Eig. mooi, v.v. ook royaal, ruim, ‘dik’. ‖ Jc hebbe altoos / eenen pennync moylic Om met goe mannen te vertheerren, everaert 107 [1513].
Mokkaai, mokaaiken, zn. Zie Mockay.
Mol, zn. Zie MNW i.v. Mol, 2e art., WNT i.v. Mol (I). Benaming voor de duivel. ‖ Ou, leelic swert mol! Sacr.v.d.N. 1036 [3e kw. 15e e.]; Basillicus en helsche mollen, Verl.Z. I, 108 [1583].
Mole, zn. Zie MNW i.v., 2e art. Model, fatsoen (vg. kil.: Moele. j. model. Proplastice). ‖ Waert gheen sacrament vol caritaten, Het waer een werck van vreemder molen, Sacr.v.d.N. 454 [3e kw. 15e e.].
Molement, zn. Zie Emolement.
Mollengijs, molengijs, zn. De aard der samenhang met mol (het aarde-, dodendier) is niet duidelijk. Naar het schijnt een benaming voor de dood of het dodenrijk. ‖ Als dopperste ghebiedt/soe moet ghy gaen Trecken int landt van mollengijs, de roovere 295 [3e kw. 15e e.]; Ghy moet int perck Ter feesten commen van mollengijs, ald. 298; Sij moeten te mollengijs int dal, Drie bl. danssen 67 [1482]; By desen misvalle Is Dierick te Molengijs gaen wandelen, Sp. d. M. 5491 [beg. 16e e.].
Momist, zn. Van Momus. Vitter, benijder; spotter. ‖ Wij en achten niet op der momisten nijdich caecken, Machabeen in Hs. TMB, A, fol. 25 [vóór 1590].
Mommecansen, ww. Van mommecans Dobbelen. ‖ 't Is verloren ghemomme-
[pagina 260]
canst alst niet en geluckt, in v. Vloten, Ned. Geschiedz. 1, 181 [1526]; Se vynden hem daer men hout colacie Van dobbelspel ofte mommecanchen, everaert 220 [1528?]; zie ook Hs. TMB, G, fol. 129*.
Monckaert, zn. Van moncken. Vrijer, lief, boel. ‖ Jc onsteke jn uwer liefden gheheel Ey lodderlic monckaert, everaert 170 [1527]. Opm. Kil. kent het woord in de bet.: vultuosus, homo vultu composito ac graui: & Simulator.
Moncke, zn. Zie WNT i.v. Monke. Gemeenzame benaming voor een (mooi, aantrekkelijk) meisje (vg. kil.: moncke/moncksken. Puella vultu composito: bellula). ‖ Jaeic scoon roosekin. Verstaet wel tgloossekin / myn weertste moncxskin, everaert 15 [1509]; Eist een fraye moncke, ald. 291 [1529]; de dene 307a, 359b [ca 1560].
Moncken, ww. Zie MNW en WNT i.v. Monken. 1) Smeulen (vg. kil.: monckende kolen.j.smuyckende), in de aanh. gloeien? ‖ L.: Als kaukens pronckende, B.: Die syn in volleesten. L.: Als coolkens monckende, B.: Als cattekens lonckende, Trudo 2751 [ca 1550]. 2) Smullen, eten. ‖ Hier es redelic / wel te monckene, everaert 176 [1527].
Mondeloos, bn. Van mont. Stom? Krachteloos? ‖ Sijn leeven stondeloos // mach therte mondeloos ydel en vondeloos // niet verstaen doer mijn (t.w. van de duivel) listicheit, Smenschen gheest 105 [ca 1560?].
Monioie, zn. Zie WNT i.v. Monjoie. Teken, kenteken? ‖ Piraem ende Antenor, mids Calchas van Trojen, Hadden ghestrecte baerden, grijs als aluyn: Maer die zijn van audheid alle monioien, cast., C. v. R. 206 [1548].
Monioyen, ww. Van monioye. De weg wijzen. ‖ Hy (t.w. de eers) monioyt de weghe, hy stelt menich pale, Leuv. Bijdr. 4, 358 [beg. 16e e.].
Monitie, zn. Ontleend aan ofr., fr. monition, lat. monitio. Raadgeving, vermaning. ‖ Tes goet te peisene dat by dyn monitie / Ghegoten waren alle die horribel angienen, cast., Bal. A 7^v [1521]; De refereinen dats tsreghels repetitie Rijst ons ter monitie van Maro zo ic meene, cast., C. v. R. 55 [1548]; Al haer monitien // gheheel verfijt, Oft van Godt den Heer werdij noch meerder ghecastijt, Heymelic Lijden 264 [1557]. - In de aanh. naar het schijnt raadsbesluit. ‖ In Darius tijdt / der Perssen monarchije / Vertrack der Griecken zije / door Goods monitie, cast., Bal. B 2^v [1521].
Monoye, zn. Ontleend aan ofr. monoie (fr. monnaie). Geld. ‖ Dan comen dees casseneers al tinghen tanghen voort En brenghen ons aflaet om ons monoye, Leuv. Bijdr. 4, 354 [beg. 16e e.].
Monosyllabe, zn. Ontleend aan fr. monosyllabe. Eénlettergrepig woord. ‖ cast., C. v. R. 36, 49, 56 [1548].
Monstrance, zn. Ontleend aan ofr. monstrance. Zie WNT i.v. Monstrans. In de aanh. gebezigd als erenaam (voor Wtvloyende claergye). ‖ O zuver monstrance, Edel Wtvloyende Claergye iueghdelic, Gèntse Sp. 103 [1539].
Monstrantie, zn. Zie MNW i.v. Monstrancie. 1) Hostievaas, gebezigd als benaming voor Maria en v.v. ook voor een beminde vrouw. ‖ Ghegroet zijt maechdelijcke monstrancie, Sp. d. M. 866 [beg. 16e e.]; Cyborie, gheheylichde Gods monstrantie, Accordantie crijgcht ons nu, naemaels glorie, a. bijns, N.Ref. 334, q, 2 [1528]; Adieu zoete Monstrantie vol glorien (Mars tot Venus), H.d.Am. T 7 [m. 16e e.]. 2) Demonstratie, vertoning. ‖ Lof Diana zuyver romenbrantie (!)... Van deser miraculijcker monstrantie (t.w. de verandering van Acteon in een hert) Hebt lof, H.d.Am. K 4 [m. 16e e.]. 3) Toonbeeld? ‖ De monstrantie der eeuwigher melodijen. // Is een eerbaer Vrouwe, H.d.Am. X 1 [m. 16e e.]. 4) Voorstelling; opvatting; inzicht? ‖ De Romeynen hebben ander monstrantie: Sy en wilden God niet gelijcken... By gout, silver oft ander edel gesteenten, Prochiaen 1648 [ca 1540]. Opm. Onduidelijk is de bet. op de volgende (corrupte?) plaats in v.d. dale, Lof Hostie 180 [1e kw. 16e e.]: ‘Lof Tobijas spijse god / goeds monstrancie’.
Monstre, zn. Ontleend aan ofr. monstre. Monstre passeren, zich laten monsteren (vg. de monstering passeren in WNT i.v. Monstering). ‖ Souge monstre passeren hier bouen comt, everaert 212 [1528?].
Monstreren, ww. Ontleend aan ofr. monstrer. Tonen, bieden. ‖ Laet varen tcarstpel, het steken nae den rinck, steeckt nae vyanden, thooft haer monstreert. Dit
[pagina 261]
brengt den tyt me: het spelen is kinderdinck, Bruyne 2, 61 [1583].
Monteye, zn. Ontleend aan ofr., fr. montee? Berg? ‖ Wy waeren van node up een monteye (× contreye) de hoghe waere; nochtans peyns ick wedere: gheen berch so hoghe, hy es te nedere om overe te merckene alle saecken, Charon 197 [1551].
Moolen, zn. Zie MNW i.v. Molene, WNT i.v. Molen (I)? Dwaas, zot (vg. kil.: molen / mallaerd. Homo phantasticus: qui varis phantasmatibus & deliriis agitatur, tanquam mola ventis). ‖ So sal ick [u] doen kijcken door een ander bril Sonder groot geschil, eij droncken moolen, Lijsgen en Lichthart 101 [2e h. 16e e.].
Moordadere, zn. Zie Moortdadere.
Moordersloos, bn. Uit moorder en loos. Loos, sluw als een moordenaar? Of staat lose in de aanh. voor loosheid? ‖ Tfy moorderslose van bloede niet sadt. Moetmen u ontrou al de weirelt doerweten? Bruyne 2, 56 [1583].
Moortdadere, moordadere, zn. Van moortdaet. Moordenaar. ‖ V.S.: Gij valsch verradere! Q.G.: Gij sijt een moordadere, Well. Mensch 147 [2e kw. 16e e.]; Wast ooc v broeder niet / die hy wilde vercleenen En ter doot gebracht heeft als een moortdadere? ghistele, Ant. 42 [1555].
Morael, zn. Zie WNT i.v. Moraal. 1) Geschrift met een bepaalde (inz. zedekundige) strekking. ‖ Wilt ten besten roeren hu tonghe ende lippen Van onsen morale (t.w. het zojuist vertoonde spel) / nv hier ghehoort, everaert 231 [1528?]. - In de aanh. naar het schijnt als lit. genre. ‖ Vveereldlic, moedt ghy de Comparatien hantieren, Gheestelic de Parabolen allegieren, Ende meest altoos Goddelick de Moralen, cast., C. v. R. 235 [1548]. 2) In verzwakte bet. in verbindingen als zonder langh morael, zonder omhaal (van woorden), kort en goed. ‖ Vueren ende al vueren zonder langh morael, Sidt daer als boerghmeester vrouwe Isigrine, cast., C. v. R. 134 [1548]; - in corte moralen, in weinig woorden, beknopt. ‖ Soo ghij op dit termijn hebt hooren vertaelen in corte moralen, Werelt bevechten 912 [2e h. 16e e.].
Moralijck, bw. Zie MNW i.v. Moralijc. Zedelijk, geestelijk (vg. Voc.Cop.: moraleke. moralis). ‖ Hier by ghy moralic / verstaen zult De liefde die Godt / drouch tot haer Ende zou tot Gode, everaert 372 [1527]; Alzoo verre als ons verstant begrijpen mach... Zoo zullen wy 't moralijck exponeren, H.d.Am. V 8 [m. 16e e.].
Moralisatie, zn. Van moraliseren of rechtstreeks ontleend aan ofr. moralisation. Verklaring, uitlegging, t.w. door toepassing op het geestelijk, inz. zedelijk leven. ‖ Pir. en Th. 618, 631 [1e kw. 16e e.?]; Charon 9 [1551]; Weer. Gheleerde 78 [1558]; Antw. Sp. Tt iij [1561]; Rott. Sp. D iiij [1561].
Morellen, ww. Zie WNT i.v. Klein krijgen, murw maken. ‖ Jc ghae huer tjeghen / jnt ghemoet. Volcht my naer / metter spoet. Wy sullense tsaemen/wel morellen, everaert 177 [1527].
Morissche, zn. Zie WNT i.v. Moresk. Eig. bep. soort van dans, t.w. la moresque, ital. moresca, eng. morris-dance (zie WNT t.a.p. bet. 3), in de aanh. blijkbaar dans in het alg. ‖ Jn welke ghi diuersche morisschen of danssen sien sult, Drie bl. danssen 28 [1482].
Mornyffelen, w. Zie WNT i.v. Mornifelen. Kaartspelen. ‖ Myn zinnen... Haken meest / om tuusschen en myffelen Fluusschen mornyffelen / rouffelen honueren, everaert 16 [1509].
Morosophouron, zn. Het woord moet wel verband houden met fr. morosophie, ‘espèce de folie grave’ (littré i.v.). ? ‖ Adieu an alle morosophourons hadde renten, de dene, Langhen Adieu 230 [1560].
Mortificeeringhe, zn. Van mortificeeren. (Zedelijke) vernietiging. ‖ Ghelijc den deyne // is u corrumpeeringhe grootsche hauteyne // mortificeeringhe, Smenschen gheest 163 [ca 1560].
Mortorie, zn. Zie MNW i.v. Mortirie, WNT i.v. Mortorie. 1) Ondergang; ellende, rampzaligheid. ‖ Sij maken den wech breet ter helscher mortorie, crul, Tweesprake 194 [2e kw. 16e e.]; In eeuwyghen mortorye Ghewoont hadde bin der hellen versmade Mijn ziele, ha u grondelooze ghenade My niet gheholpen, Gentse Sp. 296 [1539]; O Anna suster, besorcht ghy wel wtermaten, Om eerlijck te vercierene mijn dootlijcke mortorie, ghistele, Ovid. Sendtbr. 52b [1559]; Dhelsche mortorie, de dene 30a [ca 1560]; Hem seluen werp hy in den berch Etnam Die vierich brande tot sijnder mortorie, Antw. Sp. Nnn iiij [1561]; Myn zonden... zullen my doen zincken
[pagina 262]
in 's doots mortorie, Rott. Sp. L viij^v [1561]; Dynghelicke natueren (t.w. de gevallen engelen) die onbezweken zaen waren ghesteken // vut de hemelsche gloorie om datse by ons Vadere / thuerlieder mortoorie houerdich van memoorie // waren beuonden, Reyne M. 175 [ca 1575?]. - In de aanh. gebruikt als synoniem van nederlaag. ‖ Omde neirlaghe ende mortorye Die den Vrancxschen / conync nv heift... ghehadt jnt pleyn Es Menichte van Volcke bevaen met rauwen, everaert 120 [1525]. 2) Moordlust? ‖ Ghy zijt bloetgierich vol mortorien, Die Atropos brenght metter strale, H.d.Am. N 3 [m. 16e e.].
Mote, zn. Zie WNT i.v. Moot? Toch niet hetz. als mot, slag, klap, dat corn.-vervl. vermeldt (zie WNT i.v. Mot IX)? Moten geven, er van langs geven. ‖ (Q.B. tot I.G.:) Hoe gaeft ghy hem moten, Rott. Sp. B i^v [1561].
Motijf, zn. Zie MNW i.v., WNT i.v. Motief. 1) Bedoeling; voornemen, plan, doel (vg. kil.: Motijf... propositum). ‖ Ick ben geheten Poetelijck geest; Om die minnaers meest te onderwijsen So is mijn motijff, Pir. en Th. 131 [1e kw. 16e e.]; Wy saghen hu / met den coster jnt scuere Daer ghylieden eens waert / van motyfue Om tbeste te doene met den lyfue, everaert 178 [1527]; Vreucht sijn ons motijven, Leckert., prol. 2, 8 [1541]; Och, sint hem kennesse, hemelsghe vadere, Want hy heeft te mywerts een quaet motyff, Trudo 1880 [ca 1550]; Godt geeff hem sles voorspoet bij mannen en wijven, Op dat sijn motijven mogen dijen tot gemack, Tcooren 1093 [1565]; Ier 't langer verbeit, es mijn motyff, Dat icket eerst wil seggen Lubbeken, mijn wijff, Minnevaer 171 [1583]; Den tyt vervult zynde / zandt God ten dien motyve Synen eenighen Zoone, Verl.Z. I, 418 [1583]; Nu word ick met voeten getreden in die grecht Duer u quay motyven, Trauwe 413 [1595?]; Ic hadde... Begrepen in mijn sinnecken Te volbringen dit zelfde motijf, Crijsman 474 [eind 16e e.?]. Opm. Deze bet. mogelijk reeds in Vl. Rijmk. 7129, aang. in MNW i.v. Motijf. 2) Zin, wil, wens, verlangen. ‖ Goet Gheselscip / wat ghaen wy maken? Secht hu motyf / rasch zonder helen, everaert 16 [1509] (zie ook ald. 379 [1512], 169 [1527] en 503 (?) [1535]); Her grave, es dat tslot van uwen motyven? Dat ghyt gheeft der kercken om haers dienst verstyven? Trudo 1620 [ca 1550] (hic?); Dits goods motijve, dat gij dus goedertier ziet, Roerende v. Meest Al 695 [ca 1564?]; Gaet voort int propoost van uwen motyve Tot dynen beclyve, Verl.Z. I, 664 [1583] (zie ook ald. 951); Daertoe (t.w. de toegesprokene te doden) ben ick recht bereet na u rapoort. Is dit u eyghen wort, // dleste der motyven? Trauwe 733 [1595?] (hic?). 3) Mening, opvatting, inzicht; gedachte, denkbeeld. ‖ Ic rade u zeer wel naer mijn motijf; Dus doet mijn bevel, a. bijns, N.Ref. 218, f, 3 [1526]; Dus mijn motijf es: Meest elc valt rebel, sijnt leecke of clercken, a. bijns 17 [1528] (hic? of conclusie?]; Nonnen... Loopen uute, nu sij Luters motijf cnouwen, ald. 158 [1548]; Daer weet ghij van mijnen motijve tslodt, Tielebuys 71 [1541]; Wie hoorde sijn dagen van quaer motijven, Dan daer dees in verstijven, Tcooren 941 [1565]; Zyne cracht (t.w. van het bier) die zal u vry naer myn motyf // dwynghen, En duer tlyf // drynghen, Verl.Z. I, 134 [1583]. 4) Uitspraak, woord. ‖ Ic blyf by my eerste motyf, St 2, 63 [vóór 1524] (zie ook ald. 1, 110); Hy salse vermoorden Alzoo jc hoore an zyne motyuen, everaert 207 [1528]; Danck hebt, heere, van uwen soeten motyven, Trudo 2692 [ca 1550]; Ick hoorden preeken dat in tyen voorleeken // die werlt verdranck en dat hij ten lesten / tot sijnen vuytganck sal vergaen tot niet / dit was syn motijff en dat metten viere, Werelt bevechten 130 [2e h. 16e e.]. 5) Raad. ‖ Onzalighe creatueren... Vliet van hier met v schepen, dits mijn motijf, ghistele, Virg. Aen. 56a [1556]; Haren raet zal ik volghen en haer motijf, ald. 69b. 6) In zeer veralgemeende bet.: zaak. ‖ Och wat doe ick met al dees recepten int / lyff tsal een quaet motyff (versta: gevolg, uitwerking?) / ducht ick noch in mijn broen, M. Bedr. Hart 483 [1577]; Laetet motyff (versta: het vertoonde spel? Of de daaruit te trekken zedeles, de strekking?) // ter herten styff / innewaerts dalen, Werelt bevechten 914 [2e h. 16e e.]; Ghij deuchtsaeme vrouwen wilt hier niet om kijven, Want sulcke motijven gaen u niet aen, Lijs en Jan Sul, prol. 10 [eind 16e e.?]; Coom ick thuijs, Belitgen sal kijven, Dus mijn motijven (versta: omstandigheden?) quaet sijn
[pagina 263]
om draegen, ald. 179; Eij, lelijcke boeff, is dit u rouwen, Dat ghij sout houwen om mijn motijff? (versta: om mij?), ald. 223.
Motterolle, zn. Ontleend aan ofr. moterelle, ‘motteux’? In de aanh. grappige aanspreekvorm voor een vrouw (t.w. Thisbe, in een parodiërende sinnekensscène). ‖ Och alderlieffste motte rolle (× sotte bolle), Als een botte molle widt gecoluert, Hoe heb ick om u seer lang getruert, Pir. en Th. 382 [1e kw. 16e e.?].
Mouten, ww. Van mout (zie WNT i.v. Mout (II)? In de aanh. naar het schijnt konkelen of kletsen. ‖ W.: Dan sullen wy naer ons / houde pleghe mouten. N.: Vp een ander tyt sullen wy te deghe coutten, everaert 538 [1538?].
Mouter, bn. Zie WNT i.v. Mouter (III). Zacht, week, soepel (vg. kil.: Mouter. Mollis, mitis, maturus, maceratus; m. betr. tot fruit nog bij de harduyn (zie Belg. Mus. 10, 14) en de bo i.v. Mouter: ‘Murw, meer dan rijp’). ‖ Smoutet (t.w. het leer, i.c. in obscene toepassing) tot dattet mouter wert, St 1, 66 [vóór 1524].
Mouthaen, zn. Uit mout en haen. Drinkebroer. ‖ Tis wondere wat de wyn en bier can stellen dees moutgaeuen (l. mouthaenen) die altyt sitten en snaeren, St 1, 115 [vóór 1524]. Opm. Ook in Tschr. v.N.N. Muziekgesch. 5, 243 [16e e.]: ‘Ghy mouthanen die dick vliecht. op de bierbanck’.
Mouthoren, zn. Uit mout en horen. Drinkhoorn? ‖ Bancbier sadt dwers teghen ouere Met eenen mouthoren aen een biervat, smeken, Dwonder 290 [1511].
Mouveren, ww. Zie Moveren.
Mouwe, zn. Uyter mouwen spouwen, zie Spouwen.
Mouwenbarure, zn. Uit mouw en barure (l. parure?). Mouwversiersel? ‖ Een Man te ziene in 't harnas te Peerde, Verciert met eender schoonder couverture, Behanghen met zilvere mouwenbarure, Is dat niet om zien een vrolijckheyt? H.d. Am. S 3 [m. 16e e.].
Moveeren, ww. Zie Moveren.
Moveersele, zn. Van moveren. Eig. wat beweegt, beweegreden en v.v. denkwijze, opvatting? ‖ Zij causeren alleenlick het deduceersele, Segghende duer haerlieder vremt moveersele, Dat de termen moeten syn van eender laghen, cast., C. v. R. 146 [1548].
Moveren, mouveren, ww. Zie MNW i.v. 1) Bewegen, aansporen. ‖ Ghij sult triompheeren Int rijcke uus brudegoms; elck hier na haken moet, Het zal u zeer te strijdene moveeren, a. bijns, N.Ref. 69, e, 10 [1e kw. 16e e.] (zie ook ald. 103, a, 16; 225, g, 9); Met dien wardt ick gheperturbeerd, Peynzende om Themistocles diere vele moueert Met zijn uutghezochte discipline, cast., C. v. R. 3 [1548]; Tgheen dat ons moueert // tot v (versta: beweegt tot u te komen) / is om ander saken, Antw. Sp. D iiij^v [1561]; Den gheest der wijsheyt vol minnen Die des menschen herte hier ierst toe moueert Duer die liefde, ald. V i^v (zie voorts ald. X iij^v, Ppp ij^v, h ij^v); Nu zijdy toch tot dwaesheyt ghemoueert, Haagsp. f iij [1561]; Ick (ben) twijffelachtich // gheoccupeert Door myn verstandt tweedrachtich // 'twelck my daer toe moveert, Rott. Sp. L viij [1561]; Wel waerelt, hoe moge mij dat temtere En sus mouvere, wijlt stijelle swijge, Rontsaet 43 [1636?]. 2) In beroering brengen, bezig houden. ‖ Tis wat anders dat mijn let en dus moveert, Deenv. Mensch 332 [2e h. 16e e.]. 3) Roeren, treffen. ‖ Die iet scrijfd hy moet doceren, Verbliden en moueren zijnen Audituer, cast., C. v. R. 24 [1548] (zie ook ald. 34 en pass.). 4) Aanroeren, spreken over, zeggen. ‖ B.: Mijn lief man, wilt hooren // uus wijfs bediet. H.: Ia, wat wildij moveren, Heymelic Lijden 39 [1527]; Wat letter op ons, tsij man off wijf? Doer wat motijff moveerdij dees saecke? Tcooren 827 [1565]. Opm. Zie ook Ghemoveert.
Moveringhe, zn. Van moveren. Beroering, ontsteltenis? ‖ In myn binnenste 'thert spruyt / van moveringhe (t.w. bij het horen van gerucht tijdens een gezellig samenzijn), Rott. Sp. Q i^v [1561].
Mueghen, ww. De pijne mueghen, zie Pijne.
Muesenmeel, zn. Zie Muijsemeel.
Muycxken, zn. Zie WNT i.v. Muik (I). Schat, kostbaarheid, kleinood. ‖ Onder thuycxken Des houwelijcx was verborgen dedel muycxken Uus pueren maechdoms, a. bijns 272 [ca 1540].
Muyken, zn.? of ww.? In het eerste geval identiek met mnl. muke, zie MNW i.v., 2e art., WNT i.v. Muik (II), in het laatste met znl. muiken, zie WNT i.v. Muiken (II). Benauwdheid? Of narigheid, misère? ‖
[pagina 264]
't Discoort der ghedachten / die my tot een spyte Niet dan onrust en muyken en konnen baren, Rott. Sp. G vij [1561].
Muyl, zn. Zie MNW i.v. Mule, 2e art. (= muil, bek) WNT i.v. Muil (I)? Of identiek met mnl. muul (= muilezel), zie MNW i.v., WNT i.v. Muil (II)? In de aanh. gebezigd als scheldnaam voor een man. ‖ Waer dat (t.w. pleizierig te leven met een rijke vrouw) niet betere / en dat ghy werdt elcks vrint / Dan eenen muyl heeten? Haagsp. f. iij [1561].
Muylaert, muylert, zn. Van muilen. Knorrepot (vg. kil.: muyler / muylaert. Mussitator: tacitè indignabundus). ‖ Drooghe stock-vis ... sal v properlijck worden voor gheset Van Muylert ende Zuyr-mondt, Veeld. Gen. D. 125 [16e e.]; Den abt van Grimberghen... Die sachmen verheffen... Met doctor Muylaert, in Tijdschr. 14, 132 [16e e.].
Muijle, mule, zn. Zie MNW i.v.Mule, 2e art., WNT i.v. Muil (I). Mulen thooghen, een lelijk gezicht trekken? ‖ Jae eerre zult ghy my nv / ghaen thooghen mulen, everaert 42 [1512]. - Een muijle maecken op, een gezicht trekken tegen. ‖ Dat ghi op hem een muijle // maeckt, Tzal u berouwen, Bijstier 66 [eind 16e e.?].
Muylenbier, mulenbier, zn. Uit muyl en bier. In de zegsww. muylenbier drincken of proeven, slaag krijgen. ‖ Ic eet dicwils stocvisch / voer myn inbyten, En daer toe moet ic muylenbier drincken, Leuv. Bijdr. 4, 321 [beg. 16e e.]; B.: Daer suelen wy proeven L.: Goet lecker mulenbier, Trudo 3438 [ca 1550].
Muylert, zn. Zie Muylaert.
Muylgat, zn. Uit muyl en gat. 1) Eig. bek; ook als platte benaming voor mond. ‖ Ow hoort mijn marote god bedroef haer muylgat, Nyeuvont 136 [ca 1500]; Dwelc (t.w. Thisbe's hooftkleet hy met syn bloedich muylgat schudt ende knabbelt, cast., Pyr. D iij^v [ca 1530]; Syn muylgat is root vanden bloede, ald. - In dez. bet. ook muylgaeters. ‖ Ick sien wel aen u muylgaeters en staen geen gespen, Anders mocht men uwen snaeter snueren, Ontr. Rentm. 817 [1588?]. 2) Fig.: vleinaam voor een geliefde vrouw. ‖ Och muijlgat, of ick mij wenschen mochte, Om te logeeren binnen der vruechden capelle, Boertelyck Sin 39 [eind 16e e.?].
Muylseel, zn. Contaminatie van museel en muyl? Snoet, snuit, bek. ‖ Ick segt v ouerluyt // snuyt / v muylseel daer hangt een brock aen, Bel.v.Sam. 1049 [eind 16e e.?].
Muijsecodt, musecot, zn. Uit muijs en codt, kot. Muizenhol. ‖ St 1, 101 [vóór 1524]; Goossen Taeijaert 120 [2e h. 16e e.?].
Muijsemeel, muijssemeel, muijsmeel, musenmeel, muesenmeel. Zie MNW i.v. Musemele. Te muijsemele malen, vermorzelen. ‖ Sacr.v.d.N. 588, 1274 [3e kw. 15e e.]; Schuyfman 304, 414, 547 [vóór 1504]; Christenk. 1631 [ca 1540]; Blinden 195 [2e h. 16e e.]; Luijstervinck 172 [2e h. 16e e.]; Goemoete 383 [eind 16e e.].
Muysen, ww. Zie MNW i.v. Musen, 1e art., WNT. i.v. Muizen (II). Weggaan, zich wegmaken, maken dat men wegkomt (vg. Loquela i.v. Muizen). ‖ Ick rade v dat ghy van hier nu muyst Oft ick sal v byder macht / onder mijn voeten treden, Zeven Sp. Bermh. K i^v [1591].
Muijten (I), meuten, ww. Zie MNW i.v. Muten, 1e art., WNT i.v. Muiten (II). 1) Ruilen, verwisselen. ‖ Soo wil ick sijn habyt aentrecken, als die hebt gemeut, Kluchtsp. 1, 144 [eind 16e e.?]. 2) Belonen? ‖ Ó Maria werde roosemareijne wilt doch onderdanicheyt mit duechden muijte[n], St 2, 227 [vóór 1524].
Muyten (II), ww. Zie MNW i.v. Muten, 1e art., WNT i.v. Muiten (II)? Zo ja, dan identiek met Muijten (I). Opkopen, ‘voorkoop’ plegen. ‖ Maact dan monopolien van gantse vruchten, Muyt, koopt heele waren, coornhert, T'roerspel 863 [3e kw. 16e e.]. Opm. Vg. Meuijterij.
Muijtgen, zn. Van muijt (zie MNW i.v. Mute, WNT i.v. Muit (I). Een muijtgen nemen, een uiltje knappen, een dutje doen. ‖ Nu wil ick gaen noch neemen een muijtgen, Luijstervinck 358 [2e h. 16e e.] (vg. ald. 368: ‘Nu wil ick noch gaen slaepen wadt’).
Muijtich, bn. Van muijten (zie WNT i.v. Muiten (III)? Schuimend, bruisend. ‖ Of mueghelijck dat hij met ons wel gepoijt // heeft Den muijtigen roij als een vanden meesten, Alit en Lijsbith 94 [eind 16e e.?] (zie ook ald. 104).
Mule, zn. Zie Muijle.
Mulenbier, zn. Zie Muylenbier.

[pagina 265]
Mulinghe, zn. Van mulen, muilen. Gepruil, gepruttel, gemor. ‖ Ghij hebt schier acht daghe geweest als een pronckere ic en mach dese mulinghe niet verdraghen, St 2, 206 [vóór 1524].
Multiplieren, ww. Zie WNT i.v. Multiplieeren. Vermenigvuldigen. ‖ everaert 164 [1523]; Doesb. 50 [vóór 1528]; Gentse Sp. 65 [1539]; B.d.Scr. 8 [1539]; cast., C. v. R. 214 [1548]; Heymelic Lijden 96 [1557]; Weer. Gheleerde 149 [1558].
Mundifieren, ww. Onder invloed van lat. mundificare gevormd naar ofr., fr. mondifier. Reinigen, zuiveren. ‖ Ghelijc zyn bladers (t.w. van de wijnstok) alle wonden mundifieren Zoo zuuerde hy (t.w. Christus) tsweerelds dal, cast., C. v. R. 144 [1548].
Murmeracie, zn. Zie MNW i.v. Angst. ‖ O murmeracie die mi al euen stranghe creyt, Hoe ontstelt ghi hert, sin ende verstant, Mar. v. N. 329 [ca 1500].
Museel, zn. Zie MNW i.v. Eig. snuit, bek, in de aanh. gebezigd als scheldnaam voor een sinneken. ‖ (L. tot B.:) Dats waer, fyn museel, Trudo 709 [ca 1550].
Muselaer, zn. Van musel of muselen. Doedelzakspeler. ‖ ian cauweel, in cast., C. v. R. iij [1555]; de dene 356a [ca 1560]. Opm. De door kil. vermelde vorm moeseler ook in Camp v.d. Doot 1964, de vorm moselaer bij poirters, Mask. 36, aang. in WNT i.v. Moezel, afl.
Musenmeel, zn. Zie Muijsemeel.
Muszelen, ww. Zie WNT i.v. Mutselen. Vermorzelen. ‖ Daer was thooft ghemuszelt van den wreeden tyrant, Gentse Ref. 14 [1539].
Mutabel (e), bn. Ontleend aan lat. mutabilis. Veranderlijk. ‖ Sy (t.w. de vrouwen) zyn instable, als den wind mutabele, cast., C. v. R. 198 [1548]; Rampzalighe Fortuyne, mutabelste der Wijuen, H.d. Am. Ff 2 [m. 16e e.].
Mutabiliteit, zn. Ontleend aan ofr., fr. mutabilité. Veranderlijkheid. ‖ Dat zoo menighe Coninckrijcken declineren / Dat doet: des tijts mutabiliteit, cast., Bal. B 2 [1521].
Mutatie, zn. Ontleend aan ofr., fr. mutation. Beroering? ‖ Oorloghe / twist / en desolatie Oproer / wreetheyt / en groote mutatie, Haagsp. n iiij^v [1561].
Mute, zn. Zie MNW i.v., 1e art., WNT i.v. Muit (I). In muten bliven, verdrietig blijven, in een droevige toestand blijven. ‖ Al hoorde ic ooc uuten Consteghe woordekens der rethorijcken soet, Refereynen, baladen oft ander cluten, Ic bleve in muten, a. bijns, N.Ref. 37, b, 12 [1e kw. 16e e.] (zie ook ald. 98, d, 14; 144, g, 4).
Mutsaert, zn. Van muts. Minnaar. ‖ Sp. d. M. 3699 [beg. 16e e.]; St 1, 117; 2, 196 [vóór 1524]; Christenk. 857 [ca 1540]; H.d.Am. L 5 [m. 16e e.] (in woordspeling met mutsaert, brandstapel?): ‘Kosten wy hoop-hout onder ons beyden ghemaken Van desen mutsaerde’.
Mutse, zn. Zie MNW i.v., WNT i.v. Muts. Liefde, verliefdheid, soms bep. ongelukkige of hopeloze liefde (vg. kil.: mutse. Caecus amor, amoris oestrum, amor impotens, caecus). ‖ Leuv. Bijdr. 4, 342; everaert 22 [1509]; St 1, 119 [vóór 1524]; Doesb. 31 [vóór 1528]; H.d.Am. B 7 [m. 16e e.]. Opm. Ook in Antw. Lb. 134, 135 [vóór 1544] en nog bij r. visscher, Brabb. 168 [ca 1600]. - Het woord mutse wordt aangetroffen in de volgende, vermoedelijk toevallige verbindingen, ter uitdrukking van het begrip ‘verliefd zijn’ of ‘-worden’: metter mutsen belast sijn. ‖ Doesb. 69 [vóór 1528], - metter mutsen beluetert sijn. ‖ Doesb. 112 [vóór 1528], - metter mutsen bevanghen sijn. ‖ Leuv. Bijdr. 4, 264 [beg. 16e e.], - metter mutsen doorreden sijn. ‖ Doesb. 31 [vóór 1528], - metter mutsen gequelt sijn, werden, ‖ Doesb. 68, 207 [vóór 1528], Conste d.M. 73 [ca 1560]. - Daarnaast doet mutse in dez. bet. dienst in de volgende, min of meer vaste verbindingen (voor de muts krijgen op, dat nog gedurende de gehele 17e eeuw voorkomt, zie WNT i.v. Muts, sub bet. 4): dmutsken opt hooft laten breyden, verliefd worden. ‖ a. bijns, N.Ref. 118, e, 18 [1e kw. 16e e.] (Vg. Mutsenbreyerken); - de mutse dragen, verliefd zijn. ‖ Conste d.M. 2 [ca 1560]; Dryd. Ref. 61 [1561] (Ook in Antw. Lb. 16 [vóór 1544] en nog bij heemskerk, Minnek. 73 [1622]; - de mutse gespen, verliefd maken, worden. ‖ Sp. d. M. 637 [beg. 16e e.]; Leuv. Bijdr. 4, 343 [beg. 16e e.]; Doesb. 69 [vóór 1528]; Luijstervinck 624 [2e h. 16e e.]; R.Roos 45 [eind 16e e.?] (Vg. Mutsghespere); - de mutse hebben, verliefd zijn (vg. kil.: De
[pagina 266]
mutse hebben. Adag. Caeco amore ardere, miserè amare, perditè amare, insanire amore, caecum esse amore, efflictim deperire, insano amore capi; voor de mutse hebben op. Zie WNT i.v. Muts, sub bet. 4). ‖ Sp. d. M. 1251 [beg. 16e e.]; everaert 266 [1530]; in dez. bet. ook de mutse onder de kele (of kinne) hebben. ‖ Sp. d. M. 179 [beg. 16e e.], everaert 266 [1530]; - de (of sijn) mutse onder de kinne knopen, verliefd maken. ‖ cast., Pyr. A iij [ca 1530], H.d.Am. C 6^v [m. 16e e.]; - die mutse onder die kinne geknoopt hebben, verliefd zijn. ‖ Leuv. Bijdr. 46, bl. 100 [vóór 1516]; - om venus mutsken lopen, zich op het liefdespad begeven? ‖ Ghy jonghers die tsamen loopt ghemene om venus mutsken al sondersparen Sythuechs van monde, St 2, 92 [vóór 1524]; - sijn mutsken vellen, zijn verliefdheid onderdrukken? Van zijn liefde afstand doen? ‖ Wat sy my de leeren wilt stellen soe sal ic myn dwinghen wat min vertellen ende myn mutsken vellen wat myns ghesciet, St 1, 73 [vóór 1524]; - de mutse weven, verliefde of wellustige gedachten koesteren. ‖ St 1, 121 [vóór 1524] (= Doesb. 102), Bruyne 1, 88 [2e h. 16e e.].
Mutsenbreyerken, zn. Uit mutse en breyen met -er(ken). Dartele, minzieke jongeman. ‖ E.: Wa mutsen breyerken. N.: Wa Venus Kamenieren liefste voerreyerken. E.: Wa Amoureusken, H.d.Am. H 7^v [m. 16e e.].
Mutsene, ww. Van muts. Vrijen of flirten. ‖ Ou, ghy jonge meyskens! hoordy dat // wel? Coemt, coemt, pijnt hier wat naerder te trutsene, ghy de so tijelijck begint te mutsene, Charon 453 [1551].
Mutsghespere, zn. Uit muts en ghespen met -ere. Die verliefd maakt. ‖ W.: Ghy zijt myn koppelere. N.: En ghy zijt myn muts-ghespere, H.d.Am. H 4^v [m. 16e e.].
Mutskin. Van muts(e), zie MNW i.v. Mutse, WNT i.v. Muts. Identificering met muts, hoofddeksel (en dan meton. gebruikt voor vrouw, zoals nog in het wvl., zie de bo i.v. Muts(e)) lijkt aantrekkelijker dan afl. van mot, slet, zoals WNT i.v. Mot (II) voorstelt. Vleinaam voor een meisje. ‖ Myn mutskin die scoone sprute En mach oock thooft nauwe steken hute, everaert 267 [1530].

Vorige Volgende

M

Machabeus,

Maculandt,

Maculist,

Madoenken,

Maecksel,

Maeghertueghe,

Maenierich,

Maensieckt,

Maer,

Maerdtvrauw,

Maere,

Maetsement,

Magnificentelijck,

Magnificentie,

Maiuer,

Maken,

Malaen,

Malandere,

Maleureus,

Maligneren,

Mallaert,

Manckaert,

Manckelyc,

Manckyser,

Mandaetbancket,

Mandaetfeeste,

Mande,

Manden,

Manghelen,

Manghier,

Maniance,

Manierich, maenierich,

Maniericheyt,

Mannich,

Marchandyse,

Marcialist,

Mare, maere,

Marock,

Marot, marote, marrot,

Marscap,

Martelarighe,

Marteliael,

Martialist, marcialist,

Martirisacie, martierysacie,

Maschyn,

Masse,

Mastbalcke,

Mastelick,

Materie,

Materken,

Mathematicien,

Matroele,

Matsleepster,

Matte,

Mauijterij,

Medecijnlijck,

Medecijnsele,

Medepylaer,

Medesamich,

Medicinabelijc,

Meel,

Meerlaen,

Mehoyr,

Meijeren,

Melancolieus, melancoleus,

Melancolieusheyt, melancoleusheyt,

Melancolinghe,

Melcslabberken,

Melodieuselijck,

Melodieusheyt,

Melodije,

Melodijheyt,

Melodioes,

Memoracie,

Memoralick,

Memoreus,

Memorijepaep,

Mencie, menchie, mencye, mencij,

Menichchierich,