|
| |
| |
Iachtbracxken,
zn. Uit iacht en bracxken, diminutief van brack.
Eig. jachthondje, in de aanh. gebruikt als schimpnaam voor een ijdeltuitige vrouw. ‖ Seker iachtbracxkens ghij draeyt wel v spillekens, Antw. Sp. k iiij [1561].
| |
Iacke,
zn. Zie WNT i.v. Jak (III)?
Niet een iacke, niets. ‖ En past opt betalen niet een iacke Al soudij namaels schoyen metten sacke, Nyeuvont 401 [ca 1500]; U bestier en is niet weerd een iacke, Smenschen gheest 549 [ca 1560?].
| |
Iactantie,
zn. Ontleend aan lat. iactantia.
IJdele roem. ‖ Spiegheld u an den beesten, haud reghel ende mate, Zy en begheerens rom noch iactantie, cast., C. v. R. 91 [1548].
| |
Ianckelic,
bw. Van iancken.
Jankend; in de aanh. vurig verlangend (t.w. naar de geliefde). ‖ Mijn herte mijn sinnen roepen so ianckelic, Doesb. 60 [vóór 1528].
| |
Jancker,
zn. Zie WNT i.v. Janker.
Minnaar, boel. ‖ Jc hebbe vryers by hooppen groot... Hola jc zye hier noch / een jancker commen, everaert 292
| |
| |
[1529]; Thisbe slacht veel jonghe slijngher minnen / Diet met haer janckerkens zoet van fletsene Terstont ghereet zijn me te gaen pletsene, cast., Pyr. D i [ca 1530].
Opm. In de bet. ‘verliefde’, o.a. in Pir. en Th. 11 [1e kw. 16e e.], cast., C. v. R. 52 [1548], Conste d.M. 55 [ca 1560], nog bij jonctijs, Ven. en Min. 44.
| |
Janckinghe,
zn. Zie WNT i.v. Janking.
Gejank (vg. plant.: ianckinge. Glapissement. Latratus, gannitus), in de aanh. als uiting van liefdesverlangen. ‖ Vander janckinghe hebb'ic de walghe, cast., Pyr. C i [ca 1530].
- In de aanh. als smadelijke benaming voor gezang. ‖ Wat es hier nu te zynghene te janckene?... Ic en wil hier dese janckynghe niet ghedoogen, everaert 275 [1530].
| |
Jandaerme,
zn. Zie Gendaerme.
| |
Jangelijnge,
zn. Van jangelen.
Gepingel. ‖ Dije (eieren) souwen wel smaken, Cost ick daer aen raken met dees jangelijnge, Meester Hoon 327 [ca 1600?].
| |
Janghelen,
ww. Zie WNT i.v. Jangelen.
Pingelen, afdingen. ‖ Hy en zal niet cryghen / dat hy coopt Al const hy noch zo wel dycken en janghelen, everaert 220 [1528?]; Beziet oft ghyt doen wilt / zonder janghelen, ald. 468 [1e h. 16e e.].
| |
Jeghenbleeten,
ww. Uit jeghen en bleeten, blaten.
Tegenspreken. ‖ By mynen rade zoudy (t.w. Tournoy) zonder jeghen bleeten, Carolopolis heeten, cast., Bal. P iij (achter C. v. R., ed. R'dam 1616) [1521].
| |
Jeghencroonen,
ww. Uit jeghen en croonen, kreunen.
Zich morrend verzetten. ‖ O wurtel van Iesse... Wien de heidenen bidden zullen zonder ieghen croonen, cast., C. v. R. 95 [1548]; Wy (moeten) nerstich / zondere jeghen croonen goede zoorghe draghen / voor zyn zayen ende planten, Taruwegraen 750 [1581].
| |
Jeghenspoedich,
bn. Van jeghenspoet.
Tegenspoed ondervindend. ‖ Het welcke dyne hulpe // ouer ons can claeren zoo wy gherrene waren // als wy zyn jeghenspoedich, Vader Onse 1174 [1577].
| |
Jeghenspooren,
ww. Uit jeghen en spooren.
Zich verzetten, tegenstreven (vg. mnl. jegensporich, in MNW i.v. en teghensporen bij v. mander, in WNT XVI, 1280). ‖ Doetse salutatie, // ende dat naert wel behooren Zonder jeghen spooren, Verl. Z. I, 351 [1583].
| |
Jeghensteunich,
bn. Van jeghensteunen.
Weerstrevend. ‖ Zoo u woorden zoetheunich schijnen / Dijn ghewercken my jeghensteunich pijnen, cast., Pyr. B vj [ca 1530].
| |
Ieghenstunen,
ww. Uit ieghen en stunen.
Weerstreven, zich verzetten. ‖ Het en helpt ieghenstunen nogh pernakelen, cast., C. v. R. 207 [1548].
| |
Jentelijck, gentelick,
bn., bw. Van jent.
1) Aardig, bevallig, sierlijk. ‖ Camp v.d. Doot 2270 [1493]; everaert 95, 99 [1525], 300 [1529]; Antw. Sp. g i [1561].
2) Opgewekt, blij? Of vaardig? ‖ Als fraeyaerds wild dit volghen gentelick, cast., C. v. R. 100 [1548].
| |
Jentyle,
zn. Zie WNT i.v. Jentiel.
Naam van een onbekende bloem. ‖ So moetet zyn een hoedeken van blommen Van roosen carsouden / ofte van jentylen, everaert 416 [1530].
| |
Jest(e),
zn. Gelijkstelling met jeest(e), ofr. geste, vindt in de bett. in de aanhh. weinig steun.
Het woord komt op drie plaatsen voor en wel, naar het schijnt, in verschillende bett.
1) Kwestie, twistvraag? ‖ Houdt u op den credo, acht gheendrande ieste, Leuv. Bijdr. 4, 235 [beg. 16e e.].
2) Strijd? ‖ Deese jest es voor ons niet te beslechten want tis verlooren moijten tegens godt te vechten, Deenv. Mensch 996 [2e h. 16e e.].
3) Gewoonte, gebruik, zede? ‖ Gelt t' ontfangen (l. geven?) es tegens ons jest, Minnevaer 599 [1583].
| |
Jeuchdelijck, juechdelijck,
bn., bw. Zie MNW i.v. Jogedelijc, WNT i.v. Jeugdelijk.
Heerlijk. ‖ de roovere 191 [3e kw. 15e e.]; Pir. en Th. 336 [1e kw. 16e e.]; cast., Pyr. C i, D ij, iiijv [ca 1530]; everaert 345 [1531]; Gentse Sp. 103, 108 (hic?), 123, 294 [1539]; cast., C. v. R. 103 [1548]; H.d.Am. T 3v [m. 16e e.]; Antw. Sp. R iijv, Qq iv (epith. ornans?), Zz i [1561]; Bruyne 3, 11 [2e h. 16e e.].
| |
Jeuchden,
ww. Zie MNW i.v. Jogeden, WNT i.v. Jeugden.
Vrolijk zijn, zich verblijden, zich verheugen (vg. plant.: Ieugen oft iogen. S'esgayer, ou resiouir comme en ieunesse). ‖ Dies meughen wy jeuchden inder liefden brandt, Const-thoon. Juw. 391 [1607].
- Ook in de omschrijving iuechdelijck sijn. ‖ Weest in allen duechden iuechdelijck, X. Esels 26, 58 [1530].
| |
| |
| |
Jeucksteert,
zn. Uit jeucken en steert.
‘Eene soort van (Nijmeegs) bier, hd. jucksterz’ (WNT i.v. Jeuken, Samenst. enz.). ‖ Den jeucksteert prouven, de dene 360b [ca 1560].
| |
Jigo,
tw. Zie Igo.
Bastaardvloek, eig. bi go(de). ‖ Jigo, dat dachtick // wel!, Tcalf v. W. 2 [eind 16e e.?].
| |
Jockheyt,
zn. Van jock.
Dwaasheid, gekheid, zotternij. ‖ Ist dat ick mijnen tijt in jockheyt verquiste, Ic worde met rechte genaemt een doochniet, Rederijkersged. 44, 19 [m. 16e e.?].
| |
Jocondatie,
zn. Van *joconderen of rechtstreeks van ofr. joconder.
Vreugde, genoegen. ‖ Jocondatie / t' alder spatie / overkomen u vol eeren / eerlijck, Rott. Sp. Q iiijv [1561].
| |
Ioeiuesheit,
zn. Zie Joyeusheit.
| |
Joyeus, joyues, ioyeux, ioioes,
bn., bw. Ontleend aan ofr., fr. joyeux.
A. Bn. 1) Blijdschap schenkend; aangenaam, heerlijk. ‖ de roovere, 191, 197, 258 [3e kw. 15e e.]; Doesb. 45 [vóór 1528] (= Rederijkersged. 60); H.d.Am. I 2 [m. 16e e.]; Antw. Sp. Pp iiij [1561] (‘Met den onwetende sou zijn confuys Dwelck waer een swaer cruys // voor deel herte ioyeus’, hic? of onnadenkend gebruikt (?) voor couraieus, opgewekt, flink, fier?).
2) Blij, verheugd. ‖ Mijnen quant comt herwaerd, dijes moet ic jojues // zijn, Schoorsteenvagher 87 [eind 16e e.?].
3) Dartel, minziek, geil (vg. mnl. joye, mingenot en joyen, coire). ‖ Dies ben ic daghelicx metten ioyeuzen. Ic gheslachte alle deis amoreuzen, Gentse Sp. 236 [1539]; Ghy joyeuse Amoureuse zinnen, Ghy hebt ghehoort, enz. H.d.Am. I 7 [m. 16e e.] (zie ook ald. Q 7, S 6 en pass.); Mynen lust es tot alle jonghe vierighe joyeusen Die zeer hittich vuesen, Verl. Z. 1, 1094 [1583].
B. Bw. Vrijmoedig? ‖ U spacelijck // grief // melancolioes ondect ioioes u scamel dienstwijf, Smenschen gheest 154 [ca 1560?].
| |
Joyeuselijck,
bn? bw.? Van joyeus.
Vrolijk, genoeglijk, aangenaam, prettig. ‖ Ick bidde v... Dat ghy om recreatie mynder zinnen, Bedwelmt van ziecten langereuselijck, Eenen Tornoy wilt houwen joyeuselijck, H.d.Am. K 7 [m. 16e e.].
| |
Joyeusheit, ioeiuesheit,
zn. Van joyeus.
1) Vreugde, genoegen, zaligheid. ‖ Dyn amoreusheyt is een ioieusheyt, Doesb. 48 [vóór 1528]; Onsen bisscop die hem vruechdigh gheneerd Vul alder ioeiuesheden, cast., C. v. R. 130 [1548]; Ceres gherichten Sy nu hanteren met joyeusheyt, H.d.Am. D 1v [m. 16e e.].
2) Dartelheid; sexueel verlangen. ‖ Spreyt seg ick tnetken van joyeusheden, Sp. d. M. 14 [beg. 16e e.]; Wt mynen Troon der Amoureusheden Zoo zal den dauw' der Minnen ghespraeyt zijn Op jonstighe herten vol joyeusheden, H.d. Am. F 8 [m. 16e e.]; Echo is vol der natuerlijcker joyeusheyt, ald. G 3 (ook elders ald.).
| |
| |
Jolen,
ww. Zie NMW en WNT i.v.
Schertsen? ‖ S.: Daer ghij dat vondt, daer leijt noch meer H.: Dats wel gejoolt, Pir. en Th. 196 [1e kw. 16e e.].
- Sonder jolen, zonder gekheid, in (alle) ernst. ‖ everaert 62 [1511], 173 [1527]; Weer. Gheleerde 259 [1558].
| |
Ioleren,
ww. Bijvorm (rijmvervorming?) van jolen?
Gekheid maken, pleizier maken. ‖ Sonder trueren // veel uren // hadden vrolic bejach Maer ioleerden // bancketeerden // te biere te wijne, de roovere 392 [3e kw. 15e e.].
| |
Jolijsheyt,
zn. Van jolijs.
Vreugde, genoegen. ‖ Den zuene vulmaect tonser jolysheyt Bandt huer met zyn goddelicke wysheyt, everaert 335 [1530]; Ook es bij mijn verstand, praktijk en wijsheid... Dat doet mijn leven in alle jolijsheid, Roerende v. Meest Al 118 [ca 1564?]; Al schijnt 'et voor die sommige grote jolijsheid, 't Werkt niet dan ambijsheid in alle gehuchten, Jezus o.d. leraers 1086 [vóór 1580]; Hem te hooren spreken was een Jolijsheyt, houwaert, Mil. Clachte 5 [1577-'78]; Niet dan ijdelheyt en es t' swerelts jolijsheyt, ald. 103.
| |
Jolijtelijck, iolijttelijck, iolijtlijck, iolitelic,
bn., bw. Van jolijt.
A. Bn. Aangenaam, bekoorlijk. ‖ Ghy thoocht my tghelaet / scoon ende jolyttelic, everaert 65 [1511]; God kiest my, dits tiolytelick schijn, Gentse Sp. 124 [1539]; Eerbaer Refereynen die den gheest iolijtlijck Sijn, Antw. Sp. V ijv [1561]; Datter gheen... schoonder / noch beter / noch iolijttelijcker (t.w. beroep) En is, Haagsp. d ij [1561]; Jolijtelijck int aensien, Proetus Abantus 16* [vóór 1589].
B. Bw. Vol vreugde, opgewekt, vrolijk. ‖ Wij sullent (t.w. het geld) oock wel verteeren derren jolijtelijck, Schuyfman 590 [vóór 1504]; Iolijtelijc singt, inghelen en
| |
| |
virtuten, a. bijns, N. Ref. 332, i, 1 [1e kw. 16e e.]; Iolijtelijc in thouwelijc trouwelijc herdeerdt, ald. 341, e, 3; Die in Venus prieel iolitelicst verblijen, Doesb. 135 [vóór 1528]; Doet penitentie iolijtelijk, a. bijns 69 [1528]; Daer toe zoude ick my wel voeghen vlytelijck Om u jolijtelijck / daer in te zijn sterckende, Rott. Sp. M iij [1561].
| |
Iolijtheit,
zn. Van iolijt.
Vrolijkheid, vreugde. ‖ Dits middel dat outheit nae sijn auijsheit Vraecht om te crijghene iolijtheit, Camp v.d. Doot 1036 [1493].
| |
Iolijtlijck,
bn. Zie Jolijtelijck.
| |
Iolijtlijckheyt,
zn. Van iolijtlijck.
Lieflijkheid? ‖ (De kunst is) Excellente in lustighe iolijtlijckheden, Antw. Sp. Kkk i [1561].
| |
Iolijttelijck,
bn. Zie Jolijtelijck.
| |
Iolitelic,
bw. Zie Jolijtelijck.
| |
Jonnesse,
zn. Van jonnen.
Beschikking, bepaling, uitspraak, vonnis. ‖ Jn zyn Prouerbien / stryct Salomon dit vonnesse. Hoort jn twyntichste / noch zyn jonnesse, everaert 512 [1533].
| |
Ionstenaer,
zn. Van ionst.
Die (de kunst) welgezind, toegedaan is? (vg. gunstenaar, in WNT i.v.). ‖ Men vindt zo menighen fraeyen gheest, Den Westcant ziet men vul zulcke ionstenaers groyen, In de schoon stad van Ghend noch alder meest, cast., C. v. R. 6 [1548].
| |
Ioris, jooris,
zn. Sint Ioris (vis)(ch)sop, enz. Zie Vischsop(pe).
| |
| |
Jubileren,
ww. Zie MNW i.v., WNT i.v. Jubileeren.
Naar het schijnt in de aanh. animeren, opwekken. ‖ Wat zoeter zanck' therte conforteert my, // En jubileert my den voys t'aenhorene, H.d.Am. K iv [m. 16e e.].
| |
Jubileringhe,
zn. Van jubileren.
Vreugde. ‖ (Maria) Jhesus Juechdelijckste Jubileringhe, de roovere 191 [3e kw. 15e e.]; Ghy duer de lieffde sticht jubeleringe, Bruyne 1, 27 [2e h. 16e e.].
- In de aanh. heerlijkheid? ‖ De Rechtueerdicheyt Gods / vol jubileringhe, Antw. Sp. Eee ij [1561].
| |
Judiceren,
ww. Ontleend aan ofr. iudicer.
1) Oordelen, vonnissen. ‖ (Het werk) dwelck ghij onwetelijck judiceert, Drie Sotten 199 [1e kw. 16e e.]; (Christus) Die over leven en dooden // sal iudiceren Ten ioncxsten daghe, Heymelic Lijden 391 [1557]; Ey hoort dander partije / eer ghy iudiceert, Antw. Sp. Ccc iij [1561].
- In de aanh. oordelen in de zin van onderscheiden? ‖ Die griffier, can ick wel indiceren (l. iudiceren?), Compt ghinder oeck ghegaen, Trudo 1606 [ca 1550].
2) Onderzoeken, keuren. ‖ De priesters die iudiceerden na Moyses wet, Die belast waren met melaetsche onsuyverheden, Prochiaen 468 [ca 1540]; Wilt ons werck ten scherpsten niet judiceren, Rott. Sp. M viijv [1561]; Ick breng hier een urijn / wiltse iudiceren, Zeven Sp. Bermh. O iijv [1591].
| |
Iudicie,
zn. Ontleend aan ofr. judition of lat. iudicium.
Beoordeling? ‖ Donderscheyt alder dinghen / en iudicie Is al te lastich, Antw. Sp. Xx iiij [1561].
| |
Juechdelijck,
bn., bw. Zie Jeuchdelijck. - Juechdelijck sijn, zie Jeuchden.
| |
Jugeerder,
zn. Van jugeren.
Rechter. ‖ de roovere 197 [3e kw. 15e e.]; St 1, 294 [vóór 1524]; Rott. Sp. I i [1561].
| |
Iuyt, juu(d)t,
zn. Zie MNW i.v. Juten, WNT i.v. Juit.
Vreugde (vg. kil.: Juyt. Iubilum, iubilatus). ‖ de roovere 152 [3e kw. 15e e.]; v.d. meulen, Ketivigh. 54 [ca 1500]; Leuv. Bijdr. 4, 252 [beg. 16e e.]; everaert 154 [1523], 520 [1553]; Gentse Sp. 203 [1539]; Gentse Ref. 176 [1539]; de dene 307a [ca 1560]; Pol. Ball. 211 [1580]; Verl. Z. I, 977, II, 68 [1583].
Opm. Ook in Argument.... tusschen Sollaes ende Penitencie, in Tijdschr. 16, 164 en bij v. mander, Gulden Harpe 206, 598.
| |
Jundere,
zn. Van junnen, gunnen.
Gunner. ‖ Als der junsten jundere Ghae jct (t.w. het hoedeken) Maria draghen, everaert 10 [1509]; Elcken ghelyc bem jc een jundere, ald. 250 [1530].
| |
Jupe,
zn. Van jupen, spotten (met iemand), (iemand) honen, zie MNW i.v. Jupen en Juper(e)?
Sukkel, drommel. ‖ Als aerme jupe // noope / zal hy met verstranghen noch dickmael ontfanghen, Taruwegraen 1032 [1581].
| |
Juper,
zn. Zie MNW i.v.
Potsenmaker; schavuit. ‖ Cleyn vreese end hi (t.w. Hardt van waerseggen) dat sijn te samen Twee ontijdighe Jupers, Nyeuvont 214 [ca 1500].
| |
Juradieus,
zn. Oorspr.?
Inwoner van een zeker land of zekere landstreek (eig. de Jura en v.v. (Oost) Frankrijk? ‖ Siet daer een nyeuwe / ghefronste craeghe Om elckerlyc Vla- | |
| |
mync Wale / ofte juradieus, everaert 443 [1e h. 16e e.].
| |
Iurement, jurament,
zn. Ontleend aan ofr., fr. jurement.
Eed (vg. meyer, Woordenschat i.v.). ‖ Heymelic Lijden 386 [1557]; Ontr. Rentm. 1270 [1588?].
| |
| |
Juweelich,
bn. Van juweel.
Als een juweel. ‖ Begheerlijc treckende / naer u gheheelich Schoon prijs juweelich / in Venus banen, cast., Pyr. A vjv [ca 1530]. |
|
Auteursrechtelijk beschermd