Rhetoricaal glossarium

B

Babbe,

zn. Zie WNT i.v.

Grap, grol, streek? (vg. Babben) ‖ Adieu vul vreimde babben ende loose cockuwen, de dene, Langhen Adieu 154 [1560].

Babbeltant,

zn. Uit babbelen en tant.

Babbelaar. ‖ Datter sulck babbeltant

[p. 29]

me spot en geckt, hy waer weert dat hy by Jan Vaer ginge, Bruyne 1, 30 [2e h. 16e e.].

Babben,

ww. Zie WNT i.v. Babbelen.

Gekheid maken, gekken (vg. kil.: Babben. Fland. Garrire, nugari, cauillare). ‖ Dees geestkens ghecken en gabben, Si spotten altoos hoement verbiet; Si seggen daer si met willen babben Ghi sijt mijn liefken, en sijdi niet, So haddijt mogen seggen, ke siet doch siet, Doesb. 255 [vóór 1528].

Babelye,

zn. Zie MNW i.v.

Malloot, zottin? Lichtekooi? ‖ (Wyf:) Jc darfsme vermeten jnt gheduer So soudic my houden vroom ende vast Jn swercx anthieren van Venus last Alzo wel als eeneghe houde babelye zoude, everaert 79 [1526].

Babeloens,

bn. Van Babeloen (contaminatie van Babel en Babylo(e)n?).

Babels, goddeloos. ‖ Den babeloensen mantel, tsieraet, de bloemen, daer hen de godloose me tooyen & behangen, Bruyne 3, 122 [1556].

Babylonich,

bn. Van Babylon.

Babylonisch. ‖ Tbabylonich arch noyt gheen rouwere domineert meest, Smenschen gheest 761 [ca 1560?].

Bachten,

vz. - Bachten nat, zie Nat.

Back,

zn. Zie MNW i.v. Bac, WNT i.v. Bak (I).

Van den back gebeten sijn, eig.: van zijn plaats aan de etensbak weggebeten zijn, vervolgens: verdrongen zijn door een ander, weggejaagd zijn (zie Tijdschr. 72 (1954) bl. 285). ‖ Sp. d. M. 4359 [beg. 16e e.]; St 1, 22 [vóór 1524]; Refrein bij v. vloten, Geschiedz. 1, 334 [2e h. 16e e.].

Opm. Ook in Antw. Lb. 63 [vóór 1544].

Backelic,

bn. Van backen.

(Gemakkelijk) kunnende gebakken worden. ‖ Een wel ghewrocht deegh es altoos backelic, cast., C. v. R. 102 [1548].

Backen,

ww. Zie MNW i.v., WNT i.v. Bakken.

Het op enen gebacken hebben, het op iemand gemunt hebben. ‖ Die twee ouders hebben ons borst oeck ghesooghen, Diet op Susannam hadden ghebacken, Trudo 2600 [ca 1550].

Backere,

zn. Zie MNW i.v., WNT i.v. Bakker (I)?

Enen den backere setten, iemand bespotten? ‖ Nu zet sy hem zoo deerlijck den backere // En op hughen banck, als een Minnaer onweert, H.d.Am. D 2^v [m. 16e e.].

Backtoereye,

zn. Zie MNW i.v. Bactreye.

Bakkes. ‖ Holla, hoe gaeptij alzo? Zuldij mij bijten? Ghij hebt emmers een gente backtoereye, Ende daermede zijdij ooc wacker, ghije, In uwen mont en zal gheen coppeghespin wassen, Man en wijf, 93 [eind 15e e.?].

Bacschaert,

zn. Oorspr.?

? ‖ Een bacschaert een ruselaert een outfrens coddaert, Doesb. 246 [vóór 1528].

Badderken,

zn. Zie MNW i.v.

Popje, troetelkindje? ‖ D.H.: Wij sullen noch midts deser condiciën Haer alder liefste knechtkens zijn, I.H.: Huer dreelincxkens, D.H.: huer badderkens sijn, A.H.: Huer uutvercorenste melcslabberkens sijn. Sacr.v.d.N. 817 [3e kw. 15e e.].

Badich,

bn. als tegenw. deelw. gebruikt. Van baden.

Badend. ‖ Athamesia sach haren man onghenadich verslaen en brenghen ter doot rebel; si puluerisierde dlichaem met tranen badich hem drinckende voor dranck vroech en spadich, Doesb. 111 [vóór 1528].

Baenen,

ww. Zie Banen.

Baerblijcke,

bn., bw. Uit baer en blijcke.

Kennelijk. ‖ Baerblijcke verbidt ghy (t.w. Maria) menschen alle, de roovere 206 [3e kw. 15e e.]; Al waeric bouen moyses in gesonden baerblikere, Doesb. 10 [vóór 1528].

Opm. Ook in Invent. v. Brugge 2, 322 en 4, 227 (in de superl.) wel ten onrechte door Verdam onder Baerblikent gerangschikt (resp. sub bet. 1 en 2).

Baers,

zn. Wvl. vorm van baas.

Kerel. - a. In gunstige zin. ‖ Dieder minst toe seydt die is de baers, de roovere 316 [3e kw. 15e e.]; - b. in ongunstige zin. ‖ En hy my onghenouchte wil doen den baers Jc salhem vry wel doen waenen waers, everaert 323 [1531?].

Baesseken,

zn. Van baes (< ofr., fr. base, grondtoon?)

Soort dans of lied? ‖ Siet jc hebbe hier twee jnstrumenten. Cunt ghy hier mede / met sybtyle atenten Ghetydelic zonder eenich / veruelen Een liedeken voor huer veynster spelen Van een leep baesseken dansken ofte rondeken? everaert 270 [1530].

Baguenaude, Baguenauwe,

zn. Ontleend aan ofr. baguenaude.

Gedicht dat indruist tegen de regels en de goede smaak, bestaande uit rijmloze verzen. ‖ Ricqueracken, Baguenauden,

[p. 30]

als qua iuweelen, cast., C. v. R. 221 [1548]; Der Baguenauwen moet ghi ooc doen swichtinghe: Want tes een ontstichtinghe, zonder pac of band. Zonder dicht of redene, ald. 229 (Molinet heeft: ‘Baguenaude sont couples fais a voulente tenans certaines quantité de sillabes sans rime et sans raison’, zie j.v. leeuwen, M. de Castelein, enz. bl. 87).

Bakenvleesch,

zn. Uit bake en vleesch.

Varkensvlees. ‖ Zo maecken zij van eijers eenen vijstere Met baken vleesch, ghebacken inde panne, Man en wijf 197 [eind 15e e.?].

Balade,

zn. Ontleend aan ofr. balade. Vg. WNT i.v. Ballade.

Gedicht bestaande uit een willekeurig aantal even lange en gelijk gebouwde strofen, die doorgaans sluiten met een ‘sententie’. (de castelein verstaat onder balade een strofe van 7 tot 9 regels, vg. C. v. R. 53: Men vindttere leuende ind tsweerelds schijn Gheleerd ende fijn in dees const princepalic, Die een balade heeten op desen termijn, Allerande dichten hoedanich zij zijn, Ende hauwent over name generalic: Weder zij dit wel sustineren of qualic, Weder strictelick ofte weder ruwelic, Ick hauwe balade name specialic Van zeuen, achte, neghene, zoomen audt costumelic; vg (inz.. ook voor zijn afwijking van molinet) F. Kossmann in Tijdschr. 70 (1952) bl. 177 e.v.) ‖ everaert 466 [1509]; a. bijns, N.Ref. 37, b, 11 [1e kw. 16e e.]; cast., C. v. R. 13 en pass., nz. 52, 53 [1548]; Antw. Sp. D iiij, V ij^v, Ll ij^v [1561], enz.

Baladerene,

ww. Van balade.

Baladen dichten. ‖ Beghind dan eerstweerf te baladerene, cast., C. v. R. 52 [1548].

Baladewijs,

bw. Uit balade en wijs.

In de vorm van een balade. ‖ Nu zuldy... weten my danck, Dat ic baladewijs... Vertooghd hebbe diuaersche sneden van achten, cast., C. v. R. 100 [1548].

Baladich,

bn. Zie Beladich.

Balancij,

zn. Analogie- of rijmvervorming van balance, wel zonder invloed van ital. en vulg. lat. bilancia.

Balans. ‖ Ick (t.w. Redelickheyt) sal v sijn gelyck een balancij (× instancij) daert al dat men vint bij wert overgesleegen, Red. en Nat. 93 [2e h. 16e e.].

Balg,

zn. Zie MNW i.v. Balch, WNT i.v. Balg (I) en (II).

Eig. kwajongen (vg. kil.: balgh. Puer. Per contemptum dicitur), in de aanh. m. betr. tot zinnekens: schavuit, booswicht? ‖ Al dat hij sal spreecken // sullen wij luijsteren ende hoorent dem (l. hem?) fluijsteren als twee mijdighe (l. nijdighe?) balgen, Hs. TMB, B, fol. 89^v [2e h. 16e e.].

Balsemierich, balsamierich

bn. Van balsemier.

Als van een balsamier (= balsemboom); heerlijk. ‖ O Jeuchdelijc opzien / pryeel rosierich Zoet geurighe blomme balsemierich, cast., Pyr. A v [ca 1530]; O welsprekende mont! balsemierich van guere, H.d.Am. E 8^v [m. 16e e.]; O licht der gratien / Bloeme violierich Ghy doet vruecht balsamierich / mijn sinnen // winnen, Antw. Sp. Zz 1 [1561].

Ba(n)ckboef, banckboeve,

zn. Zie WNT i.v. Bankboef.

Drinkebroer, brasser, doorbrenger (vg. kil. banck-boeue. Potator assiduus, comessator, epulo, barathro, lurco, calicum remex, decoctor). ‖ Zij cunnen zoe onnutten redenen spreken, Alleleens oft oude banckboeven waren, a. bijns, N.Ref. 312, d, 8 [1528]; zie ook a. bijns 138, 163 [1548].

Banckdicht,

zn. Uit banck en dicht.

Drinkgedicht. ‖ cast., C. v. R. 67 [1548] (opschrift).

Banckreferein,

zn. Uit banck en referein.

Drinkrefrein. ‖ cast., C. v. R. 184 [1548] (opschrift).

Banckrondeel,

zn. Uit banck en rondeel.

Drinkrondeel. ‖ cast., C. v. R. 64 [1548] (opschrift).

Banddoeck,

zn. Zie WNT i.v. Banddoek.

Zwachtel (vg. bandoucken, zwachtels, bij stallaert 1, 122 [1479])? ‖ Och! wy leefden geerne & wy moeten sterven! De weirelt behaecht ons & wy moetense derven! Ons en baet banddoeck, plaester noch medesynen, Bruyne 3, 34 [1e kw. 16e e.]. (De var. in Doesb. 193 luidt: ‘Ons en baet plaester, lecfrijt (l. leefcruyt?) noch medecinen’).

Bane,

zn. Zie MNW i.v., 1e art., WNT i.v. Baan.

Uuter banen rollen (vg. buten (buter) banen rollen, de verkeerde weg opgaan, in MNW i.v. Bane, 1e art., sub bet. 4), ondergaan, vergaan, verdwijnen. ‖ V.: Sy wascht haer aenschijn met heete tranen. D.: Och dies rolt mijn blijschap uuter banen, Sp. d. M. 2443 [beg. 16e e.].

- In de aanh. mislopen met? ‖ O valsche tonghe ghy hebt gheloghen Den liefsten / die rollen mach uuter banen, Sp. d. M. 5001 [beg. 16e e.].

[p. 31]

Banen, baenen,

ww. Zie MNW i.v. 2e art., WNT i.v. Banen (I).

Heengaan, weggaan. ‖ Ick gae met mijnen lieve hier banen, Sp. d. M. 5249 [beg. 16e e.]; Alst goet weer is zal hy gaen banen, ghistele, Virg. Aen. fol. 136a [1556]; Hy soude v eenen drinckpenninck schincken Maer daer en schuylt gheen duymcruyt / dus gaet banen // nv, Antw. Sp. Xx i^v [1561]; Jae, Bruer Willeken, ick wil gaen baenen En hangen die cappe op den tuyn, Br. Willeken 37 [1565?] (vg. ook ald. 40, 43).

Bangachtich,

bw. Van bang.

Bevreesd, bang. ‖ So en sach ick mijn daghen / noyt vreemder cueren Van sulck auontueren // wort ick self bangachtich, Antw. Sp. E iij^v [1561].

Banghenesse,

zn. Van bangen.

Benauwdheid, angst. ‖ Sy heeft den sleutel om den gheest uyt banghenesse Te hulpen, houwaert, Gen. Loop 168 [ca 1590].

Baptiseerder,

zn. Van baptiseren.

Doper. ‖ Onse Baptiseerders van grooter ghewelt Sy zijn die den seghele van Christo draghen, de roovere 126 [3e kw. 15e e.].

Baptizeren,

ww. Ontleend aan ofr., fr. baptiser.

Dopen (vg. kil. 835: Baptiseren. Nominare, nomen imponere. q.d. baptizare). ‖ Ick bidde u, dat ghy doch wilt baptizeren Eenen ionghen soone, die my God heeft gheiont. Trudo 128 [ca 1550] (Zie ook ald. 287, 2784).

Barbieren,

ww. Zie WNT i.v.

Onder handen nemen, toetakelen. ‖ Men salse barbieren, connen pylieren, Met ruden hantieren, Dwerck d. Apost. 1108 [1e h. 16e e.]; Als hy gaet timmeren nae syn manieren Soo sullen wy hem soo aerdich barbieren Om den dwalenden syn werck te begeckken, Huis v. Idelh. 309 [m. 16e e.].

Bardeersel,

zn. Van barderen.

Paardenharnas. ‖ Der peerden ghesmyde ende bardeersel verstroyden sy, vaernewijck, Hist. v. Belg. 48a [1566].

Bardieren,

ww. Zie MNW i.v. Barderen, WNT i.v. Bardeeren.

Toetakelen. ‖ Dat wijf was heel vreemt gemaniert, Daerom hebbicse so rustich ghebardiert, hubs en fijn, Maer hoe welcom salse haer man sijn, By Gans knijn! als hy se dus siet bedreten! Kackadoris in Kluchtsp. I, 59 [eind 16e e.].

Opm. Ook bij r. visscher, Brabb. 47.

Barmhertelick,

bw. Van barmen en hert + (e)lick?

Barmhartig. ‖ Matheus / Zachseus(!) / myts oock den pubblicaen Barmhertelick heeft hyse in gratien ontfaen, Verl. Z. I, 381 [1583].

Baroogen,

ww. Zie Berooghen.

Bas,

zn. Zie WNT i.v. Bas (III).

Den bas hebben, eig. de laagste stem hebben, in de aanh. fig. voor het minst te vertellen, in te brengen hebben. ‖ Ou ghij spetaelguijt gij en hebt maer den bas, Berv. Br. 280 [ca 1520?].

Basannijt,

zn. Van Basan.

Inwoner van Basan; wellusteling? ‖ De wederspannicheit hardt van besnydene der amoroesscher (toespeling op Amorieten?) ende basannijten... verrijst daghelycx, Smenschen gheest 766 [ca 1560?].

Batement,

zn. Zie Esbatement.

Bats,

tw. Bijvorm van bat, zie WNT i.v. Bat (III).

Uiting van bevestiging of verzekering. ‖ F.: Wilt hy oock noch zoo haestelijck scheyen? I.: Bats hy en wilt toeven, blijven, noch verbeyen, H.d.Am. E 4 (m. 16e e.].

Battatie,

zn. Van batteren.

Tegenwerping? ‖ Maar hoort my toch een woort // sonder battatie / Is dit Natuerlijcke inclinatie? Antw. Sp. f 1^v [1561].

Batteren,

ww. Gevormd naar ofr., fr. battre?

Betwisten, wraken? (vg. de bo i.v.: batteren (tegen) ‘kijven en schelden’? Het accent ligt hier echter op de eerste lettergreep). ‖ Thout meest scriftuere, som scrivent clerke Met sconen redenen geapprobeert. Maer waermen tkersten gelove bi sterke. Hi es onwijs, diet lichte batteert Soe verre alst redene consenteert, Sev. Bl. prol. 44 [ca 1450].

Batteringhe,

zn. Van batteren.

Twist, gekijf, gekrakeel? ‖ Dus schout batteringhe / swaer van moleeste, Haagsp. a ij [1561].

Batting,

zn. Van batten, een soort werpspel (MNW i.v. Batten, 1e art.)?

(Hoogste of gelukkige) worp bij het ‘batten’? ‖ Dats batting en troef voor de hand gewonnen, Sotslach 200 [1550] (vg. harreb. II, 345: ‘Het is al troef voor de de hand’).

Baudegaerde,

zn. Ontleend aan ofr. *baudegarde (uit baudre, geven, schenken en garde?).

Rustplaats; schuilplaats? ‖ Desen Arent souckende vast een baudegaarde /

[p. 32]

Hem ten Vlaemscen waude paerde / als moe en mat, cast., Bal. A 2 [1521]; Eenen boom crom ende hooghe, byder Gods gratie, Beschaud (= beschaduwd) van dezen zoeten borre de baudegaerde, cast., C. v. R. 2 [1548].

Beblixemt,

bn. Van blixem, vg. WNT i.v. Bebliksemen,

Stralend als de bliksem. ‖ Men zagh 't allen kanten beblixemde pijcken, Al omme beefden zeer d'eerderijcken, cast., Bal. A 5 [1521].

Bebloomen,

ww. Zie WNT i.v. Bebloemen.

Doen voorkomen. ‖ Al ist dat sijt met schijn en schoon woorden bebloomen, dat se Godt kennen, haer leven est messaeckende, Brouwersg. 100 [ca 1560].

Opm. De bet. ‘verbloemen’ (bij de harduyn, Uitgel. Dichtst. 30, in WNT i.v. bet. 2) zou in de aanh. van toepassing kunnen zijn, indien dat se Godt kennen niet begrepen wordt als object bij bebloomen maar bij est messaeckende.

Bebrieven,

ww. Zie MNW en WNT i.v.

Mededelen, bekend maken.‖ cast., Bal. A 3^v [1521]; cast., Lied. 54 [ca 1530]; cast., C. v. R. 50 [1548]; vaernewijck, Vl. Audtvr. 28 [1562]; Wercken d. Barmh. in Hs. TMB, C, fol. 26 [1596]; Bloem-hof v.d. Nederl. Ieught 52a [1610].

Bec,

zn. Op den- rijden, zie bij Rijden.

Bec-,

zie ook Bek-.

Becansen,

ww. Zie WNT i.v. Bekansen.

(Trachten te) verwerven (vg. de bo i.v. Bekansen: ‘Beleggen, aanleggen, de moeite doen en de middels gebruiken die er noodig zijn om de kans te winnen’). ‖ Daer de bruloft is soe dier becanst (dier becanst versta: armzalig) dat mer om tscrapen vanden rooster danst, St 1, 129 [vóór 1524]; Luttel vreuchden soudick daer deur becanssen, Haagsp. e iij [1561]; Dus wilt vreucht becanssen, ald. o ij.

Becanst,

bn. Van becansen.

Qualijck becanst, ongelukkig (in het spel)? ‖ Passediex diet altemael wagen, Nimmermeer ghelijcken, qualijck becanst En gheenen troef, Leenhof 214 [na 1531].

Becken,

ww. Zie MNW i.v., WNT i.v. Bekken (II).

1) Trekkebekken. ‖ Zu (Venus) vertierd gheerne, ghelijc een duue die beckt, cast., C. v. R. 203 [1548]; Hinnen zonder hane, die amoureusheid halen Met beckene, ald. 211.

2) Smaken (van spijzen). ‖ Hy es heel luy en lecker van stroten, Want wat ick hem gheve, van egheens hem en beckt, Trudo 1852 [ca 1550].

3) Aanstaan, bevallen. ‖ B.: Soo wilt u dan spoen L.: En hem daertoe (t.w. tot moord) verwecken. B.: Ja, dat sou my becken. Trudo 2015 [ca 1550].

Beclas(se),

zn. Van beclassen?

Gebruik, beschikking? ‖ Al haddy der Nymphen dienst tsijnen beclasse Sijns leuensvreucht moet in drucke versmeuren, Antw. Sp. Kk iiij [1561].

Beclassen,

ww. Zie WNT i.v. Beklassen.

1) Bezoedelen, besmetten (in oneig. zin). ‖ St 2, 249, 253 [vóór 1524]; a. bijns 404 [ca 1540]; Trudo 652, 1507 [ca 1550]; houwaert, Mil. Clachte 113 [1577-'78], Vier Wterste 135 [1583], Gen. Loop 119 [ca 1590]; Wercken d. Barmh., in Hs. TMB, C, fol. 30^v [1596].

2) Bederven. ‖ B.: Bor! noyt meerder dangier. L.: Noyt meerderen last. B.: Dien wolf, dien ghier, L.: Heeft ons werck heel beclast, Trudo 312 [ca 1550].

3) Vermorsen, verknoeien (van tijd). ‖ Na den tijt in die contreye beclast, Camp v.d. Doot 765 [1493]; O iuecht / tijt / hoe hoe hebbick v beclast, v.d. dale, Wre 734 [ca 1516].

4) Verwarren, vertroebelen (van de geest). ‖ Helas / mijn sinnen zijn soo beclast / Wat ick ordonnere / ten houdt gheen ste, Sp. d. M. 42 [beg. 16e e.]; Mijn sinnen beclast // ghi, ald. 2235 (zie ook ald. 4567, 5625).

5) Bezwaren; benauwen, kwellen. ‖ Gentse Sp. 194 [1539]; H.d.Am. N 3^v, O 5^v [m. 16e e.]; ghistele, Ant. 51 [1555], Virg. Aen. fol. 16a [1556], Ovid. Sendtbr. fol. 14a [1559]; Antw. Sp. k iiij [1561]; Vers. Maelt. 205 [2e h. 16e e.].

- Sonder eenich beclassen, zonder enige reserve, restrictie. ‖ L.: Mach m' er op passen? M.: Jae ghy, vrylick, Sonder eenich beclassen, Minnevaer 228 [1583].

Becleeden,

ww. Zie MNW i.v. Becleden, WNT i.v. Bekleeden.

Bedenken, verzinnen? In de aanh. is exscusacie becleeden wellicht een contaminatie van waerheit becleeden (= bemantelen, zie WNT i.v., bet. B, 4) en exscusacie versieren. ‖ Alsser hyement comt bij gheualle Die my gheerne zoude jn taveerne leeden Jc can ter stondt myn exscusacie becleeden. Jc bem sieck of elders dach gheleyt, everaert 137 [1528?]

Beclijf, beklijf,

zn. Zie MNW i.v.

1) Voordeel. ‖ Daer esser van een ander ghyse Die den crychghe volghen om wat beclyfs, everaert 215 [1528?]; Sullen

[p. 33]

wy niet mueghen om ons beclyf Den crych ghecreghen, ald. 229; Ons oorden es van zulcken beclyve, Dat alle de ghuene die begraven werden Int heligh habijt, zullen verheven werden Int rijcke des hemels, Gentse Sp. 183 [1539].

2) Resultaat? ‖ Vind ick een vast beclijf (= zeker, positief resultaat) sonder ghekijf // om u is guet ende lijf, Smenschen gheest 157 [ca 1560?]; Nu meesters / een vraghe moet ic ulien vraghen, Wilt my daer of zegghen / dyn verstants beclyve // al, Jezus i.d. tempel 296 [ca 1575?] (hic? of l. beclyven (× bedryven)?).

3) Gedaante, gestalte? ‖ De verloren zoon tot de waardin:) Ach schoonste van beclyve, Brinckt spyse / ende dranck, Verl. Z. I, 952 [1583].

Beclyfsele,

zn. Van beclijven.

Versterking, versteviging; bestendiging? ‖ Wysheyt heet dese (t.w. deze balk) om een beclyfsele // Verstyft met hoede / ende verkies van wercke, everaert 334 [1530].

Beclijvelijck,

bn. Van beclijven.

Bestendig? ‖ U beclijven (t.w. van Maria) // is soe beclijvelijck Dat ghy vrouwe der vrouwen // weert blijft ende zijt, de roovere 179 [3e kw. 15e e.].

Beclijven, beklijven,

ww. Zie MNW i.v. Becliven, WNT i.v. Beklijven.

1) Winnen, verkrijgen, verwerven (vg. Loquela i.v. bet. 3: ‘aanwinnen, bijwinnen, vereuveren’). ‖ Mar.v.N. 557 [ca 1500]; Pir. en Th. 611 [1e kw. 16e e.]; Doesb. 236 [vóór 1528]; everaert 332 [1530]; Gentse Sp. 33, 150 [1539]; Meest Al 174, 394 [1559]; Brouwersg. 370 [ca 1560]; Dryd. Ref. 57 [1561]; Red. en Nat. 674 [2e h. 16e e.]; Meester Hoon 71 [ca 1600?].

2) Verwekken, teweegbrengen, doen ontstaan. ‖ Al lezic schriftuere, ic vinde my in laste: Al troost my deen woord duer tghenadigh beclyven (versta met rhet. adj. pro subst. tbeclyven van ghenade), Dander woordt verdomt my, Gentse Sp. 219 [1539]; Is sy (t.w. de geometrie) niet van Homerus becleuen? Antw. Sp. l ij [1561]; Een troostich voeytsele / Dat alle vernoeytsele // uyt my verdrijft / En vreucht in my beklijft, Rott. Sp. M vj^v [1561].

3) Aanhangen, vieren? ‖ Alderhande Dieren Solaes en vreucht bedrijven, Men ziet hun manieren Den Mey altoos beklijven, H.d.Am. C 6 [m. 16e e.].

- Met betr. tot vreugde en derg.: scheppen. ‖ Tis tijt om droeffnis en om vreucht te beclijven, Lijs en Jan Sul, prol. 2 [eind 16e e.] (vg. ook Lijsgen en Lichthart, prol. 2).

Opm. In Elckerlijc 633: ‘Noch moetti hebben, zonder becliven, U vijf sinnen als u beraders’ leze men met De Raaf zoudi becliven; anders is het een onzinnige stoplap.

Beclyvicheyt,

zn. Van beclyf.

Werking; kracht? ‖ Tleuen es anders niet dan een stryt vul ketyuicheyt hebbende el anders niet // duer svleeschs beclyuicheyt dan zonde // die cause zyn van alle dit verzeeren, Vader Onse 956 [1577].

Beclimmeren,

ww. Oorspr.?

? ‖ Aen alle myn lichaem can niet een lit uesen [?] Van sieckheden myn alle myn leeden beclimmeren, Huis v. Idelh. 688 [m. 16e e.].

Beclissen,

ww. Van clissen (zie WNT i.v. Klissen (I)).

Bevestigen. ‖ Als was Anna by bemerckene Eerfsondich gheboren / ende heift dit scip (t.w. Maria) beclist Nochtans es dien bandt an huer ghemist, everaert 331 [1530].

Becluchten,

ww. Van clucht.

Foppen, beetnemen, bedriegen. ‖ Jc duchte wy sullen by hem beclucht zyn, everaert 385 [1512]; Gheloofseme / jc salse becluchten zaen, ald. 292 [1529].

Beclueteren,

ww. Bijvorm van bekleteren? Of beclutteren (zie WNT i.v. Beklotteren)?

Bevuilen, bezoedelen. ‖ Zij gaet achter becluetert gelijc een veerse, a. bijns, N.Ref. 308, a, 8 [1528].

Becnau,

zn. Van becnauwen.

Knaging, in oneig. zin, in de aanh. afgunstig geroddel? ‖ Ten is altoos niet god gruet v soete noch minlycke groete / daer hoort becnau toe, St 1, 198 [vóór 1524].

Becnoesen,

ww. Van cnoesen, klappen, verklappen (zie WNT i.v. Knoezen (I)).

Bekletsen, afkeurend spreken over? Of ‘verder vertellen, verklappen’ (Kruyskamp in Jaarb. Fonteine 1946-'47, bl. 32)? ‖ Nu scort u voort queesten (l. scort voort u queesten?) Soe en wordet niet becnoest van deen of dandere, Alit en Lijsbith 96 [eind 16e e.?].

Becomte,

zn. Zie MNW i.v.

Genoegen, vreugde, pleizier. ‖ Te vele van een / en es gheen becomte, everaert 252 [1530]; Jc hebbe becomte / jnt lieuelic spel. Alst hem lust / jc bem hem gherieuelic wel, ald. 536 [1538?].

[p. 34]

Becoopere,

zn. Van becoopen.

Die ‘becoopt’ (t.w. ‘die doot’), die moet sterven. ‖ Dits (t.w. ‘Een audt grijs man’) den vierden becoopere, Gentse Sp. 3 [1539].

Becraghen,

ww. Zie WNT i.v. Bekragen.

Schade, leed berokkenen? Of moet men in de aanh. voor becraecht lezen beknaecht? Of becracht (= overweldigd)? ‖ Wie isse[r] Caims maledictie ontiaecht Van Cayphas listicheit nu ombelaecht En van Jezabels ouerdaet niet becraecht, St 2, 250 [vóór 1524].

Becrayen, becraeyen,

ww. Zie WNT i.v. Bekraaien.

1) Bekijven, beschimpen. ‖ Haer valsce becken al de wereld becraeyen, a. bijns 35 [1528]; B.: By informatien L.: Wordt hy noch heel verhayt, B.: Bespot en becrayt, Trudo 101 [ca 1550]; Sbiscops hoofmeestere, Wiens hertte es vol hoverdyen ghesayt, Soo dat hy, als sy syn hun tweestere, Trudonem altyt beschimpt en becrayt, ald. 151.

2) Gispen. ‖ Ghij, die u ooghen laet draeyen oost en west Op u prelaten en haer ghebreken becraeydt, Besiet u selven eerst, a. bijns 169 [1548].

3) Bejammeren, beklagen. ‖ Gheen huuttynghe en hebbic / van wercke of goede By den Beroerlicken Tyt / dit moetic becrayen, everaert 184 [1526].

Becreyten,

ww. Van creyten.

Zich ergeren aan? ‖ Die zijn broeders voorspoet niet becreyt Die van valschen eeden hem ontsiet Die... enz., Dese wordt met gratien soe bedeckt Dat hem Godt int herte zijn glorie ian, de roovere 253 [3e kw. 15e e.].

Becryten,

ww. Zie WNT i.v. Bekrijten.

Naroepen, uitjouwen? ‖ S.: Wat comt van Christus. V.: Niet dan versmaetheyt. Elck toocht haer quaetheyt, wyuen en mannen. S.: Beclappen, becryten. V.: Veriaghen, verbannen. S.: verachten, verwyten. V.: Vanghen en spannen, Dwerck d. Apost. 1477 [1e h. 16e e.].

Becrot,

bn. Van becrotten.

Bevuild (vg. kil.: Be-krotten. Fland. j. be-kladden, de bo i.v.: ‘met krotte bevuilen’). ‖ Busyris vlassin baerd, was altoos becrodt, cast., C. v. R. 207 [1548]; Al laeght becrot In eenich cot Bynaest thien duymen dicke, pieter lenaerts, Druyven-tros der amoureusheyt, uitg. P.J. Meertens bl. 82 [1602].

Becuer,

zn. Zie Bekuer.

Becuerd,

bn. Zie Bekeurt.

Becuerlijck,

bn. Van becueren, bekeuren (= beboeten; berispen, doorhalen)?

Laakbaar? ‖ U en sal geen schande van hem geschien Die onder tvolck becuerlijck zijn, Sp. d. M. 4935 [beg. 16e e].

Becuerte,

zn. Van becueren, bekeuren.

Misleiding? ‖ Off de doeck (t.w. eigen verstand) mocht hem wel ontvallen Wyst hij wat dander gebuerte (= geboorte, vg. r. 247: ‘Off ick most op ien ander manier geboren syn’) waer maer wy weten geen een ander becuerte swaer aen bringen sou (l. soo?) men in doghen loech ghiet, Huis v. Idelh. 253 [m. 16e e.].

Becusten,

ww. Zie Bekusten.

Becuussele,

zn. Van *becuussen, *becuuscen?

Zuivering, reiniging? ‖ Hier teghens (t.w. het zondigh ghespuusele) heift Christus, voor een becuussele, U ghegheven tot de zonden qwijtschellijnghe Zijn vleesch en bloet, Gentse Sp. 157 [1539]. (- Corrupt? De var. heeft bekintsele (× gespintsele).

Bedacht,

zn. Van *Bedachten (vg. Dachten).

Overleg, beraad. ‖ Want met rijpen bedacht... Heeft Christus Petrum die sleutelen bevolen Des hemels, Weer. Gheleerde 259 [1558].

Bedachtich,

bn., bw. Zie MNW i.v., WNT i.v. Bedachtig.

1) Oplettend? ‖ Wat, grovaert gheplondert, duncket u een miere? Sijt bet bedachtich: tis Cyrus, de eedele koeninck machtich, Charon 378 [1551].

2) Aandachtig. ‖ Brengt u ghescriften ende u pampieren Met u ende oversietse bedachtich, Elckerlijc 88 [ca 1490?].

3) Eerbiedig? ‖ Dies hemel en aerde v seyt bedachtich lof Jesus verlosser behouder almachtich, St 1, 251 [vóór 1524].

Opm. I. De bet. ‘gezind, genegen, bereid’ (in Ovl. Lied. en Ged. 333, MNW i.v. bet. 3) nog in Elckerlijc 225, 483 [ca 1490?], everaert 416 [1530] en cast., C. v. R. 226 [1548]. - Opm. II. De constructie bedachtich sijn (c. gen.) ter omschrijving van bedenken, denken aan, o.a. in Prochiaen 724 [ca 1540]: ‘De Aerde is heylich, weest dies bedachtich’.

Bedaeckt,

bn. Volt. deelw. van bedaken.

In verzwakte, vervaagde bet., nog slechts dienend ter accentuering en intensivering van het voorafgaande bn. of bw. ‖ Noyt menschelic woort, hoe constich bedaect Hoe wijs, hoe vermaert, men oyt beschoude... Sonder dwoort Gods, ten is niet dan froude, Dwerck d.

[p. 35]

Apost., prol. 17 [1e h. 16e e.]; Sint Jan scrijft in zijn Epistel vierich bedaect: Waer vreese is, daer en is geen liefde volmaect, Prochiaen 650 [ca 1540]; Van slams wegen, dwelck wech neemt sweirels sonden, daer den sondaer duer troostelyc bedaeckt // leeft, is hyse (t.w. ‘Christus geschoncken genade’) werdich, Bruyne 3, 183 [1559].

Bedaken,

ww. Zie WNT i.v.

A. Bedr. Begiftigen? ‖ Mits ghy Wijsheyt aenroept sal u Wijsheyt genaken. En neffens Wijsheyt sal u Waerheyt oock bedaken, Met spraken, daer niet een tittelken aen gebreckt, Vlaerd. Red. 108 [1617] (Hic? Of onz. en dan = ten deel vallen?).

B. Onz. (Ten deel) vallen? ‖ Sout so zijn, soo moest God van zijn Santen onderwesen zijn, Sou daer eenige ghenade op den mensche zijn bedect (l. bedaect, × gemaect), Prochiaen 764 [ca 1540].

C. Wederk. Omringen, beschermen? ‖ Vrolyck u maect, // met Venus u bedaect, Naer haer altyts haect, // sy sal u doen bystant, Biedt haer altyt die hant, Ontr. Rentm. 616 [1588?].

Opm. Zie ook Bedaeckt.

Bedanckere,

zn. Van (hem) bedancken.

Die pleizier heeft, tevreden is? ‖ Sytge oock gheworden / een Venusjanckere Een cleen bedanckere / een tytverliessere? everaert 266 [1530].

Bedauwen,

ww. Zie Bedouwen.

Bedauwich,

bn. Van bedauwen.

Bedauwend en v.v. (als adj. pro subst.) van dauw. ‖ Elc bloemkin vol bedauwigher dracht Zoo vriendelic lacht, cast., Pyr. D iiij^v [ca 1530].

Bedect,

bn. Zie MNW i.v., WNT i.v. Bedekt.

Zedig? ‖ Al ist datse simpel ende bedect is / Sy viel met onwaerdicheden int spel, Sp. d. M. 5194 [beg. 16e e.].

Bedegen,

bn. Volt. deelw. van bedien, bedijen.

1) In de volgende verbindingen met worden en zijn is de grondbet. van bedien ‘gedijen, slagen’ nog te herkennen. - Bedegen werden, vooruitkomen; welgesteld worden. ‖ Aerm jnde Buerse: Jc hebbe hu gheleert spaerich wesen. Maer wanneer Sulc Ghemeen Man / bedeghen wort Aerm jnde Buerse / om versteken gheneghen wort, everaert 285 [1529]; Nu (gij niet naar de kerk gaat) machmen (Daar gij niet naar de kerk gaat)/ Machmen u (= uw) raetsman ofte renthe meester kiesen (t.w. tot de even te voren genoemde ambten); Kerckelijcke lien werden so bedegen, Well. Mensch 340 [2e kw. 16e e.]; Die derde crijght voorspoet, Daer hij met comescappen bij wort bedeghen, Tielebuys 511 [1541].

Opm. In Tcooren 214 [1565]: ‘Elck sie (= sij, ben) ick even nae, nijemant vuijtgesondert, Maer die Saeck, eijlaes! wert nu bedeegen (× genegen)’ schijnt bedeegen corrupt te zijn, tenzij men mag lezen qualijck bedeegen.

- Bedegen sijn, geslaagd zijn, ‘binnen’ zijn. ‖ Q.: Den roof es buuten lande! Vreest u niet van brande // ofte eenich bejeghen, Zyn goet es vercreghen. S.: Dies zyn wy bedeghen, Verl. Z. I, 882 [1583].

- Luttel bedegen sijn, er slecht af gekomen zijn, weinig geluk gehad hebben. ‖ Al ben ic door u liefte letter bedegen, Int vertieren es groot perikel gelegen, a. bijns, N.Ref. 151, h, 19 [1525]; Ick (vreese) te meere dander twee Goddinnen, Die duer v vonnisse (t.w. van Paris) luttel zijn bedegen, ghistele, Ovid. Sendtbr. fol. 116a [1559].

2) In de volgende verbindingen met zijn is de grondbet. van bedien ‘worden, groeien’ nog te herkennen.

- Bedegen sijn op, Uitgelopen zijn op. ‖ Lacen, wachaermen, eyst hier op bedeghen? Nu blyvic alleene, buter gracyen, Inden diepen poel van desperacyen, Gentse Sp. 249 [1539].

- Bedegen sijn tot, geneigd, gezind zijn tot. ‖ Hoe seere / de twistighe daer sijn teghen Wel hem die sijn tot vrede bedeghen, Antw. Sp. Bbb iiij [1561].

3) Als epith. ornans: voortreffelijk, enz. ‖ Christus Iesus es onzen Iuge bedeghen, Van levende en doode over al ghezett, Gentse Sp. 210 [1539] (het lijkt minder gepast hier met ‘is geworden’ te vertalen); Een wonderlijc raetghever // werdt zyn name bedeghen, Jezus i.d. tempel 133 [ca 1575?] (hic? of sub bet. 4?) Hoe veel te bedt / zullen wy dit jonghelynck bedeghen Stellen te wandelen / boose doolende weghen, Verl. Z. I, 724 [1583].

4) In volkomen vervaagde bet., een enkele maal te vertalen met ‘zijnde’. ‖ everaert 248 [1530]; cast., C. v. R. 25 [1548]; ghistele, Ter. Andr. 14 [1555]; Antw. Sp. k i [1561]; Verl. Z. II, 409 [1583]; moerman, Cleyn Werelt 49b [1584].

Opm. Nog bij hondius, Moufe-Schans 73 [1621] en in Z. Nachtegael 2, 39 [1623].

[p. 36]

Bedeimt,

bn. Zie MNW i.v. Bedemen.

Benauwd, gekweld? ‖ Dies my den zin te segghene gheteimt Als een die met drucke sitte bedeimt, everaert 151 [1523].

Bedelen,

ww. Zie MNW en WNT i.v.

Bidden. ‖ Ic zal ons in eene plaetse leeden, Daer zullen wij zijn ut alle gheruchten, In weenen, bedelen ende in ghezuchten, V. Vroede 82 [eind 15e e.].

Bedelf, bedelve,

zn. Zie MNW en WNT i.v. Bedelf.

1) Gebied; nog alleen maar dienend ter omschrijving. ‖ Mijn ooghen zal ic op u vesten, Zoo zult ghy ten Ierusalemschen bedelve (= in Jeruzalem) Zeer wel gheraken, Gentse Sp. 102 [1539]; Al waerdy noch so erre, ghy moet mede in 't helsche bedelve (= in de hel), Meyspel amoreus daer Pluto Proserpina ontscaect, in Belg. Mus. 10, 402 [m. 16e e.?]

- Zeer geliefd is swerelts bedelve, wereld. ‖ everaert 40 [1512], 413 [1530]; Gentse Sp. 27 [1539]; Antw. Sp. K ij^v [1561]; Taruwegraen 1395 [1581]; Zeven Sp. Bermh. A ij^v, B vij^v [1591].

- Binnen desen bedelve, hier. ‖ everaert 111 [1513], 254 [1530].

2) Tijd, ogenblik. ‖ En laet u niet bedrieghen, Al hoordet ghy int staerven wonder ghewaghen. Ia, al dat God niet en es, wilt van u iaghen, Maer alleene in Christo bin dien bedelve (= op dat ogenblik, t.w. het stervensuur) U vast betrauwende, Gentse Sp. 113 [1539].

- Binder bedelve, in desen bedelve, nu (of: hier?). ‖ Ghi sottinne, meent ghi dat ic gheen latijn // can? Ghi zijt die mij druck binder bedelve // bied, Bijstier 397 [eind 16e e.?]; Lippen Slechthooft heeft wel sijn mart gedaen. Ick geefs hem prijs in desen bedelve siet, Hij heeft u gehoont, al wist hijs selve nijet, Meester Hoon 475 [ca 1600?].

3) Opzet, toeleg, voornemen? ‖ Onmenschelick sietmen u de arme verdrucken, Niet dan onghelucken spruten vvt uvven bedelve, Const-thoon. Juw. 27 [1607].

Bedellimt,

bn. Bijvorm van bedwelmd?

Ontdaan, verbijsterd. ‖ Dbloet borst mi ten nese midts ancxste stranck. So dat ick bi fortsen van vare ontspranck Seer bedellimt / noyt / in meerder vreesen oft leets, v.d. dale, Wre 1312 [ca 1516].

Bedelve,

zn. Zie Bedelf.

Bedelven,

ww. Zie MNW en WNT i.v.

Onderzoeken? ‖ Om een pennisken zouw ic met desen steen // smiten. Al dinct u dat mijn macht cleen int bedelven // is (= als men het onderzoekt, er op let, de bekende rederijkersstoplap?). Bijstier 90 [eind 16e e.].

Bederfte,

zn. Van bederven.

Ellende, rampspoed. ‖ Aendoet hem (t.w. de mens die niet naar Goet Onderwijs heeft willen luisteren) punicij / tot syn bederfte. Red. en Nat. 1098 [2e h. 16e e.].

Opm. Blijkens het verband mag hier niet gedacht worden aan ‘welzijn’ (van bederven = behoeven).

Bedien, ww., Bediet,

zn. Vaet mijn bedien, vaet tbediet, vaet dit, mijn bediet, de bedieten, zie bij Vaten.

Bedijcken,

ww. Zie WNT i.v. Bedijken.

1) In zijn macht krijgen, beheersen. ‖ L.: Peynst: conste te leeren E.: En es gheen schande L.: En qwalicken esse by ons bedijct, Gentse Sp. 181 [1539].

2) Winnen, verwerven. ‖ Opdat wy moghen onse salicheyt bedijcken. Hs. TMB, B, fol. 118^v [eind 16e e.?].

3) Bevestigen, getuigen, verklaren. ‖ Dit blyft vast dat hy, nae Schrifts bedycken, werdich is... die geschoncken genade, Bruyne 3, 186 [1559]; Soo hoor ick wel na des waerheyts bedijcken Dat alsulcke kennisse der consten weerdich Wel tprincipaelste stuck... is, Antw. Sp. T iiij [1561].

4) Klaarspelen. ‖ Ick helsche nijdicheyt vol diversche practijcken Salt wel anders bedijcken // dit wil ick wel sweeren, Deenv. Mensch 723 [2e h. 16e e.].

5) Gevoelen, lijden? ‖ Int harte ick bedijck // pijn, Hs. TMB, B, fol. 128^v [eind 16e e.?] (Hic? Indien ingressief, dan sub bet. 2).

Bedijdinghe,

zn. Van bedijden, bedijen.

Het gedijen. ‖ Daer therte int herte mijns liefs voordachtich sy Gheert te zijne met troostigher bedijdinghe (versta: met bedijdinghe van troost), Sp. d. M. 4209 [beg. 16e e.].

Bedouwen (I),

ww. Bijvorm van bedien, bedijen?

Worden. ‖ De natuer en mach niet iongher bedouwen, Camp v.d. Doot 987 [1493] (het frans luidt: ‘Nature ne peut raverdir’).

Opm. Mogelijk behoort hiertoe ook everaert 62 [1511]: ‘Bedauwen (= ontstaan, opdagen?) zaen / zal troost thuwer baten’, ofschoon hier wel eerder gedacht zal moeten worden aan de fig. toepassing van bedauwen, besproeien; het object is dan niet uitgedrukt.

[p. 37]

Bedouwen (II),

ww. Van douwen, duwen (met het rhet. prefix be-)?

Verdrukken, kwellen? Of bedriegen? ‖ Ghij schijn van recht socht altijt u eygen baet... Ghy cont het volck wel bedouwen, Hs. TMB, A, fol. 37^v [eind 16e e.]

Opm. Indien bedouwen = bedauwen, treffen bedoeld is (WNT i.v. Bedauwen, bet. 6), ontbreekt de zaak, waarmee het volk ‘bedauwd’ wordt.

Bedouwen (III),

ww. Zie MNW en WNT i.v. Bedauwen?

Hem bedouwen met, zich bedruipen van, in zijn onderhoud voorzien met? ‖ Muecht ghy u aen dit spinnen wel bedouwen, Hs. TMB, G, fol. 37 [eind 16e e?].

Bedouwenisse,

zn. Van bedouwen, bedauwen.

Besproeiing, bevochtiging. ‖ Dese verrysen mede als neije gheboren ende sullen hier nae by gracien versmoren int bat syn heylichs bloits bedouwenisse, St 1, 261 [vóór 1524].

Bedragen,

ww. Van dragen (met het rhet. - inz. door lawet geliefde - prefix be-).

Dragen. ‖ Niet achtende wye bedrouch tpyn, Judich 1658 [1577].

Bedralen,

ww. Van dralen, spotten; plagen, tergen.

Voor de gek houden, beetnemen. ‖ A.: Waer zijn die gheuanghenen? E.: Noyt soo bedraelt. De gheuanghen daer ghy ons hebt ghestiert, Hoe wel si waren ghesloten ghepaelt, Sy zijn van daer, wat batet ghetiert, Dwerck d. Apost. 1280 [1e h. 16e e.].

Bedregen,

ww. Van dregen, dreigen (met het rhet. prefix be-)?

Dreigen? ‖ Lust en begeerte mijn hart nv verfrayt en van alles payt / oick hoet mach bedregen, Red. en Nat. 593 [2e h. 16e e.].

Bedreten,

bn. Volt. deelw. van bedrijten.

Goed vet? ‖ Dats boter kese / hij es seck bedreten, Berv. Br. 153 [ca 1520?].

Bedriechte,

zn. Van bedriegen.

Bedrog; (gemene) streek. ‖ Wat! soudi biden viant verkeeren!... Ende dan noch voort, doer dijn bedriechten (= ‘listen en lagen’) So menighen [doen] dlijf verliesen! Mar.v.N. 1054 [ca 1500]; Wilt ghy scuwen svyants bedriechte ziet De biechte en mach niet zyn ghespleten, everaert 322 [ca 1530?].

- Sonder bedriechte, oprecht. ‖ everaert 31 [1509], 48 [1512], 321 [ca 1530?].

Bedriegich,

bn. Van bedriegen.

Geneigd te bedriegen (vg. plant.: Bedriechachtich / bedriegich. Fraudulent, trompant. Captiosus, dolosus, fraudulentus, subdolus). ‖ Om dat ghy zoo quaet zijt / pervers ende spytich Samblantich / bedriegich, enz., cast., Bal. P iij^v (achter C. v. R., ed. R'dam 1616) [1521].

Bedrifte,

zn. Zie MNW i.v. Bedrift? Of van bedriften, inblazen, inspireren (zie WNT i.v. Bedriften (I)?

Bedrijf, toedoen? Of inblazing, ophitsing? ‖ Boecius mids der niders bedrifte Ghesent wten volke der romeynen... Wort berooft van sinen demeynen, Drie bl. danssen 46 [1482].

Bedrijf,

zn. Zie MNW en WNT i.v.

Dienst (consecutief aspect van ‘heerschappij’?). ‖ Jc zalhu altyts / tot uwen bedryfue zyn Jn rade / jn dade / dus weist ghesticht doch, everaert 40 [1512].

Bedrijven,

ww. Zie MNW i.v. Bedriven, WNT i.v. Bedrijven.

Opvoeren, vertonen (t.w. van een spel.) ‖ Om vastelavonts vreucht te helpen vermeeren, Sullen wij een boertige cluijt bedrijven, Lijsgen en Lichthart, prol. 4 [2e h. 16e e.] (Zie ook Lijs en Jan Sul, prol. 4 [eind 16e e.?]).

Bedroomen,

ww. Zie WNT i.v.

Verlangen, begeren. ‖ Wies zij (t.w. goede dichters) bedroomen oft iet begheerden Zij durrent bestaen staut op elcke huere, cast., C. v. R. 23 [1548].

Bedroopen,

ww. Zie MNW i.v. Bedropen, WNT i.v. Bedroopen.

A. Bedr. Bevredigen, voldoen. ‖ Sonder montcost can ick haer niet bedroopen, Minnevaer 90 [1583].

B. Wederk. Hem met enen bedroopen, het met iemand (moeten) stellen, tevreden (moeten) zijn met iemand. ‖ Daarom zuldij u met mijn nu bedro[o]pen. Roerende v. Meest Al 530 [ca 1564?].

Beduwe,

zn. Bijvorm van bedie, bediet, beduid.?

Mening, opvatting. ‖ De eerde es myn moedere... alzoo wel... als zou es de uwe naer mynen beduwe, Taruwegraen 935 [1581].

Bedwancheyt,

zn. Van bedwanc.

Dwang, macht, heerschappij. ‖ Tot mij comende uut svleesch bedwancheyt, Werdt ic gheware mijn onmechtich verstant, crul, Ps. 77, 106 [2e kw. 16e e.].

Bedwancxsele,

zn. Van bedwanghen.

Benauwenis, verdrukking. ‖ De boose werelt... die... gods kercke hout in bedwancxsele daghelicxs de zelve brin-

[p. 38]

ghende jnt verdrucken, Taruwegraen 573 [1581].

Bedwanghelick,

bn. Van bedwanghen.

Dwingend. ‖ Wellust des vleeschs // dwelck es verganghelick ter zonde bedwanghelick, Reyne M. 61 [ca 1575?].

Bedwanghen,

ww. Bijvorm van bedwinghen met praet. vocaal (vg. o.a. Dachten).

Benauwen, kwellen. ‖ Dyn sdroufheyts bedwanghen o, lieve vrindt... die zallick u sercoesen, H. Sacr. 14 [1571]; Wee wee dynder ganghen ende wreede bedwanghen / o ghy crockezaet verwaten die ghy het taruwegraen / zyt doende, Taruwegraen 1034 [1581].

Beeldelijck,

bn. Zie MNW i.v. Beeldelic, WNT i.v. Beeldelijk.

Aanschouwelijk. ‖ Gij brengt het woort vanden vader int licht doort beeldelijck gesicht, Hs. TMB, B, fol. 62 [2e h. 16e e.?].

Beelder,

zn. Zie MNW i.v.

1) Formeerder, schepper. ‖ O Beelde (l. Beelder?). der hemelen ende der elementen, Mar. v. N. 822, var. [ca 1500] (de plaats is wel corrupt, men leze met de twee andere redd. beleeder).

2) Beeldhouwer. ‖ So ghelijcke noyt schildere of beeldere en versierde, Smenschen gheest 212 [ca 1560?].

Been,

zn. Zie MNW i.v., WNT i.v. Been (I).

Een been cnaghen, nadenken over iets, iets ter harte nemen. ‖ Elck knage dit been: Dolen papen en muncken met grooten sommen, Die sonder sonde is, werp den eersten steen, a. bijns 37 [1528].

Opm. Ook in Antw. Lb. 38 [vóór 1544].

Ten beene cnaghen, zeer ter harte gaan, diepe indruk maken. ‖ Hun ionst knaecht my ten beene, Trudo 3010 [ca 1550].

Iemants been knagen, zich op ongepaste wijze met iemands zaken bemoeien? ‖ Niet dat ick als Zoilus te knagen iemants been plege Maer dat ick hemlien geven zou als volc verwaten, Haerlieder predicaten, cast., Bal. 23 [1521].

Been hebben (c. gen.), vast-, beet-, in zijn macht hebben? (Vg. dat beenkijn metten merghe hebben, veel invloed hebben, MNW i.v. Been, sub bet. 1). ‖ Hy was my te root om te verhabelen sonder dien had icks redelyck been, Smenschen gheest 556 [ca 1560?].

Den buyck vol benen hebben, krijghen, zwanger zijn, worden. ‖ H.d.Am. I, 6 (m. 16e eeuw]; Antw. Sp. m iiij, iiij^v [1561].

Te bene trecken, zich aantrekken, ter harte nemen. ‖ a. bijns, N.Ref. 68, c, 7 [1e kw. 16e e.]; Drie Sotten 294 [1e kw. 16e e.]; Pir. en Th. 314 [1e kw. 16e e.?]; St 2, 206 [vóór 1524]; a. bijns 248 [ca 1540], 128 [1548]; cast., C. v. R. 238 [1548]; Bekeeringe Pauli 777 [ca 1550?]; Antw. Sp. I ij, Nn iij, x 1^v [1561]; Verl. Z. I, 445 [1583]; Zeven Sp. Bermh. H vj [1591].

Beenen,

ww. Zie bij Wijt.

Beeninghe,

zn. Van beenen, spotten, schimpen (MNW i.v. Benen, 2e art., WNT i.v. Beenen (III).

Spot, schimp. ‖ Laet of zulcke beeninghe, Judich 409 [1577].

Beerdt,

bn. Van erd(t), aard?

Geaard? ‖ Hy es emmers altyt beerdt // nes ic gheloove dat hy daghelicxs tallen plasschen // valt, Judich 1629 [1577].

Beerven,

ww. Zie WNT i.v.

Ten deel vallen; overvallen? ‖ Wie zoude versieren Helser bestieren, dan mijn komt beërven? Meest Al 43 [1559].

Beeu,

bn. Oorspr.?

Aangenaam, prettig? ‖ Dan hoor ick: salaetlie, salaetlie, wat dats wat beeus, Want tghelyct my wel duer vele verseeus, Leuv. Bijdr. 4, 355 [beg. 16e e.]; Waer den Christus oick (die ons nu meest is teghen) Soo diep begrauen / datter af werdt ghesweghen / Wy (t.w. de twee zinnekens) soudent beeu ghenoech hebben sonder smerten, Haagsp. f ij [1561].

Befaemt,

bn. Zie MNW i.v., WNT i.v. Befaamd.

Eigenlijk ‘de faam bezittend van’, vervolgens verzwakt tot ‘bekend (als)’ en tenslotte geheel verbleekt, zodat het - afgezien van de accentuering en intensivering van het voorafgaande praedicaat - zonder schade kan worden weggedacht. ‖ Den loffelijcken Peys zeer weerdich befaemt / Gheeft voorspoet, Haagsp. h iij^v [1561]; Daerom seyde Xenophon seer notabele / Dat hem geen dinck en docht soo Coninclijck befaemt Als Landwinninghe, ald. k i; (Veel menschen hebben) ganschelijck veracht / dit oirboirlijck werck ient Seer eerlijcken befaemt, ald. n i^v; G.: Dan nu neem ick oorlof. J.: Blijft vredelijck befaemt, Rott. Sp. E vj [1561].

Befamen,

ww. Zie MNW en WNT i.v.

1) Beschuldigen. ‖ Ic en wil niemant besondert befamen Oft bringhen in blamen, a. bijns 31 [1528].

2) In opspraak brengen; te schande maken, schandvlekken (vg. kil.: Be-

[p. 39]

faemen. Diffamare, infamiae nota aspergere). ‖ Alle vrouwen met uwer oneeren befaemdi, Doesb. 154 [vóór 1528]; Niemant en mach doen den anderen befamen, Bruyne 2, 24 [2e h. 16e e.] (hic? of onz.: in opspraak komen? Of sub 1): beschuldigen?); Die zijn Landt qualijck boude werdt daer verschoouen / Befaemt met dalder verwijtelijcxste schande, Haagsp. i iiij [1561].

3) Kwaad spreken van, belasteren. ‖ Es dat den sot ghemaeckt / dat ghy elcken blaemt Siet wij (l. wie) ghy befaemt / ghy ontwetent cockijn, Drie Sotten 34 [1e kw. 16e e.]; In dy (t.w. Maria) en is gheen vilonije dies ick bescreije / die v aldus befamen, St 1, 153 [vóór 1524]; Waer is hij nu die maryam befaempt en haer de erffzonde smette aenstrijt, Menswerdinge Christi 1076, in Hs, TMB, B, fol. 30^v [m. 16e e.?].

Befoeyen,

ww. Van foei of foeien.

Uitjouwen? ‖ B.: Merct hoe u tvolck misprijsen sal V.: Beschreeuwen B.: Befoeyen V.: Met vingheren wijsen sal, Sp. d. M. 5890 [beg. 16e e.].

Begheerrynghe,

zn. Zie Begheringh(e).

Begheertsele,

zn. Van begheren.

Begerenswaardig iets; in de aanh. erenaam voor Maria. ‖ Blijtst Begheertsele / Belemmertheyt Brekende, de roovere 189 [3e kw. 15e e.].

Begheeuwen,

ww. Van gheeuwen.

Bespotten, beschimpen? ‖ Al hebt ghy my begheeut // Ghy wort eer moorghen van my bescreeut, everaert 79 [1526]; Al wortse begheeut / zou eist wel weert, ald. 177 [1527].

Beghele,

zn. Bijvorm van beugel.

Beugel (vg. de bo: Begel... ‘houten ring of goreel uit drie stokken bestaande, rond den hals van hoenderen en zwijnen, om ze te beletten door de hagen te kruipen’). ‖ Sijt ons hoede // voor tverstooren // der helscher pijne Den beghele tsghespelcx, de roovere 204 [3e kw. 15e e.] (tot Maria).

Opm. Vg. Ontbeghelt.

Beghent,

bn. Van ghent (voeg, fr. jointe, zie MNW i.v.).

Verbonden. ‖ De figuere Ons beilden. ontfanct gods beilde puere In dy (t.w. het H. Sacrament). als een met hem beghent, de roovere 146, var. [3e kw. 15e e.].

Begheringh(e), begherringhe, begheerrynghe,

zn. Van begeren.

Begeerte, wens, verlangen. ‖ everaert 56 [1511], 96 [1525], 130 [1525], 172 [1527] en pass.; cast., C. v. R. 73 [1548]; Antw. Sp. h i^v [1561]; Rott. Sp. P v^v [1561]; Roerende v. Meest Al 38, 493 [ca 1564?]; Judich 174 [1577]; Taruwegraen 821 [1581]

Beghevinghe,

zn. Zie WNT i.v. Begeving.

Staking; onderbreking. ‖ Dese maeltyt gheduert noch // ten desen stonden en zal tot swerels endinghe blyven gheduerich... zonder eenighe beghevinghe, H. Sacr. 328 [1571].

Beghinnighe,

zn. Van beginnen.

Zij die begint. ‖ Als de cluecsinnighe en svroechts beghinnighe // volg icx u bloot, Smenschen gheest 194 [ca 1560?].

Beghoomen,

ww. Zie MNW i.v. Begomen.

Zeggen, opmerken, mededelen. ‖ Te Ghistele binnen Mach sulc prys verdienen/vp myn beghoomen let, everaert 236 [1526].

Beglent,

bn. Van *beglenden of rechtstreeks van glent, omheining (zie MNW i.v. Geglent en Gelende).

Bevangen, omvangen? ‖ De figuere Ons beilden ontfanct gods beilde puere In dy. (t.w. het H. Sacrament) als een met hem beglent, de roovere 146 [3e kw. 15e e.] (de plaats is wrsch. corrupt, de lezing van de varr. St en Bre: beghent verdient de voorkeur); Tsheylichs gheest ghiften hebdy (t.w. Maria) beglent vry, ald. 173 (de bet. nadert hier die van ‘ontvangen’); De ghebreken, daer wy inne beglent // zijn, ald. 276.

- In de volgende aanh. in vervaagde bet. ‖ Ryst vp eerweerdeghe duechdelicke van state Minsameghe aduocate / vul eeren beglent. Seght hu belieuen, everaert 69 [1511].

Beglosen,

ww. Van glosen.

1) Overdenken, bepeinzen. ‖ Dit woort van ons vaders ghelovigh begloost was, Gentse Sp. 66 [1539]; Ghy hebt my hier met troostelicken vermane Beghinnen bewyzen, alst wel begloost es, Welc den mensche staervende den meesten troost es, ald. 93; (hic? of begrijpen, verstaan?); Als hy zijn zonden begloost, Zo zijn zy veil te zwaer ende staerck, ald. 95; Tooght hem dat natuerlic en wel begloost es, ald. 179.

2) Letten op, denken aan. ‖ Dan bevoelic my staervelic, dit begloost, Gentse Sp. 47 [1539]; Heb ick niet... twoort goeds verdraijt // dit woort begloost, // maet, Christenk. 358 [ca 1540]; Hem nu te vermanen, om volherden in dat propoost, Is noodich begloost, om verhoeden

[p. 40]

veel smerten, Const-thoon. Juw. 11 [1607].

3) Aanzien, gedenken, zich ontfermen over. ‖ O God, vader, zone ende heligh gheest, Sturtt u gracye meest, mijn allende begloost, Gentse Sp. 43 [1539]; D.: Ic... zal u wel tooghen // verzadinghe en voetsele tot uwen verzoetsele... H.: Als de wel beglooste zoo dancke ic u vrindt // dynder lyberalicheyt, H. Sacr. 22 [1571].

4) Waarnemen, opmerken? ‖ Al zulck vervloucken // achte ick niet twee vorte doucken daer mede en zuldy myne tacken niet of snoucken die an tarwegrans houcken // ten rechten zyn begloost zuudt west ende oost, Taruwegraen 1048 [1581].

5) Bedoelen. ‖ Tooght hier figuereelicxt, autentijckelicxt: Welcke de mensche staervende meesten troost es, Zoot nu begloost es, Gentse Sp. 16 [1539].

Opm. Ook bij v. mander, G. Harpe 92 [1595].

6) Verwerven (via ‘najagen’ uit ‘letten op, denken aan’)? ‖ Hoe zuiver en reen krijgen wij nu ons propoost, Daar wij zo dik om gereisd hebben West en Oost, Dat werdt nu begloosd zonder vertrek, Roerende v. Meest Al 195 [ca 1564?].

Begoom(e),

zn. Zie MNW i.v.

1) Uitspraak, opmerking, mededeling? ‖ Het blyckt ant ghehinghen // en dat ten waren begoome an papen en monicken // myts den boosen paus van roome, Taruwegraen 1390 [1581].

2) Wil, wens, verlangen? ‖ Al treckende teesden // claer / zy my tharen begoome en hebben my dus ghebonden an desen boome, Judich 823 [1577].

Begorden,

ww. Zie MNW en WNT i.v.

Enen begorden voor, iemand houden als? ‖ (Prochiaen tot Coster:) Wout ghy so spreken, ick en soude u voor gheen knape begorden, Want ghy zijt schier loos genoech paep te worden, Prochiaen 143 [ca 1540].

Begort hebben, beschikken over. ‖ Al hadde ghi alle der cruden cracht begort... Nochtans so eest al niet om weten Leefdi anders dan so ghi sterven dort, Doesb. 161 [vóór 1528].

Begracien,

ww. Zie WNT i.v. Begratiën.

Adoreren; beminnen; liefde schenken, begunstigen (N.B. Deze bett. zijn niet van elkaar te scheiden). ‖ St 2, 83 [vóór 1524] (= Doesb. 45, Rederijkersged. 59, 14); Doesb. 12, 242 [vóór 1528]; H.d.Am. C 6^v, D 2, G 5, H 1, K 5^v enz. [m. 16e e.]; ghistele, Ovid. Sendtbr. 47a [1559]; Bruyne 2, 202 [2e h. 16e e.]; c. vrancx bij de bo i.v. Begratien [eind 16e e.?]

Begraest,

bn. Zie Begrasen.

Begrasen,

ww.? Oorspr.

Verdwazen, gekmaken? ‖ Ten is noch niet al claer ick segt voerwaer // dit behoort noch den dwasen dit (t.w. de schalmei ‘daermen in blasende swart wort’) is Sot verstant hijer moet ghy in leren blasen het sal u begratien (l. begrasen) // wilt hijer na haecken, Sotslach 316 [ca 1550].

Opm. WNT i.v. Begraasd, Aanm. citeert uit westerbaen, Ged. 2, 435 begraest i.d. bet. ‘gek’. Deze bet. lijkt niet van toepassing op Sotslach 220: ‘Dus wast ons saet vruchtbaerlijck metter haest tis wel begraest // laet varen vrees en anxt’, waar men begraest met ‘in orde’ of zo iets zou willen vertalen. Maar dan vraagt men zich af, of begrasen in Sotslach 316 ook niet zou kunnen betekenen: voorzien (van het nodige, van de eigenschappen die een zot moet bezitten).

Begrypich,

bn. Van begrypen.

(Hyper)kritisch of vitterig (vg. plant.: begrijpich / begrijpachtich. Reprenant. Reprehendens, arguens). ‖ Esser iemandt die begrypich is van ghelate Leere eer hy schimpt syn Etymologye, cast., Bal. P iij^v (achter C. v. R., ed. R'dam 1616) [1521].

Begrijpsel,

zn. Van begrijpen.

Creatie? ‖ Wilt voor minlijck, zinlijck begrijpsel grijpen, // Ons jonstich, onkonstich werckelijck werck, H.d.Am. V 6^v [m. 16e e.].

Begrouwen,

ww. Zie WNT i.v. Begruwen.

Boeten voor, bezuren? ‖ Al quamer een Engel... en bracht ons een ander tijdinge van boven dan wij hebben wij en sullens niet gelooven dat wy begrepen hebben sullen wy begrouwen, Menschwerdinge Christi 977, in Hs. TMB, B, fol. 28^v [m. 16e e.?].

Begruten, begruyten,

ww. Van gruut, gruit?

Bezuren. ‖ Phalaris overdadich en wreedich / Die den wercman zijn werck eerst de begruten, cast., Bal. A 8 [1521]; Midts dat ghy zijt een zoo obstinaet zaet / Moetty d'overdaet quaet / dijnder Ouders begruten, ald. P i^v (achter C. v. R. ed. R'dam 1616); (zie ook ald. P iij: begruyten); Zidy ontrust ofte maeckt ghy onvrede... Om dat ghy begruten moet

[p. 41]

dat Adam mesdede, cast., C. v. R. 112 [1548].

Beguijcken,

ww. Bijvorm of rijmvervorming van beguigen?

Voor de gek houden, foppen, beetnemen. ‖ M.: Wat mochten wij versieren, gesproocken naeckt, Dat wij hem uutrechten. H.: Ic weet dat gemaeckt, Laet mij gebaeren, ic weet hem te beguijcken (× duijcken), Meer Gheluck 269 [eind 16e e.?].

Beguijten, beguten,

ww. Zie MNW en WNT i.v. Beguiten.

Voor de gek houden. ‖ V. Vroede 341 [eind 15e e.]; Nyeuvont 38 [ca 1500]; Mar. v. N. 348 [ca 1500]; Schuyfman 267 [vóór 1504]; Leuv. Bijdr. 4, 313 [beg. 16e e.]; everaert 537 [1538?]; Smenschen gheest 5 [ca 1560?]; Goemoete 180 [eind 16e e.?].

Begunte,

zn. Van begun, begin.

Begunte doen van, beginnen met. ‖ Laet sijen, ick wil gaen doen begunte Van tellen, Crimpert Oom 213 [eind 16e e.].

Beguten,

ww. Zie Beguijten.

Behaeten,

ww. Zie Behaten.

Behaghen,

ww. Met h voor j (zie Tschr. 71, bl. 192) = bejaghen. Vg. Beheghenen.

Verwerven. ‖ Leeft soe datmen mach mercken Duecht ende goedt exempel behaghen, de roovere 332 [3e kw. 15e e.]; Wat sallic beghinnen / om scosts behaghen? everaert 18 [1509]; Laet Liefde en Gracie v versellen Soo suldy deur Conste den loon behaghen, Antw. Sp. Hh i [1561].

Behandelen,

ww. Van handelen met het rhet. prefix be-?

Enen laten behandelen, iemand laten begaan, zijn gang laten gaan? ‖ Syt seck tevreden. Jc salt wel doen / laet my behandelen, everaert 105 [1513].

Behanden,

ww. Zie WNT i.v.

1) Aantasten, aanpakken. ‖ Dees (t.w. de maaiers) sullen haer spoen toncruyt te behanden en bindent in boskens om te verbranden, Saeyere 156 [2e h. 16e e.].

2) Aantasten, kwellen. ‖ Die vroome Susanna liet hy (t.w. God) niet behanden met doets punicij van die oude twee boeven maer sont danielem die... haer verloste, Geb. Joh. Bapt. 275 [1578].

Behanssen,

ww. Van hanssen, hanzen (zie WNT i.v. Hanzen, Afl., Aanm.)?

Strekken, dienen (tot)? ‖ S.: Sout ghy my eenen hulper behanssen O.: Ja ick / ick en ontsie mueren oft schanssen, Antw. Sp. Ee 1^v [1561].

Beharden,

ww. Zie MNW i.v. Beherden, WNT i.v. Beharden.

Zwaar drukken? ‖ Nv ick niemant hier vin / die mijn troost senden // wil (t.w. in zijn verdriet en benauwdheid) mijn dunct ick van hier tuijswaert wenden // wil en sien op die dingen die nu beharden // al misschien watter int eynde noch aff gewerden (?) // sal, M. Bedr. Hart 195 [1577].

Behaten, behaeten,

ww. Zie WNT i.v.

1) Haten. ‖ Mids dat ghy Een sAnders Weluaren versmaet Ende ooc behaet / om Eyghen Wasdoms wille So bem jc (t.w. Ghethuge der Waerheyt) ghelaten / vp sweerels hille, everaert 69 [1511]; Menichte van Volcke dyveersch van staeten Soude eer zyn heuen meinsche behaeten Dan Caritate te bewysene te zynder noot, ald. 259 [1530]; Tgater al verloren daermen scheld of strijdt Behaedt of benijdt, cast., C. v. R. 13 [1548] (hic? of benijden?); Naer den gheest der doolinghe // vul alder zwaerheyt behatende alle goet doen / helicheyt / ende waerheyt, Taruwegraen 157 [1581] (zie ook ald. 592, 714).

2) Bespotten. ‖ Jc mach my seluen wel versmaeden Dat jcker zo langhe naer hebbe gheraden. Te rechten mochtic wel wesen behaet, everaert 493 [1e h. 16e e.].

3) Enen iet behaten, a) iemand iets kwalijk nemen, euvel duiden. ‖ Dus castijdt v kindeken wel / iae by maten Gheen goedt mensche en salt v behaten, de roovere 261 [3e kw. 15e e.]; - b) op iemand afgunstig zijn wegens. ‖ Nu commick tot hu onghecesseerd Als daerin ghestileerd: wiedt hu behaten, Ghy hebd meer dichts ghecomponeerd Dan eenigh leuende, cast., C. v. R. 5 [1548].

Behaven,

ww. Van haven.

Vestigen, stellen. ‖ Elck waerpe tanckere (van zijn staervende storme) Van hope in Christum midts u beslaven al; Elck zijn meesten troost in hem behaven zal, Gentse Sp. 20 [1539].

Beheghenen,

ww. Van heghenen belemmeren, hinderen? Of (met h voor j, zoals in behaghen, zie ald.) = bejeghenen?

Benadelen, schaden, hinderen. ‖ Noynt en wassic blyder / jc en weet wat bediet. My dyncke / my en mach / beheghenen niet, everaert 23 [1509]; Jc duchte hem Menich / zal tachter stellen Met al dese taveernen / jn dyueersche plaetsen. Ooc salt beheghenen / de ghuene die maetsen Of decken, ald. 91 [1525].

[p. 42]

Beheren,

ww. Zie MNW i.v., WNT i.v. Beheeren.

Beteugelen, in toom houden, intomen. ‖ T'is waer, sy (t.w. de ‘corenbijters’) sijnder (t.w. door het ‘mandament’) wat doer beheert, Maer dattet sles niet en keert weer totten quaede, Want dees corenbijters, sonder genaede, Soecken elck te bescaden doer haer bedrijff, Tcooren 1036 [1565].

Behermen,

ww. Van hermen?

Verdedigen, beschermen (vg. kil.: Be-hermen / be-harmen. Defendere, tueri, seruare, conseruare à damno & malo). ‖ Myn heere, wilt der vrindekens ontvermen, Op dat nyet en kermen by faulte van dien Die erme, die hun nyet en connen behermen, Trudo 3138 [ca 1550].

Behoedeghe,

zn. Van behoeden.

Beschermster. ‖ Ghy zyt ons sondaers de behoedichste behoedeghe, everaert 32 [1509].

Behoefheit,

zn. Van behoef.

Gerief, nut, baat, voordeel. ‖ Alle Venuskinderkens ter behoefheden Spraey ick confoort, H.d.Am. T 8^v [m. 16e e.]; Door den coopman sietmen voorsichticheyt rijsen Weerdich om prijsen // tot elcx behoefheyt, Antw. Sp. Ss ij [1561].

Behoet,

zn. Zie MNW i.v., 1e art., WNT i.v. Behoed.

1) Redding. ‖ T.: Ghy waert gheheel hu salicheyt quytte Verloort ghy my / wel aerme bloet. S.: Syt ghy Trybulacie / mynder sielen behoet? everaert 135 [1528?]; Gods barmhertigheden... Alleene zijn cause van tzondaers behoet, Gentse Sp. 296 [1539]; Christus moste zelve sturten het bloet // zyn Tot smenschen behoet // fyn, Verl. Z. I, 133 [1583]; Ick die ghewassen bem uut dynen eeghen bloede Tot mynen behoede, ald. II, 428.

2) Verzekering? God heeft u / met hem overghezedt... Int rycke zyns Zoons / tot dyn zalicheyts behoet // goet, Verl. Z. II, 703 [1583].

Behoethede,

zn. Zie MNW i.v. Behoetheit.

Hoede, veiligheid. ‖ Nu esser jnt achterste de compaengne Daer die vanden scepe / jn behoethede Ruste jn nemen, everaert 338 [1530].

Behoetsel(e),

zn. Zie WNT i.v. Behoedsel.

1) Bescherming. ‖ L.: In Gods behoetzele E.: Bevelende voort, Gentse Sp. 180 [1539]; Lof Iupiter die der natueren voetsel gheeft... Dat myn jeucht zulck behoetsel heeft Teghen 't ghebruyck van Venus kueren, H.d.Am. G 1^v [m. 16e e.].

- Eeuwich behoetsele, hemel. ‖ Dijn oogen slaet, twort v een boetsele, Tot gods raet inder duecht versoetsele, Deewich behoetsele v dan bevrijt, Doesb. 150 [vóór 1528] (= X. Esels 24, 6); Hy (t.w. Christus) sal v ontfangen / in zijn rijck / int eeuwich behoetsele, Zeven Sp. Bermh. E viij^v [1591].

2) Behoeder, beschermer (de bet. nadert soms die van ‘redder’). ‖ Die heylighe gheest sy u behoetsele, Sp. d. M. 1117 [beg. 16e e.]; Een groetsele Tot heur die ghedreghen heift ons alder behoedsele, everaert 417 [1530]; M.: Wie es daer waerdinne? A.: Der Zonden Voetsele (een personage), Smenschen behoetzele voor al dat hem daert, Gentse Sp. 240 [1539].

3) Gerief, voldoening. ‖ Dmaken van den spelen om ons behoedsele Vuer een verzoedsele op ons ghedaut, Hebben wy oock vanden poëetschen broedsele, cast., C. v. R. 56 [1548]; Alle dese schreuen ditte metter hand, Met letteren ghefingierd om ons behoedsele, ald. 108; Als de verwecte de Conste conde / Dat men dan niet en vonde // sConsten voetsele / Als eere / prijs / en ander versoetsele / Twaer cleyn behoetsele // voor de Constenaren, Antw. Sp. b iiij^v [1561]; Ick gaen ander spyse // halen Om elcken te verzadene / tot zyn behoetsele, Verl. Z. I, 1022 [1583].

Behooricheit,

zn. Van behorich.

Betamelijkheid. ‖ Neemd u. exemple naer de behooricheit An beesten onredelick als peerden en swijnen, cast., C. v. R. 86 [1548].

Behooven,

ww. Van hoven.

Swerels behooven, omschrijving voor wereld. ‖ Zouckende elcxs verslonden // bin swerels behooven // al, Verl. Z. I, 142 [1583].

Behoudigh,

bn. Van behouden.

Genezend, reddend. ‖ Dolye es den helyghen gheest warachtigh, olye der verheughenessen behoudigh, Gentse Sp. 209 [1539]; O wyse medecyns myns archs fenyns // driakle behoudich, Smenschen gheest 702 [ca 1560?].

Behouffinghe,

zn. Zie MNW i.v. Behoevinge.

Wat nodig, vereist is; behoefte. ‖ Nempt zonder eenighe touffinghe uut myne scatten / ter oorlooghen behouffinghe gout ende zelvere, Judich 316 [1577].

Behuven,

ww. Van huven, huiven.

[p. 43]

Beetnemen, te pakken nemen. ‖ Seghtme / hoe hu / veynster te slutene pleicht. Dat wetende / jc worde hem behuuende lichte, everaert 537 [1538?].

Bejaen, beyaen,

zn. Zie MNW i.v. Beedjaen.

Dwaas, domoor (vg. ducange: Beianus, novellus studiosus academiarum, homo rudis et indoctus). ‖ Deen is gheluckick (!) inder wapenstuck Dander anders beyaen ydyote, Drie bl. danssen 42 [1482]; Meesters leeraers van wat sciencie Beyanen ydeoten te samen roer, ald. 71; Ist al mit raesen // en blaesen te duen, ou bejaene? S. Stadt 146 [ca 1535]; Wat dunct v van Sulck Veel, die bejaene? ald. 672; Holla hier compt hij (t.w. Werelt als nar gekleed en blijkbaar dronken) gaen / eij arme bejaen / hoe muechdijt dus pijnen, Vers. Maelt. 274 [2e h. 16e e.].

Bek-,

zie ook Bec-.

Bekaent,

bn., bw. Zie Bekanen.

Bekanen (I),

ww. Zie MNW i.v. Bekaent.

Beschimmelen (vg. kil.: Be-kaemen/bekaenen. Incanescere situ, mucescere); verzuren, bederven. ‖ Jc Menich dryncke daghelicx bier. Tsmaecteme hier voortyts bekaent vermostelic, everaert 90 [1525]; Alle maeghertueghen / die tbier laeten bekanen, de dene, Langhen Adieu 148 [1560].

Bekanen (II),

ww. WNT i.v. schijnt identiteit met Bekanen (I) aan te nemen.

Bespotten, te schande maken. ‖ Bitter tranen Suermondich bekanen / Tmisbruyc der amoureuse tysanen, cast., Pyr. A vj^v [ca 1530]; Nerghens en sijn sy wel ontfanghen, Allomme beghect, bespot, en becaent, Conste d.M. 68 [ca 1560].

Bekendelic, bekindelijck,

bn., bw. Van bekend.

Duidelijk? (eig. kunnende gekend worden). ‖ Hierom heeft dopperste meester bekendelijck Ons getoont een oopen boeck uutwendelijck In zijn bitter passie elendelijck Door der liefden brandt, a. bijns, N.Ref. 103, a, 5 [1e kw. 16e e.]; Al dat rondt es / dits elcken bekendelic Es zonder beghin alomme / onhendelic, everaert 311 [1529]; Hy coemt hier gaende, onsen wech is gecort, Sijn visagie toont hem wt ons seer bekindelijck, Prochiaen 175 [ca 1540].

Bekent,

bn. Zie MNW i.v., WNT i.v. Bekend.

1) Zelfst. gebruikt; vriend; beminde. ‖ Hy (t.w. God) bewaert onder syn vleugels de bekende, ghelyc den schelappel vander oogen, crul, AB in Bruyne 1, 184 [2e kw. 16e e.] (Een bet.: ‘ingewijde, gelovige’ is hier theoretisch wel mogelijk, maar acht ik minder waarschijnlijk); Wij (t.w. de twee sinnekens) sijn te gadere toch twee bekinde Vol quader opinie van vremder sectie, Rederijkersged. 31, 404 [m. 16e e.?] (hic? of ‘ingewijd, deskundig’, t.w. in het bedrijven van boosheid?); God es ghetrouwe / in woordt ende wercken die oyt zynder kercken // met een nerstich pooghen bewarende bevryt heeft / als appele zynder ooghen in een lievelick verhooghen // als zyn liefste bekende, Taruwegraen 48 [1581]; Compt, drynckt tlevende water / liefste bekende, Verl. Z. II, 926 [1583].

2) In vervaagde bet., uitsl. in het rijm voorkomend en gewoonlijk nog slechts dienend ter accentuering en intensivering van het voorafgaande. ‖ Hebt Dariusschadt in patrimonien... Josephs graenderen / Machabeus boudtheyt Ende bouen Jason bemint bekent Nochtans verdrijfdy niet drooghaerts coudtheydt, jan mes in de roovere, Reth. Wercken E 5 [ca 1500?]; Jc zal vernoughen Huwen aerbeyt met loone / daghelicx bekent Naer tghewerck uwer handen, everaert 502 [1533] (en passim); Een wonderlick raet ghever // werdt zyn name bedeghen, Ja een prince des vreedts // voor alle wyse bekende, Jezus i.d. tempel 134 [ca 1575?]; (hic? of, ‘ingewijde, gelovige’?); Dyne zoete gratie / my ter noot toe bekent // zent, Verl. Z. II, 1215 [1583].

- Bekent sijn, zijn. ‖ Mynen hoet es excellenter / bekent bet Dan de uwe varre, everaert 414 [1530]; God, die rijcke in bermhertigheden bekent es, Gentse Sp. 333 [1539]; R.: Wije zijt ghi doch? S.: Sara, Rachels dochter ben ick bekend, Bijb. Tafelsp. 16 [beg. 17e e.?].

Bekente,

zn. Van bekent.

Godsvrucht, devotie? ‖ Ghelyc Kaerle onsen keyser heift ghedaen Om wysselicken voortghanc / jn al zyn wercken Heift processie doen draghen jn alle kercken Alle weke jn grooter bekente Met den heleghen Sacramente, everaert 126 [1525].

Bekentheit,

zn. Zie WNT i.v. Bekendheid.

Vriendschap? ‖ Wie es met charitaten nu bepeereld? Minne ende vriendscap zyn al verkeereld. Waer es nu bekentheit? waer es trauwe? cast., C. v. R. 151 [1548].

[p. 44]

Bekeuren, bekueren,

ww. Zie MNW i.v. Becoren, WNT i.v. Bekoren.

A. Bedr. - 1) Verlangen, begeren. ‖ Dits (t.w. de vijf zintuigen) alleen een goet weerdich om bekeuren Daer den wijsen hem mede can behulpen Sijnen hongher ende zijnen nootdurft stulpen, Antw. Sp. Kk iiij [1561].

- Zelfst. gebruikt: verlangen, lust. ‖ Al wilde hy daghelicx / zyn bekueren (d.i. sexueel verlangen, geslachtslust) stelpen Jc zoude hem zeuen waerf ter hueren helpen Ende jn dien my voughen / te zyne passe, everaert 536 [1538?]; Wanneer zo zal den tijt ghebeuren Van onser minnelijcker verzame, Om de bloemkens van minnen als Roosen-fleuren T'ontdeckene? ick hebber naer groot bekeuren, H.d.Am. T 6^v [m. 16e e.].

2) Zich toeleggen op, beoefenen. ‖ Dies ick nu Dalchimisterie bekeure / Gheen conste ter werelt en prijsicker veure, Antw. Sp. a iij [1561].

B. Wederk. Beseffen, ondervinden? ‖ Becueren // sal hy hem int cot der duysterhyt gedreven, Ontr. Rentm. 1534 [1588?].

Opm. Zie ook Bekeurt.

Bekeurt, bekuert, becuerd,

bn. Van bekeuren.

1) Geneigd. ‖ Tot caritaten zijn bekeurt, numan, Striit d. Gem. 75a [1590]. - Vremdelick becuerd, krachtens een vreemde neiging, aandrift? ‖ Molinet die dees conste zeer verlichte, Hoe wel hyse dichte vremdelick becuerd, om dat hy dit weerck in prosen beslichte, cast., C. v. R. 5 [1548].

2) Verlangend. ‖ Elc was daer om wat vreemts te ziene bekeurt, ghistele, Virg. Aen. fol. 130b [1556]; Begheerte altijt bekeurt sonder aflaten, Om troost te versoecken, Conste d.M. 121 [ca 1560].

3) Becuerd op, behagen scheppend in? Of zich toeleggend op? ‖ Voord die op dees conste zijd becuerd, Als ghy labuerd, tsij slicht weerck oft zwaer, En ghy naer nieu snede van thienen spuerd, Weedt dat enz., cast., C. v. R. 124 [1548].

Opm. Zie ook Bekeuren.

Bekiekelooghen,

ww. Van *kiekelooghen, uit kiekelen (zie WNT i.v. Kijken, afl.) en ooghe?

Voortdurend (verliefd?) bekijken? ‖ Sou mi yemant sulck venisoen afslaen, knijfelen, pueselen, tasten borstkens aen, bekiekelooghen saen oft hem doochskens int drayen ooc lustich staen int innelicke iolijs, Doesb. 71 [vóór 1528].

Bekindelijck,

bn., bw. Zie Bekendelic.

Bekinlijck,

bw. Zie MNW i.v. Bekenlijc.

Erkennend? ‖ Mijn herte, mijn ziele u soo minlijck mint; Ic hoope, ghij mijn trouwe bekinlijck kint, a. bijns, N. Ref. 98, d, 2 [1525].

Bekinnen,

ww. Zie MNW en WNT i.v. Bekennen.

Geen bekinnen hebben by, niet te vergelijken zijn met. ‖ Alle die schoonheyt van Venus goddinnen... En heeft geen bekinnen // by mijns liefs vruecht, Sp. d. M. 4580 [beg. 16e e.].

Bekinnich,

bn. Van bekinnen, bekennen.

Erkennend. ‖ Wanneert yemant gebuert in eenige hoecken Dat hy zijn Leengoet moet ontfanghen bekinnich, So salmen terstont zijn wapene soecken En lesen hem zijn articulen rechtsinnich, Leenhof 757 [na 1531].

Bekinsele, bekintsele,

zn. Van bekinnen, bekennen.

1) Ervaring? ‖ Ghij (t.w. God) zijt in v zeluen ende in elken bi gracien Ghij beslaet al dinc naer crachts bekinsele (d.i. zoals aan de ‘cracht’ (virtus) ervaren wordt?), de roovere 112 [3e kw. 15e e.].

2) Inzicht, besef? Bekintsele doen, laten kennen, doen inzien? ‖ Hoe int mestroostens noodt Es barmhertigheyt, naer dijn ontbindtsele, Den meesten troost doet my bekintsele Schriftuerlic, figuerlic, van dein (l. dien) warachtigh, Gentse Sp. 294 [1539].

Bekiver,

zn. Van bekiven.

Beknibbelaar, kritikaster. ‖ Minen Martiael seid van zulcke driuers, Der Consten bekiuers, die t'volck zoo quellen: Men vind veel begripers, maer lettel schriuers, cast., C. v. R. 249 [1548].

Bekleteren,

ww. Van kleter, klater (vlek, klad, klodder) of van kleteren, klateren (bevlekken, bekladden).

Bezoedelen (vg. Teuth. i.v. Becladden, beclatteren en de bo i.v. Beklateren). ‖ Dat die tonghe vuyt stroit zoe lichte Sulck woordt en voys, cranck van ghewichte, Daer therte, becletert met looser vracht, Niet op en acht, Leuv. Bijdr. 4, 285 [beg. 16e e.] (hic?); Als sleteren 't Hert ghesletert is... 't Welck met druckighe kleteren zeer bekletert is, H.d.Am. K 8 [m. 16e e.].

Beklijf,

zn. Zie Beclijf.

Beklijven,

ww. Zie Beclijven.

Bekloppen,

ww. Van kloppen.

Berispen, afkeuren? ‖ Maer zoo de spillen gheern door den zack kijcken, En Venus Kinderen quaet om verstoppen

[p. 45]

zijn, Moet ick van onder der vreuchden dack wijcken, Daer twerck van konsten mach om bekloppen zijn, Maer al mach ons materie ruyt van noppen zijn, Smaect reden en zin volmaecte keeste, H.d.Am. Q 2^v [m. 16e e.].

Beknauwen,

ww. Zie WNT i.v.

Knagen, in oneig. zin. ‖ Och hoe zyt ge dus stout Meest Elc... Dat jc by hu ofjunstich beknauwen (mogelijk te verstaan als ‘beknauwen (= knauwen) der ofjunst’) Moet blyven vul rauwen, everaert 65 [1511]; B.: Thauent washy vul glorie. G.: Moorghen wort hy vul rauwen. Jnwendich beknauwen / Salhy houden te deele, ald. 113 [1513].

Beknesen,

bn. Zie Beknijsen.

Beknijsen,

ww. Zie WNT i.v. Bekniezen.

Beknellen, benauwen. In de aanh. onderdrukken, in toom houden. ‖ Eurealus op Lucresia trouwelic wesen, die amoreusheyt sochten om drucs genesen, dies aderen en pesen hielden anxt beknesen duer liefs ghebruken, Doesb. 56 [vóór 1528].

Opm. Vg. Onbeknesen.

Bekoffert,

bn. Van *bekofferen?

Verborgen, bedekt. ‖ U schalcheijt houdij bedeckt, bekoffert, Crimpert Oom 274 [eind 16e e.?].

Bekoutere,

zn. Van bekouten.

Die ‘bekout’ (d.i. overreedt, overhaalt tot, vg. WNT i.v. Bekouten, bet. 2?) ‖ Zoo ons den psalmiste stelt / als sduechts bekoutere In zynen zoutere, Verl. Z. I, 491 [1583].

Bekuer, becuer,

zn. Van bekueren, bekoren.

1) Verlangen. ‖ Of myn nichte / oock beweghen sal Den raet dien jc ghaf / alssic van huer sciet? Om besceet van dien / hebbic bekuer ziet, everaert 541 [1538?].

2) Vermaak, vreugde. ‖ (Hy wil) hem ofsnyden / van eerdschen bekuere, everaert 528 [1534]; Neempt danckelijck van u onbekende geldeloose, Al moet u duer mijn ruytheyt cleyn becuer naken, a. bijns 177 [1548].

Bekueren,

ww. Zie Bekeuren.

Bekuerich,

bn. Van bekueren, bekeuren.

Bekuerich sijn tot, voldoening, vreugde scheppen in. ‖ D.: De sulcke en cander niet toe bekuerich wesen. C.: Waer omme? D.: Datse niet sal gheduerich wesen Den pays vreesen zy / meer dan een, everaert 546 [1538].

Bekuericheyt,

zn. Van bekuerich.

Streling, vreugde, vermaak? ‖ Aerdich ende fyn Staender twee leeukins / tot elcx bekuericheyt Vp den vierden trap, everaert 307 [1529].

Bekuert

bn. Zie Bekeurt.

Bekusten, becusten,

ww. Zie WNT i.v. Bekusten.

Tevreden stellen, bevredigen, voldoen.‖ O scriftuerlicke Predicatie, segt mij ongesust, waerom ghij vertrecken wilt... Ick waende, ghij haddet lant hier heel becust, S. Stadt 11 [ca 1535]; Diverse sinnen ghy syt quaet te becusten, Huis v. Idelh. 260 [m. 16e e.]; De Heer waerachtich / sprack om u (t.w. de ‘goede moordenaar’) bekusten (versta: om U te bekusten) / Zuldy huyden in 't Paradijs met my rusten, Rott. Sp. M v^v [1561]; Wij sullen v leyen en brengen te saemen bij sulcken eenen / daer altoos bij naemen vraech (?) sonder blaemen sal werden becust, Red. en Nat. 436 [2e h. 16e e.].

Bel,

zn. Zie MNW i.v. Belle, WNT i.v. Bel (I).

Enen (schoon) bellen in dooren hanghen, clincken, iemand iets wijs maken. ‖ a. bijns, N. Ref. 234, b, 6 [1e kw. 16e e.], 253, e, 17 [1526]; a. bijns 168 [1548].

Beladich,

bn., bw. Zie WNT i.v. Beladig.

1) Bezwarend, lastig. ‖ Tes den volwassen een beladich strick: Elc moet God duer zijn gheloove behaghen, Gentse Sp. 322, var. [1539]; Ten is mynen wille niet, te wijckene v stede, Dat kenne Godt en Mercurius mede, Die zelve 't mandaet my beladich gaf, H.d.Am. E 2 [m. 16e e.].

2) Geladen, gevuld. ‖ Want icse nv vinde so onghenadich als een die de quale mijnder herten (versta: mijn (quelent) herte?) met wanckelbaerheyt wil maken beladich, so seg ic nv adieu met droevige smerten, Doesb. 50 [vóór 1528]; Vrouwen souden (l. sonder) eenighe schaemte rebel Baladich (l. Beladich) fel, verfellende met clappeyen snel, Ghelijcken wel quaet een peert X. Esels 13, 85 [1530] (de bet. nadert hier en in de volgende aanh. tot ‘boosaardig’); Voor ons allen zeght Augustinus: dat zulc een mesdadigh bat, Moordenare ende een groot beladigh vat (versta: vat vol boosheid?), Qwijtscheldijnghe zo late vercreegh stervende, Gentse Sp. 18 [1539].

3) Vervuld, vol (van). ‖ Alle volc... In ydel glorye zijnde beladigh, Gentse Ref. 106 [1539] (de bet. ontwikkelt zich hier van ‘vervuld van’ tot ‘behagen scheppend in’); Wacht dat v herten onbesneden Niet beswaert en werden...

[p. 46]

met sorchfuldicheyt des leuens / hier beneden Op dat v den dach / met dese dinghen beladich Onversins niet ouervalle moordadich, Zeven Sp. Bermh. C vij [1591].

4) Bekommerd, bezwaard. ‖ Beladich en spoedich tsondaers tribuyt (van Maria) de roovere 209 [3e kw. 15e e.]; Bedouwen met trooste wilt die beladighe, Doesb. 104 [vóór 1528]; Die stervende benaut, beancxt, beladigh es, Gentse Sp. 61 [1539]; Goethertigh zoude zy my ziende beladigh, Ionstigh zijn ghenadigh, Gentse Ref. 130 [1539]; Voor mijn schoonheyt vreest hy en is beladich, ghistele, Ovid. Sendtbr. fol. 114a [1559].

5) Verlangend? ‖ Nu ben ick om weten recht beladichst Welck dmeeste is / dat Godt in u daelde Of dat Godt enz., de roovere 168 [3e kw. 15e e.]; Sijnse (t.w. uw handen) nu beladich Om mynen wille te doene... sacrificie? ghistele, Ovid. Sendtbr. fol. 139b [1559].

Beladicheyt,

zn. Van beladich.

Verlangen? Of nood, kommer, bekommernis? ‖ Zulcke maeltyden (t.w. de typologische Oudtestamentische) naer myn beladicheyt // groot, gheven mynen gheest // al gheen verzadicheyt // bloot, H. Sacr. 67 [1571].

Beladijnghe, belaeyinghe,

zn. Van beladen.

Bezwaardheid, druk, rampzalige toestand. ‖ O mensche, wie heift u aldus ontwueght in deis beladijnghe, Gentse Sp. 49 [1539]; Jck ben soo beswaert / my dunckt dat my de doot // schomt Door de belaeyinghe / van deser miserie, Antw. Sp. F iiij [1561].

Belaecht,

bn. Van belaghen.

Begiftigd, gezegend; behept; lijdende (aan). ‖ Dies ic in rauwe Riep op u, mijn trauwe, Metten curts belaeghd, cast., C. v. R. 125 [1548]; Edel prinsche... vol dueghden belaecht, Trudo 1312 [ca 1550]; Wist gij te voren, Hoe ick met schalckheyt ben belaecht, Crimpert Oom [eind 16e e.?].

Belaeghdigh,

bn. Corrupt voor beladigh?

Bezwarend, lastig. ‖ Tes den volwassen een belaeghdigh stick: Elc moet God duer zijn gheloove behaghen, Gentse Sp. 322 [1539] (zie ook Beladich, bet. 1).

Belaeyinghe,

zn. Zie Beladijnghe.

Belaghen,

ww. Zie MNW en WNT i.v. Belagen.

1) Begiftigen, begenadigen. ‖ Wilt ons met audiencie belaghende zyn, everaert 346 [1531] (met audiencie belaghen = gehoor schenken); U danck ick, hemelsghe coninck goederthieren, Dat ghy Trudonem in allen manieren Met gratien belaecht, Trudo 2240 [ca 1550]

2) Huldigen? ‖ Nyet dat ick u syn wille inobedient, Mynder zielen regent, die myn hertte belaecht, Trudo 2660 [ca 1550].

Belanden,

ww. Zie WNT i.v.

Volhouden, bolwerken. ‖ Wy mogen 't langer aldus niet belanden, Maer souden moeten verstranden op ander enden, Minnevaer 390 [1583].

Belangen,

ww. Bijvorm van belanden?

1) Belanden, terechtkomen. ‖ Waer sullen donnooselen dan mogen belangen en int eynde bliven, Saeyere 30 [2e h. 16e e.].

2) Uitlopen. ‖ Nu, hoop ick, sal die saeck anders belangen, Minnevaer 286 [1583].

Belastich,

bn. Van belasten.

Bezwaard, bekommerd. ‖ Zo biddic doch: hoort mijn belastich bedien, Indien het magh gheschien, Gentse Sp. 291 [1539].

Belasticheyt,

zn. Van belastich.

Bezwaardheid; (zonde)last ‖ Gheen / eerdsche belasticheyt En hadde Maria, everaert 336 [1530]; Noch ist hem goet, duer des vlees belasticheyt... dat hy duer Christum bidde om stantvasticheyt, Bruyne 3, 213 [2e h. 16e e.].

Beleedscip,

zn. Van beleed, beleid.

Beleid, gedrag. ‖ Quaet Beleedscip, everaert 14 [1509] (naam van een personage dat elders Quaet Beleedt heet).

Beleet,

zn. Zie MNW i.v. Beleit, WNt i.v. Beleid.

Aard. ‖ Alle creatuurkens groot ende kleen Zijn mijn, zeit die Heer, ook hoe van beleet, Jezus o.d. leraers 668 [vóór 1580].

Beleetheyt,

zn. Van beleet, beleid.

Het handelen, optreden? ‖ Sy (t.w. Maecsel, hitte en claerheyt) moeten tsamen inden beleetheyt sout syn een sonne puer ende volmaect, St 1, 277 [vóór 1524].

Beleeven,

ww. Zie Beleven.

Beles,

zn. Zie MNW en WNT i.v.

Les, vermaning, onderrichting (vg. de bo i.v.: ‘Vermaning, berisping’, Loquela i.v. bet. 1): ‘vermaninge, vaderlijke, herderlijke beleeringe’). ‖ Sacr. v.d.N. 352 [3e kw. 15e e.] (‘ons claer beles’ lees ‘om claer beles’); Camp v.d. Doot 1030 [1493]; Leuv. Bijdr. 4, 187 [beg.

[p. 47]

16e e.]; St 1, 65 [vóór 1524]; Charon 587 [1551].

Beleuren,

ww. Van leuren.

Bedriegen. ‖ Hoe makent dan Die onwetens beleurt zijn, Antw. Sp. m 1^v [1561].

Beleven, beleeven,

ww. Zie MNW en WNT i.v. Beleven.

1) Verkrijgen, verwerven, winnen. ‖ Wie in vastenauond... werd ghesien... Om zinen prijs commen achter noene ten drien, eenverdichst, vremdst, zotst, zulc als daer mach ancleuen. Een half vat vleghelmost sal hy beleven, cast., C. v. R. 103 [1548]; Wie soudt hemlien (t.w. de ‘hertekins coraiues’) weigheren dees camerierkins? Sy draghen hem zoo statelick. Hemlien diedt beleven cuenen vallen zy batelick, Ende bieden hemlien ghemack, ald. 198 (hic?).

2) Najagen, nastreven? ‖ Dat den loon meest verwect can men niet weerlegghen Die int sweet huers aenschijns consten soecken Men siet elcken loopen in straten en hoecken En hem vercloecken / door den loon beleeft, Antw. Sp. Hh 1 [1561]; Holla vrienden tis langgenoch gekeeven laet eens sijn verdreeven v twist en discoort daer is wat anders / datmen behoort te beleeven wilt v daer toe geven / sonder meer geknoort, Geb. Joh. Bapt. 35 [1578].

Belickken,

ww. Zie WNT i.v. Belikken (I).

Voor de gek houden, er in laten lopen (vg. WNT i.v. Likken (I), bet. 7? Het object is dan in de aanh. niet uitgedrukt.) ‖ Ons cloeckheyt moeten wij beij nv wel te werck // stellen en hem wat sterck quellen / sullen wij belickken // conen (× beschickken // conen), Red. en Nat. 173 [2e h. 16e e.]

Belydelick,

bw. Van belijden.

Eig.: belijdend en v.v. uitdrukkelijk? ‖ De hooghste dryvuldicheyt danckic belydelick, Die my vander eeuwigheyt Iesum schanck, Gentse Sp. 122 [1539].

Belijnen,

ww. Zie WNT i.v.

Bedenken, berekenen, overleggen. ‖ Dat en is certeyn niet al te wel belijnt, Minnevaer 538 [1583].

Bellaert,

zn. Van bellen, blaffen?

Drukteschopper? ‖ Twelc dede een dronckaert een bijster bellaert, Doesb. 247 [vóór 1528].

Opm. Kruyskamp (Doesb. 1, bl. 46) is geneigd verband te leggen met belle, kelk, beker en bellaert op te vatten als zuiper, maar dit belle is slechts éénmaal aangetroffen (zie MNW i.v., 3e art.) en ook het verband maakt het minder waarschijnlijk.

Belle,

bn. Ontleend aan ofr., fr. belle.

Mooi, schoon. ‖ Siedi een wellustige dille In vrijen plecke, gay en belle, Stommeltse rasschelic in eenen hoeck, Doesb. 258 [vóór 1528].

Bellen,

ww. Zie MNW i.v. 2e art., WNT i.v. Bellen (I).

1) Een hoge toon voeren; gebieden? ‖ Ic (weet) niet beters om hoge te rijsene, Om over al de werelt triumphantich te bellene, Dan loose liefde elck bysonder te wijsene, B.d.Scr. 9 [1539].

2) Bevelen te vertrekken; verdrijven? ‖ Myn heere, Trouve moet syn wt uwen lande gebelt En te niete gevelt // doer u sententie, Trauwe 230 [1595?].

3) Inblazen, influisteren; raden (t.w. iets verkeerds). ‖ Dat ick my om u te raedene quelde... My selven ick in groeten pericule stelde; Want oft dan iemant der Werelt belde, Verstaet wel myn gewach, Die Werelt in meerder valschyt men noyt en sach, Trauwe 529 [1595?]; Wat u Listich Vondeken in dooren belt, Oft wat u Bedrochelyck Geest int hertten spelt, Wilt er niet na hooren, ald. 1665.

Belock(e),

zn. Bijvorm (rijmvervorming?) van beluik (zie MNW i.v. Beluuc, WNT i.v. Beluik).

Besloten ruimte, gebied. ‖ Hare taruwegraen hare / ghy wertere ghestreken ende wel ghekeken // ja min gheacht dan een docke binnen mynen belocke, Taruwegraen 987 [1581].

Belommeren,

ww. Bijvorm van beslommeren? (Vermoedelijk wel niet van lommerd, zoals v.d. Laan in een aant. bij de aanh. wil; evenmin van lommer (= schaduw), waartoe WNT i.v. Belommeren, bet. 3 porjeere, Dichtmengel. 76: ‘Ik, bekommerd, door druk belommerd’ rekent, dat echter om de ongunstige bet. wel niet onder Belommeren = be-, overschaduwen thuishoort).

Belasten, bezwaren, drukken. ‖ Dus hebdij uw evennaasten belommerd, bezet, bekommerd in grote lastage. Roerende v. Meest Al 508 [ca 1564?].

Belover,

zn. Zie WNT i.v.

1) Die dankbaar is. ‖ Helpe / helpe nichte. Ic sal my van hu / als belovere rommen, everaert 541 [1538?].

2) Die gelukkig, tevreden is. ‖ Wy zullen 't u redden / Ghy raeckter by te bedden / als een belovere, Rott. Sp. G viij^v [1561].

[p. 48]

Opm. In Bruyne 2, 77 [1564]: ‘Opdat ick u goetheyt een belover sy’ is belover sy = belove, love.

Belroen,

zn. Uit berloen, bijvorm van berlan (< ofr. berlan, fr. brelan), vg. Kruyskamp, Doesb. 1, bl. 23.

Speeltafeltje? ‖ Amoreuslic hoortmen met saysoene flincken want si met campioenen mincken, alle belroenen clincken, Doesb. 94 [vóór 1528].

Belueteren,

ww. Van lueteren (vg. kil.: Loteren, j. leuteren. fallere, decipere).

1) Beetnemen, bedriegen. ‖ Noijt man en was noijt bet beluetert, Katm. 317 [vóór 1578].

2) Kwellen? ‖ Och hoe menichsins is sijn herte ghequelt die dagelicx waect en die hueren telt en met die mutse is beluetert, Doesb. 112 [vóór 1528].

Beluyckinghe, beluuckynghe,

zn. Van beluycken, beluiken.

1) Eig. omsloten ruimte; v.v. gebied in 't alg. ‖ Jc hebbe vryers by hooppen groot... Om dat jc in Rycquaerts / beluuckynghe beete Ende om dat jc / Couuer Ghebruuckynghe heete, everaert 292 [1529]; Omdat ghy (t.w. Jupiter) als Rechter der natuerelijckheyt Inden Troon des levens houdt beluyckinghe (= zetelt? Of: heerschappij voert?) Zoo eysch ick vander Natueren misbruyckinghe Iustitie, H.d.Am. O 1^v [m. 16e e.].

2) Macht. ‖ Alsmense (t.w. Couvre van Gebruuckynghe) binnen uwe beluuckynghe weet Dan sult ghy met Elckerlyc lief ende weert zyn, everaert 291 [1529].

Beluucxsele,

zn. Van beluken, beluiken.

Benauwdheid. ‖ Voor troost de meeste in tstaervens beluucxsele Werdt hope vast, om tGoddelic ghebruucxsele Aenschijn in aenschijn claer toorboorne, Gentse Sp. 19 [1539].

Bemaercken,

ww. Zie Bemercken.

Bemaercsel,

zn. Van bemaercken, bemerken.

Beschouwing? Of ondervinding? ‖ Beseffende tdangier van tzinlic anraden, Zo vindic inwendigh den gheest beladen Duer het bemaercsel swaerelts raedt venynigh, In dit dal van weene, Gentse Sp. 291 [1539].

Bemasselen,

ww. Zie MNW en WNT i.v. Bemasscheren.

Bezoedelen (vg. kil.: Be-maschelen / be-mascheren. Maculare, commaculare, contaminare en plant.: Bemasselen / oft bemascheren. Barbouiller, maculer le visage, &c. Maculare, commaculare faciem, labem imponere, inquinare). ‖ Oude quenen... Bemasselt, berompelt tot in haer fronsse, Doesb. 234 [vóór 1528]; Hue is smenschen gheest beplect hue vuylijck bemasselt hue lelyck bevlect, Smenschen gheest 356 [ca 1560?].

Bemeerelen,

ww. Van merel?

Verhogen, verheerlijken? ‖ Bepeerelt es hy die de sinlycheyt / dwinct, Bedwinctse tot dueghden / zoe wordy bemeerelt, Bemeerelt daer deuwighe soeticheyt clinct, Leuv. Bijdr. 4, 305 [beg. 16e e.].

Bemerc, bemerck,

zn. Zie MNW i.v. Bemerc, WNT i.v. Bemerk.

1) Ruimte die men kan overzien. ‖ Jc zye onsen coster / ghunder jnt bemerc, everaert 169 [1527].

- In elcx bemerc, voor ieders ogen. ‖ Hier voortyts plochtic / met Voorspoede te winnene Eenen goeden pennync / jn elcx bemerck, everaert 137 [1528?].

- Int bemerck, duidelijk. ‖ Prouerbiorum / twee ende twyntich jnt bemerck staet Siet ghy eenen man, enz., everaert 511 [1533].

2) Ruimte in het algemeen. - Swerrelts bemerck, de wereld. ‖ Dat machmen daegelijckx int swerrelts bemerck // sien, Well. Mensch 251 [2e kw. 16e e.].

3) Beschouwing, opmerking, aanmerking (vg. kil.: Be-merck. Consideratio, conspectus, inspectio, ratio en de bo i.v. Bemerk: ‘Bemerking, fr. remarque, observation’). ‖ Ofjunstich Bemerck (naam van een personage), everaert 147 [1523].

Bemerckelijck,

bn. Van bemercken.

Opmerkelijk, groot, aanzienlijk. ‖ Hierom heb ick in my selven ghedacht / Dat ick die bemerckelijcke cracht Van vierigher liefden... haer toonen sal, Sp. d. M. 31 [beg. 16e e.].

Bemercken, bemaercken,

ww. Zie MNW en WNT i.v. Bemerken.

1) In het oog krijgen, ontdekken en v.v. vat krijgen op. ‖ Al dat ter waerelt lepel lecken magh, Can icze bemaercken, zy werden verbust, Gentse Sp. 235 [1539].

2) Aandacht schenken aan (met een persoon als object.) ‖ Noch heb ick veel boelen die my bemercken & jonste dragen, al om te vryen, Bruyne 1, 150 [1556].

3) Verkennen? ‖ Int ronde tallen percken zoo wil ick die stat van Bethulien gaen bemercken, Judich 1076 [1577].

Bemerckheyt,

zn. Van bemerck.

Aanschouwing, waarneming. ‖ sHeeren ooghen / daerderyck duere tallen tyden // ziet, Ja, al smenschen ghedachten / zyn

[p. 49]

in zyne bemerckheyt, Verl. Z. II, 829 [1583].

Bemindich,

bn. Van bemind.

Bemind. ‖ Ghy zijt mijn Moeder weert, ick ben dijn kint bemindich, Vlaerd. Red., in WNT i.v. Beminnen, Afl. [1617].

Beminsele,

zn. Van beminnen.

Liefde. ‖ Yeghelicx cracht gheeft hu beminsele, de roovere 112 [3e kw. 15e e.]; Gheeft ghewinssele sen verzinssele, Dat Narcissus krijghe d'omrinssele en 'tbeminssele, H.d.Am. K 8 [m. 16e e.].

- In beminsele hebben, beminnen, liefhebben. ‖ Alzoo hy ghehadt heift ons in beminsele In hem voor des swaerels beghinsele, Gentse Sp. 301 [1539].

Bemoetsele,

zn. Van bemoeden.

Mening, opvatting, gedachte. ‖ (Ten besluite van een gegeven raad:) Dits myn bemoetsele, Judich 1132 [1577].

Bemudsen,

ww. Zie WNT i.v. Bemutsen.

Verliefd maken. ‖ Den valschen God van minnen bemudst my zoo, Dat icks myn daghen en zal ghenesen, cast., C. v. R. 138 [1548].

Opm. Zie ook Bemutst.

Bemueren,

ww. Oorspr.?

Uitbeelden? ‖ Tiamon en Demea, die makent daer (t.w. in ‘labirintus huys’) al confuys; sy en achten Pigmalium niet een gruys, naer dlustich bemueren // der steenen figueren, Bruyne 3, 148 [2e h. 16e e.].

Bemulen,

ww. Van mulen, muilen.

Een zuur gezicht zetten, knorren, schelden tegen. ‖ Jc zoudse (t.w. de mannen) den pronckaert / vutter tote wryuen Als zy huer wyfs / bemulende zyn, everaert 46 [1512].

Bemuren,

ww. Zie MNW en WNT i.v.

Swerelts bemuren, de wereld. ‖ Elck een begeert mijnders in swerelts bemuren, Red. en Nat. 693 [2e h. 16e e.].

Bemutst, bemudst,

bn. Van muts of bemutsen.

Verliefd. ‖ St 1, 31 [vóór 1524] (bemuft, l. bemust, bemutst); Doesb. 112, 113 [vóór 1528]; cast., Lied. 50 [ca 1530], C. v. R. 62 [1548]; H.d.Am H 3^v (hier wrsch. algemener: op vrouwen gesteld), H 4^v [m. 16e e.].

Benaerstyghen,

ww. Zie WNT i.v. Benaarstigen.

Aandachtig luisteren naar, ter harte nemen. ‖ Ic biddu, wilt benaerstyghen mijn onsluten, Gentse Sp. 291 [1539].

Benauwer,

zn. Van benauwen.

Sukkel, stakker, arme drommel. ‖ Daarom is er Nering ontsprongen Met Welvaart, zo men ziet certeen, Evenwel zij en zijn 't niet alleen, Al moeten ze nu lopen als arme benauwers, Roerende v. Meest Al 278 [ca 1564?].

Benefitie, beneficie, benefycye,

zn. Zie WNT. i.v. Beneficie.

1) (Kerkelijk) ambt; inkomsten daaraan verbonden. ‖ Gheestelijc waerlijc van van wat possessien Wel gheprebent of sonder beneficien Tmoet al ter doot, Camp v.d. Doot 1629 [1493]; Gheestelick waerlick die coopen groot en smal Offycyen, benefycyen by crachte, Gentse Ref. 76 [1539]; Waer sy (t.w. prochianen, Dekens, Canonicken) van een benefitie hooren vermaenen, Daer sullen sy om stryen als hanen, Trauwe 1199 [1595?].

2) Weldaad. ‖ De heere die zijn waercken waerct naer dwenschen, Hem danckic van zijnder beneficye, Dat ic niet en ben als veil ander menschen, Gentse Sp. 309 [1539]; Dese benefitien (t.w. van God door Christus) Vaste ghelooft van God / in hem gheschiet te wesen, Zoo wordt hem... Den Helighen Gheest ghegheven, Verl. Z. II, 724 [1583]; Ghy (t.w. God) hebt u volck gegeven veel benefitiën, Ontr. Rentm. 321 [1588?].

Benetsele,

zn. Van benetten.

Besproeiing, bevochtiging. ‖ Den dauw' van minnen zy myn benetsele, H.d.Am. S 7 [m. 16e e.].

Benevolentie,

zn. Ontleend aan lat. benevolentia.

Welwillendheid, goedgunstigheid. ‖ Neemt in 't goede haer benevolentie, H.d.Am. O 7 [m. 16e e.] (zie ook ald. Cc 3, Dd 4); Door 't ghelts prezentie Zijn benevolentie hier is ghebleken, coornhert, T'roerspel 1649 [3e kw. 16e e.].

Beniesen,

ww. Zie WNT i.v. Beniezen.

Een bewering bekrachtigen door te niezen. ‖ Ke sorght niet, tsal wel sijn, moghen wijt beniesen, Haagsp. f 1^v [1561].

Opm. Nog bij z. heyns, Dry Hoofdeuchden 11 [1625].

Benigne,

bn. Ontleend aan ofr., fr. benigne.

Welwillend, goedgunstig. ‖ Elc meinsche verwacht Gods benigne gratie, cast., C. v. R. 227 [1548].

Benoyen,

ww. Zie MNW i.v. Benoot, WNT i.v. Benood. - Zie verder over de ww. benoyen en benoden mijn Lexicologische Kanttekeningen (III), in Tijdschr. 73 (1955) blz. 296 e.v.

In nood brengen, verdrukken. ‖ Door Ciscrelanus Werden de goede seer benoyt, Antw. Sp. H 1 [1561].

[p. 50]

Benoocht,

bn. Van benooghen?

Arm, behoeftig. ‖ Den armen nootdruftighen al is hy benooght, vercoopen 'tcaf voor coorne, Const-thoon. Juw. 374 [1607]; Den benoochden deelt milde spaert gelt noch gout, ald. 380.

Benooghen,

ww. Zie WNT i.v. Benoodigen. Er bestaat aanleiding om de juistheid van de gelijkstelling van deze beide werkwoorden in twijfel te trekken (zie Tijdschr. 73 (1955) blz. 296 e.v.).

A. Bedr. In nood brengen, benauwen. ‖ cast. Lied. 22 [ca 1530], C. v. R. 7, 83, 110, 167 [1548].

Opm. Nog bij v. mander, Olijfb. 113 [ca 1605].

B. Wederk. Zich inspannen? Zichzelf dwingen? ‖ Dan eist een cuenste hem cuenen benooghen Om tdichts vertooghen zonder infractie, cast., C. v. R. 59 [1548].

Benoost,

bn. Zie WNT i.v. Benoosd.

Treurig, bedrukt, benauwd, bezwaard (vg. plant.: Benoost. Oppressé. Oppressus, anxius). ‖ Camp v.d. Doot 996 [1493]; Sp. d. M. 4423, 4467 en pass. [beg. 16e e.]; Gentse Sp. 190 [1539]; H.d. Am. Ee 5^v [m. 16e e.]; Conste d.M. 100 [ca 1560]; Antw. Sp. Ss 1^v [1561]; Reyne M. 1178 [ca 1575]; Verl. Z. II, 932 [1583]; houwaert, Vier Wterste 77, 93 [1583]; Hs. T M B, C, fol. 69^v, 82 [eind 16e e.?].

Beoochsaemicheyt,

zn. Van *beoochsaem (van beoghen) of *beoochsaemich.

Beschouwing, oplettendheid? - Jnde beoochsaemicheyt, als men het (goed) beschouwt, als men er op let? ‖ Jn weerden en canse (t.w. de munt) huer hooghen noch neren. De munte blyft munte / jnde beoochsaemicheyt, everaert 254 [1530].

Beperelt,

bn. Van beperelen, beparelen.

1) Kostbaar. ‖ Dit princhelyc lieff (t.w. Christus), diamantich bepeyrelt (versta: kostbaar als (een) diamant?), Bruyne 1, 155 [1556]; Voorts zachdy texploot // groot Hoe onnuttelick dat hy verdede / Gods gaven beperelt Met Overdaet, Verl. Z. I, 1285 [1583].

2) Als epith. ornans: edel, heerlijk e.d. ‖ Al haddi een peert soe net bepeerlt hi en dede gheen loosheyt om xx vlieghen, St 1, 76 [vóór 1524] (hic?); Ick (t.w. Wijsheyt) bent / daer Gods gheest / allen consten beperelt / Inden mensche oyt wrochte // wijt en breet vermaert, Antw. Sp. L ij [1561]; Zoo wye datte (t.w. zijn leven) verliest // om myns te verkiesen die zal datte vinden / jnden hemele beperelt, Taruwegraen 380 [1581]; Hoewel Patria de stroomen dede drijven Over Hollant door storm en tempeest, Wat waer dat in hem selven geweest Sonder trepublijc der Hollanders en Seeuwen, Die den vijant verdreven vechtende als leeuwen, Boven alle gifte en contributie beperelt? Leerl. Taefel-sp. 221 [beg. 17e e.] (hic?).

Beplec,

zn. Van beplecken.

Bezoedeling, vlek(ken), smet(ten). ‖ Hu selven dan voucht Dat ghy Gode ghenoucht / van tsondich beplec, everaert 72 [1511]; Tdeen habyt was reyn / tdander hadde beplec, ald. 511 [1533].

Beplecken,

ww. Zie WNT i.v. Beplekken.

Bezoedelen (in fig. zin). ‖ Hoe deerlijc haer siele daer duere beplect es, Sij blijven hertneckich, a. bijns 13 [1528] (zie ook ald. 35); Wee my hue is smenschen gheest beplect, Smenschen gheest 355 [ca 1560?].

Beprachen,

ww. Van prachen.

Weeklagen over, bejammeren? (vg. Prachen). In de aanh. zelfst. gebruikt en met causatief aspect: ellende? ‖ (Valsch Propheet, een sinneken, spreekt:) Ach nv (t.w. nu de apostelen het spreken verboden is) lach ick dat my by na therte schuert, Hoe si zijn (l. zijn si?) besmuert, noyt sulck beprachen, Dwerck d. Apost. 823 [1e h. 16e e.].

Bepraemen,

ww. Van praemen, pramen.

Prangen, benauwen. ‖ Considereert te rechte, sonder ijet te faelen, wat siecte haer therte dus gaet bepraemen, S. Stadt 1331 [ca 1535].

Bepruijcket,

bn. Van pruik.

Bepruikt. voorzien van een pruik (haardos). ‖ Het hooft gailjaerdich, eel beoorringt en bepruijcket, Verm. Bruyloftssp. 140 [beg. 17e e.].

Bequamicheyt,

zn. Van bequamich.

Geschikte, gepaste gelegenheid. ‖ In als staet t' aenmercken de bequamicheyt, numan, Striit d. gem. 80 b [1590].

Bequaminghe,

zn. Van bequamen (in de zin van strelen, veraangenamen)?

Streling, veraangenaming? ‖ Al sydy comen ter ionstigher versaminghe / Tis een bequaminghe // voer hert / moet / en sinnen / Als vruecht ten besten is / te scheydene met minnen, Antw. Sp. o iiij^v [1561].

Bequeeckene,

ww. Van queeckene, kweken?

Een greijse bequeeckene, blijkens het verband een bepaalde straf. ‖ Men behoorse levend in een pit te steeckene, Of een greijse (= gruis: zemelen of

[p. 51]

zand?) te bequeeckene // eij vals ghedrochte, Bijb. Tafelsp. 7 [beg. 17e e.].

Bequelder,

zn. Van bequellen.

Die doet ophouden, doet verdwijnen. ‖ Ic hoorde daer alle drucx bequelders Trompetters claroeners en fluters, Camp v.d. Doot 1961 [1493].

Bequelen,

ww. Zie MNW i.v., WNT i.v. Bekwelen.

Onz. Lijden, smart, verdriet hebben. ‖ Alle minnaers in amourueser aert Worden beswaert in zijn (t.w. Diericks) bequelen, Sp. d. M. 3158 [beg. 16e e.].

Wederk. Verdriet hebben? ‖ Ook Salomon zijn sone dit neerstich beueelt (t.w. de beoefening van wetenschap of kunst) Om dat hy door leecheyt hem niet en bequeelt, Antw. Sp. Bb ij^v [1561]

Bequelich,

bn., bw. Van bequelen.

Treurig, verdrietig. ‖ Q.: Als den moet ghecoelt es C.: Wordense scloosters vervelich. Dus levense bequelich / by sulker kueren S.: Met weenen en claghen Q.: Met suchten en trueren, everaert 23 [1509]; Den Tyt van Nv maect my bequelich Duer zyn quaetheyt putertiere, ald. 268 [1530].

Bequellen,

ww. Zie MNW i.v., WNT i.v. Bekwellen.

Kwellen. ‖ Waerschudick Vlissem niet voor Circeets bequellen? cast., C. v. R. 7 [1548].

Bequeteren,

ww. Van queteren (zie ald.).

Berokkenen (eig. door praten bewerken, vg. hd. be-sprechen?). ‖ Tzijn al ander veteren Die ons bequeteren, duer toecomenden druck, Een menichfuldich ongeluck, Prochiaen 95 [ca 1540].

Beradelic,

bn., bw. Van beraden.

1) Behulpzaam. ‖ Hy zal hu beradelic / als een goet troostere Hopic bevroeden, everaert 19 [1509]; O troost ende hope / den onberaden beradelic Ons sondaers ontweicht / weist jnt beweghen weghelic, ald. 33 [1509].

Opm. In Const-thoon. Juw. 15 [1607] ‘Ons sijnde beradelick in al dat ons misluckt’ is sijnde beradelick wel een rhet. omschrijving van beradende.

Beradicheyt,

zn. Van beradich.

1) Hulp. ‖ (God) wiens ghenadighede Christum gheift tot mijnder beradighede, Gentsc Sp. 121 [1539]; Also ghy daer saegt by beraedicheit hue hy (t.w. Christus) die gheestelycke ziele nam vanden strick des werlts (versta: hue hy by beraedicheit enz.), Smenschen gheest 835 [ca 1560?].

2) Welwillendheid, genegenheid. ‖ Deedelste dier onder alle dieren van sueter manieren gracelicxst verchiert en daer proper wesen ghenade in stiert wt alder beradecheyt, dat is van puerder wreetheyt gheregiert vol alder versmadicheyt, Doesb. 78 [vóór 1528]; Hy en zal zijn ooghen vol alder ghenadigheyt Van u niet slaen, maer met beradicheyt U beschaermen voor de helsche nacyen, Gentse Sp. 193, var. [1539]; Een helighe maeltyt... die Christus... zelve ghemaeckt heeft // uut der liefden beradicheyt, H. Sacr. 274 [1571] (hic? of: raad, aansporing?).

3) Welberadenheid. ‖ Dus laedt God anroupen met neerstigher bede, Dancken en loven met wyser beradicheyd, Van dies hy ons toe sendt duer zyn ghenadicheid, cast., C. v. R. 74 [1548].

Beradinghe,

zn. Zie WNT i.v. Berading.

Raad? ‖ Ghy zyter alle gheroupen... die gheloovich leeft // inder liefden beradinghe, H. Sacr. 467 [1571]; Drinck Styf, dits myn beradinghe. Ick hebts noch gadinghe, Verl. Z. I, 1070 [1583].

Beraedtheyt,

zn. Van beraedt, beraad.

Raad. ‖ Dus myn beraedtheyt / volcht by besceede Ende dese twee scuut, everaert 73 [1511].

Beraedtzaem,

bn. Van beraden, zie MNW i.v. Beraetsaemheit.

Behulpzaam. ‖ Wy zullen u helpen... Als vrienden beraedtzaem, Gentse Sp. 100 [1539].

Beraeyen,

ww. Zie WNT i.v. Beraaien.

Bestralen; koesteren. ‖ de roovere 395 [3e kw. 15e e.]; Gentse Ref. 147, 166 [1539]; Charon 637 [1551].

Opm. In Gentse Ref. 149: ‘My en roucx al werdic van elcken mesprezen, Benijdt, begrezen, bespott en beraeyt’ leze men becraeyt. - In Taruwegraen 667 [1581]: ‘O goddelick berayen zoet’ (gezegd door Aarde, terwijl de Landsman zaait) vatte men berayen op als beraden.

Beraestheyt,

zn. Van beraest.

Uitzinnigheid, razernij. ‖ Ic greep onbedachtich Harnas en sweert / wtzinnich met beraestheyt Gheen zinnen hebbende door de verbaestheyt, ghistele, Virg. Aen. fol. 31b [1556].

Beramper,

zn. Zie WNT i.v.

Smader. ‖ Tfy moet hulien werden die vrauwen versmaden, Berampers, hinnetasters, qualick beraden, cast., C. v. R. 193 [1548].

Beraute,

zn. Van berauwen, berouwen.

Berouw. - Zonder beraute, zonder scrupules. ‖ Menich Leeck / wat een goet

[p. 52]

jaer Die dwynghic ten cryghe / zonder beraute, everaert 212 [1528?].

Berauwen,

ww. Van rauwen (met het rhet. prefix be-) dus niet identiek met mnl., nnl. berouwen.

Smart gevoelen. ‖ Zy weenen ende screyen // in groot zwaer berauwen, Judich 1408 [1577].

Berckstoff,

zn. Uit berck, berk en stoff?

? (Erné, Twee Spelen 101 vergelijkt berckestruijff, berckencalve, berkenrijs in WNT en vertaalt met ‘pak slaag’). ‖ Dus sal die hel sijn eewijge val // sijn ende onder Lucifers staert sal sijn sijn kerck // hoff; dies sal hij gelaeden sijn met deese berck//stoff en inder eewicheijt van ons werden beseten, Gr. Hel 949 [ca 1564].

Bereije,

zn. Van bereiden.

Tenes bereije, tot iemands beschikking. ‖ Sucht met tranen devoot. // goeds gracie groot es tuwen bereije weer, Christenk. 1565 [ca. 1540].

Beryeuwicheyt,

zn. Van beryeuwich, berouwig.

Berouw. ‖ Hy (t.w. de hoed) es seker jent Diene cochte / en creghes / gheen beryeuwicheyt, everaert 413 [1530].

Beryghen,

ww. Van *ryghen (van ryghe, rij?).

Sweerels beryghen, in de aanh. omschrijving voor de wereld. ‖ O Heere en God, v moet toenyghen Hemel ende aerde, als die volmaecste, Ende al datter is in sweerels beryghen, Dwerck d. Apost. 744 [1e h. 16e e.].

Berijt,

zn. Zie MNW i.v., WNT i.v. Berijd.

1) Gebied. - Uitsl. rhet. is de omschrijving swerelts berijt voor: wereld. ‖ everaert 141 [1528?]; Gentse Ref. 3 [1539].

2) Macht. - Uitsl. rhet. is de volgende meton. toepassing op Christus. ‖ Zalich zyn dijn borsten, die thooghste berijt Sooghden, cast., C. v. R. 228 [1548].

3) Toestand. ‖ Ic (sitte) quaet ghenoech... in dit berijt, Om mi seluen eewich te vermalendiden, Mar. v. N. 145 [ca 1500]; Eurealus zijnde' in synen strijt,... vlouct' hem selven deur tswaer berijt, cast., Lied. 20 [ca 1530].

4) Conversatie? ‖ Vele deser Baladen stellick... Om dat ghy lien (t.w. de jonge kunstenaars) hebben soudt veel berijts, Vele occupatien ende vele iolijts, cast., C. v. R. 101 [1548]; Onderlijnghe hilden wy vroeyelick berijt, zonder molestatie, ald. 168.

Beringen (I),

ww. Zie MNW i.v. 1e art., WNT i.v. Beringen (I).

Uitsl. rhet. is de onb. wijs als zn., gebruikt: a. in sweerels beringen, omschrijving van: de wereld. ‖ rammeleere 118 [2e h. 15e e.]; - b. in de bet.: macht. ‖ Ghi (t.w. God) hebbet al in u beringen, Sev. Bl. 347 [ca 1450].

Beringen (II),

ww. Zie MNW i.v. 2e art., WNT i.v. Beringen (II).

1) Overhalen, er toe krijgen. ‖ Ic keere Tot Yeven, Canicser toe beringen, Si salre Adame wel toe bringen, Niet jegenstaende dat God verbood, Eerste Bl. 182 [ca. 1440?].

2) Kwaadspreken, lasteren? ‖ Tfy, nydighe gronden, die in dichten minghen Vieleynighe dinghen, / schimpich beringhen, Leuv. Bijdr. 4, 252 [beg. 16e e.].

Beroemen,

ww. Zie MNW en WNT i.v.

Hem beroemen (c.gen.), verzekerd zijn (van). ‖ Ghij sult u gaen maecken seer sieck... En seggen... dat ghij moet eeten om u. verfraijen Pasteijkens, taerkens, roffioelen en vlaijen,; Ghij sullet so schrijgen (l. crijgen), ic derffs mij beroemen, Leckert, 252 [1541].

Beroer,

zn. Zie MNW en WNT i.v.

1) Uiterlijke beroering: leven, beweging, opschudding; in de aanhh.: oploop. ‖ Jan Bautoen vant (t.w. het H. Sacrament) inden moer, Des tvolc van vruegden maecte beroer, Sacr.v.d.N., prol. 14 [3e kw. 15e e.]; Tvolc maect van vreuchden een beroer, Om dat si vanden sacramente hebben vernomen, ald. 185.

2) Innerlijke beroering: ontsteltenis. ‖ Alle die mi desen dach ontmoeten, Die sal ick antwoerden, dwelck mi dit beroer doet, Alleens ghelijck die duuel zijn moer doet, Mar.v.N. 123 [ca 1500]; Soo doet vrij en neempt na geen beroer goom, Pir. en Th. 417 [1e kw. 16e e.?].

3) Bewogenheid, stemming? ‖ Swaermoedich ghepeyns / drucsinnich beroer / Inwendich last / hertsweerich remoer... komt my bestrijden, cast., Pyr. C iiij [ca 1530]; Yemant, hopic, zal... Mijn mestroostigh beroer commen in staden, Gentse Sp. 291 [1539].

4) Ophitsing (in de aanhh. door de duivel). ‖ Godt heifse (t.w. Maria) so ghepreserueirt bewaert Dat gheen vyandich beroer / vploopic aert An huer als scip mochte vestich beclyuen, everaert 331 [1530]; De welcke (t.w. de geest) tvleesch lochent / en twerltlijck confoort met dinblasinghe van sduvels beruer, Smenschen gheest 718 [ca 1560?].

[p. 53]

Opm. Nog bij heemsen, Nederd. Poëm. 11 [1619] (in de bet. 2?): ‘Hoe u hert is ontspronghen Met selsamigh beroer.’

Berommenesse,

zn. Van berommen, beroemen.

Overtuiging, mening. ‖ Sou (t.w. Couuer Handelynghe) en es niet gheordoneirt Van Godt om hu / naer myn berommenesse, everaert 278 [1530].

Berommenheijt,

zn. Van berom, beroem?

Overtuigdheid. ‖ Nu zeg ick voordachtich vut liefde crachtich // met grooter berommenheijt god lof ende danck // van deser vulcommenheyt, Vader Onse 1226 [1577].

Beromte,

zn. Van berommen, beroemen.

Mening, overtuiging. ‖ Ghy behoort nv thooghene boven al Tryonphe groot naer myne beromte, everaert 252 [1530].

Beroncken,

ww. Van roncken mompelen (WNT i.v. Ronken, bet. II, 1)?

(Be)naderen, aanspreken? ‖ Waere hem (t.w. de mens) den moet ghesoncken // Dan sallic (t.w. Practyckeghe List) hem beroncken / fray ende blyde, everaert 73 [1511] (zie nog ald. r. 712); (Een schuldeiser spreekt met betr. tot een schuldenaar:) Jc ghae hem toe / dats vry ghecloncken. Maer jnt eerste beroncken / sallic van heesschene spennen, ald. 106 [1513].

Berooghen, baroogen,

ww. Van berren (= bernen) en ooghe.

Vurig, hartstochtelijk kijken (vg. kil.: bern-oogen. Oculis ardentibus intueri, lumina immota & ardentia tenere, scintillantibus & flammae instar subsilientibus oculis intueri), in de aanhh. van verliefden. ‖ Ick lache als ick sie in die baleye (var. valleye) Baroogen en schieten met Venus schichten, Doesb. 208 [vóór 1528]; Sy berooghen als een Spaensche Katte In elcx anders ghezichte, H.d.Am. × 4^v [m. 16e e.].

Berost,

bn. Van berosten, beroesten.

Vuil, smerig. ‖ Haer cleeder dorscuert ende al berost, Haer scoen dorgaet, haer cousen vermost, Eerste Bl. 949 [ca 1440?].

Bersteken,

ww. Uit ber, beer en steken.

Sekreten ruimen (vg. WNT i.v. Beersteker). ‖ B.: Way nefken, hoeyt schape! L.: Neen, leert ghy bersteken, Trudo 397 [ca 1550].

Beruck,

zn. Van berucken, berokken.

Opzet, voornemen? ‖ Wilt v dan wel wachten van alle quaet beruck, houwaert, Vier Wterste 165 [1583].

Beruerelijckheyt,

zn. Van beruerelijck, beroerlijk.

Indrukwekkendheid, grootheid, majesteit? ‖ O Prince reene (t.w. Iupiter), // De zake is kleene na v beruerelijckheyt, H.d.Am. O 1^v [m. 16e e.].

Beruericheyt,

zn. Zie MNW i.v.

Beroering. ‖ Ick Saturnus in drucx beruericheden / Sal dieric de hollander / en katharina sheermertens Doen sterven vol druckelijcke smertens / Van jalousien in desperacien, Sp. d. M. 236 [beg. 16e e.].

Beruerlijc,

bw. Zie MNW i.v. Beroer(e)lijc, WNT i.v. Beroerlijk.

Bewogen, geestdriftig? ‖ Beruerlijc zelen ons kelen (Maria) loven eendrachtich, a. bijns, N. Ref. 330, j, 10 [1e kw. 16e e.].

Berut,

bn. Zie MNW i.v.

Berooid. ‖ Dronckescip maect / menich meinsche berut, everaert 116 [1513].

Besaten,

ww. Zie MNW i.v., WNT i.v. Bezaten.

A. Bedr. - 1) Hopen, verwachten, vermoeden? ‖ T'en sal nijet roeren (t.w. 't plakkaat), hoop ick, van mijn Noch oick van dijn, nae ickket besaet, Tcooren 532 [1565].

2) Schenken, bewerken, veroorzaken? ‖ Wie sow om v (t.w. Goet Onderwijs) al dees vruecht verlaeten ghij coent niet besaten dan alle verdriet, Red. en Nat. 1054 [2e h. 16e e.].

B. Onz. Zich gedragen, leven? ‖ Door mijn toedoen coomen eerst alle staten int sondich besaten, Vers. Maelt. 183 [2e h. 16e e.].

C. Wederk. - 1) Zich matigen? ‖ Int timmeren van Babels toren, wilt wat besaten dijn, Deenv. Mensch 143 [2e h. 16e e.].

2) Verzadigd, bevredigd zijn? ‖ Wat dunckt u Lust om weten / zult ghy u besaten? Oft dunckt u dat den zin noch is ghefaelt? Rott. Sp. O iiij^v [1561].

3) Zich begeven. ‖ Nu wil ic mij besaten // na huys met mijn kinderen, O.L.H. Minnevaer 574 [ca 1550].

Besaticheyt,

zn. Van besatich of rechtstreeks van besaten.

Bedaardheid, matigheid, beheerstheid? ‖ Wilt ooc, Heer, verlichtten des jongen Prinssen hert... idelhheyt van hem weeren; geeft hem besaticheyt, reael, in Bijdr. v. Vad. Gesch. en Oudh. 3e reeks, dl. 10, blz. 115 [1592].

Bescadelic,

bn. Van besc(h)aden.

Bescadelic vallen, benadelen. ‖ Hueren onghelycken ghanc (t.w. van dOnghelycke Munte) gheseyt goet ront Valt Menichte

[p. 54]

van Volcke / ende my bescadelic, everaert 254 [1530].

Opm. De rhet. omschrijving van het verb. fin. door -lic + copulum is hier gehonoreerd, omdat in vallen wellicht niet onmiddellijk het verb. subst. herkend zal worden.

Bescaet,

zn. Zie Beschaet.

Bescansen,

ww. Zie WNT i.v. Beschansen, Aanm. 2.

Beslag op iets leggen, tot zich nemen? (vg. Loquela i.v. Beschansen: ‘= bekansen’). ‖ M.: Hout daer, neempt dat (t.w. een kan bier). B.: Ick mach's bescansen; Al quammer meer, ick souts mijn niet belgen, Tafelsp. v.e. kwakzalver en een boer, in Dietsche Warande 10, 111 [2e h. 16e e.?].

Bescaute,

zn. Van bescauwen, beschouwen.

Beschouwing. ‖ Den Beroerlicken Tyt bedryft nv wondere So elc mercken mach jn sweerls bescaute bloot, everaert 184 [1526].

Bescauw(e),

zn. Zie Beschouw(e).

Beschadicheyt,

zn. Van beschadich.

Nadeel, schade. ‖ Elck sorcht voor 't zyne / elck sorcht beschadicheyt, Zeven Sp. Bermh. A vij^v [1591]. Ghy (t.w. Gierige Onversadicheit) maeckt... dat die Vader 't Kint doet groote beschadicheyt, ald. B ij^v.

Beschaet,

zn. Van beschaden.

1) Nadeel, schade. ‖ Eist dat hier roouers luusschen / twort myn bescaet, everaert 28 [1509] (zie ook ald. 61 [1511], 266 [1530], 461 [1530]).

- Beschaet doen, schade berokkenen, benadelen. ‖ Wilt elcken bescaet doen / ende nyement sparen, everaert 27 [1509] (zie ook 160 [1523], 247 [1530]).

2) Nadelige toestand. ‖ Wien salse claghen, Wanneer sy commen in hinderlyck beschaet, Dboeck d. Am. 117 [1e h. 16e e.].

Beschauw(e),

zn. Zie Beschouw(e).

Bescheldere,

zn. Van beschelden.

Die berispt, bestraft. ‖ Ick moet v zyn verwytelick // als een bescheldere, Taruwegraen 950 [1581].

Beschijten,

ww. Zie MNW i.v Besciten, WNT i.v. Beschijten.

Verleiden, onteren (van een vrouw). ‖ Sy en zal niet ophouden voor datse bescheten is, H.d.Am. Cc 3^v [m. 16e e.]; Datse heurlie hebben laten beschijten, Conste d.M. 89 [ca 1560].

Beschijter(e),

zn. Van beschijten.

Bedrieger? ‖ Ghij hout u selffs heylich voor geen beschijtere o corenbijtere wadt sijt ghij een gast, Hs. TMB, B, fol. 71^v [2e h. 16e e.?].

- Bescytterken, verleidster. ‖ (Meisjes) Die de maerdtghanc doen / als fraye cocxskins Die gheerne reyn ghaen / al zynt vule mocxskins Om te bekueren / deis overvliegherkins. Tzyn puer bescytterkins, everaert 443 [1e h. 16e e.].

Beschytich,

bn. Van beschijten.

Bedrogen, beetgenomen? Afschuwelijk, miserabel (er aan toe)? ‖ Sch.: Is dat niet spijtich St.: Is dat niet verradich Sch.: En valt ons dat niet seer wel schadich St.: Wa noyt so beschytich Sch.: Wa noyt so versmadich, Zeven Sp. Bermh. L iiij^v [1591].

Beschinkenesse, bescynckenesse,

zn. Van beschinken, beschenken.

Schenking. ‖ So heift hy (t.w. Christus) ze (t.w. de apostelen) ghehelicht / ende ghewyt Met zyn eyghen lichaeme / ghebenendyt Jn testamente / als een bescynckenesse, everaert 426 [1e h. 16e e.].

Opm. Volgens WNT i.v. Beschenken, Afl. ook bij de dene 89 [ca 1560].

Beschoof,

zn. Van beschoven.

1) Opmerkzaamheid, oplettendheid; zorgzaamheid. ‖ Christus die ons met goeden beschoove heift Verlost, Gentse Sp. 83 [1539]; Vaet mijn vermaen met goeden beschove, ald. 84.

2) Wijze, manier? Of beschouwing, uitleg, verklaring? - Ten waren beschoove, in waarheid? ‖ Die wapenen / van haren stryt / ten waren bescooue zyn alleene dat warachtich victooriues ghelooue, Taruwegraen 1485 [1581]; Al wat men es doende... Dat moet alleene gheschien / ten waren bescoove, Uut den reghele / van een warachtich gheloove, Verl. Z. II, 1178 [1583].

Opm. Wellicht behoort hiertoe ook Verl. Z. II, 871: ‘In my heeft een beghinnen Den goeden wille / myts hope / buuten alle beschoove’ (= op een onnaspeurlijke wijze? Of zonder enige bedenking?). - Bij g. de coninck, Lofz. 118 [1573], in WNT i.v. Beschoven, Afl.: ‘Diversche Talen vremt van beschoove’ schijnt de bet. te naderen tot: aard of soort.

3) Tijdstip? ‖ Dies ic wel zegghen magh tot elcken beschoove Doodt es mijn gheloove, Gentse Sp. 44 [1539] (tot elcken beschoove = altijd? Of = in elk opzicht; in het laatste geval hoort deze plaats thuis onder de bet. 2).

Beschot,

zn. Zie WNT i.v.

[p. 55]

1) Voordeel, baat, nut (vg. kil.: beschot / ge-schot. Proventus, incrementum, accrementum, accretio, augmentum, momentum, pondus). ‖ de roovere 376 [3e kw. 15e e.]; Vad. Mus. 4, 121 [beg. 16e e.?]; Doesb. 231 [vóór 1528]; Blinden 202 [2e h. 16e e.]; Haagsp. 1 ij [1561]; Lijs en Jan Sul 55 [eind 16e e.]; Taruwegraen 945 [1581].

- In de aanh. ironisch gebruikt. ‖ Die van onpaeys heet beschot Heynken peck wuentter met zyn ghezellen, de dene bij de bo i.v. Beschot [ca 1560].

2) In vage, veralgemeende bet., o.a. voor substantie en toestand. ‖ Niet ic, maer al dat zondigh beschot Dat daer in my woont, Gentse Sp. 44 [1539], Es Abraham, ons vadere, duer zijn waercken Rechtvaerdigh gheworden in zulc beschodt, Zo magh hy hem berommen, maer niet voor Godt, ald. 73.

Beschotten,

ww. Zie MNW i.v. Bescoten. Of van schot, belasting (zie Kruyskamp in de aant. op de aanh.).

Taxeren, waarderen? ‖ Mijn conste is bouen de uwe beschot, Doesb. 240 [vóór 1528].

Beschouw(e), besc(h)auw(e),

zn. Zie MNW i.v. Bescouw, WNT i.v. Beschouw.

1) De grondbet. ‘beschouwing, aanschouwing’ is nog te herkennen in de volgende verbindingen.

- In elckx bescouwe, voor ieders ogen. ‖ Wat batet dat jc mij veel wijs wil maken hier voor dweerelt jn elckx bescouwe, Drie Sotten 311 [1e kw. 16e e.].

- Ten claren bescouwe, duidelijk, kennelijk. ‖ David seit ten cleeren bescouwe: Den tijt comt datmender ontfermen souwe, Eerste Bl. 1007 [ca 1440?]; Achten / soude elc die oghen te claren bescouwe, St 2, 185 [vóór 1524].

- Soet van bescouwe, heerlijk. ‖ Sturt ons uwen gheest in, zoet van beschauwe, Gentse Sp. 198 [1539] (zie. ook ald. 334]; Slaet gade dwoort (t.w. de H. Schrift?) soet van bescouwe, Present 3 [1559].

- Met cloecken bescouwe, kalmweg, in koelen bloede? ‖ Wilt ghy dan tSondaechs en Sheylichdaechs wercken? Ja? En avont en morgen met cloecken beschouwe? Prochiaen 1430 [ca 1540].

2) Aanblik, (uiterlijk) voorkomen. ‖ Tdander leeuken jent van bescauwe Bediet waerachticheyt, everaert 309 [1529] L.: Soo moet hy carkens cryghen, B.: Reyen (1. reyn) van bescouwe, Trudo 2742 [ca 1550].

Beschoven, bescooven,

ww. Zie WNT i.v.

1) Waarnemen, letten op, overwegen. ‖ Tis beter met rijpheyt alle dinck beschooft, Te groote haeste maect dickwils onvrede, Conste d.M. 82 [ca 1560]; Duer dyt motyf // myne woorden bescooft es my alle vruecht berooft. Reyne M. 430 [ca 1575?]; Die om v te verlossen compt ditte bescooft die doet ghy torment an, ald. 992; Ditte doch beschooft, Verl. Z. II, 612 [1583].

- In de aanh. zelfst. gebruikt ter aanduiding van een ruimte (die men kan overzien?). ‖ Gaet haeltse ter stont binnen dit beschouen, Dwerck d. Apost. 1298 [1e h. 16e e.].

2) Waarnemen, ontdekken, vinden. ‖ Gheen weldaet dat ic in my beschove, Gentse Sp. 65 [1539]; Zy loopen dat heurlier bezaetsen clueteren Daer zy huerlieder dreelkin hebben beschooft, Gentse Ref. 79 [1539]; Dat machmen claer bescooven, Daer hy zelve zeght... enz., Verl. Z. I, 385 [1583].

3) Waarnemen, gebruik maken van. ‖ Cortelicx daer naer zoo (l. zy?) dien tijt beschoofde Daer hy lagh slapende in haren schoot, Gentse Ref. 19 [1539] (hic?).

4) Denken, menen. ‖ Ick zwerdt by den eye // en zal hys naer myn bescooven Niet zeere belooven, Verl. Z. II, 19 [1583]; Dies met een blyde beschooven (= intentie, mening?), Ist dat u vyandt honghert / te spysen wilten ghedyncken, ald. 1081.

5) Willen, bedoelen, najagen? ‖ Byder vrecheyt / en was oock noyt dueght beschooft, Leuv. Bijdr. 4, 303 [beg. 16e e.]; Prent in u herte vastelic dit woordt Dat Christus ghesproken heift om ons confoort Dat es den wille mijns vaders beschooft, Op dat... enz., Gentse Sp. 91 [1539] (hic? is beschooft imperatief, dan sub 1).

Beschrijden,

ww. Zie MNW i.v. Bescriden, WNT i.v. Beschrijden.

1) Begaan, verrichten? ‖ Hy (t.w. Ons Vader) weet te vooren // alle daets beschrijden, Reyne M. 442 [ca 1575?].

2) Vinden, aantreffen? ‖ In syn herte mocht men dees twee woorden beschrijden Verre, en By, moerman, Cleyn Werelt 55 [1584].

Beschuijlen,

ww. Zie MNW i.v. Besculen.

Verbergen? Ontkomen aan? ‖ Nu toont eerst het sadeken syn rechte cracht gelijck alst placht hoe soudment beschuijlen, Sotslach 226 [ca 1550].

[p. 56]

Beschutten,

sijn boeten -. Zie Boete.

Bescynckenesse,

zn. Zie Beschinkenesse.

Bescooven,

ww. Zie Beschoven.

Bescouden,

ww. Van *schouden (een door Verdam MNW i.v., 2e art. verondersteld ww. in de bet. ‘voortstuwen, leiden, besturen’) of een fig. toepassing van mnl. bescouden ‘met heet water overgieten’ (MNW i.v., 1e art.) en dan via ‘verwarmen’ tot ‘begunstigen’? Of rijmvervorming van bescudden?

Begunstigen, helpen, belonen? ‖ Die my volghen bescoudic Met sghiericheyts myeden, everaert 54 [1511].

Bescoudenesse,

zn. Van bescout of (liever) van *bescouden. Mnl. bescout (MNW i.v.) is wel eerder als volt. deelw. van dit te veronderstellen ww. te beschouwen dan als afl. van scout, zoals Verdam doet.

Schuld. ‖ Om te beteren Adams sondeghe bescoudenesse, everaert 519 [1533].

Bescouw(e),

zn. Zie Beschouw(e).

Bescreeuwen,

ww. Zie WNT i.v. Beschreeuwen.

1) Berispen, uitschelden (volgens WNT i.v. bet. 6 nog in Zuid-Nederland in gebruik). ‖ B.: Merct hoe u tvolck misprijsen sal V.: Bescreeuwen B.: Befoeyen V.: Met vingheren wijsen sal, Sp. d. M. 5890 [beg. 16e e.].

2) Beetnemen. ‖ Al hebt ghy my begheeut Ghy wort eer moorghen van my bescreeut, everaert 79 [1526].

Bescrooden,

ww. Zie WNT i.v. Beschrooien.

1) Zich zetten tot? ‖ Dus wilt v zeluen tot alder ghehoorzaemheyt bescrooden, Taruwegraen 1667 [1581].

2) Benauwen? ‖ Tot ancxts / tot slaghen / tot sghevanghenessen bescrooden tot vproer... enz., Taruwegraen 1466 [1581].

3) Bepalen; in de aanh. zelfst. gebruikt in de zin van uitspraak, sententie? ‖ Metten adem zynder lippen / hoort dit bescrooden, Zoo zal hy over al / de ongoddelicke dooden, Jezus i.d. tempel 202 [ca 1575?].

Beseffinge,

zn. Zie WNT i.v. Beseffing.

1) Begrip. - Die beseffinge vaen, begrijpen. ‖ Gheminde vrienden vaet die beseffinghe Die ick v hier sal te kennen gheven, Nyeuvont 372 [ca 1500].

2) Genieting (vg. Besefsele)? Of besef, kennis, ervaring? ‖ S.: God verleene Tghemeene H.: Zijns beseffijghe (l. beseffijnghe × Leffijnghe), Gentse Sp. 20 [1539].

Besefsele,

zn. Van beseffen.

Genieting (vg. beseven hebben, proeven, smaken)? ‖ Lof glorieuse hostie. godlic besefsele, de roovere 141 [3e kw. 15e e.].

Beseuren, besueren,

ww. Zie WNT i.v. Bezeuren.

Bedriegen (vg. kil.: Be-seuren. Fallere, decipere). ‖ Nyeuvont 423 [ca 1500]; a. bijns, N. Ref. 195, b, 13 [1e kw. 16e. e.], 253, c, 11 [1526]; a. bijns 71 [1528]; X. Esels 7, 21 [1530]; Smenschen gheest 420 [ca 1560?]; Antw. Sp. Ii ij [1561].

Opm. Vg. Seuren, Ontsueren, Versueren.

Beseven,

bn. Van beseffen.

De eig. bet.: ‘beseft, ervaren, verstaan’ is doorgaans geheel verbleekt, zodat het woord alleen nog dient als rijmlap. ‖ Spieghelt v slijm der aerden beseuen, de roovere 277 [3e kw. 15e e.]; Zo verstaetmen dat geen persoon int leuen Tsij bij aelmissen oft ghiften beseuen Enich betrouwe in anderen houwe, Camp v.d. Doot 2308 [1493]; Tzoetmondigh groetzel dat Gabryel braghte Der zuver draghte Maria beseven, Gentse Sp. 161 [1539]; Ha Moerbesienboom / onsalich beseven, cast., Pyr. D v^v [ca 1530]; tGoet dat hem zal ghebueren, Werdt de rechte cause / dat hy in zyn doen beseven Grootelicxs zal sneven, Verl. Z. I, 732 [1583] (vg. ook ald. 1228 en II, 422); Troost en Hoepe verlieten my int gequel En ghy oock seer snel, // reyn vrouwe beseven, Trauwe 709 [1595?]; Ick hebbe ackers, huysen, en hoven beseven, Const-thoon. Juw. 12 [1607].

Opm. Beseven sijn = zijn, dat in rederijkersteksten nog veelvuldig wordt aangetroffen, is reeds mnl., vg. MNW i.v. Beseffen sub bet. 5. - In Gentse Sp. 55 [1539]: ‘Gheheel los van trueren Es mijn herte beseven duer zulc bevroetzele’ staat beseven blijkbaar voor bedegen.

- Op sommige plaatsen, inz. die met de constructie beseven sijn krijgt men de indruk, dat beseven de waarde heeft van een modaal bijwoord, dienend ter intensivering en perfectivering van het voorgaande. ‖ Dat es een zonderlijnghe dueght die troost verstijft Inden staervende mensche voorwaer beseven, Gentse Sp. 199 [1539]; Hi (t.w. Christus) es troost beseuen ende soetheijt in alle salighe ghedachten, St 1, 247 [vóór 1524]; Jheronimus die soe heylichlick leefde soemen vint bescreuen Duer sorch des ordels eenpaerlick beefde dats claer beseuen, ald. 2, 175; Dats waer ende amen beseuen, Taruwegraen 403 [1581]; Dats

[p. 57]

warachtich beseven, Verl. Z. II, 604 [1584].

- Een enkele keer zou men beseven willen opvatten als epith. ornans. ‖ Lustich es hij den wijnstoc beseuen, de roovere 142 [3e kw. 15e e.] (hic? of: waarlijk de wijnstok?); Haer lieder (t.w. van de priesters) cruyne / is de croone beseuen Daer alle de vyanden voor beuen, ald. 126; Der maghet vul gracie / wiens naeme beseuen Es Maria verheuen, everaert 147 [1523]; O dagheraet beseuen, Christenk. 844 [ca 1540]; Dese drie spinnende goddinnen beseven ghelijcken juyste smenschen leven, Charon 170 [1551] (hic? of: bedoeld, genoemd?).

Beslach,

zn. Zie MNW i.v., WNT i.v. Beslag.

Slag, soort? ‖ Jae ghij syt een sant // maer tis van een laet beslach, Deenv. Mensch 152 [2e h. 16e e.].

Beslaegen,

bn. Van beslaen.

Zwanger. ‖ Tes nv haer seste maent / dat sij is beslaegen, Geb. Joh. Bapt. 684 [1578].

Beslaven,

ww. Zie MNW en WNT i.v.

Uitsl. rhet. is het onz. gebruik in de bet.: zijn uiterste best doen, zich bijzonder inspannen. ‖ Pooght clouc te beslavene, Ghewilligh in duuterste tribulacye, Gentse Sp. 12 [1539]; Elck waerpe tanckere... Van hope in Christum midts u beslaven al, ald. 20; Exempel ghenoech aen de bie alleene Die suyuer en reene // is in haer beslauen, Antw. Sp. Mm ij [1561]; Duer myn beslauen // hebbick te zegghen in memoorie: Helle waer es dyn perikel? Reyne M. 1283 [ca 1575?].

Beslaver,

zn. Van beslaven.

Eig.: die bijzonder zijn best doet, in de aanhh. blijkbaar: die (goed) kan drinken, drinker. ‖ Hey! laet dryncken vanden wyne, Dats uwe / dits myne, // als stouten beslaver // wat (× claver // blat), Verl. Z. I, 1008 [1583]; Tsya dan, met dat masekin Zoo spoelt u blasekin // als fray beslaver // glat (× claver // blat), ald. 1067.

Beslechten,

ww. Zie MNW i.v. Beslichten, WNT i.v. Beslechten.

Mededelen, vertellen. ‖ Meestere / ick bidt v wilt ons toch beslechten Wat spel salt zijn dat men hier sal vertooghen, Zeven Sp. Bermh. H ij^v [1591].

Beslets,

zn. Zie WNT i.v.

Belemmering, hindering. ‖ Want men mach breken metten wille Alle het natuerlijck beslets, H.d.Am. G 3^v [m. 16e e.].

Besletsen,

ww. Zie WNT i.v.

Wederk. Zich verbinden? In de aanh. in omschreven vorm. ‖ Als Menichte van Volcke hem wort besletselic Den coopman zyn waere an te hanghene Omden pennync ten hoochsten te ontfanghene Tes te bemoedene hy stelter de waere naer, everaert 248 [1530].

Beslicht,

zn. Van beslichten, beslechten.

Gezag, invloed. ‖ T.: God en acht niemant E.: Dan daer wijsheyt inne woont T.: Hoe groot ghepersoont // oft van veel beslichts, Antw. Sp. K ij [1561].

Beslueteren,

ww. Bijvorm van belueteren (zie ald.)?

Bedriegen? Kwellen? ‖ Die mutse heeft menigen mensche besluetert, Doesb. 112 [vóór 1528].

Besluijpen,

ww. Zie MNW i.v. Beslupen, WNT i.v. Besluipen.

(Op een listige wijze) verkrijgen. ‖ Gheen meerder ghemack en meughdij besluijpen, Tielebuys 315 [1541].

Beslutynghe, besluuttynghe,

zn. Van besluten, besluiten.

Macht (vg. mnl. besluut in dez. bet., MNW i.v., bet. 1). ‖ Die tydelycke nyeuwicheyt jn zyn besluuttynghe Eerst cryght / die heift / den meesten loop, everaert 413 [1530]; Alle dync blyft / jn myn beslutynghe, ald. 440 [1e h. 16e e.].

Besmetsele,

zn. Van besmetten.

Smet, vlek (vg. kil.: be-smetsel. Contaminatio, maculae). ‖ Saturnus dunct ons / dat wederom regneert Door die violieren / sonder besmetsele, Antw. Sp. Dd iiij^v [1561].

Besmuerynghe,

zn. Van besmueren, besmeuren.

Bezoedeling, besmetting. In de aanh. smet? ‖ Jn huer (t.w. Maria) en was noynt gheen besmuerynghe, everaert 373 [1527].

Besneden,

bn., bw. Zie MNW i.v.

1) Geneigd, genegen? ‖ Gheloofden perfect alle menschen coene sy souden meer ter duecht besneden sijn, St 1, 106 [vóór 1524]; Want 'sdaechs tien male zeer besneden (= vol genegenheid, liefde?) Zoo komt sy voor myn deure gheleden, H.d.Am. I i [m. 16e e.].

2) Edel, voortreffelijk (epith. ornans). ‖ Patriarken ende propheten besneden, Eerste Bl. 1265 [ca 1440]; Lof hebbe sijn gracie groet besneden, ald. 1523.

Opm. Zie ook Besnijden.

Besneven,

ww. Zie WNT i.v.

Zich getroosten, bezuren, smaken? ‖ Blocquierd zeer stranghe weest aerbeid besneuende, cast., C. v. R. 58 [1548];

[p. 58]

Als moestick... Besneuen, de dood, ghelijck Actheon te dier hueren, ald. 150.

Besnijden,

ww. Zie MNW i.v. Besniden, WNT i.v. Besnijden.

A. Bedr. (Geldelijk) uitpersen. ‖ Den eenen coopman besnijt ons op mijn trouwe Alsoo seer hy is wel soo scherp en wreet Soo dat wy aen dlijf nauw houwen een cleet Jae der armen sweet wilt hy eten en drincken, Antw. Sp. M iiij [1561].

B. Wederk. Zich vormen, ontwikkelen (tot)? ‖ Rethorica is een conste vol vreden daer Cicero hem prinche af heeft besneden en constich gheuoijt, St 1, 110 [vóór 1524].

Opm. Zie ook Besneden.

Besnicken,

ww. Van snicken, snikken.

Kwaken. ‖ Queck, queck, queck, is der eynden besnicken, Leuv. Bijdr. 4, 347 [beg. 16e e.].

*Besnoden,

ww. Zie Besnoot.

Besnoot,

bn. Van *besnoden (van snood).

In armoede, ellende, narigheid verkerend; rampzalig. ‖ Menich meinsche ghy (t.w. Den Beroerlicken Tyt) besnoot laet, everaert 188 [1526]; Noynt man en zach den tyt dus besnoot zyn, ald. 285 [1529]; O zin besnoot Met cranc ghelooue / twyffelic van erruere, ald. 426 [1e h. 16e e.] (hic? of volt. deelw. van *besnoden, krenken of bederven?).

Besoecken,

ww. Zie MNW i.v. Besoeken, WNT i.v. Bezoeken.

1) Schenken (vg. ‘iemand bejegenen met weldaden’, WNT i.v. Bezoeken, bet. 6). ‖ Dits de beke die ons al tsaemen ghecocht heift Ende besocht heift vrede ende ruste, everaert 385 [1521].

2) Besoecken van, voorzien van? ‖ Eer hiit (t.w. God) ter effectien al heeft ghebrocht Heeft zeere subtilick de nature besocht, Van al dat sienlick es en lichamelick, cast., C. v. R. 136 [1548].

3) Proeven (m. betr. tot spijzen). ‖ Wij sullen tavont eeten boeckweijde coecken Oft besoecken een haeringsopgen, Lijs en Jan Sul 104 [eind 16e e.?].

Besoeignieren,

ww. Zie Besoigneren.

Besoetsele,

zn. Van besoeten.

Genot en v.v. ondervinding, ervaring? ‖ Lijdt met den ghenen die aldus sneeft In minnen hebdy zijns smaecx besoetsele, Sp. d. M. 1116 [beg. 16e e.].

Besoeven, bezoeven,

ww. Zie MNW i.v. Besoeven, WNT i.v. Bezoeven.

A. Bedr. - 1) Bezorgen, verschaffen (vg. kil.: Be-soeven. j. be-sorghen). ‖ Moetmen u al dine voer besoeven, Sev. Bl. 992 [ca 1450] (hic? de bet. is: ‘kun je niets uit je zelf?’); Hij sal u spijsen genoch besoeuen, Twee Sotten 157 [vóór 1519].

Opm. Deze bet. ook in (de vroege rederijkersklucht?) Playerwater 75, aang. in MNW i.v.

2) Van het nodige voorzien; helpen.‖ Hij soude my tsruplus toonen dus wordic besoeft, Camp v.d. Doot 547 [1493] (hic? of onderrichten?); Hoe soudemen connen backen oft brouwen Waert datmen van hem (t.w. de landman) niet en werde bezoeft? Haagsp. i ij [1561].

3) Smaken, ondervinden. ‖ Hy (heeft) de doot... moeten besoeuen Duer sulck poppen ruyter, ghistele, Ovid. Sendtbr. fol. 64b [1559].

B. Wederk. - 1) Zich voorzien. ‖ Ick duchte mi sal noch goet behoeuen Ha ick tijt / ick sou mi bat besoeuen, v.d. dale, Wre 1285 [ca 1516].

- Hem besoeven met, zich verschaffen. ‖ Dus wilt met trooste u selven besoeven soet, Al en condij noch aen geen troost geraecken; De somer can alle droeve harten vermaecken, Pir. en Th. 57 [1e kw. 16e e.]; Alle die haer hier wel hebben besoeft Met goede / met eeren / in grooten state Practijckelijck crijghende profijt en bate, Antw. Sp. Fff ij^v [1561].

2) Zich beijveren, zich inspannen? ‖ Die inden noot es moet hem besoeuen. Om onderhouden den heilighen staet van eeren, v.d. dale, Stove 627 [1528].

Besoigneren, besoeignieren, besongieren,

ww. Ontleend aan ofr. besoigner, fr. besogner.

A. Bedr. Verrichten, bezorgen, behartigen. ‖ Zeker zoo hebbick oock myn zaken wel ghebesongiert, Taruwegraen 729 [1581].

B. Onz. Arbeiden, werken, bezig zijn (vg. kil. 835: besoniéren. Operari, operam dare). ‖ Jn tsweet mijns aensichts moet ick besoigneren Om winnen mijn broot, Antw. Sp. h i [1561].

- In de aanh. ongunstig (intrigeren?). ‖ Verraders souden onderlinghe besoigneren / Soo dat den Paus lyden sou... Veel tribulatien, cast., Bal. B i [1521].

- In de aanh. euphemistisch voor coire. ‖ De Indoisen, besoeignierden opt bloote veld, cast., C. v. R. 205 [1548].

Besommen,

ww. Zie WNT i.v.

Vaststellen, bepalen. In de aanh. m. betr. tot loon. ‖ Heere de wercklieden / hier alle staen Om loon des aerbeyts /

[p. 59]

naer tbesommen dyn, everaert 514 [1533].

Besongieren,

ww. Zie Besoigneren.

Besorghen,

ww. Zie MNW i.v. Besorgen, WNT i.v. Bezorgen?

Wegdoen, opruimen? ‖ 2. J.: Hangt hem hangt hem D.S.: besorcht hem B.V.: versmacht hem, Hs. TM B, B, fol. 56^v [m. 16e e.?] (Corrupt, l. worcht?).

Bespecken,

ww. Zie WNT i.v. Bespekken (I).

Bevuilen, bezoedelen. ‖ (Die werelt) met veel sonden die ziele bespeckende, Trudo 3048 [ca 1550].

Opm. Nog bij coornhert, Odyss. 1, 25a [1561].

Bespeerelen,

ww. Zie WNT i.v.; zie ook Besperelen.

Versieren. ‖ Want hy was Monarche vul deughden bespeerelt, Van alder weerelt, cast., Bal. 22 [1521]; Wie essere met dueghden nu bespeereld, cast., C. v. R. 151 [1548].

Besperelen,

ww. Van sperelen. Wellicht identiek met Bespeerelen (vg. de jager, Frequent. 1, 678); men vergelijke dan voor de betekenisontw. besp(r)oeien.

Besprenkelen, bespatten? In de aanh. zou dan besperelt ‘met bloed overdekt’ moeten betekenen. ‖ Den dranck (es) zyn warachtigh bloet // naer den heesch // fyn, twelcke hy ghegheven heeft //, ter doot besperelt, uut ghecochter (l. gherechter) liefden // voor tleven der werelt, ende dat anden cruuse, H.Sacr. 420 [1571].

Opm. Vg. Wtsperelen.

Bespeuren, bespooren, besporen, bespueren,

ww. Zie WNT i.v. Bespeuren.

A. Bedr. - 1) Najagen, vervolgen. ‖ v.d. dale, Wre 695 [ca 1516]; H.d.Am. A 8^v [m. 16e e.]; Bruyne 1, 17 [2e h. 16e e.]; ghistele, Ovid. Sendtbr. fol. 32 b [1559]; Tcooren 11 [1565]; Reyne M. 697 [ca 1575?]; Verl. Z. I, 1173 [1583] (druckich bespooren, versta: achtervolgen van verdriet); houwaert, Gen. Loop 87 [ca 1590].

Opm. Nog bij coornhert 1, 17c, 242 d.

- In de aanh. zelfst. gebruikt in de bet. voornemen, bedoeling. ‖ Wilt vroom labueren // gaen naer u bespueren // zaen, Reyne M. 889 [ca 1575?].

2) Inhalen, in zijn macht krijgen. ‖ Bekeeringe Pauli 386 [ca 1550?]; Blinden 330 [2e h. 16e e.]; Meest Al 357 [1559]; ghistele, Ovid. Sendtbr. fol. 35b [1559].

Opm. Nog bij coornhert, Boccat. 131c.

3) Verschaffen. ‖ Bedrogh zalt ons by hopen, Door koopen en verkoopen ghenoegh besporen, coornhert, T'roerspel 683 [3e kw. 16e e.].

B. Onz. Overwegen, denken, menen? ‖ Verlaet zulcke bespueren ghy menich mensche / die cranck zyt jnt anmercken want god es ghetrauwe (versta: laat zulke gedachten - t.w. dat God de Zijnen heeft verlaten - varen?), Taruwegraen 43 [1581].

Bespien,

ww. Zie MNW i.v., WNT i.v. Bespieden.

1) Het toeleggen op. ‖ Touwen en Cabels... Die al verbrant waren deur des vyers bespien, ghistele, Virg. Aen., fol. 94b [1556].

2) Bespien na(er), omzien -, staan -, streven naar; zoeken. ‖ Valt dat te loone my So moetic / naer ander logyst bespien, everaert 191 [1526]; Nv Meest al de Werelt / na hoocheyt bespiet, Zeven Sp. Bermh. H v^v [1591].

3) Bezorgen, verschaffen. ‖ De tacken des booms... Die voechden hun selven in mijn aensien Als die my een sate wilden bespien, de roovere 372 [3e kw. 15e e.].

Bespysen,

ww. Van spysen.

(Geestelijk) voeden? ‖ Waer in sal ick myn herte connen bespysen? Bruyne 3, 45 [2e h. 16e e.].

Bespoeysele, bespoysele, bespoysels,

zn. Van bespoeien.

Iets dat verkwikt. ‖ Ten zeuensten / so wasser de fonteyne Om coelte ende bespoysels / vut te vloeyene, everaert 374 [1527]; O edel medicinael bespoeysele / Rijfstroomich vloeysele, cast., Pyr. A v^v [1530]; Den wasdom vulherdich // compt zonder vernoysele duer dyn zoete bespoysele, Taruwegraen 675 [1581].

Bespooren, besporen,

ww. Zie Bespeuren.

Besprecksele,

zn. Van bespreken?

Voorwaarde? (vg. besprek in deze bet., WNT i.v. bet. 3). ‖ Bidt mij ghenae, u en baet gheen kermen. Cermen van paijse maeckt enich besprecksele, Tcalf v. W. 120 [eind 16e e.?].

Besproeytsele,

zn. Van besproeyen.

Het besproeien in fig. zin, t.w. met genade, geluk, vreugde e.d. (Deze fig. toepassing van besproeien o.a. bij cast., C. v. R. 51, 201, 237, aang. in WNT i.v., bet. 6). ‖ Oft ghy verblijen muecht // door besproeytsele Van Rhetorica, Antw. Sp. Pp iij^v [1561].

Bespueren,

ww. Zie Bespeuren.

Bestandelijck,

bn. Van bestand?

Standvastig? ‖ Bestandelijckste Broederlicheyt Best sprekende (l. Besprekende)

[p. 60]

de roovere 189 [3e kw. 15e e.] (corrupt voor bijstandelijck?).

Bestecken,

ww. Van besteck?

(Listig) beramen? ‖ Watter u af comt, tis wel besteckt. Ic stelle u teghen eene en laete u ghebaeren, Ende luystere, hoe dattet voort zal vaeren, Tcalf v. W. 442 [eind 16e e.?].

Bestedelick,

bn. Van besteden.

Bevestigd, bekrachtigd; krachtig? Of (bijw.) standvastig, constant? ‖ Dhelighe kercke ... daer dat jhesus christus / vul godheden bestedelick den houcksteen of is / zonder eenich veranderen, Taruwegraen 1452 [1581].

Bestedigen,

ww. Zie MNW en WNT i.v.

Bestedicht sijn, zich bevinden, geplaatst, gevestigd zijn? ‖ De goddelicke vreden, diet al bevredicht Met soeten seden, den sinen bezedicht, In haren patiencien, In welcker steden, zijn si (l. si zijn?) bestedicht, Bedruct van leden, in haer ontledicht, Met zijnder protencien, Dwerck d. Apost. 1231 [1e h. 16e e.].

Besteent,

bn. Van steen.

Voorzien van (edel)stenen. ‖ Tjacob dat hoedekin / moet ommers goet zijn. Et es ghepresen al waert / besteent bepeerelt, everaert 416 [1530].

Bestieren,

ww. Zie MNW enWNT i.v.

1) Slecht behandelen; toetakelen (vg. de bo i.v.: ‘Ongehavend maken, toetakelen, slecht behandelen’). ‖ everaert 85 [1526], 178 [1527]; cast., Lied. 49 [ca 1530], C. v. R. 19 [1548]; Crimpert Oom 294 [eind 16e e.?].

Opm. Ook bij v. vloten, Geschiedz. 2, 293.

2) Gereed maken, bezorgen (vg. de bo i.v.: ‘De kalanten bedienen’). ‖ everaert 105 [1513]; a. bijns 236 [ca 1540]; ghistele, Virg. Aen., fol. 70a [1556]; de dene 358b [ca 1560].

3) Bedriegen in de liefde, ontrouw zijn. In de aanh. van de man (een bijz. toepassing van de bet. bedriegen, misleiden in het algemeen, MNW i.v. bet. 3). ‖ Myn amoureus herte dat wilt nu splijten In vier quartieren, Wt vreese dat hy als ander hypocrijten My wilt bestieren, H.d.Am. Ee 4 [m. 16e e.].

4) Verleiden. ‖ Sy (t.w. de amoureuse Mans) loopen... over alle zijen in 't ravot De Dochters bestieren, H.d.Am. Ee 5 [m. 16e e.].

Bestierich,

bw. Van bestieren.

Ingetogen, bescheiden, beleefd. ‖ Jc hebbe hem ghesien / dus willic bestierich Een groeten verchierich / hem gheven wysselic, everaert 68 [1511].

Opm. Mogelijk behoort hiertoe ook de volgende - bedorven, althans mij niet duidelijke - plaats. ‖ Verzekert ooc met ‘apetyte vierigh’ Goet propoost met vereenijnghe bestierigh, Met beghaerte om leeren wt doctryne Den weg en tleven in wijsheyt regierigh, Gentse Sp. 176 [1539].

Bestierichede,

zn. Van bestierich.

Bedwang, macht. ‖ Doen haddic Weilde / jn myn bestierichede, everaert 138 [1528?].

Bestierken,

zn. Van bestier.

In de aanh. blijkbaar (een niet nader te bepalen) laakbare toestand of handelwijze. ‖ Bruer Willeken sey my een ander bescheet, Dat men daegelycx sweert menighen eet Waer uwt dat rysende syn veel bestierkens, Br. Willeken 340 [1565?].

Bestierlijck,

bw. Van bestieren.

Beheerst? ‖ (De heraut tot de ridders voor de aanvang van het toernooi) Staet, zegh ick, al stille en leeft bestierlijck, Ende en slaet niet voor de Trompetten slateren, H.d.Am. L 4 [m. 16e e.].

Bestijven,

ww. Van stijven.

A. Bedr. Sterken. ‖ O genadige Konink, vol alder eren, U moet bestijven die Wijsheid des Heren, Meest Al 296 [1559].

B. Onz. Sterven? ‖ Heere syt des een ghehingher myns leuens mijn uren en mijnder daghen Dat ick mach ghewaghen eer ick bestijve lof salighe bloedighe wonden vijue, St 2, 234 [vóór 1524].

Bestincken,

ww. Zie WNT i.v. Bestinken.

Stinkende maken. ‖ Al moghen u dongheloeveghe becrayen, En acht nyet, dat sy u werck bestincken, Trudo 2837 [ca 1550]; (Ick) heb ghezondicht tot hemel eerde luchts bestyncken, de dene 246a [ca 1560].

Bestoppelen,

ww. Zie WNT i.v.

A. Bedr. Bedotten. ‖ Hebdy mi niet wel bestoppelt? Ja tegen minen danck aen een wijf ghecoppelt? ghistele, Ter. Andr. 59 [1555]; zie ook Ter. Adelph. 94, Ter. Phorm. 54 [1555].

B. Wederk. Zich verbergen, verstoppen? ‖ Nu gaen wy ons secretelijck bestoppelen En zoo hittich het vyer van minnen doen blaken, Dat dees twee Amoureusen by een gheraken, H.d.Am. T 7^v [m. 16e e.] (hic? of l. se i.p.v. ons? In dat geval hoort de plaats thuis onder A; bedotten).

[p. 61]

Bestoppen, bestuppen,

ww. Zie MNW en WNT i.v.

1) Zoeken te verkrijgen, najagen; vangen, te pakken krijgen. ‖ Jc wil naer zeden In andre steden / profyt bestoppen, everaert 10 [1509]; Wy zullen 'tHerte van Echo wel bestuppen (vg. enkele regels verder: ‘Ick ligghe hier ter zijen, Als die 'tHerte van Echo zal bestoppen’), H.d.Am. K 5 [m. 16e e.].

2) Bedotten (vg. kil.: Be-stoppen... Fallere). ‖ Schuyfm. 399 [vóór 1504]; Sp. d. M. 2875 [beg. 16e e.]; crul, Heynken 12 [ca 1540?]; Katm. 552 [vóór 1578]; Meester Hoon 465 [ca 1600?].

Opm. Reeds in (de vroege rederijkersklucht?) Playerwater 183.

Bestraelt,

bn. Van bestralen.

Ingenomen (met)? ‖ Ic peijse, ghi zult den hond selve ghemaeckt // hebben Zoo ic u hoore hier metten hond bestraelt// dan, Bijstier 148 [eind 16e e.?].

Bestralicheyt,

zn. Van *bestralich of rechtstreeks van bestralen.

Bestraling, verlichting. ‖ Als de heylige Magdalena soo verandert myn sinnen, met Jeremias, duer ons (l. uws?) geests bestralicheyt, Bruyne 2, 166 [2e h. 16e e.].

Bestranden,

ww. Van strand.

A. Bedr. Bereiken? Of najagen, nastreven? ‖ Dit was haer concept / dit meendense te bestranden om ons soo met / scanden // te doen ruymen onsen baen, Deenv. Mensch 740 [2e h. 16e e.].

B. Onz. Ten deel vallen, overkomen. ‖ Hoe zuldy noch branden, in droefheyts banden, als schaey en schanden, U komen bestranden, Rott. Sp. H ij [1561]; Jammer en verdriet zal hem haest bestranden, ald. H v^v; 'Tes u niet door uw eigen wijsheid komen bestranden, Roerende van Meest Al 85 [ca 1564?]; Waar is nu Capharnaüm, dat ten hemel was verheven... Door Nering en Welvaart, die haar kwam bestranden, ald. 752; Gelyck alst toe ginck bij Loth en Noys tyden doent volck... desen dach scielick quam op handen soo salse ons mee bestranden / elck wil hem toch hoeden, Vers. Maelt. 1046 [2e h. 16e e.].

Bestrangen,

ww. Zie WNT i.v.

In de aanh. zelfst. gebruikt in de bet. gedrang. ‖ Aldus daer sittende docht my dat ick hoorde Van volcke een wonderlijck groot bestrangen, de roovere 372 [3e kw. 15e e.].

Bestrecken,

ww. Zie MNW i.v., WNT i.v. Bestrekken.

A. Bedr. - 1) Voegen, keren, wenden. ‖ Therte verodmoedighende // willet bestrecken tot god almachtich, Judich 1463 [1577].

2) Bezorgen, beheren, behartigen. ‖ Als d'Officier naer zyn eyghen proffijt niet en spoort, Maer tghemeyn goet wel bestreckt, houwaert, Gen. Loop 201 [ca 1590].

3) Brengen, beschikken, bepalen. ‖ God den Vadere (zendt) Hemlien Aermoe toe / om haer vander werelt te treckene, Veele lastighe slaghen / over hemlien bestreckende, Verl. Z. I, 1334 [1583].

4) Raken, betreffen. ‖ De duve zonder malicien spoet Heift drye zonderlynghe condicien goet So men bevynt an huer bestreckende zede, everaert 353 [1531] (hic?); Mids dat wy van Baladen, Refereynen, Rondeelen Halue metten gheheelen dees const bestreckende Spreken, cast., C. v. R. 52 [1548].

5) (Tot zich) trekken; bestreckene in zijn behout, zich toeeigenen. ‖ Achan... Nam... Dieftelick zeluer ende root gout, Om te bestreckene in zijn behout, v.d. meulen, Ketiuigh. 83 [ca 1500].

6) Uitgeven, besteden (vg. kil.: Bestrecken... Erogare). ‖ Ick ben een sulcken mensch die niet weet te bestrecken 'tgeen vanden Heer my is gegheven en ghegont, Const-thoon. Juw. 184 [1667].

Opm. Niet duidelijk is de bet. op de volgende plaats. ‖ Drye crachten men jn Maria bemercte. Deerste een gheloove / jn Godt almachtich perfect. Dander huer hope / van Salicheyt bestrect Die Christus ons verlosser / gheift tonser bate, everaert 369 [1527].

B. Onz. - 1) Zich voegen, keren, wenden tot. ‖ Eenen conync die heift / den wille vry Tot goet ofte tot quaet / te bestreckene, everaert 414 [1530]; Voor Bethulien en Israel... willick nu gaen nemen / tbestrecken, Judich 478 [1577]; Al eist schoone dat de godloose / quaet jnt bestrecken hare booghen spannen, Taruwegraen 530 [1581] (hic? of: bedoelen?).

2) Dienen? ‖ Sulck een bestrecken Der liefden / uut eenen waren gheloove rysende, Es een werck ter zalicheyt / es Paulus wysende, Verl. Z. II, 1135 [1583] (hic? of zich uitstrekken tot, richten op (t.w. het aan de aanh. voorafgaande)? Is Der liefden gen. obj., dan zou bestrecken thuishoren onder A, 6: besteden, aanwenden).

3) Handelen, omgaan met? ‖ Voorsieneghe disscrecie... dat wy hu gheuen Om

[p. 62]

met zinnelicheit / te bestreckene redelic, everaert 415 [1530].

C. Wederk. Zich voegen, keren, wenden tot. ‖ Achior wilt u bestrecken // met moede vlugghe om aen desen boom te stane met uwen rugghe, Judich 793 [1577]; De waerheyt van dien // wilt my doch ontdecken up dat wy ons bestrecken // als nu ten keere om bidden god den heere, ald. 1412.

Bestrecksels,

zn. Van bestrecken.

Werking? ‖ Alsoo wierd hu naeckende tsdunders bestrecksels, de dene 124a [ca 1560].

Bestremen,

ww. Van streme, striem, in de bet. van ‘ontsierend of onteerend merkteeken’ (WNT i.v. Streem, bet. 4).

Bezoedelen, onteren. ‖ Die Schriftuur, na mijn dunkt, maakt hij verleemd, Bevlekt, bestreemt na zijn oorkonden, Jezus o.d. leraers 700 [vóór 1580].

Bestrictheyt,

zn. Van bestrict.

Verstrikking. ‖ (Deenvoudige mensch) wert doer valsche perswacie en schoon voor oogen verleyt ende gebrocht bij schijn van deuchden woonachtich int vuytwendich gebaer daer door hij compt in bestrictheyt van herten, Deenv. Mensch 5 [2e h. 16e e.] (zie ook ald. 7, 514, 516, 566, 625, 647, 652, 660).

Bestrijdinghe,

zn. Zie WNT i.v. Bestrijding.

Het ‘bestrijden’, overvallen, treffen (van een ramp e.d., vg. WNT i.v. Bestrijden, bet. B). ‖ 't Herte doet my zeere, // Door de vreesselijcke bestrijdinghe // Van een d'alderquaetste tijdinghe, H.d. Am. Dd 7^v [m. 16e e.].

Bestringhen, bestrijngen,

ww. Zie WNT i.v. Bestringen.

Boeien (vg. kil.: Be-stringhen: Vinculis coërcere), in de aanh. fig. ‖ Eerst moeten wij haer soet ancoemen sonder sij, sonder enich geckernij // daer in te mingen, om haer sinnen te bestrijngen, S. Stadt 1023 [ca 1535].

Opm. Ook bij v. mander, Grondt d. Schilderc. 13, 1.

- In de aanh. zelfst. gebruikt in de zin van benauwdheid (vg. bestranghen). ‖ Daerom leven wij in een swaer bestringhen // hier; T'is al waermen om dinghen //dier,// daer is luttel te winnen, Heymelic Lijden 54 [1557].

Bestromen, bestroomen,

ww. Zie WNT i.v. Bestroomen.

1) Overkomen, overvallen, bezoeken (van iets ongunstigs, bijv, een ramp). ‖ Was dat een bestromen // van een swaer verdriet, Heymelic Lijden 130 [1557]; Ick zal u noch te kennen gheven bloot / Hoe dat lijden en droefheyt Job quam bestromen, Rott. Sp. K 1 [1561]; Wij waren beducht, dat eenich scroomen U mocht bestromen en vallen quaelick, Tcooren 991 [1565].

2) Ten deel vallen (van iets gunstigs). ‖ Rust sout hem bestromen en overal ontmoeten, M. Bedr. Hart 145 [1577].

3) Vinden; verwerven, verkrijgen. ‖ Hy meent zoo my dunckt heel te bestromen / baet / Maer al syn dromen / gaet / door ons gantsch te niete wis, Rott. Sp. G vj [1561]; Duechtsamiger heer isser niet te bestromen, Geb. Joh. Bapt. 360 [1578]; Op alle hoecken der straeten ontfanckt vanden vroomen tgeen sij u geven om salicheyt te bestroomen, Rijcken Wrecke 209 [1596?].

Bestuct,

bn. Van stuc, lap, vod? Of van *bestucken (van stucken, (op)lappen of uit verschillende stukken samenstellen, vg. WNT i.v. Stukken (II)?

Armzalig? ‖ Hij hilt hem bestuct gelyck als een slave soo dat hij gelt off have naw dorst besitten, Red. en Nat. 764 [2e h. 16e e.].

Bestuppen,

ww. Zie Bestoppen.

Bestuucken,

ww. Van stuucken, betalen, dokken (de bo i.v. Stuiken, WNT i.v. Stuiken (I), bet. 3)?

Betalen, belonen? ‖ Ach myn liefste dreelkins, Met gente juweelkins ‖ zallick ulieden bestuucken Mach ick dyns ghebruucken, Verl. Z. I, 1088 [1583].

Besueren,

ww. Zie Beseuren.

Beswaren,

ww. Zie MNW i.v., WNT i.v. Bezwaren.

Beletten, verhinderen? ‖ Vercoren neve zijt voordachtich / Aensiende om oneere te beswaerne / Den schat die ghy hebt te bewaerne, Sp. d. M. 1360 [beg. 16e e.].

Beswatelen,

ww. Van swatelen? Zo ja, dan in geen der van zwatelen bekende bett.

Toetakelen? ‖ (Dochter tot haar lief, die zich temidden van een aantal beelden heeft opgesteld en zo aanstonds zwart geverfd zal worden) Och lacen lief, ghi zult beswatelt // zijn, Boertelijck Sin 179 [eind 16e e.].

Beswerckinghe,

zn. Van beswercken.

Beneveling, sluiering. ‖ So mennich man beghint dat hy niet voleynden can dus seer onsekere is stijts beswerckinghe, Charon 68 [1551].

Beswermen, bezweermen,

ww. Van swermen?

[p. 63]

1) Beschermen, verdedigen? ‖ Ontfermt / beswermt / bescermt / ons naeckte, St 1, 268 [vóór 1524].

2) Aanvallen, belagen? ‖ De duue vreessende / bezweermt tzyne // Van hueren vyant om besceermt tzyne Vliechse / jn husen boomen / ofte in ghaeten steenich, everaert 355 [1531].

Beswyc, bezwyc,

zn. Zie MNW i.v. Beswijc, WNT i.v. Bezwijk.

Zonder bezwyc, zonder ophouden, voortdurend. ‖ Verhuust of jc zalhu zonder bezwyc vloucken, everaert 286 [1529]; Hiertoe (t.w. om alle nyeuwicheyt te versierene) strect Zinnelicheyt zonder beswyc, ald. 411 [1530].

Beswijckelijck, bezwijckelijck,

bn. Van beswijcken.

1) In de steek latend, ontrouw. ‖ Cupido schijnt rikelic Maer hij beswikelic Die qualic betaelt, Drie bl. danssen 29 [1482]; Dulcedo zijt ghy (t.w. Maria) niemande beswijckelijck, de roovere 151 [3e kw. 15e e.]; Alse (t.w. Tvolck van Ysrahel) bezwijckelijk Gods vergaten, Heeft Hij se verwaten, a. bijns, N.Ref. 90, c, 3 [1e kw. 16e e.]; Die ghelooven... In Iesum Christum, noyt yemant bezwijckelic, Gentse Sp. 206 [1539].

2) Dreigend te bezwijken; wankelmoedig; zondig? ‖ Ontfermt mijns, Heere, zieck en bezwijckelijck, a. bijns, N.Ref. 285, b, 9 [1e kw. 16e e.].

Betamelheyt,

zn. Van *betamel? Of rechtstreeks van betamen? Of (minder juist) voor betamelijcheyt?

Gepastheid, voegzaamheid. ‖ Vanden tweeden trap / my voor ooghen lecht Tverstant van dien / naer de betamelheyt, everaert 304 [1529].

Betegenheijt,

zn. Zie WNT i.v. Betegenen, Afl.

1) Verdwazing? ‖ Ghij brengt die herten niet dan betegenheijt (vg. enkele regels verder: ‘Daer kennisse en reden hebben gelegentheijt, Cont ghijse verjaegen deur dulle minnen’; indien daarop niet wordt geanticipeerd, is ook een algemener bet. mogelijk en kan de aanh. onder de bet. 3): ‘rampspoed’ worden gebracht), Pir. en Th. 23 [1e kw. 16e e.].

2) Ontmoeting? (vg. kil.: be-tegenheyd. Occursus en geulincx, Hooftd. 205 in WNT i.v. Betegenen, Afl.). ‖ Neen, hertelijcke lust, ghij brocht de betegenheijt bij quader fortuijnen rampsalich betorden, Pir. en Th. 507 [1e kw. 16e e.] (Een toespeling op de fatale ontmoeting der gelieven? Zo niet, dan kan de aanh. ook onder de bet. 3) ‘rampspoed’ worden gebracht).

3) Rampspoed? ‖ Door Adams misdaet soo bleef beloocken In 'smenschen natuere die sinnelijcke genegentheijt; Dits origo pecatij, waer bij was gebroocken Die volmaeckte natuer in 'smenschen betegenheijt, Pir. en Th. 605 [1e kw. 16e e.] (In, versta ‘tot’? Anders zie ik alleen de mogelijkheid van een bet.: ‘wezen’).

Betemen,

ww. Van temen?

Verklaren, betogen? ‖ Christus es mensche worden / naer Paulus betemen, Up dat hy duer die doot / de macht zoude nemen Die des doots ghewelt hadde, Verl. Z. I, 430 [1583]; Dus alle zwaerheyt wilt zwichten // naer ons betemen, ald. 1355.

Beteren,

ww. Een, sijn hooft beteren, zie bij Hooft.

Betoghelyck,

bethooghelic, bn., bw. Van betoghen.

1) Aannemelijk te maken, bewijsbaar. ‖ Hier toe te comen acht de Werelt onmoghelyck. Hoe wel tselve geheel licht is betoghelyck, coornhert, Lief en Leedt 1439 [1567].

2) Metterdaad? ‖ De gheduericheyt // Die jn Maria als duecht bethooghelic // Boven alle creathueren / gheweist heift hooghelic, everaert 335 [1530]; Het Landtbouwen Heere zal ick aenveirden En ghehoorzaem zijn / v beuel hoochlijck / Wordende een Ackerman bethooghelijck, Haagsp. m iiij [1561].

Betoyen,

ww. Van toyen, tuien.

Vastleggen, funderen. ‖ Redene en Gods Wet die hebben verstroyt Den verkeerden Zin, op ws zelfs waercken betoyt, Gentse Sp. 148 [1539].

Betoonen,

ww. Zie MNW i.v. Betonen, WNT i.v. Betoonen.

Aandoen of aanwrijven. ‖ Zout ghy my zulcken oneere betoonen, H.d.Am. Y 7^v [m. 16e e.].

Betrapen,

ww. Zie MNW en WNT i.v.

1) Begrijpen, doorgronden? ‖ Gheen felder wonder en ysser ghescapen Dan de mensche / diet al can betrapen Stout van begrijp / vreemt van imaginatien, ghistele, Ant. 31 [1555].

2) Bedenken, overwegen, ter harte nemen? ‖ So ben ic ons sheren minnevadere sijnt sijn kinderen / noijt sulck betrapen, O.L.H. Minnevaer 79 [ca 1550]. Hy (t.w. de mens) isser (t.w. van de conste) geheel nv afgheweken / En heeftse versteken // dit nv wel betraept, Antw. Sp. f iiij [1561].

[p. 64]

Betrapijnghe,

zn. Van betrapen.

Het verrassen, overvallen (in fig. zin). ‖ Ind spel schuud slapijnghe, ende veel ghetruers, Dat u niet en taste looreits betrapijnghe, cast., C. v. R. 60 [1548].

Betraute,

zn. Van betrauwen.

Betrouwen, vertrouwen. ‖ Heere Godt waer salmen kiesen betraute, de roovere 315 [3e kw. 15e e.]; Jnschelicx hebbic met / goeder betraute Ende met grooter onrusten / langhe ghesocht, everaert 183 [1526] (zie ook ald. 189).

Betrecksele,

zn. Van betrecken.

Bestek, plan, opzet (eig. tekening, vg. WNT i.v. Betrekken, bet. 11)? ‖ Ghy (t.w. de Overheid) diet tfondement zijt / ick (t.w. de gemeente) den muer / dwelck verdwijnt Ist dat dwerck niet en bijnt // hoe goet van betrecksele, Antw. Sp. G iiij^v [1561].

Betreuren,

ww. Zie WNT i.v.

1) Ellende. ‖ Wij zullen hem brengen in zulk betreuren, Roerende v. Meest Al 364 [ca 1564?].

2) Pijn. ‖ Al haddense int lijff veel quade humeuren, Ick salse verdrijven sonder eenich betreuren, Meester Hoon 41 [ca 1600?].

Betrost,

bn. Van tros, pak of van *betrossen, beladen.

Beladen. ‖ Die salige voorvaders als sij waren betrost met dusdanich ongeval, Geb. Joh. Bapt. 103 [1578].

Betwijfelt,

bn. Van twijfel. (N.b. WNT heeft i.v. Betwijfelen twee verschillende ww. samengevoegd).

1) Twijfelmoedig (vg. kil.: Be-twijfelt. Dubius, dubitans). ‖ Tvolc was betwijfelt (vg. enkele regels verder: ‘O ghy arme borghers / dul / zot / en onbestierich’), ghistele, Virg. Aen. fol. 25a [1556]; Dies ic bedruct en betwijfelt was hier inne, ald. 40b.

2) Vertwijfeld, wanhopig? ‖ Beraest betwijfelt gaen ic achter lande, St 1, 88 [vóór 1524].

Bevaen,

ww. Zie MNW i.v.

1) Ontvangen (concipere). ‖ Van dat huer moeder / huer (t.w. Maria) bevync, everaert 373 [1527].

2) Bevaen van, beschermen tegen. ‖ Isser dan een decxel / diese (t.w. de lamp) bevaet Van winde / soe ist al wel bewaert, de roovere 270 [3e kw. 15e e.].

Bevancheyt,

zn. Van bevanck.

Eig. omvang, gebied, in de aanhh. uitsluitend dienend ter omschrijving. ‖ (Die) meest volbrengt der gelooften beuanckheyt sal hoochst gheloont sijn, St 1, 131 [vóór 1524]; Doer duecht der sinnen beuancheijt vresende pyne, ald. 2, 175; Een weet ic noch in swerelts bedancheyt duer wien mijn herte seer in bedwanc leyt, Doesb. 18 [vóór 1528] (vg. swerelts bevanc, de wereld, cast., C. v. R. 154).

Bevanck,

zn. Zie MNW i.v. Bevanc, WNT i.v. Bevang.

1) Verstikking? ‖ Een wijf (t.w. Wellust) die haer dwaesheyt ouer al laet blijcken... om der zielen beuanck, numan, Striit d. Gem. 40a [1590].

2) Dood (vg. Loquela: Bevangenesse .... doodstrijd, stervensnood). ‖ Elck een duchte voer haestich bevanck, Smenschen gheest 860 [ca 1560?]; Carons schip bracht niemanden in tbevanck, Antw. Sp. Dd iiij [1561] (hic?).

Bevecht,

zn. Van bevechten.

Gevecht. ‖ De sweerden waren wel gereet gestelt Om dat elck tbeuecht sou cort beslechten, Camp v.d. Doot 1882 [1493].

Bevechtigheyt,

zn. Van bevechtigh of rechtstreeks van bevecht of bevechten.

Strijdperk? ‖ Christus es commen bin swaerels bevechtigheyt, Om dat hy de zondaers zaligh zoude maken, Gentse Sp. 86 [1539].

Bevel,

zn. Zie MNT i.v.

Hoede, bescherming. ‖ Syt doch behoedere van deser iongher iuecht! Tot synder zielen vreught nempten in u bevel, Trudo 512 [ca 1550].

Bevelich,

bw. Van bevelen.

Bij wijze van bevel? ‖ Gheen glorye en zwichte Als den tempel vulmaect was zo beuelich Godt gheboden hadde, everaert 368 [1527].

Bevitten,

ww. Van vitten (zie ald.).

Overdenken, overwegen. ‖ Wat dinck is ditte / Als ickt bevitte // benemet my thopen, Antw. Sp. k iij [1561].

Bevlaghen,

ww. Van vlaghe of *vlaghen?

Befloersen? ‖ Die vloet van tranen mijn oogen bevlaecht, St 1, 119 [vóór 1524] (= Doesb. 100).

Bevlecsele, bevlecxsels,

zn. Van bevlecken.

1) Verontreiniging, bezoedeling. ‖ Zoo cunt ghy cureren der zielen bevlecxsels, de dene 38b [ca 1560].

2) Verkeerdheid. ‖ Haer aentrecsele Sulck bevlecsele Den man doet schouwen en laten dan, X. Esels 12, 53 [1530].

Bevrachten,

ww. Zie WNT i.v.

Eig. als vracht meevoeren en v.v. be-

[p. 65]

bezitten? ‖ Wat windt hy, die dat al bevracht (t.w. Hoogen naem, wellust, eere, sryckdoms pacht enz.), dan een handt vol sonnen, ja, een ydel niet, Bruyne 3, 123 [1556].

Bevreder(e),

zn. Zie MNW i.v.

1) Behoeder, beschermer. ‖ Die hoochste beuredere Die wille dijn liden maken so lancx so sochtere, Mar.v.N. 1096 [ca 1500]; Siet onsen noot, o hoochste bevreder, aen, a. bijns 444 [ca 1540]; O euwich bevredere, Wye hoorde noyt / clerckelicker onderwysen In een kindts dyvysen! Jezus i.d. tempel 325 [ca 1575?].

2) Die verlicht, onderwijst? ‖ Hoort dwoort der zaligheyt, ws gheest bevredere Gentse Sp. 64 [1539]; Noch zeght ooc Christus voort ter zelver stont Vanden trooster die God zal zenden nedere In zynen name als een bevredere: Die zal u al leeren weten by zondere, ald. 203.

Bevredinghe, bevredynghe,

zn. Van bevreden.

1) Opbeuring, troost. ‖ Alse mi yet grieft of noost, Roep ic ter stont op haer (t.w. Maria) om een beuredinghe, Mar.v.N. 299 [ca 1500].

2) Vrede, rust. ‖ Godt wil hem verleenen chanche ende zeghe... Dat kerstenrycke mach blyuen jn bevredynghe, everaert 257 [1530]; Hoe sal ick heere / dees wijsheyt volmercken Onder haer vlercken // woont niet dan beuredinghe, Antw. Sp. K iiij [1561].

3) Ruimte, gebied (vg. ‘omheining, afschutsel’ in WNT i.v. Bevreden, Afl.: nog in Drente). - Binnen dese bevredynghe, hier (ter plaatse). ‖ Joncheyt hebt ghy niet eer wy ghaen Omde Coneghinne / binnen dese bevredynghe Te presenteirenne? everaert 484 [1e h. 16e e.].

Bevrijden, bevrijen,

ww. Zie MNW i.v. Bevriën, WNT i.v. Bevrijden.

Voor zich in beslag nemen, bemachtigen. ‖ Nochtans wilt schier alleman... dees hoeve besitten en bevrijen, Leenhof 264 [na 1531]; 't Gout can eere en liefde bevrijden, Conste d.M. 44 [ca 1560].

Bevrijt, bevrij(e),

zn. Zie WNT i.v. Bevrijd.

1) Bescherming. ‖ Dat wij (t.w. man en vrouw) tot deen danders bevrije Hebben minlijck dus na ons daghen volbracht, Antw. Sp. a i [1561].

Opm. Nog bij v. mander, Bucol. 65 en Olijfb. 74.

2) Toevlucht. ‖ In dat doopsel des waters neimt ghy u bevrydt, Gentse Sp. 44 [1539].

3) Gebied, ruimte. ‖ Crycht hem met treken, jn dit bevryt, everaert 10 [1509]; Binnen den goeden bevryde, de dene 306b [ca 1560]; Wie sach oyt yemant so vreemt van seden Die hier ter steden // quam in dit bevrijt, Antw. Sp. e ij^v [1561].

- Shemels, themels bevrijt, de hemel. ‖ everaert 12 [1509]; cast., C. v. R. 228 [1548].

- Swerelts bevrijt, bevrije, de wereld. ‖ St 1, 177 [vóór 1524]; Well. Mensch 86 [2e kw. 16e e.].

4) Omgeving, nabijheid? ‖ Ten Loue der reynder maghet Marie In wyens bevrien (l. bevrie) Staen Inghelen ende Ceraphinnen Santen Santinnen, de roovere 174 [3e kw. 15e e.]; Dolen // ist quaet wt uwen bevrye, ald. 201; My en roucx / wat my staet te doene Machic.. int bevryt zyn van huer dien ic minne, everaert 59 [1511].

Bevrockken,

ww. Van *vrockken, *wrockken (van wrock = wronck, belediging, enz., vg. kil.: Wrock, Holl. j. wronck, simultas en Wronck, wrongh, inuria, simultas, latens odium; vg. ook corn.-vervl. en schuerm. in MNW i.v. Wronc, bet. 2).

Onvriendelijk (of vijandelijk?) bejegenen? ‖ Tscheen dat die sommige wel was haer begeeren ons te logeeren / sonder eenich bevrockken maer doen wij ons naemen haer gingen vercleeren wast ruymt vuyt manneken / met vuysten met stockken, M. Bedr. Hart 12 [1577].

Bevroedeghe,

zn. Van bevroeden.

Raadgeefster, in de aanh. erenaam voor Maria. ‖ Scoon roose ons alder / bevroedichste / bevroedeghe, everaert 32 [1509].

Bevroeder,

zn. Van bevroeden.

1) Raadsman. ‖ Jc zalhu verkiesen / voor myn bevroeder vry, everaert 40 [1512]; Jc doese als bevroeder Vercooppen vp de doot / van vader ofte moeder, ald. 55 [1511]; Wat segt ghy, wilt ghijt my leeren? Ic sal u volgen, tsy soet oft suer, als een bevroeder, Prochiaen 2561 [ca 1540]. (Indien bevroeder niet op u maar op Ic betrekking heeft, zullen we moeten vertalen met ‘iemand die wijsheid, inzicht verkregen heeft’).

2) Helper. ‖ Uut goehertigher gronden Willick dat vulcommen (t.w. de werken der barmhartigheid) / als een milden bevroedere, Verl. Z. II, 1118 [1583].

Bevroedich,

bn. Van bevroeden.

1) Lerend, onderrichtend. (Geen der

[p. 66]

beide aanhh. biedt volstrekte zekerheid aangaande deze bet.; mogelijk blijft ook de bet. 2): verstandig, wijs.) ‖ Ghenadich beuroedich goods liefste bryyt (l. bruyt), de roovere 209 [3e kw. 15e e.]; Duer Lovelicke Mont gheift troost bevroedigh, Gentse Sp. 61 [1539].

2) Verstandig, wijs. ‖ Scoon roose ons alder / bevroedichste / bevroedeghe (tot Maria), everaert 32 [1509] (hic? of sub 1): lerend, onderrichtend?); God wil ... maken u bevroedich, Met zijn wijsheyt seer goedich, bij v. vloten, Ned. Geschiedz. 2, 301 [1588].

3) Duidelijk, ontwijfelbaar. ‖ De zonne en heeft / huer luucht niet ghelaten, Dwelcke werdt zynder toecompste vry moedich Een teeken bevroedich, Jezus i.d. tempel 55 [ca 1575?].

Bevroedicheyt,

zn. Van bevroedich.

1) Begrip, inzicht. ‖ Tbedietsels des vyfsten traps tmywaerts keert Vp dat my ghescye / sverstants bevroedicheyt, everaert 308 [1529]; Figueren, propheten die gheven beuroedicheyt Alsomen v hier sal verthoonen blijckelic, Gentse Sp. 76 var. [1539].

2) Betekenis, zin. ‖ Wie sal mi segghen die rechte beuroedicheyt van minen droome, Mar.v.N. 1108 [ca 1500].

Bevroedinghe,

zn. Van bevroeden.

Begrip, inzicht, verstand. ‖ Zonder steuen en zoude tscip gheen // Fatsoen hebben / tot elcx bevroedynghe, everaert 331 [1530]; Dus moet ghy (t.w. Treck der natueren) hem (t.w. de mens) deerste nopinghe gheuen Soo sal hy door hope crijghen bevroedinghe, Antw. Sp. Nnn ij^v [1561].

Bevroemen,

ww. Zie Bevromen.

Bevroetheyt,

zn. Van bevroet.

Mening, opvatting, begrip? Of inzicht, verstand? ‖ Dese berchoutten ende balcken naer myn bevroetheyt Midsgaders de knyen daer wy of coutten Syn jn elc andren vast / met yseren boutten Om te wederstaene alderande stuericheyt, everaert 335 [1530].

Bevroetsaem,

bn. Van bevroeden.

Verstandig, redelijk; aandachtig. ‖ De onbevroetsaemheyt met haer onsedicheyt Veriaghende / stellende in haer stede Een bevroetsaem mercken, Antw. Sp. Hhh i [1561] (vg. ook ald. Iii iiij; Dbevroetsaem mercken is de naam van een personage in dit spel, vg. Ggg ij^v).

Bevroetsaemlijck,

bw. Van bevroetsaem.

Verstandig; aandachtig. ‖ Nv ick bevroetsaemlijck merckende rame Haer edele excellentie eersame (t.w. van de ‘consten’) Werden sy van my voorts bemint en vercoren, Antw. Sp. Iii iiij [1561].

Bevroetsel(e),

zn. Van bevroeden.

1) Kennis, inzicht, verstand, begrip. ‖ Dat hooren dat crijcht bevroetsel Van dy. daer hem tgheloove toe dwijnct, de roovere 137 [3e kw. 15e e.]; O sondich saet, Adams broetsele, Die vroech noch laet en hebt beuroetsele, Doesb. 150 [vóór 1528] (= X. Esels 24, 2); Souwen wij dan / die hebben tredelijck bevroetsele / Als tvalschs gebroetsele // ons seluen den lof // geuen? Antw. Sp. o iij^v [1561]; Een beestelijck wesen sonder bevroetsele, Proetus Abantus 17 [vóór 1589].

2) Inzicht, opvatting, mening. ‖ L.: Eerst om een verzoetzele E.: En om een accoort L.: Naer ons bevroetzele, E.: Alzoot behoort... L.: Bieden wy groetzele, Gentse Sp. 180 [1539]; Dats (t.w. een gegeven raad) goet bevroetsele, Judich 1132 [1577].

3) Bedoeling, opzet? ‖ (De Vyant) daghelicxs in haer zayende // naer zyn bevroetsele zyn eeghen quaet zaet / ende snoode vutbroetsele, Taruwegraen 138 [1581].

4) Getuigenis? ‖ Ick liet my liever vermaledijen... Dan die liefste op de tonghe soude rijen... Principalijck duer mijns woorts bevroetsele, Sp. d. M. 604 [beg. 16e e.]; Moyses slouch naer swoorts bevroetzele Up den steen, Gentse Sp. 54 [1539]; Gheheel los van trueren Es mijn herte beseven duer zulc bevroetsele (d.i. het zo juist door Ontfermhertigheyt gesprokene), ald. 55.

Bevroyen,

ww. Zie MNW en WNT i.v. Bevroeden.

Inblazen? ‖ Tvy duyvels, u hooverdich bevroyen (versta: ‘bevroeden’ van hovaardij) Quam my vermoeyen, Trudo 1015 [ca 1550].

Bevromen, bevrij(e),

xww. Zie WNT i.v.

Van nut zijn, baten. ‖ Nv willic vutter steden / al zout cleene bevromen, everaert 37 [1512]; Hoort ghij, diet volck regiert en tsal v bevroemen, S. Stadt 1431 [ca 1535].

Bevruchten,

ww. Van vruchten, vrezen.

Vrees aanjagen, met vrees vervullen? (vg. mnl. bevrucht, bevreesd, bang in MNW i.v.). ‖ Druck en benoutheyt hem heel bevrucht // heeft, Deenv. Mensch 90 [2e h. 16e e.] (hic? of fig. toepassing van bevruchten, seminare?).

[p. 67]

Bewaent,

bn. Van bewanen.

Beroemd? ‖ Hoort communicacie van Homerus disputacie, de veele bewaende, Charon 6 [1551].

Bewaerlijck,

bn. Van bewaren.

Blijvend. ‖ Een lief... te houden in v liefde bewaerlijck De meeste conste is, Conste d.M. 38 [ca 1560].

Opm. In WNT (i.v. Bewaren (II), Afl.) ten onrechte betrokken op het (exclusief-juridische) bewaren = hd. bewähren en voorts onjuist vertaald met ‘stellig’.

Bewaerte,

zn. Van bewaren.

Kraambewaring, bakerdienst. ‖ Wije sal mij dan voesteren Als ghij int kinderbedde na die bewaerte Sult voldaen hebben, Tielebuijs 333 [1541].

Bewarringe,

zn. Van bewarren.

Verwarring. ‖ Ick schiet bewarringe daer ick in bevoel alder menschen herten soo ben ick van aert, Deenv. Mensch 903 [2e h. 16e e.].

Bewecken,

ww. Van wecken.

Verwekken, het aanzijn geven aan? ‖ Dat wy v (t.w. tcrockezaet)... tot v verdommen / moeten vutter tarwe trecken v bindende in bondels / met alle v bewecken om ter helscher plecken... jnt vier tzyne ghesmeten, Taruwegraen 1273 [1581].

Beweerrynghe,

zn. Van beweerren, beweren.

Belemmering. ‖ Wy hebben varyncx / ouer al tregieren Dies wyt bestieren / zonder beweerrynghe, everaert 56[1511]; Sy stelen tvolc tghelt vutter buerse Gheveynsdelic zonder eeneghe beweerrynghen, ald. 216 [1528?].

Beweerte,

zn. Zie MNW i.v.

Belemmering. - Beweerte doen, beletten, verhinderen. ‖ Tmoet sijn gewroken, Des en can nyemen doen beweerte, Eerste Bl. 308 [ca 1440?].

Beweghen (I),

ww. Zie MNW i.v. Bewegen, 2e art., WNT i.v. Bewegen (II).

Najagen, behalen, verwerven? ‖ Nu rijs/ wes wys / wilt prys / beweghen, St 1, 267 [vóór 1524].

Beweghen (II),

ww. Van wegen, pensare?

Belonen, vergelden? ‖ Met twee schoone kannen den tweeden beweghen ‘is, Den derden zal met twee pinten betaelt ’zijn, Rott. Sp. *_** v [1561].

Bewelven,

ww. Zie WNT i.v. Bewelven (I) en (II); Erné, Twee Spelen bl. 94.

A. Bedr. - 1) Opmerken, zien. ‖ Als ick niet en wist heb ick in een spiegel gesien daer ick nimmermeer const bespien noch oick bewelven dan die volmaecte figuer van myn selven, Werelt bevechten 816 [2e h. 16e e.]; Noch sij dij al meer bedurven dan ghy selfs weet, veel meer ontmenscht en ontcleet // dan ghij coent bewelven, l. jansz, Van tgeslacht der menschen 478 [2e h. 16e e.].

2) Overwelven (zie WNT i.v. Bewelven (II) en voor de fig. toepassing (ald. bet. 3) inz. weer bij l. jansz, Erné t.a.p.). In de aanhh. zelfst. gebruikt en via de bet. ‘gebied’ nog slechts dienend ter omschrijving. ‖ Hoe zouden wy onder de stage des shemels beweluen zyn Sonder clappen? everaert 149 [1523]; Laetet hoerekynt loopen. Sendet binnen spapen / beweluen, ald. 324 [1531?].

B. Onz. Zijn, verblijven. ‖ Hebdij coren gebreck, siet dat ghijt crijght, En elders stijght, sonder hier te bewelven, Tcooren 423 [1565]; Wie doetet u doch (t.w. de schade), dat ghij dus moet bewelven (versta: er zo (treurig) aan toe moet zijn?), l. jansz, Vrow Lors 784 [1565]; Soo moet ghij hebben een sonderlinge natuer mach sulcken cuer / in v niet bewelven, M. Bedr. Hart 463 [1577].

- Laten bewelven, in de steek laten, laten ‘stikken’. ‖ Soo denct ghij niet om u naesten, al heeft die nau drop, Ja broot off sop, ghij laet hem bewelven, Tcooren 935 [1565].

C. Wederk. 1) Het klaarspelen. ‖ Hoe sal ick mijn bewelven om doot te schijnen, Want Jan Sul sal hem haest thuijswaert schijer pijnen, Lijs en Jan Sul 157 [eind 16e e.?].

2) ‘Zich verschansen’ (Erné t.a.p.; een verklaring in de zin van bet. C, 1 blijft echter ook mogelijk). ‖ Dese scalck ginck hem in sijn versiertheijt bewelven en wilden van hem eenen afgodt maeken, Gr. Hel 839 [ca 1564].

Beweren,

ww. Zie MNW en WNT i.v.

Wederk. Zich onttrekken; ontgaan, ontkomen. ‖ Aldus en can hi hem niet beweren Bi genen rechte, na ons vercleren, Hi en moet ons ewelic horen toe, Eerste Bl. 522 [ca 1440?].

Bewieren,

ww. Zie WNT i.v.

Bekijken, opmerken, letten op (vg. kil.: Be-wieren. j. Be-kijken). ‖ Seker int voorby gaen nam ick heden merck / Sijn ionghe seden sterck // ick daer wel bewierde, Antw. Sp. e iiij^v [1561]; Bewiert Hoe ons calfken leit zijn hoot in rasten, Tcalf v. W. 361 [eind 16e e.?].

Bewijs,

zn. Zie MNW en WNT i.v.

1) Aanwijzing. ‖ Sa heer weert doet ons

[p. 68]

bewijs Van onser saten, everaert 107 [1513].

2) Onderrichting; aansporing. ‖ Nu vinden wi ons te samen al, onwetens; dus lust ons wel te hoorne Dit hoge bewijs, Sev. Bl. 865 [ca 1450]; Diuersche seeden (spruyten) wten wille en sverstants diuersch bewijs, St 1, 168 [vóór 1524]; ‘scriftuerlic Bewijs’ (naam v.e. personage), everaert 161 [1523]; ‘Gheestelic Bewijs’ (id.), Gentse Sp. 23 [1539].

3) Leerzaam voorbeeld, leerzaam verhaal. ‖ Van die schoone Penelope een... bewijs, Der eerbaren vrouwen tot lof ende prijs (opschrift), moerman, Cleyn Werelt 54a [1584].

4) Spel (d.i. het gespeelde leerzame voorbeeld of verhaal). ‖ Ons bewijs wilt in dancken bekeren, Sacr. v.d.N., naprol. 45 [3e kw. 15e e.]; Wilt hooren, zwijghen ende anscauwen Een gheestelic bewijs, V. Vroede 3 [eind 15e e.]; Opten dach van u inkomst, komt naer ons bewijs by, Rott. Sp. *_** iiij^v [1561] (hic?).

Bewysen,

ww. Zie MNW i.v. Bewisen, WNT i.v. Bewijzen.

Voorstellen. ‖ Dese figuere den Vrancxschen conync bewyst, everaert 127 [1525].

Bewysenesse,

zn. Van bewijsen.

1) Betuiging. ‖ (Hopende) Op zijn passye vul sdueghs bewyzenesse, Gentse Sp. 202 [1539]; Die u dezen stoc ghaf tot eenen stuene... Dwelc es ghenadyghe bewyzenesse (versta: bewyzenesse van ghenade), ald. 230.

2) Getuigenis. ‖ Als Godt en mensche zal hy ons iuge wezen, Levende, doode, naer de bewyzenesse, Gentse Sp. 19 [1539].

3) Onderrichting. ‖ Zeght ons vrymoedich... Wat ghy daer zaecht / met goeder propysenesse Tot uwer bewysenesse, Verl. Z. II, 997 [1583].

Bewinden,

ww. Zie MNW en WNT i.v.

Zelfst. gebruikt: bemoeiing. ‖ Het menschelicke gheslachte Is vol in t' ondeuchdelick bewinden, v.d. meulen, Ketiuigh. 143 [ca 1500]; V quaet bewinden, ald. 162; Alle de hanteringhe ende bewinden dat sy dat jaer int ontfaen ende wtgeven... gehadt hebben, bij v. melckebeke, Peoene 74 [1617].

Bewinder, bewinderken,

zn. Van bewinden.

Die zich met iets inlaat, iets onderneemt. ‖ Ja dats de practijcke / Om te vergaren der vruechden bewinderkens, Sp. d. M. 4515 [beg. 16e e.]; Lettel achtick tbedryuen / van sulcke bewynders, everaert 22 [1509]; Confoort accoort 't woort dat voort verheucht, Bring ick ling ick ming ick voor reyn bewinderkens, H.d.Am. T 8 [m. 16e e.].

Bewint,

zn. Zie MNW i.v., WNT i.v. Bewind.

Van bewinde, van de aard van het voorgaande. ‖ Dan sal hy (t.w. de Oordeelsdag) oprysen wreet van bewinde, v.d. meulen, Ketiuigh. 177 [ca 1500]; Sydy dus neerstich van bewinde Jonstige sin? Sp. d. M. 14 [beg. 16e e.]; Hoe schraudy laes, droef van bewinde, cast., Lied. 60 [ca 1530].

Bewintsele, bewintzele, bewynsels,

zn. Van bewinden.

1) Bemoeiing, onderneming. ‖ Verkeerder (1. verkeren of verkeringhe?) alles goets es haer bewintzele, Leuv. Bijdr. 4, 295 [beg. 16e e.].

- In de aanh. beoefening. ‖ O Maria claerheyt der duechden bewynsels Jn reyne herten / ghy ouervloedich rayt, everaert 403 [1511].

2) Beleid, bestuur. ‖ Dat es seker waer, lieve Waerlick Bewintsele, Gr. Hel 570 [ca 1564].

Bewreuwen,

ww. Van wreuwen, wreeuwen, schreeuwen, schimpen, schelden (zie MNW i.v. Wreeuwen)?

Beschimpen? ‖ Alle dync zien wy met quaden ooghen an. Eist wonder dat wy pooghen dan / tvolc te bewreuwene? everaert 156 [1523].

Bezeten,

bn. Zie MNW i.v. Beseten, WNT i.v. Bezeten.

Gestemd? ‖ Den dienst die accepter ick / by uwer ghenade, Als tenden rade, // zeer zwaerhertich bezeten, Verl. Z. II, 122 [1583].

Bezoetelen,

ww. Van bezoeten.

Genot hebben, voordeel trekken (van iets). ‖ Dyn aerdighe bosten // vry Die zullen noch menighen penninck costen // my, Naer dat ghylieden u dus / om een bezoetelen Wilt laten troetelen, Verl. Z. I, 1048 [1583].

Bezoeven,

ww. Zie Besoeven.

Bezueringhe,

zn. Van bezueren, bezuren.

Het lijden, het ondergaan (in de aanh. m. betr. tot de dood). ‖ Och! hoedt my voor Atropos bezueringhe, H.d.Am. L 2 [m. 16e e.].

Opm. Indien Atropos niet zo zeer als het min of meer abstracte begrip ‘dood’, maar als gepersonifiëerde vijandelijke macht is begrepen, dan zou bezueringhe als afl. v. bezueren, bezeuren (zie Beseuren) ook ‘bedrog’ kunnen betekenen.

[p. 69]

Bezwaerte,

zn. Van bezwaert of bezwaren.

1) Bezwaardheid. ‖ Gheloouende heift (t.w. Maria) huer ghestelt subgect Met consente / zonder stwyffels bezwaerte De Vpperste Mueghentheyt, everaert 519 [1533].

2) Narigheid, ellende. ‖ Och lacij, dits den nacht die mij rout, dat ick gecomen ben in dees groote beswaerte, Dove Bitster 320 [ca 1600].

Bezwaringe,

zn. Zie MNW i.v. Beswaringe, WNT i.v. Bezwaring.

Bekoring, verleiding, temptatie. ‖ Oft ghi uwen wille hadt Te doene, en consti dan ons bezwaringe Niet wederstaen, tes al plaringe Dat ghier tegen te seggen moegt weten, Eerste Bl. 490 [ca 1440?].

Bezweermen,

ww. Zie Beswermen.

Bezwercken,

ww. Zie WNT i.v. Bezwerken.

Bezoedelen. ‖ Thelich ghelooue / der kerstene kercken Dat jn eeneghe percken Men ziet bezwercken Met de Lazerussche sonde der ketterye, everaert 499 [1533].

Bezwyc,

zn. Zie Beswyc.

Bezwijckelijck,

bn. Zie Beswijckelijck.

Bezwyckenesse,

zn. Van bezwycken.

Zonder bezwyckenesse, a) zonder falen. ‖ Wilt ons thooghen zonder bezwyckenesse... Eeneghe beke, everaert 384 [1512] (zie ook ald. 364 [1527], 347 [1531]); - b) zonder ophouden, zonder einde. ‖ Propheteren De euwighe zalicheyt / ende verryckenesse Zonder bezwyckenesse, Jezus i.d. Tempel 342 [ca 1575]?; Zoo heeft god den mensche / voorziende gheordinert // ras Om hem te zyne / een kercke // zondere bezwyckenesse, Taruwegraen 76 [1581].

Bibelen,

zn. mv. Verwant met bibbelen, babbelen (vg. joos: ‘Bibbelen en babbelen = veel praten’)?

Praatjes? ‖ Hij steeckt vol consten, ten zijn gheen bibelen, Goemoete 206 [eind 16e e.].

Bibebrarie,

zn. Oorspr.?

Boekje over de ars bibendi? ‖ Adieu an alle epicurieneghe studenten Inde duumdicke besmoutte bibebrarie Horologium quo eundi noch niet in prenten, de dene, Langhen Adieu 231 [1560].

Biblist,

zn. Afl. van fr. bible, bijbel nóch van ofr. bible, werptuig schijnt evident.

Deugniet? ‖ Al heb ic met d'au biblisten, die noit duegt en deden Ditte al duerwaeght totten dagh van heden, Tes noch goet, maer, ic en weet waert draeien sal, cast., C. v. R. 183 [1548].

Bidtbout,

zn. Oorspr.?

? ‖ Jan loeris, Jan albedryff, Jan hau snau, Jan dout my, Jan bidtbout, vliende een vloo // niet, Bruyne 1, 94 [2e h. 16e e.].

Bierschole,

zn. Uit bier en schole.

Herberg (vg. bierkerke, MNW i.v., WNT i.v. Bier, Samenst.). ‖ In een bierschole men ons dees materie boot, Leenhof 37 [na 1531].

Biersnare,

zn. Uit bier en snare.

‘Snaar (= darm) die met bier gespannen wordt’ (Kruyskamp, aant. op de eerste aanh.). ‖ Mijn biersnare is my van dorst ontsoncken, crul, Dronckaert 11 [2e kw. 16e e.]; My splete van dorste liever myn biersnare, ald. 273.

- De biersnaere roeren, drinken. ‖ Nachtdronckaerts... die gheerne Roeren de biersnaere, de dene 365a [ca 1560].

Biesen,

ww. Identiek met bijsen (zie MNW i.v. Bisen, WNT i.v. Bijzen)? Zo ja, dan zou het ww. in de aanh. bedr. gebruikt zijn en de bet. zich hebben ontwikkeld uit ‘jagen, drijven’.

(Ver)bergen, (ver)stoppen? ‖ Laeten wij hem in desen kist gaen biesen, (× verliesen, vervriesen), Hs. TMB, G, fol. 42^v [eind 16e e.?].

Bijblijfvich,

bw. Van bijblijven.

Getrouw. ‖ Christus... ons schynckende bijblijfvich Zijn bloedt... en Zijn vleesch, de dene 82a [ca 1560] (zie ook ald. 216a).

Byblyvelic,

bw. Van bijblijven.

Getrouw. ‖ Hy eyst, die in ons allen waerct byblyvelic, Gentse Sp. 266 [1539].

Byblivicheit,

zn. Van byblivich of rechtstreeks van bybliven.

Duurzaamheid, gestadigheid. ‖ Van al haerlier abelheit es dat tprincipale (t.w. ‘dat zy hem voughen cuenen onder den man’): Noch eist zonder bybliuicheit, cast., C. v. R. 194 [1548].

Bybrenghere,

zn. Van bybrenghen.

Die iets tot stand brengt, bezorgt, verschaft (vg. junius, Nomencl. i.v. Circumscriptor). ‖ Hier is ons by-brenghere, die 't wel maken zal, Dat in Echo 't vyer der minnen blaken zal, H.d.Am. G 4 [m. 16e e.].

Bydicht,

zn. Uit by en dicht.

Benaming van een niet nader te bepalen toevoegsel in dichtvorm (als bijkomstige prestatie op wedstrijden), blijkens de aanh. wel (gewoonlijk?) van hekelende inhoud. ‖ Leghd ooc gheen Charten vte, tot iemends Spite, In bydicht oft Naerdicht, zoomen doet te Lande, cast., C. v. R. 29 [1548].

[p. 70]

Byeenstaken,

ww. Uit byeen en staken.

Ophopen, verzamelen, bij elkaar ‘harken’. ‖ Tis al niet, daermen... groot goet, gelt, lant, sant, by een wilt staken, Bruyne 3, 101 [1556].

Byeenwellen,

ww. Uit byeen en wellen.

Verbinden, samensmeden? ‖ Ghy die met den bant der lieffden by een syt gewelt. v.d. berghe, Ref. 55, 45 [m. 16e e.].

Bijleggen,

ww. Zie MNW i.v. Bileggen, WNT i.v. Bijleggen.

Verklaren, uiteenzetten? ‖ Wat is u begeren? Wilt dit mij bij leggen, Dat ghi nu coemt, Meer gheluck 197 [eind 16e e.?].

Bys,

zn. Van bysen.

Loop, gang. - Synen bys nemen, zich wenden, keren. ‖ Wy nemen ter stont derwaerts onsen bys, everaert 513 [1533]. - Zynen bys steken van, zich onttrekken aan? (vg. de bo i.v. Bijs: Den bijs steken... snel vluchten [versta: er vandoor gaan, zijn biezen pakken]; vg. ook Bijsere). ‖ Wye sheeren wynghaert / doet mesprys Hy steict zynen bys Van huer ghespijs, everaert 499 [1533].

Bijsaerd,

zn. Van bijsen.

Sijnen bijsaerd van land stoten, er van doorgaan. ‖ Nu laeten wij onsen bijsaerd van land gaen stoten, Alit en Lijsbith 600 [eind 16e e.?].

Opm. Vg. sijnen bys, bijsere steken in dez. bet. Zie Bys en Bijsere.

Bijsen,

ww. Zie MNW i.v. Bisen, WNT i.v. Bijzen.

Bijsen naer, zich keren, wenden tot, volgen? ‖ Ghy sult my groote vrientschap bewijsen Wildy my openen en thoonen naer Wiens dienste / ick alderbest mach bijsen, Antw. Sp. Ccc ij [1561].

Bijsere,

zn. Van bijsen.

1) Die ‘bijst’, wildeman, dolleman? In de aanh. scheldnaam voor een sinneken. ‖ A.: Wel waer sydy? au! ghy dootzondich neckere? D.: Hier bem jc! wel goe afjonstich bysere, Reyne M. 1153 [ca 1575?].

2) Den (sijnen, enz.) bijsere steken, er van door gaan (vg. den bijs steken [zie Bys] en de bie steken [zie WNT XV, 1208] in dez. bet.). ‖ Sp. d. M. 6104 [beg. 16e e.]; Appelboom 245 [1e kw. 16e e.]; everaert 66 [1511]; Menschwerdinge Christi 880, in Hs. TMB, B, fol. 27^v [m. 16e e.?].

Bijsetten,

ww. Zie MNW i.v. Bisetten, WNT i.v. Bijzetten.

Ter zijde stellen, niet achten (WNT i.v. Bijzetten, bet. 13 vergelijkt hd. beisetzen in dez. bet.). ‖ Ick set alle dinck bij, mach ick hem behaghen, a. bijns 250 [ca 1540].

Bijslach,

zn. Zie MNW i.v. Bislach, WNT i.v. Bijslag.

In de aanh. in een onduidelijke obscene toepassing. ‖ Al hoorde ghi vanden bijslach clincken al saechdi die raetcamer bloot ontdecken, enz. St 2, 170 [vóór 1524].

Bijstandelijck,

bn., bw. Van bijstand.

Bijstand verlenend, behulpzaam. ‖ V blijv'ic by / bystandelijc heden, cast., Pyr. A iiij^v [ca 1530]; Wie en zoude v niet met wercken en woorden, Met macht, met goede, met ziele en lijve Bystandelijck helpen. H.d.Am. B 2^v [m. 16e e.].

Bystanichede,

zn. Van *bystanich of rechtstreeks van bystaen.

Bijstand, hulp. ‖ Met alder bystanichede (× vermanichede) zallick daer toe helpen, Judich 75 [1577].

Bijten,

ww. Van den back gebeten sijn. Zie Back. - Van den dake bijten. Zie Dak.

Bimoeder,

zn. Uit bi, bij en moeder.

Blijkens de aanh. een of andere functionaris in een begijnhof. ‖ Ic sal pepercoeck eten wient oyt mishaechde, Sprac douste bimoeder en ginc haer rasschen, Doesb. 249 [vóór 1528].

Binck,

zn. Zie WNT i.v. Bink (I).

Kerel (vg. kil.: Binck/binghel. Rusticus). ‖ Waegeraers, schuijteboeven, dees slimme bincken, Brouwersg. 507 [ca 1560]; Tierden ze meest niet al als onwetende binken, Roerende v. Meest Al 269 [ca 1564?].

Binnelijck,

bw. Van binnen?

Binnen. ‖ Mocht ick haers persoons zijn ghewinnelijck, Zoo waer myn vreucht beghinnelijck In 't herte binnelijck, H.d.Am. Cc 4^v [m. 16e e.].

Bisschop,

zn. Zie MNW i.v. Bisscop, WNT i.v. Bisschop (I).

Metten bisschoprijen, zijn lusten volgen; coire? ‖ Ick sou nochtans oock wel metten bisschop terstont // rijen, So wel als ons meester / die nu den cadet maeckt, Well. Mensch 635 [2e kw. 16e e.].

- Sint Jooris bisschop, zie Vischsop(pe).

Black,

zn. Zie Doorployen.

Blaecooghen,

ww. Zie MNW i.v. Blaeckogen.

Met de ogen ‘blaken’, d.i. vonken schieten van toorn. ‖ Hulpe, Modicack, hoe ic blaecooghende werde, Mar.v.N. 870 [ca 1500].

Blaecksele,

zn. Van blaecken.

[p. 71]

Vuur, gloed, hitte. ‖ In 't herte ghevoel ick zulcken blaecksele, Al zoud'ick haer ziel en lijf nu schincken, Ick moet na 'tlieffelijck gheraecksele Metten hoofde in 't water zincken, H.d.Am. O 6^v [m. 16e e.].

Blaemen,

ww. Zie Blamen.

Blaer? Blare?

zn. Zie WNT i.v. Blaar (IV).

Dwaze (of lichtzinnige?) vrouw, malloot. ‖ Gaepteylen / Laudaten en sulcke blaren, Veeld. Gen. D. 157 [16e e.].

Blaes,

zn. Zie MNW i.v. Blaes, WNT i.v. Blaas (III).

Arme sukkel, sloeber. ‖ Niemant en zachmen dees blasen // by ter noot // staen, Rott. Sp. A vj^v [1561].

Opm. Het is niet duidelijk, of wij dit blaes mogen vergelijken met één of beide tot dusver gevonden plaatsen, resp. in de bet. ‘blaaskaak’ (MNW) en ‘kinkel’ (WNT).

Blaet,

zn. Zie WNT i.v. Blaat (II).

Blaaskaak; pochhans (vg. kil.: Blaet. Blatero, inaniloquus, vaniloquus, ventosus, bardus; blax: et Gloriosus, magniloquus en plant.: Blaet. Vn babillard, vn criard. Blatero). ‖ Mistmakerkens, nachtbrakerkens, wispeltuytkens, Blaetkens, maetkens, die tsinte Reynuyts gheraken, Leuv. Bijdr. 4, 214 [beg. 16e e.]; Tginc bat te wercke, doen dabdijen waren clusen, En doen de abten woonden als musen In gaten, in holen, Nu maken sij den blaet met hoogen husen, a. bijns 39 [1528].

Blamatie, blamacie, blammacie,

zn. Van blamen of blameren.

1) Blamering, kwaadsprekerij (vg. meyer, Woordenschat i.v.: ‘eerroof’). ‖ Scuut scimp begryp ofte sulcke blamacien, everaert 386 [1512] (zie ook ald. 261 [1530]); Dus en beclapt niemande met blamatien, a. bijns, N.Ref. 2, b, 15 [le kw. 16e e.] (zie ook ald. 125, f, 9 [1e kw. 16e e.], 310, d, 12 [1528]); Tnijdich bespien Kan niet ghezien reyn conversatie / Ten moet in schimpigher blamatie Zulc arguatie / doen pronuncieren, cast., Pyr. B ij [ca 1530] (hic? of sub bet. 2?); Kent selve u gebreken alleene, & niemant doende blamatie geene, Bruyne 2, 53 [2e h. 16e e.] (zie ook ald. 3, 11).

- In de aanh. opspraak? ‖ Meerder druc mi die clapperts deden mi brengende aldus in swerelts blamacien, Doesb. 12 [vóór 1528].

2) Belastering; te-schande-making; v.v. ook verachting? ‖ V moeder is in groote grauatie mits dese mijnder blamatie, S. Stadt 16 [ca 1535] (zie ook ald. 796); Nv wort geschent, des waerheyts predicacie, Als vanden gheleerden, nv lijdende blamacie, Dwerck d. Apost. 1572 [1e h. 16e e.] (hic? of vervolging?); Ja so sullen wijse allegaer brengen om den hals, die ons verachten met grooter blamatie, Paulus en Barnabas, in Hs. TMB, B, fol. 57 [m. 16e e.?]; gheen schandalisatie// noch oock blamatie En zal gheschien onder onse natie (t.w. van De zonde), Rott. Sp. K viij^v [1561]; Sal sij dan meer van goede mannen maecken dieven En haer namen grieven met schant en blamatije? Lijs en Jan Sul 399 [eind 16e e.?].

- In de aanh. het ‘schenden’ van de dood, schennis. ‖ Lof, God der gracye, Die my noch in des doots blamacye U lieden in troost excellent zendt, Gentse Sp. 274 [1539]; (Christus) Die van my waert des doots blamacye, ald. 279.

3) Schande. ‖ Tis al blamacie dat sij mij doit een ander voer mij heeft sij vercoren, St 1, 88 [vóór 1524]; Ten derden mueght schauwen hier in blamacye Figuerlic hanghen sdueghs, beghaerdere, Gentse Sp. 299 [1539]; Noijt en geschiede meerder blamatie Onse phariseeuse natie // van Godt vercoren, Bekeeringe Pauli 379 [ca 1550?]; O Venus moet ick v nu obedieren, En gherekent worden met blamatie Onder v Scholieren, H.d.Am. C 1 [m. 16e e.] (zie ook ald. E 5^v en pass.); Laets malkander niet meer beschamen voor de luyden / Op den dach van huyden // tis groote blamatie, Rott. Sp. A ij^v [1561] (zie ook ald. R i^v); Daer moet een schut voor geschooten // syn Off wij souden verstooten // sijn // met groote blamacij, Deenv. Mensch 114 [2e h. 16e e.] (zie ook ald. 116); Dede ick anders, my naecte blamatie, Ontr. Rentm. 271 [1588?]; Dat (t.w. gedood te worden) begeer ick (t.w. Trouwe) tot der Werelt blamatiën, Trauwe 738 [1595?].

- Enen de blamatie doen, iemand het schandelijke (van zijn gedrag, zijn woorden, enz.) onder het oog brengen. ‖ Waer es Ozias // laet my hem doch spreken up dat ic hem // hier of mach doen de blamatie als nu ter spatie, Judich 1450 [1577].

4) Bezoedeling, besmetting, smet. ‖ O heilege ingele van hoger nacien, Sonder blamacien sidi bi Waerheiden, miere suster, vonden, Eerste Bl. 1141 [ca 1440?]; Een wesen in drien vry van blamacien,

[p. 72]

de roovere 112 [3e kw. 15e e.]; Loff vercorene / gheborene in dauids name sonder blamacie, St 1, 87 [vóór 1524]; (God) Die ons dat broot, los van blamacien... delende nv zijt, Christenk. 13 [ca 1540] (zie ook ald. 783); Considereert u habijt en syn blamacie, Smenschen gheest 414 [ca 1560?]; Hiermede (t.w. zekere instrumenten) duersoect men tdiepste der gronden, En daermet houwicse net voor blamatie, Ontr. Rentm. 923 [1588?]; Eer wij gaen in // so doen wij een salutacij aen onsen Stadthouder graeff Mauritis sonder blamatij, Rijcken Wrecke, prol. 31 [1596?].

- In de aanh. naar het schijnt gebrek. ‖ Deen (t.w. van de twee pylaernen) was verciert / mer cranck(er) van fundacien dander geen blamacie / en ha mer sterck lach, St 1, 151 [vóór 1524].

5) Nadeel, ongemak; tegenspoed, rampspoed. ‖ Mordadighe quale vol der blammacien hoe condi dus wreet te mywert wesen, St 2, 187 ]vóór 1524]; Die (t.w. de toeschouwers) wenschen wij dat godt alle blamacije Van haer wil nemen, Well. Mensch, prol. 73 [2e kw. 16e e.]; Hij moets zijn daghen crijghen blamatie, Rederijkersged. 16, 227 [m. 16e e.] (zie ook ald. 35, 466); Ouer v zal commen eenen winter zwaerlick die v benauwen zal met groote vecxsatien tot uwer blamatien, Reyne M. 218 [ca 1575?]; Geen dinck en is den Coninck doch verhoelen. Daerom naeken u groote blamatiën, Ontr. Rentm. 738 [1588?]; Niet rustende / voor ghy hem gebrocht hebt / in blamatie, Zeven Sp. Bermh. M vj^v [1591].

6) Verderf. ‖ Vleysch ewelic moet nutten sonder fallacie Elc redelick dier op deuwighe blammacie, v.d. dale, Lof hostie 100 [1e kw. 16e e.]; U verworp ick, der zielen blammatie, En gheeft my tot God na qualificatie, Trudo 3033 [ca 1550].

Blameerder,

zn. Van blameren.

Eig. schender, lasteraar; in de aanh. verachter? ‖ Te viere zal God noch u blameerders (t.w. van Maria) verdoemen, a. bijns, N.Ref. 323, f, 6 [1528].

Blamelijc,

bn., bw. Zie MNW i.v. Blamelike.

Schandelijk; op schandelijke wijze. ‖ Eerste Bl. 1419 [ca 1440?]; Sev. Bl. 174, 748 [ca 1450?]; Mar.v.N. 101 [ca 1500]; everaert 21 [1509]; Drie Sotten 197 [1e kw. 16e e.]; X. Esels 39, 6 [1530]; Gentse Sp. 274, 327 [1539]; a. bijns 183 [1548]; H.d.Am. L 5^v, Bb 6 [m. 16e e.]; Smenschen gheest 116 [ca 1560?]; Antw. Sp. Eee iiij [1561]; Jezus i.d. tempel 365 [ca 1575?]; Taruwegraen 68 [1581]; Proetus Abantus 18 [vóór 1589].

Blamen, blaemen,

ww. Zie MNW en WNT i.v.

1) Te schande maken, ongelukkig, rampzalig maken. ‖ Moyses sprack: doet my wt den bouck des levens, Liever dan u volc zoude gheblaemt zijn, Gentse Sp. 58 [1539]; Wie (t.w. die op God vertrouwt) wert oyt gheblaemt, en verlaten onghepaeyt? fruytiers, Ecclesiasticus 20 [1565].

2) Te kort doen, verminderen? ‖ Ghij moechtse (t.w. de druck) geneesen sonder eenich blaemen, Tcooren 820 [1565] (sonder eenich blaemen, volkomen, geheel en al?).

Blamerelic,

bn. Van blameren.

Afkeurenswaardig, laakbaar. ‖ Zy en hebben an hemlien niet een poinct blamerelic, cast., C. v. R. 193 [1548].

Blammatie, blammacie,

zn. Zie Blamatie.

Blanckaert (I),

zn. Van blanck.

Die ‘blank’ is in een of andere bet. ‖ Dies seyden abelaert cloeckaert en blanckaert: Die niet en wil horen en dooch geen gabaert, Doesb. 246 [vóór 1528]; Ke wellecom blanckaert (d.i. blanke, reine ziel, i.c.ironisch?), Menschwerdinge Christi, in Hs. TMB, B, fol. 15 [m. 16e e.?].

Blanckaert (II),

zn. Oorspr.?

Deel van een wapenrusting, dijbeschermer? ‖ Blanckaerts en een stalen broec fijn van maellie Moet gij hebben, Camp v.d. Doot 2257 [1493] (het frans luidt: ‘Cuissotz braconniere de maille Te fault’).

Blanden,

ww. Gevormd naar ofr. blandir of lat. blandiri.

Vleien, mooipraten (vg. kil.: Blanden. Fland.J. smeeken. Blandiri; vg. nog de bo i.v. Afblanden). ‖ Men machse (t.w. kloosterlingen) jnt blanden / niet verblooden, everaert 149 [1523].

Blant,

zn. Van blanden? Of ontleend aan ofr. blande?

Vleierij, mooipraterij? ‖ Wie sel hem op tscoonste blant fonderen het is al abuseren, St 1, 74 [vóór 1524].

Blasphematie,

zn. Van blasphemeren.

1) Godslastering. ‖ En maect hier inne gheen lamentatie Tschijnt blasphemacie // Gods wercken rebellich, Antw. Sp. Nn iij [1561].

2) Laster. ‖ Laeckt haer (t.w. Maria)

[p. 73]

niet, die God claer hiet... segt: vliedt, tempeest van blasphematien, a. bijns, N.Ref. 329, h, 14 [1e kw. 16e e.]; Nu siedy God syn cracht op u ontsluyten, Duer u nydich muyten en blasphematie, Trudo 2152 [ca 1550].

Blasphemeringhe,

zn. Van blasphemeren.

Schande, smaad. ‖ Tyrannelijck... // Liet hyse daer mismaect van rouwen // Ter blasphemeringhe van allen Vrouwen, H.d.Am. O 3 [m. 16e e.].

Blasphemich,

bn., bw. Van *blasphemen? Of van blaspheme, blaspheem (zie WNT i.v. Blasphemeeren)?

Lasterend, lasterlijk. ‖ Hoort doch, Heere, huer stoutelyc dreygen, huer blasphemich verwoedende quaet, crul, AB, in Bruyne 1, 177 [2e kw. 16e e.]; Van Gods moeder, de hoochste verhevene, Sij blasphemich scrijven, a. bijns 114 [1548]; (Ghy) onteerde // Gods heylighe naem blasphemich, Smenschen gheest 513 [ca 1560?].

Blaten,

ww. Zie MNW en WNT i.v.

Proncken. ‖ Dan gaen sij blaten Met gefronsten halsdoeken, lampers oft floers, Daer de borstkens doorschijnen recht op sijn hoers, a. bijns, N.Ref. 259, d, 13 [1527]; Sijde, damast, en mach hen niet ontdieren, Op dat sij mueghen na de weerelt blaten, a. bijns 107 [1548].

Blauwaert,

zn. Van blauw.

Futloze kerel, slappeling. ‖ Flauwaert// blauwaert // zijdy ontcnoopt, de roovere 400 [3e kw. 15e e.].

Blauwelijck,

bn., bw. Van blauw.

1) Blauw, blauwachtig. ‖ Eest wonder, al sien mijn lipkens blauwelijck, a. bijns, N.Ref. 135, d, 18 [1e kw. 16e e.].

2) Onthutst; ontdaan? Of smekend? (Dan is ook de 1e aanh. sub 3 hierop mogelijk van toepassing). ‖ Si douden van onder in eenen hoeck Dat hi so bleeck wert als een doeck Des hi seer blauwelick op haer sach, Doesb. 268 [vóór 1528].

3) Verlangend, hartstochtelijk. ‖ Sij staet op hem en siet wel also blauwelijck, Well. Mensch 26 [2e kw. 16e e.]; Wa sy ziet te flauwelijck, Van minnen blauwelijck vol totten kroppe, H.d.Am. C 1 [m. 16e e.].

Blauwen,

ww. Zie WNT i.v. Blauwen (II).

Eig. plagen (vg. kil.: blaeuwen/ blauwen. vetus. Lacessere, vexare), vervolgens jokken, gekheid maken? ‖ Ons sotlijck blauwen sal noch iolijt maecken, Sotslach 76 [ca 1550].

Bleecverwich,

bn. Uit bleec en verwe met-ich.

Bleek van kleur. ‖ Bleecverwich maect ghy t' aenschijn yselic, cast., Pyr. B iij^v [ca 1530]; Bleecverwich / mismaect ic puer verheene, ald. C ij.

Bleyne,

zn. Zie MNW i.v. Bleine, WNT i.v. Blein.

1) Doorn. ‖ Bloemken sonder bleyne (tot Maria), a. bijns 5 [1528]; roosken sonder bleyne (id.), ald. 279 [ca 1540].

Opm. Vg. Ongebleynt.

2) Smet; gebrek. ‖ Aue rebecca vry alder bleynen (tot Maria), St 1, 207 [vóór 1524].

Blendich,

bn. Van blent, blind.

Blind. ‖ Weldaet reene die gods helighe kercke / bewyst de werelt blendich, Taruwegraen 202 [1581] (zie ook ald. 594 en pass.).

Opm. Nog in Nederd. Helicon 55.

Blensteren,

ww. Oorspr.?

Kijken, zoeken? ‖ Wij aten den haen, Te wijle dat zij nae die coijen gingen bl[e]nsteren (× vensteren), Meer gheluck 415 [eind 16e e.?].

Blieck,

zn. Zie MNW i.v. Bliec, WNT i.v. Bliek.

Den blieck (of sijn bliecken) verlacken, (iemand) te pakken nemen, bedriegen. ‖ Ick sal u wel helpen, Dat ghij wel sult verlacken den blieck, Leckert. 244 [1541]; Brouwers, die vijff schellingsbier geven voor veertich placken, daer sij tvolck mee verlacken / met macht sijn blijcken, Brouwersg. 354 [ca 1560].

Blier?

Corrupt voor fier?

? ‖ Elck twee stadts kannen wijns, wort zonder dangier blier (× goedertier hier), Gheschoncken, als ghy van t'Taneel zult gaen saen Rott. Sp. *_* vj [1561].

Blijck,

zn. Zie Blieck.

Blijckachtich,

bn. Van blijcken.

Duidelijk blijkend. ‖ 'tWelck ick v heel jonne, zoo het is blijckachtich, H.d. Am. C 5 [m. 16e e.].

Blijdeghelaetich,

bn. Uit blijde en ghelaten met-ich.

Met blij gelaat. ‖ Blijdeghelaetich sonder versaeghen Met weewijtich claghen: Zoo salmen veriaeghen, Alle oprijsende grampschap wreedt, de dene, Fab. 41 [1567].

Blijen,

ww. Zie MNW i.v. Beliën, WNT i.v. Belijden? Of corrupt voor lijen, dulden?

Eig. erkennen en vervolgens via accoord gaan tot dulden (Daan)? of ‘lijden’ (dulden)? ‖ Ick en can de loogenen niet

[p. 74]

langer blijen, Dove Bitster 328 [ca 1600].

Blijncsel,

zn. Van blijncken, blinken.

Glans. ‖ Hy es dblijncsel vanden eeuwyghen lichte, Spieghel zonder smette, vlammigh gloeyende, Gentse Sp. 268 [1539].

Blijsmoets,

bn. Koppeling van blij en moet.

Goedsmoeds, opgewekt. ‖ Och, lieve heere, wilt blijsmoets sijn, Sacr.v.d.N. 172 [3e kw. 15e e.].

Blinde,

zelfst. gebr. bn. - (Den) blinde int vleeshuys jagen, vangen, als blinde 't vleeshuys besoeken, int vleeshuys weenen, zie Vleeshuys.

Blisse,

zn. - Van corten blisse, zie Tortelblesse.

Bloc(k),

zn. Zie MNW i.v. Bloc, WNT i.v. Blok.

(Den) bloc(k) slepen, er treurig aan toe zijn, ongelukkig, rampzalig zijn. ‖ Onghecesseerd moeten zij slepen den block Die ons meesters de poëten zo zeere verhachten, cast., C. v. R. 57 [1548].

- Inzonderheid ten gevolge van een hopeloze of dwaze liefde (t.w. jegens een onbetrouwbare partner), vg. Leuv. Bijdr. 4, 343: ‘Hebdy een met herten vercoren, En ghyse bemindt en zy u niet, Zoe es den arbeyt van dien verloren, Houdt zy u dan gaende in dit orboren, En zy haer liefde elders betrect, Zoe es u dblocsleypen aen gheboren, Want zy met uwer minnen ghect’. ‖ Sp. d. M. 4690 [beg. 16e e.]; Leuv. Bijdr. 4, 343 [beg. 16e e.]; St 1, 166 [vóór 1524]; X. Esels 14, 10 [1530]; H.d.Am. H 8 [m. 16e e.]. - Nog bij visscher, Brabb. (V.d. Laan bl. 59).

- Vandaar ook verliefd zijn in het algemeen, met bijgedachte aan het lijden, dat dit met zich brengt (vg. ook J. Grauls in Onze Taaltuin 3, bl. 111 e.v., 4, bl. 257 e.v.). ‖ a. bijns, N.Ref. 193, e, 2 [1525]; Doesb. 31, 208 [vóór 1528]; everaert 266 [1530].

Blockieren, blocquieren,

ww. Gevormd naar ofr. blocquer?

A. Bedr. Bedenken, concipiëren, samenstellen? ‖ Int blockieren en ghelooft gheen vlaemsche boecken / Want zy meest valsch zijn, cast., Bal. B 2 [1521]; Wild ghy uwen zin voorder emploeihieren, Ende ghy droomen wild blocquieren, Int beghin mijns bouckskins vindt ghy de vulle leden, cast., C. v. R. 242 [1548].

B. Onz. Nadenken, peinzen? ‖ Blocquierd zeer stranghe weest aerbeid besneuende, Peinst langhe ende vele om dijn conclusie, cast., C. v. R. 58 [1548].

Blockiersel, blocquiersel,

zn. Van blockieren, blocquieren.

Conceptie, opvatting, idee? ‖ Nemmermeer en hebt ghy blockiersels ghenough, cast., C. v. R. 22 [1548]; Eer oock eenigh dicht uwen mond ontlyde Hebd al u blocquiersel ende u inuentie teest, ald. 34.

Blocsleper, blocquiersel,

zn. Van blocslepen. Of uit bloc en slepen met -er.

Hopeloze of dwaze minnaar. ‖ Sp. d. M. 3611, 3831 [beg. 16e e.]; St 1, 166 [vóór 1524]; Christenk. 881 [ca 1540]; H.d.Am. L 7 [m. 16e e.].

Bloeder, bloeyer,

zn. Van bloeden.

1) Die bloedt aan wonden in de strijd opgedaan; vervolgens ook strijder, krijgsman? ‖ Mars bataillen menich bloeder sweerdich Doen ter Plutonigher speloncken dalen, cast., Pyr. B vij [ca 1530].

2) Sukkelaar. ‖ Schier eer metten ratten // dan met yemant goeyers Telt mense / en meest soo blijuen arm bloeyers, Antw. Sp. k iij [1561].

Bloetsel,

zn. Hypercorrect (of corrupt?) voor bloeisel?

Bloeisel. ‖ O bloetsel der edelhyt (omschrijvende erenaam voor een adellijk persoon). Con. Balth. 1028 [1591].

Bloncheit,

zn. Van blonc.

1) Stompzinnigheid. ‖ Camp v.d. Doot 792 [1493]; everaert 477 [1e h. 16e e.]; cast., C. v. R. 248 [1548]; H.d.Am. I 8^v [m. 16e e.].

2) Dwaasheid? ‖ Hoe iongh zy zijn, duer my (t.w. Verdwaesde iongheyt) bedryven zy cloncheyt (1. bloncheyt × Iongheyt), Gentse Sp. 235 [1539]; De mensche, die eerstwarf ghestelt es in state Van innocencyen, al schynet blonckeyt, Adhererende daer naer verdwaesde iongheyt, ald. 253.

Blonckaerd,

zn. Van blonck.

Stompzinnige. ‖ Onzen Autheur Castelein (en heeft) voor alzulke Blonckaerds, ditte niet gheschreuen, in cast., C. v. R. 252 [1548].

Blooden,

ww. Rijmvervorming van blooten?

Beroven. ‖ Vreestse die van duechdedelicke vraeme blooden (× dooden) De siele diesse jnt eeuwich torment stuenende es, everaert 356 [1531].

Blootelijck,

bn., bw. Zie WNT i.v. Blootelijk.

A. Bn. - 1) Blootelijck van, beroofd van, zonder. ‖ Wy vinden ons zelven van deuchden blootelijck, Rott. Sp. M 1^v [1561]

[p. 75]

2) Kennelijk, duidelijk, evident. ‖ Elck soude de hoofden des rechts dan eeren. Men soudse helpen hoeden voor verseeren, Tleuen daer voren wagen, dat is blootlicst, Om iusticie altoos te helpen meeren, Doesb. 189 [vóór 1528].

B. Bw. Openlijk, ronduit. ‖ Sacr. v.d.N. 1227 [3e kw. 15e e.]; Elckerlijc 386 [ca 1490?]; Sp. d. M. 34 [beg. 16e e.]; Gentse Sp. 152 [1539]; H.d.Am. G 1 [m. 16e e.]; numan, Striit d. Gem. 57b [1590].

Blootstellen,

ww. Zie WNT i.v.

Bekendmaken, openbaren. ‖ Zoo ons Jacobus, scryvende, de waerheyt bloot // stelt, Verl. Z. I, 515 [1583] (het is niet helemaal duidelijk, of we blootstelt dan wel bloot stelt moeten lezen).

Blusschersse,

zn. Van blusschen.

Zij die uitwist, te niet doet. ‖ Mijn herte ontpluyct, dat ics gewaghe, Dat de blusschersse van onsen sonden (t.w. Maria)... Voer ons in dewige vruecht wort vonden, Sev. Bl. 894 [ca 1450].

Bluts(e),

zn. De samenhang met de bnn. blut en bluts en het zn. blutte(n) is onduidelijk. Opmerking verdient, dat in 't hd. naast de bnn. blutt en blott het zn. blutz staat. Mogelijk is bluts(e) het zelfst. gebr. bn. bluts (zie WNT i.v. Blutsch) of een bijvorm van blutte (zie MNW i.v., WNT i.v. Blutten).

Sukkel, domoor. ‖ Sp. d. M. 1217, 4627 en pass. [beg. 16e e.]; cast., Pyr. A iij [ca 1530]; de dene, Langhen Adieu 129 [1560].

Boech,

zn. Zie MNW i.v., WNT i.v. Boeg.

Juk? (Via “borstriem” uit “borst”? De bet. “borstriem” is in MNW echter alleen voor voreboech opgetekend.).‖ Voer groete moeijte cleijn dominacie ende altyt te slepen der slauen boech (× vroech), St 2, 204 [vóór 1524].

Boen,

bn. Zie MNW i.v., 1e art. en WNT i.v.

Goed, geschikt. ‖ Menichf. d. Bedrochs 137 [1e h. 16e e.]; Paulus en Barnabas, in Hs. TMB, B, fol. 60 [m. 16e e.]; Rott. Sp. G vj^v [1561]; Roerende v. Meest Al 493 [ca 1564]; M. Bedr. Hart 430 [1577]; Deenv. Mensch 149 [2e h. 16e e.]; Wercken d. Barmh., in Hs. TMB, C, fol. 32 [1596]; Kackadoris 13, 19 [eind 16e e.]; Hs. TMB, C, fol. 89 [eind 16e e.]; Constthoon. Juw. 321 [1607].

Boes,

zn. Bijvorm van buis (zie WNT i.v. Buis (I)?

Dorst (vg. teirl., Barg.: ik heb buis, ik heb dorst). ‖ Een goet boes Crychter elc of (t.w. van het kynckelen, smullen) zynt zuwersche of westelen, everaert 108 [1513].

Boesen,

ww. Zie WNT i.v. Boezen (III).

Kussen. ‖ Hot daer boesten eens, Twee Sotten 71 [vóór 1519] (vg. ook ald. 74: “Hot daer basten (1. boesten?) eens”); Wa, swyt ghy, en boest myn achterste cloove! Trudo 2050 [ca 1550].

Opm. Vg. Poeselen.

Boetbe(e)teringhe,

zn. Uit boet en beeteringhe.

Boete. ‖ Wil my ter rechter boet beeteringhe bereeden, Verl. Z. II, 896 [1583]; Ter goeder inventie Boetbeteringhe doende voor haere penitentie, ald. 1139.

Boete,

zn. Zie MNW en WNT i.v.

Sijn boeten beschutten, zijn plicht vervullen. ‖ Nu Schriftuer laet ons beschutten onse boeten / Laet noch een rondeel van u zijn gheloost / Op dat ons gheen blamatie en zal ghemoeten, Rott. Sp. O vj [1561].

Opm. In de bet.: “zijn zaken, zijn gewin behartigen” komt de zegsw. voor op twee plaatsen uit het beg. v.d. 17e eeuw, aang. in WNT i.v. Beschutten, bet. 6).

Boetenesse,

zn. Van boeten.

Vergiffenis. ‖ Nv stellic myn hoedeken / vp thooft van Marien Ende [wille] ouer knyen / huer bieden groetenesse Dat jc mach cryghen / van sonden boetenesse, everaert 11 [1509].

Boetschap,

zn. Van boet.

Middel. ‖ Ick (t.w. Iolijt van ooghen) draghe boetschap daer jonste spruyten moet, Ick betoone de vrientschap, H.d. Am. Q 8^v [m. 16e e.].

Boetsel,

zn. Zie WNT i.v.

Genezing, (genees)middel. ‖ everaert 14 [1509]; Doesb. 86, 150 [vóór 1528]; X. Esels 24, 4 [1530]; Christenk. 1208 [ca 1540]; Antw. Sp. F iiij, O iij^v, Nn iij [1561]; Red. en Nat. 915 [2e h. 16e e.]; coornhert, Abrahams Uytgangh 89 [3e kw. 16e e.]; Bel.v.Sam. 1370 [eind 16e e.]; Leerl. Taefel-sp. 43 [beg. 17e e.].

Boetwijn,

zn. Uit boet en wijn.

Geneeskrachtige wijn; genezend middel. ‖ Tsal goet zijn / tis boetwijn / voor alle pijne, Sp. d. M. 3294 [beg. 16e e.].

Boffen,

ww. Zie MNW en WNT i.v.

Eig. zich opblazen en vervolgens te keer gaan, uitbundige vreugde bedrijven? ‖ Laet ons hoffen boffen en triumpheren seer vroelyck smeren en syn altoes blye, Bel.v.Sam. 44 [eind 16e e.?].

Bogorgie,

zn. Wrsch. verwant met bugger, bogger, ketter, paederast, fielt

[p. 76]

(zie MNW i.v. Bugger, WNT i.v. Bogger).

Smeerlap, fielt? ‖ Ghi snoo bogorgie, doed ghi hier den heere// lieghen? Ic zal u wel in stellen, ghi vuijlen Cabbelare, Bijstier 380 [eind 16e e.?].

Boken, buecken,

ww. Vlasch boken, buecken, zie bij Vlasch.

Bol(le),

zn. Zie MNW i.v. Bolle, WNT i.v. Bol (I).

Buik. ‖ Alst bollekin vul es therte ruste begheert, everaert 77 [1526] (zie ook ald. 221 [1528?]); Hy behoeffden wel een werm suypen inden boll, Con. Balth. 1285 [1591].

Bond, bondt,

bn. Zie Bont.

Bonettenhoet,

zn. Uit bonette en hoet.

Soort hoofddeksel. ‖ Siet daer eenen bonettenhoet. Tfatsoen comt nyeuwe vut der munte, everaert 445 [1e h. 16e e.].

Bont,

bn. Zie MNW i.v., 2e art., WNT i.v. Bont (I).

1) Enen bont geven, iemand onaangenaam treffen, onaangenaam zijn. ‖ Ic vreese 't zal hemlieden gheven bont (t.w. dat de dwaze maagden aan de wijze zullen vragen om haar olie met haar te delen), V. Vroede 386 [eind 15e e.]; Maer van vryheiden, ten derf niemant geven bondt, Gheen soe rustich men daer ten spele vont Als wy, van Merchtene, in Antiquiteyten der vryheydt ende prochie van Merchtene [1565] (aang. in WNT i.v. Bont (I), bet. 3 uit De Klauwaert 2 [1856] bl. 31); De Stadt van Mechelen thoonden oock den conste Wonnen den sesten prys, ten derf niemant geven bont, ald.

2) Hem bont maken, stellen, zich opvallend gedragen? ‖ Hier stellen zy (t.w. de vrouwen) hem bond, ende leeren den mond, Vriendelick lacchen alzoo elcken es cond: Vvant zy in den grond zo valsch zyn tes iselick, cast., C. v. R. 196 [1548]; Mesapus en Ufeus maecten hun zeer bont Als d'eerste aenvoerders, ghistele, Virg. Aen., fol. 148b [1556]; Ghy maect u altijt int Spreken zeer bont Principalijc alst meest met vechten is te doene, ald. 225a [zie ook ald. 188b, 238a, 247b).

Boom,

zn. Zie MNW i.v., 1e art., WNT i.v. Boom (I).

Kerfstok. ‖ W.: Siet daer een bier. D.: Dat anden boom // scryft, Verl. Z. I, 975 [1583]; Daer en es maer van wyne / dat anden boom // staet, ald. 1109.

Boonsluym,

zn. Uit boon en sluym.

Bonedop, boneschil. ‖ Een schotel boon sluymen niet half ghezoden, H.d.Am. Y 8 [m. 16e e.].

Boorden,

ww. Zie WNT i.v.

Boorden aen, vat krijgen op. ‖ Gheen eere en laet ghy aen v boorden, H.d.Am. N 1^v [m. 16e e.].

Boorghbier,

zn. Uit boorghen, borgen en bier.

Geborgd, niet betaald bier. ‖ Tandren tyden heeft my zomtyds boorghbier huutghedaen Ick gheloofver noch vyf of zes bierkens staen, de dene, Langhen Adieu 106 [1560.]

Boort,

zn. Zie MNW i.v., 1e art., WNT i.v. Boord (I).

Aen thoochste boort hellen, hogerop komen (op de maatschappelijke ladder) of het met de aanzienlijksten houden. ‖ Sp. d. M. 551 [beg. 16e e.].

- Binnen boorde vlien, te vergelijken zijn met? ‖ Dese (t.w. de daden van Helena en Medea) en vlien noch niet binnen boorde Teghen die quaetheyt lacen wacharmen Die ick ghedaen hebbe, Sp. d. M. 3887 [beg. 16e e.].

- Over tboort drijven, wanhopig maken. ‖ Dat ic naer Gods rechtvaerdigheyt Moet teeuwygher doot hebben sentencye; Tzelve ghetuught ooc mijn conscyencye, Dies zulcke invencye my over tboort drijft, Gentse Sp. 283 l1539].

- Over boort vallen, omvallen. ‖ Nu gaen wy dan voort / Totdat de karre valt over boort, Sp. d. M. 1270 [beg. 16e e.].

- Over boort wenden, wanhopig worden.‖ (God) heift om staercken u figuere cranc, Op dat ghy niet heel zoudt over boort wenden, Willen my, Schriftuerlic Woordt, zenden, Gentse Sp. 274 [1539].

- Tot sijnen boorden trecken, zich aantrekken. ‖ En treckes tot uwen boorden // niet / Ten gaet u niet aen, Sp. d. M. 2768 [beg. 16e e.].

- An enes boort vellen, zie Vellen.

Boot,

zn. Oorspr.?

? ‖ Ja sy (t.w. de bedroefde verlaten discipelen) mochten met de kruyck om broot // gaen / Oft een tienden boot // slaen / aen haren armen. Rott. Sp. A vj^v [1561].

Bordecxkin,

zn. Zie MNW i.v. Bordessche, WNT i.v. Bordes.

Houten portaal; afdak (vg. kil.: Bordessche. Fland.j. Bord-decks, bord-deckse. Flandr.j. loove. Proiectum ligneum: umbraculum). ‖ Povre doet my... tsavonts yewers zoecken een plecxkin Onder een bordecxkin / om te slumene, cast., Pyr. C. vj^v [ca 1530].

[p. 77]

Borsier,

zn. Ontleend aan ofr. boursier.

Die de financiën beheert, i.c. in een klooster; econoom. ‖ Deen wilt abt syn, dander opperste der clercken, Deen abdisse, dander borsier int verstercken, Trauwe 1191 [1595?].

Borten,

ww. Bijvorm of rijmvervorming van borden (vg. kil.: bordenen. Onerare en Teuth.: borden lasten, borden, sarcinare)?

Onder een last gebukt gaan; zwoegen? ‖ Maer want God wilt elcx slauen en borten Soo heeft hy door my (t.w. Orbore) den loon doen storten Wt sijnen lustighen hemelschen rijcke, Antw. Sp. Ddd ij^v [1561].

Bossen,

ww. Zie WNT i.v. Bossen (III).

Verwijderen, wegnemen. ‖ Van u is gebost de zond' zeer vileynich, Rott. Sp. L vj [1561].

Bot,

zn.? Identiek met WNT Bot (I)?

Enen bot geven, iemand verwonderen. ‖ Ist niet tot onser leeringen, al gevet u bot? Prochiaen 1953 [ca 1540].

Botten,

ww. Zie WNT i.v. Botten (I).

Gulzig eten (volgens WNT i.v. Botten (I), bet. 3, c, met verwijzing naar v.d. venne, Tafereel v.d. Belacchende Werelt 133 en teirl., eig. bargoens). ‖ Schuyfman 303, 366, 424 [vóór 1504]; Antw. Sp. Aaa iiij [1561]; Meer Gheluck 263 [eind 16e e.]; Rontsaet 10 [1636?].

Bot wt Roelken, roel, roele.

De oorsprong is tot dusver nog niet opgehelderd Blijkens de aanhh. dient de uitdr. ter aanduiding van een verloren zaak of hopeloze toestand en v.v. ook voor een afgewezen of hopeloze minnaar. Daar die afwijzing vrijwel altijd haar grond vindt in geldgebrek, zou men voor bot kunnen denken aan ‘een partij van een of ander spel’ (zie MNW i.v., 1e art., bet. 6).

Verloren spel en v.v. afgewezen minnaar, rampzalige. ‖ Ic droech in myn tassche veel ydel camerkens doen wast bot wt roilken ghi moet verhusen, St 1, 31 [vóór 1524]; Jc moste daer spelen bot wt roelken Ende ic en wasser niet meer tliefste boelken mits dat mij den budel qualic gheuult was, ald. 2, 201; Al maect hi misbaer, en doet gheclach, tis arbeit verloren, tis bot wt Roelken, om datter maer een int herte mach, Doesb. 32 [vóór 1528]; Al hadse hem te voren wat soets gherelt, Si leerde hem speelen bot wt roelken, Hi moste gaen soecken een ander boelken, ald. 270; Vvuend bachten, daermen thaut tast met bot uut roele, cast., C. v. R. 157 [1548]; Wa ghy zijt gheacht als bot uyt roel, H.d.Am. I 4 [m. 16e e.].

Boucken,

ww. Zie MNW en WNT i.v. Boeken.

Betuigen, verklaren, verzekeren. ‖ Ghy werdt verlooren // dit darf jck v vry boucken, Taruwegraen 1044 [1581].

Bourgoys,

zn. Ontleend aan ofr. bourgois, fr. bourgeois.

Burger. ‖ Ghy machtighe Poorters ende Bourgoys... Ghy sult oock moeten trecken logieren In dat landtschap vanden mollen, de roovere 297 [3e kw. 15e e.].

Bout (I),

zn. Zie MNW i.v., 3e art., WNT i.v. Bout (I).

Menselijk excrement. ‖ Scutterlyck schytende ronde bouten, Leuv. Bijdr. 4, 359 [beg. 16e e.].

Opm. Vg. Ruggebout.

Bout (II),

zn. Mogelijk identiek met Bout (I); vg. de overeenkomstige dubbele bet. van drol.

Grap, klucht, mop? ‖ Ja, dat was een bout, door sulcken cout mocht men u prijsen, Letter en Geest 163 [eind 16e e.?].

Bouvernie,

zn. Van bouf, boef.

Echtbreuk, overspel? ‖ Pirithous bruloft stonter in ghevvrocht edelick (t.w. in Nestors cop) Met gheheel ende al Iuppiters bouvernie, cast., C. v. R. 191 [1548].

Brack,

bn. Zie MNW i.v. Brac, 1e art., WNT i.v. Brak (IV), zout.

Loszinnig, wellustig; geil; voor de overgang v. bet. vg. St 2, 194 [vóór 1524]: ‘Ghij sijt veel bracker dan pekelsout Doer twriessen ende theffen aenden sack’. ‖ Belght u niet, dat ick se lack en brack heete, Luerifers 33 [eind 16e e.?].

Bradelick,

bn. Van braden.

Bradend, gebraden wordend. ‖ Eer wy ons onder de helsche tourbisten bradelick Vinden, laedt ons beteren onze snootheit, cast., C. v. R. 178 [1548].

Braeckmaert,

zn. Ontleend aan ofr. braquemart ‘épée courte et large à deux tranchants’ (d'hauterive).

Kort en breed tweesnijdend zwaard. ‖ Met desen braeckmaert onmenschelic zeere Doode mordreit vol quaets ghevult Den coninc Artueren, Camp v.d. Doot 449 [1493].

Braemhouwer,

zn. Uit braem en houwen met -er.

Kapper van ‘bramen’, d.w.z. doornstruiken. ‖ Braemhouwers / deluers / slauen, de roovere 335. [3e kw. 15e e.].

Braggaert,

zn. Ontleend aan ofr. bragard (vg. WNT i.v. Brageeren, Afl.; bij

[p. 78]

godefroy komt het niet voor, littré Suppl. i.v. Braguer citeert het 16e-eeuwse zn. braguard; vg. ook haspengouws brag (WNT i.v. Brak (II), B), luikerwaels bragar (WNT i.v. Brageeren, Afl., littré t.a.p.), eng. braggart en het ofr. bn. bragart bij d'hauterive in de bett. ‘pimpant’ en ‘fanfaron’).

Opschepper (vg. kil.: Braggaerd. Homo bullatus, elegans. Gal. braggard en Synon. Lat.-Teut.: ‘fraeiaerd, moiaerd, grein, enz.’). ‖ (Een houeerdich Esel, die zeer weelderig gekleed gaat) maect den braggaert, X.Esels 30, 9 [1530].

Braken,

ww. Zie MNW i.v., WNT i.v. Braken (I).

A. Bedr. Eig. breken (vg. kil.: Braecken. vetus. j. breken. Frangere, rumpere) en v.v. trachten te breken, af te breken, aanvallen? ‖ Paulus die de heylighe Kercke vast braeckte, Rott. Sp. 129 [1561].

B. Onz. Eig. zich een weg banen, moeizaam gaan, trekken en v.v. ook gaan, trekken in het alg. ‖ ghistele, Virg. Aen. 65a, 113b, 179b, 222a [1556], Ovid. Sendtbr. 32b [1559]; Bierses 30 [2e h. 16e e.]; Bruyne 3, 202 [2e h. 16e e.].

Brakere,

zn. Van braken.

Die raast, te keer gaat? ‖ Sus sus crockezaet / ghy luutriestighen brakere, Taruwegraen 880 [1581].

Brander(e),

zn. Zie MNW en WNT i.v.

1) Brandend stuk hout; ook in fig. toepassing. ‖ Eerste Bl. 771 [ca 1440?]; ghistele, Virg. Aen. 91b, 137a, 138b [1556]; houwaert, Lusth. 3, 80; 4, 182 [1582-'83], Gen. Loop 74 [ca 1590].

- Den brandere stoken, (de) brand stoken. ‖ B.: Ghy blusschet vier. V.: En ghy stooct den brandere, Sp. d. M. 1264 [beg. 16e e.].

2) Minnaar? Of man, kerel in het alg.? ‖ O gheluckich brandere, Mintmen v zoo zeere? H.d.Am. L 7 [m. 16e e.].

Brandicheyt,

zn. Zie WNT i.v. Brandigheid.

Minnedrift. ‖ Lof wijse verstandicheyt, wrake mijnder brandicheyt, Doesb. 65 [vóór 1528].

Brasseringhe,

zn. Van brasseren.

Brasserij, slemperij. ‖ Brasseringhe die noyt cost en verveelde, de roovere 379 [3e kw. 15e e.].

Brassynghe,

zn. Van brassen.

Overdadig eten. ‖ Jc voede tlichaeme / met vulder brassynghe, everaert 79 [1526].

Brauwen,

ww. Zie Brouwen.

Breebaert,

zn. Zie WNT i.v. Breebaard.

Grootspreker, pocher, snoever (vg. v. moock, in WNT i.v. Breebaard, bet. 2). ‖ Adieu breebaerden maeckende groote mulen, de dene, Langhen Adieu 115 [1560].

Breecsel,

zn. Van breken.

Breking. ‖ Niet int vleis / mer int teyken dit breecsel stect contrarie tpaeslam datmen te eten plach, v.d. dale, Lof hostie 109 [1e kw. 16e e.].

Breet,

bw. Zie MNW i.v., WNT i.v. Breed.

Breet staen, bekend zijn (vg. mnl. breet maken, werden, bekend maken, worden, zie MNW i.v. Breet, bet. I, 4). ‖ Wil ict verbergen? neen ic / naer dattet dus breet Nu staet, Sp. d. M. 2781 [beg. 16e e.].

Breyken,

zn. Zie WNT i.v. Brei (I). (Is breyken = bredeken (van bret)? Vg. J.B. Drewes in Tijdschr. 73, bl. 113).

Loopjongen, loopknecht, besteller. ‖ Se sonden een breyken met spyse gheladen Dat hy bycans vanden / laste bucte, everaert 106 [1513].

Opm. de bo (i.v. Brei, 2e art.) kent het woord nog voor een jongen, die tegen een vergoeding op de markt gekochte vis thuisbrengt.

Bremen,

ww. Zie WNT i.v. Bremen (II).

1) Heftig begeren (vg. kil.: Bremē. vet. Ardere desiderio. It. bramare). ‖ Splyttemytte / Ghaerpennync (gierige rijkaards) / met huer bremen Se houdense (t.w. Couuer Handelynghe, welvaart) zo nauwe / ghecoffert ghekist Wy en cunder niet an commen, everaert 278 [1530] (hic?).

- Inz. met betr. tot geslachtsgenot. ‖ Jonste doet my thuwaerts verhitten. Venus vier doet my gheheel waerm bremen, everaert 207 [1528].

2) Zich luisterrijk vertonen; schitteren, pralen, prijken, pronken. ‖ Roome ende Athenen / hebben ghebreimt Bydy Clergye / wiens wysheyt / elc verclaeren gheift everaert 151 [1523]; Al eist dat de Clergye / nv niet en breimt Ghelyc als hier voortijts / pompues vutwendich, ald. 157; Menich Leeck nv daghelicx breimt Diet onredelic neimpt / by scrychs anthieren, ald. 221 [1528?]; Jc waene nv wel te bremene vry. Want jc bem aerdich ghemonteirt fyn, ald. 239 [1526].

3) Zich bewegen, leven? ‖ Noode zoudic / met dante of sletere bremen, everaert 291 [1529]; Mids dat my / alle dynghen jn blyft So en muecht ghy / by my niet jnt openbaere bremen, ald. 440 [1e h. 16e e.]; Zoo eist niet al ghenoech

[p. 79]

veel beghinnen Ter weerelt binnen Ende daer in onzoorchvuldich bremen, de dene, Fab. 181 [1567].

Opm. Ook in Antw. Lb. 9 [vóór 1544]: ‘God gheef den vrouwen een vrolijc iaer die sonder mans genoechlijck bremen’.

Bremer,

zn. Van bremen.

Die ‘breemt’ in een of andere bet. van dit woord. In de aanh. van een verliefde of vrouwenjager: die achter de vrouwen aanzit of die zich heeft opgeschikt om te behagen? ‖ Zijdy worden een Venus janckerkin / Een tijtverlieserkin / een raepsolasekin / Een zingher / een springher / een bruloft dwasekin / Een vrou slingherminne / een twisterkin / Een lytentijt / een zinne quisterkin / Een bremer / een misterkin / zoo naect u swaer Menighe onruste, cast., Pyr. A iij [ca 1530].

Brengen,

ww. Te voren brengen, zie Te voren.

Brieffelijck,

bn. Zie brieven.

Brielken,

zn. Zie Bril.

Brieven,

ww. Zie MNW en WNT i.v.

Voorschrijven, gebieden, gelasten. ‖ Eerste Bl. 266 [ca 1440?]; Tcooren 559 [1565]; Red. en Nat. 747 [2e h. 16e e.] (was brieffelick, versta briefde); Hs. TMB, C, fol. 27*[eind 16e e.?].

Opm. Mogelijk behoort hiertoe ook Conste d.M. 53 [ca 1560]: ‘Leydt uwe Jonghers ongriffelijck Tot mijnen tempele schoon en gherieffelijck / Ouer al de werelt ghenoech bekent Waer of dbeuel en den last is brieffelijck / Dat elck hem seluen sal kennen present’; vg. het lat.: ‘Duc, age, discipulos ad mea templa tuos. Est ibi diversum fama celebrata per orbem Littera, cognosci quae sibi quemque jubet’. De vert. blijft mij duister. WNT vat brieffelijck op als ‘in den vorm van een brief vervat’, als vertaling dus van littera (?), zie WNT i.v. Brieflijk. Een derde mogelijkheid is in brieffelijck een afl. te zien van brief (uit ofr. brief, fr. bref, zie MNW i.v. Brief, 2e art.) = kort (en krachtig?).

Brievenisse,

zn. Van brieven.

Mededeling? ‖ Uut der conversatien brievenisse Trecken liefs herten in liefs believenisse, Sp. d. M. 4381 [beg. 16e e.].

Brijne,

zn. Zie MNW i.v. Brine, WNT i.v. Brijn.

Rampspoed, leed, smart. ‖ O bitter bryne, in my gherezen, Dit lyden en magh ic niet ghenezen, Gentse Ref. 152 [1539]; Zulck lacht, t'herte is vul bitter brijnen, de dene, Fab. 189 [1567]; Tribulatie... doet den mensch verleen van des aertscheyts brijne, numan, Striit d. Gem. 59b [1590].

Opm. Ook in Antw. Lb. 96 [vóór 1544].

Brijnich,

bn. Van brijne.

(Smakend) als brem of pekel. In fig. toepassing naderend tot weerzinwekkend, afschuwelijk. ‖ Becken brijnich, venijnich (t.w. van de ketters), die wat weten wanen, a. bijns, N.Ref. 329, h, 7 [1e kw. 16e e.]; Brijnighe, azijnighe, venijnighe slindren, Ketters vol etters, ald. 345, d, 9; Ach dit ghebruucken // amper brijnich van smaken brinckt een zwaer ghenaken, Reyne M. 450 [ca 1575?]; Tware ons te hooren brijnich, Judich 1391 [1577].

Bril,

zn. Zie MNW i.v., WNT i.v. Bril (I).

1) Bril. - Geen brillen behoeven, door de vingers zien. ‖ a. bijns 40 [1528]; - Gheenen brille ghebruycken, hetzelfde. ‖ Pol. Ball. 97 [1581?]; - Sonder brille(n) sien, hetzelfde. ‖ a. bijns, N.Ref. 340, b, 3 [1e kw. 16e e.]; Conste d.M. 61 [ca 1560].

2) Gril? Kletspraatje? Waardeloze zaak? ‖ Dees spaerpots ghesellen... willen de werelt... Naer huer doot regeren, met Testamenten Daer met sy den ghilden wt sluyten willen... Maer ten helpt al niet, ten sijn maer brillen, Antw. Sp. Mmm i [1561].

3) Achterste. ‖ Laeter voer knielen mit naecten brielkens, St 2, 171 [vóór 1524]; Uyt den oghen wy tot onsen wil vlien, En laten ons van achteren in den bril zien, Rott. Sp. B i^v [1561].

Brocken,

ww. Zie MNW i.v., WNT i.v. Brokken.

Ontstaan, voortkomen. ‖ Tis Industria ... En begheerte oock tot sciencien Met eere en Profijt / wat sal hier wt brocken, Antw. Sp. Xx iij [1561].

Broddier,

zn. Ontleend aan ofr. brodier.

Achterste (vg. kil.: broddier. Podex turpis, anus stercore foedatus). ‖ Ter vierder seer ialoers zijn op den broddier Omdat dwijf so lodderlijc siet uuten doecke, Leenhof 609 [na 1531].

Broemen,

ww. Zie MNW i.v., WNT i.v. Brommen (II).

Zuiveren. ‖ Die dlant geerne souden van dwalingen broemen, Heeten helsce honden en eertsce vianden, a. bijns 51 [1528].

Broempot,

zn. Uit broemen en pot.

Potschuimer. ‖ Joncker Joos broempot die leeft opt schuymken, Leenhof 126 [na 1531].

[p. 80]

Broer (ken),

zn. Zie MNW en WNT i.v. Broeder.

Aanspreektitel - en mogelijk ook benaming - van een zinneken. ‖ Sp. d. M. 145 en pass. [beg. 16e e.]; H.d.Am. Aa 1 [m. 16e e.] (boerken, 1. broerken?); Antw. Sp. Ee ij [1561]; Rott.Sp. A i [1561].

Opm. Sinds de 17e eeuw in N.Nederland benaming van de kamerzot, zie WNT III, 1439 e.v.

Broesscelic,

bn. of bw. Zie MNW i.v. Broosscelijc.

Zwak, licht verleidbaar (vg. kil.: brooschelick. Fragiliter: & Debiliter). ‖ Uut u (t.w. de duivel) es, lude en stille, Geresen den swaren overwille, Die wi in mensceliker natie Broesscelic wrachten, Eerste Bl. 471 [1440?].

Bronckelen,

ww. Van broncken.

Pronken. ‖ Mynen scheel en staet niet recht naer dbronckelen, Antw. Sp. i iij^v [1561].

Broodbiddeghe,

zn. Uit brood en biddeghe.

Bedelares. ‖ Nydeghe Clappeghe een persoonage ghecleet als een broodbiddeghe aermelic jnt habyt wesende manc, everaert 147 [1523].

Brooschmensschelick,

bw. Uit broosch en menssch(e) met -(e)lick.

Als een zwak, licht verleidbaar mens. ‖ Nu es hy verlost vander eerdscher pyne daer inne hy brooschmensschelick heeft moeten slaven, de dene 155b [ca 1560].

Broot,

zn. Zie MNW i.v., WNT i.v. Brood.

Tot sinen broode hebben, tot zijn beschikking hebben? ‖ Ghy hebt al wat lievelicx tot uwen broode, Sp. d. M. 3326 [beg. 16e e.].

Brossen,

ww. Bijvorm van brassen?

Bezorgen, verschaffen? ‖ Als een man besorcht den cost, Prouande brost, en alle schult quijt en lost, Den man ghemack doen is vrouwen daet, X. Esels 13, 74 [1530].

Brouwen, brauwen,

ww. Zie MNW i.v., WNT i.v. Brouwen (I).

Vruecht brouwen, vreugde bedrijven. ‖ Dit slecht maechdeken daer hy om brout Vruecht so men schout, Sp. d. M. 473 [beg. 16e e.]; Vrueght zoudic brauwen En verfauwen, zwaer ymaginacye, Gentse Ref. 148 [1539].

Opm. Nog bij visscher, Brabb. 28, aang. in WNT i.v. Brouwen (I), bet. 3, b, α, Aanm.

Brouwet,

zn. Zie Bruwet.

Brouwyne,

zn. Zie Bruwyne.

Bruyschaert,

zn. Van bruisen, slempen (vg. WNT i.v. Bruisen, bet. B, 4)?

Slemper, drinkebroer? ‖ Een ruyschaert een bruyschaert een ientaert een slapaert Een rijnschaert maecte int gelach den fellaert, Doesb. 246 [vóór 1528].

Bruwet, brouwet,

zn. Zie WNT i.v.

1) Ragout. - Een bruwet brouwen, koken, nadeel berokkenen. ‖ Wy zullen noch zulc een bruwetken koken / Ter werelt zoken / en mach gheen quader, cast., Pyr. B iij^v [ca 1530] (zie ook ald. C vj: ‘om Pyramus ende Thisbe te bedrieghene, ende theurlieder schade een bruwet te brouwene’).

2) Onaangename situatie. ‖ In wat brouwet ghy zijt, of in wat vare, cast., Bal. P iij^v (achter C. v. R., ed. R'dam 1616) [1521]; Mits dat ghylieden verblent zijt in zulcke bruwetten, Pol. Ball. 230 [1580].

Opm. Ook in Antw. Lb. 257 [vóór 1544].

Bruwyne, brouwyne,

zn. Zie WNT i.v. Bruwijne.

Moeite, narigheid. ‖ Scuut sulcke bruwyne. Hoe muechge de pyne? / Neimpt swaerheyts verdrach, everaert 489 [1e h. 16e e.]; Om wederstaen der helsgher pryen net, Die altyt stroeyen der valsgher brouwynen saet, Trudo 2459 [ca 1550].

- Helsche bruwyne, in de aanh. omschrijving van hel. ‖ (Lucifer) moest... dalen Met al den zynen ter helscher bruwyne, everaert 517 [1533].

Buckvysteghe,

zn. Uit bucken en vysteghe (of vysten met -eghe?).

Zij die ‘vijst’, als ze bukt? ‖ Dan esser noch een boucxken huut reverentien Voor de buckvysteghen ende zom ruud plomp loer, de dene, Langhen Adieu 244 [1560].

Buecken, boken,

ww. Vlasch buecken, boken, zie bij Vlasch.

Bueraensicht,

zn. Uit buer en aensicht.

Eig. voorkomen van een buur en v.v. vertrouwd uiterlijk? ‖ Hij hadde so goeden bueraensicht, Appelboom 209 [1e kw. 16e e.].

Bueseldicht,

zn. Uit bueselen, beuzelen en dicht.

Onbetekenend rijmpje. ‖ Simple bueseldichten heedt men Cocorullen, cast., C. v. R. 241 [1548].

Buetele,

zn. Bijvorm (of rijmvervorming?) van budel, buidel?

Buidel? ‖ Benaute houdt my jnder

[p. 81]

zoorghen buetele (× ruetele), everaert 439 [1e h. 16e e.].

Buffelsch,

bn. Van buffel.

Als van een buffel, lomp, onbeschoft (vg. kil.: buffelsch. Bubalinus). ‖ O rechte Justicie, waer muechdy blijven, Dat ghy bluste de gramschap van onsen doctoren, Want sy dagelijcx so veel schamps moeten hooren Van dese Buffelsche ambachters, die botte beesten, Prochiaen 1022 [ca 1540].

Buijcken,

ww. Zie WNT i.v. Buiken (II).

Met loog wassen (vg. kil.: Buycken. Lintea lixiuio purgare siue lauare en plant.: Buycken. Buer, faire la buee. Lintea lixiuio purgare). ‖ Twaere beter, dat ghi spronckt // in Den tobbe metten cleeren en holpt mij buijcken, Goemoete 411 [eind 16e e.?].

Opm. Zie voor de enige (onzekere) plaats in het mnl. WNT t.a.p.

Buijlsnijder,

zn. Uit buijl, buidel en snijden met -er.

Zakkenroller (vg. mellema: ‘un coupebourse’ en Oude Tijd 1873, 14). ‖ Wacht wel, dat u geen buijlsnijders en quellen, Goossen Taeijaert, prol. 35 [2e h. 16e e.?].

Buytertier(en),

bn., bw. Zie Butertier.

Bulcechtich,

bn. Van bulken?

Drukte-schopperig? ‖ Die brugom was bulcechtich en cort om sacken tsceen een oprecht mercolfus by desen (t.w. om zijn drukte-schopperij, vg. WNT i.v. Meerkol, bet. 2?). St 1, 105 [vóór 1524].

Buls,

zn. Van bulsen.

Hoest. ‖ Al waere hemlieden / den huls den buls besweken Dese conserue zoudese weder doen rysen, everaert 201 [1528].

Bulsich,

bn. Van bulsen.

Hoesterig. ‖ Hoester hyement / jc worde bulsich mede, everaert 137 [1528?].

Opm. Zie ook Hulsich.

Bulsicheit,

zn. Van bulsich.

Hoest. ‖ Slutende... Dat men hem vvel vvasschen zo, ieghen de bulsicheit, cast., C. v. R. 90 [1548].

Busynghe,

zn. Van busen, buizen.

Drank. ‖ De weert moet thameer gheuen ons busynghe, everaert 112 [1513].

Busisticx?

Oorspr.?

? ‖ Werrelt ghy sijt cause van veel gheschils ghy maectse som scamelder dan busisticx (× tcrucifix), Smenschen gheest 608 [ca 1560?].

Bussen,

ww. Zie MNW en WNT i.v.?

(Schriftelijk) vastleggen? ‖ Maect de quittancie / pynt verstant (l. tverstant, de zaak (zie Verstant, bet. 3, t.w. de zaak, de kwestie van de kwijtschelding?) te bussene // Vander quytsceldynghe, everaert 112 [1513].

Buten,

bw. Zie MNW i.v., 3e art., WNT i.v. Buiten (IV).

Enes dincs te buten sijn, iets kwijt zijn, missen, verloren hebben. ‖ Quaelic zye jc hu te helpene thuwen ghelde Want consent maect wet / dus zytges te buten, everaert 116 [1513].

Opm. Ook in Antw. Lb. 2 [vóór 1544].

Butertier, buytertier, butertiere, buuterthiere, buuterthieren, buytertieren,

bn., bw. Bijvorm van putertier (zie Tijdschr. 73, bl. 127 e.v.).

1) Gemeen, slecht, boosaardig. ‖ Oyt waerdy t' onswaert naer u maniere Fel butertiere, ende vol tyranschepen, cast., Bal. 25 [1521]; Zomtijd moet een sprake vallen amorues, Dan beleedt mense weder orguilues Fel buterthiere, cast., C. v. R. 59 [1548]; Hoe quaed hoe butertier Elck moet doordeel verweeruen, ald. Schaeckberd t.o. bl. 224.

Opm. Verg. voor de eerste twee aanhh. mnl. fel putertiere (in MNW i.v. Putertier(e), sub bet. 1); vat men niet fel maar butertiere op als bw. van graad, dan behoren de aanhh. thuis onder de bet. 6.

2) Zinnelijk, wulps. ‖ Tvier Der liefden butertier // schier / maeckt groote smerte, Verl. Z. I, 907 [1583].

- In de aanh. verdorven, onnatuurlijk, pervers. ‖ Niet en lieten De Zodomiten haer zondighen buuterthiere // zwaer, Verl. Z. I, 310 [1583] (hic? of sub bet. 6?).

3) Onhandelbaar, weerspannig? ‖ Vrou Marie hebt ghy (t.w. Gent) niet willen obediëren ... Dus buytertieren comt ghy in sneven, bij v. vloten, Geschiedz. 1, 211 [ca 1540].

4) Buiten zichzelf, razend, woedend. ‖ Hy dit hoorende // wiert haestelicken butertiere, Judich 930 [1577].

5) Rampzalig? ‖ Nu gaen ick logieren // metten verckens int veldt. Ach, van honghere / zoo en weet ick wat verzieren! Zeer qwaelcke buuterthieren // zoo bem ick ghesteldt, Verl. Z. II, 136 [1583] (hic? of sub bet. 6?).

Opm. Ook bij v. mander, Gulden Harpe 41 [1595]: ‘Als wy veel scheydens overlegghen, Een scheyden buytertier Werdet voor haer, die men sal segghen Gaet in dat helsche vyer’.

6) Buitenmate? Of op een onaangename, afschuwelijke wijze? ‖ Tkyndt (t.w. Christus) had hem wel willen waermen het

[p. 82]

woeyer inne (t.w. in de stal) butertier, de dene 64b [ca 1560]; D'welck mijnen sin beroert heeft buytertier, Ned. Hel. 310 [1610].

Opm. Vg. Verbuterthieren.

Butertierlick,

bw. Van butertier? Of bijvorm van putertierlijck?

Snodelijk? ‖ Waer hy (t.w. Holifernes) hem vermetende was butertierlick dat hy thuus van Israel / zou dwinghen scoffierlick, Judich 869 [1577].

Buttachtich,

bn. Van but, bot.

Bot, plomp (vg. plant.: Botachtich. Aucunement rebouché, ou stolide, lourdant. Subobtusus, substupidus, vel bardus, plumbeus homo). ‖ Ghij zijt al buttachtich, zoot mach blijcken, Man en wijf 31 [eind 15e e.?].

Buucksparich,

bw. Uit buuck, buik en sparen met -ich.

Zijn buik sparend, te weinig etend (uit gierigheid) (vg. kil.: buyck-spaerigh. Fraudans genium). ‖ Een Rijcquaert boer en bijnghel hebbende groot rijckdom... Buucksparich magher, gaende met een rabauts cleet, de dene, Fab. 175 [1567].

Buuterthiere(n),

bn., bw. Zie Butertier.

Buutertierich,

bn., bw. Van butertier? Of bijvorm van putertierich?

1) Afschuwelijk? ‖ Ook alle zonden buutertierich Broet ghiericheyt, want zij is God revanchierich Int rapen, int schrapen, int caken, int stroopen, crul, Tweesprake 68 [2e kw. 16e e.].

2) In hoge mate, hevig, buitengewoon?‖ Om u schoon Kersauwe blaec ick zoo butertierich, cast., Pyr. 68 [ca 1530]; Deur synen (t.w. Cupido's) brandt ben ic verlieft butertierich / Op een zoo schoon een beelde excellent, ald. 70; Twee pylaren zijn Van 't hoogh Outaer vernaemt seer buytertierigh, Ned. Hel. 310 [1610] (hic?).