Strophische gedichten

[p. 124]

tekstkritische noten

4. enich verdriet. - 11, 14. keirke. - 12. Daerneder ende. - 16. en ontbr. - 20. kynder. - 21. mammorie.

Van den lande van Oversee.

⁺ Kersten man, wats di gesciet?
Slaepstu? hoe, ne dienstu niet

Jhesum Cristum dinen here?

Peins, dogede hi dor di verdriet¹⁾,
Doe hi hem vangen ende crucen liet,

Int herte steken metten spere?

Tlant, daer hi sijn bloet in sciet,
Gaet al te quiste, alsmen siet:

Lacy, daer en is gene were!

Daer houdt dat Sarracijnsce diet
Die Kerke onder sinen spiet

Ende doet haer groet onnere²⁾,

Ende di en dunkets min no mere!

Die Kerke is van haren lene
Ontervet: dijn herte is van stene,

Kerstijn, en gaet het di na³⁾.

Si is dijn moeder, die ic mene,
Die di suver maect ende rene,

Alsmen di in die vonte dwa.

Satanas kinder algemene
Hebben die momborie allene⁴⁾

+ C. 209 b.

1) In het Hs. enich verdriet; doch enich is overtollig en maakt het vs. te lang, waarom ook Dr. V. Vl. het wegliet.

2) In het Hs.: Daerneder, ende, welk eerste woord om den zin gemist kan worden en het vers te lang maakt. Het is ongetwijfeld eene invoeging van een lateren afschrijver.

3) De zin is: ‘Uw hart is van steen, zoo het u niet ter harte gaat.’

4) Zie de Aant. hier achter.

[p. 125]

tekstkritische noten

Beset op dat di toebesta.

Nu roept die Kerke met groten wene:
‘Jhesus Kerst van Nazarene,

Men rovet dat erve dat di toega:

Pugna pro patria!’

Om scat so gaepstu wide;
Elc is op andren vol van nide,

Ende dinen God heefstu vergeten.

Die doer di ontdede sine side,
Roept help op di te desen tide,

Ende claget: des wiltu niet weten!

Hoe mogestuut laten dus ter lide,
Dat dat volc vermaledide

So verre gepaelt heeft ende ghemeten?

God proevet di in desen stride:
Hi doget, dat men te halse ride

Voer di, ende du bist vast geseten,

Sugende an der weelde reten!

In weelden sitstu hier versmoert,
So dat met di is ongehoert

⁺ Gods lachter ende sine scande.

Dune peins niet om die moert,
Die tot Akers in die poert

Wrochten die Gods viande.

Daer is Gods dienste gescoert,
Cloestre ende huse sijn testoert,

Tvolc verbeten van wreden landen.

Kerstijn man, twi en trecstu voert?
Waerom sitstu hier verdoert?

Du sout hemelrike panden

Op Gode, wiltu dien lachter anden!

Jhesus Cristus van Nazarene
Gaf van Akers der porten ene

Name, die was vermaledijt¹⁾.

Daer voersprac hi van den wene,
Die opt kerstine volc gemene

23. keirke. - 24. Jhesus kynt.

+ C. 209 c.

1) D.i.: Jezus gaf aan eene der poorten van Akers een naam die vervloekt was; hij noemde een harer poorten de vervlockte poort. Zie de Aant. hier achter.

[p. 126]

tekstkritische noten

Gevallen is in corter tijt.

Te diere porten, alse ic mene,
Waren ierst uutgetrect die stene,

Ende een inganc gemaect so wijt,

Dat die Sarracine onrene
Alle ingoten, groet ende clene;

Ende daer becochten si den strijt,

Die op Gode hadden gelijt.

Men ginc daer houwen ende slaen;
Die kerstine worden seer ondaen:

Hem mochte geen weren gewepen.

Si moesten alle die doet ontfaen,
(Daer jegen mochte niet ontstaen)

Die niet ontsprongen in scepen.

Men sach daer laten menegen traen:
Kerstijnheit wart, sonder waen,

So jamerlijc int vel genepen.

Men mach jammer hier in verstaen:
Die predicare dede men vaen,

Ende alsijt crucifix gegrepen,

Si dadent achter straten slepen¹⁾.

Joncfrouwen van religioene,
Suver ende van heiligen doene,

Onsuverden die Sarracine.

Wiemen hoerde die was soe coene,
Die Jhesus noemde Marien soene²⁾,

Men dede hem torment ende pine.

Men briet sulken gelijc den hoene,
Sulc wart onthalst bi den caproene³⁾,

Sulc gescout gelijc den swine.

Gi Heren, gi Princen, gi Baroene,
Hoe coemt, dat hem elc niet vermoene

Met live, met goede gereet te sine,

Te suveren tlant van dien venine?

79. Jonfrouwen.

1) Zie de Aant. hier achter.

2) Een dergelijk onzuiver rijm, waar op -oene zoene, d.i. sone, rijmt, vindt men ook in vs. 218, waar ongewone, in den tekst ongewoene, mede op den zuiveren oeklank rijmt.

3) Zie de Aant. hier achter.

[p. 127]

tekstkritische noten

Kerke van Rome, trec dijn swaert,
⁺ Dat di van Gode gelaten waert:

Kerstijnheit hevet te doene heden!

Besie oft vlegge hevet of scaert
Ant einde of daer middenwaert;

Ende oftuut overwaer¹⁾ vinds versneden,

So spoet di danne metter vaert,
Ende doe al ongespaert

Een van betren snede smeden.

Qualike is het geachterwaert;
Diere cardinale aert

Die is van alsulken seden,

Hi strect na scat met allen leden.

Alse thoeft gulselike ontfaet
Den wijn, die sine kele doergaet,

Het onkeert alle die lede.

Die mont hi roept; hi slaet, hi vaet,
Hi verset dat wale staet²⁾,

Bene faelieren ende voete mede.

Die Kerke van Romen is dusdaen vraet,
Si is dronken ende al sonder raet,

Die hoeft is van Kerstijnhede.

Sine heeft geen lit dat haer bestaet,
Keiser, Coninc noch Prelaet,

Het en is mids der gierichede

Ontkeert van goeden seden.

97. vynds vermeden. - 111. Keirke. - 116. ghirichede.

+ C. 209 d.

1) In plaats van het onbeteekenende onverwaer misschien te lezen: iewaer. In het Hs. staat verder vermeden, dat in versneden is veranderd.

2) Dr. Van Geer in een der stellingen zijner Dissertatie stelt voor deze twee verzen aldus te lezen:

Die mont hi roept; die hant si slaet,
Si verset dat wale staet.

‘Alle die lede worden ontkeert’, zegt de dichter vs. 107, en in vs. 115 worden onder de leden der Kerk Keizer, Koning en Prelaat genoemd. Het ligt dus voor de hand, dat ook hier de lichaamsdeelen moeten worden opgesomd: de mond die roept, de beenen en voeten die den beschonkene begeven, en de hand die slaat en alles overhoop gooit. Doch graphisch heeft die gewichtige verandering nog al bezwaren. Maar het is niet te ontkennen, dat de zin oneindig verbeterd wordt, daar anders het vnw. hi bij roept op mont slaat, terwijl men bij ‘hi slaet, hi vaet’ en ‘hi verset’ aan den persoon moet denken.

[p. 128]

tekstkritische noten

Hoert, gi Heren, gi Baroene,
Wes die Kerke u vermoene:

Si seit: si hevet tiende gegeven,

Daer si noyt af te haren doene
Profijt gecreech van enen boetoene,

Dat sijt weet of heeft beseven¹⁾.

Wat dadi in Tunes, in Arrogoene?
Jegen wien waerdi daer coene?

Wat eren hebdi daer beweven?

Waert dat u die duvel niet en spoene,
Gi naemt met u te uwen verdoene

Van uwen rechten goede beneven,

Ende hulpt der Kerken, daer si moet beven.

Wat scatte hiesch Jhesus die,
Doe hi liet met naglen drie

Aent cruce nagelen sine lede?

Hen dogede man die anxte nie
Die hi dogede, gelovets mie,

Om di te brengene ter hoechede.

Wie is hi nu, wie is hi, wie,
Die hem volget na, daer hie

Ginc²⁾ om onse salichede?

Mi dunct dat elc ommesie,
Wat hi begrijpt, offer af plie³⁾

Gemac te comen ende weeldichede:

Is niet, hi blivet mat op die stede.

⁺ Alse vallen prelatiën
In kerken ende in canosiën,

Daerwaert spoedet metter vaert⁴⁾.

131. Keirken. - 133. naeghelen. - 146. Daerwaer.

1) Zie de Aant. hier achter.

2) De vroeger voorgestelde verandering in Hinc (Boerde 56) is onnoodig; zelfs past bij het ww. navolgen in vs. 138 beter de lezing ginc, t.w. den lijdensweg, den weg naar Golgotha. Verg. Teest. 3795, 3822.

3) Eigenaardige Mnl. constructie: ‘Elc moet ommesien of gemac ende weeldichede pliet te comen van wat hi begrijpt.’

+ C. 210 a.

4) In de Bloeml. plaatste ik achter dit vs. een uitroepingsteeken. Doch Maerlant geeft hier geen ironische opwekking, maar deelt alleen mede: Als er prelaatschappen openvallen, spoedt het er van alle kanten heen, m.a.w. komt men er op los. In vs. 147-149 verhaalt hij verder, hoe ieder zijn doel zoekt te bereiken.

[p. 129]

tekstkritische noten

Deen gaet smeken, dander vriën;
Daer siet men der symoniën

Sere togen haren aert.

Wie sijn si, die daer tvette afsyën?
Die therte hebben met reinardiën

Van binnen bewist ende wel bewaert.

Men hevet wat doen van clergiën:
Met loesheiden, met scalkerniën

Machmen comen in Gods wijngaert:

Dus blivet fruut al onbewaert!

Daer men Gods leden mede soude voeden
Ende queken in hare aermoeden,

Dat hebben al geblaet¹⁾ die giere.

In sal niet scamen doen die goeden,
Maer hem mochte therte bloeden,

Die houden die amyen fiere!

Ay mi! of sy te hope stoeden,
Endese alle die duvele loeden,

Ic waenre niet ontgingen viere,

Sine souden alle ter helscer gloeden
Wel neder onder der duvele roeden:

Ic sie den hoep so putertiere,

Ende die doget in hem so diere!

Scalcheit heeft die provende groet,
Diviniteit gaet om haer broet:

Dit sietmen nu alle dage.

Kerke, clach! du heves noet,
Dune vinds in desen wederstoet

Niewer genen vrient noch mage.

Elc ondoet wel sinen scoet
Jegen dijn rente, maer si sijn bloet

Te wederstaen die slage.

Al storte Jhesus sijn bloet roet
Noch ene werf, daer hijt wilen goet,

Die doget is overal so trage,

Men vonde cume die daerwaert sage.

161. Mer. - 170. Scalkheit. - 174. vynds. - 177. mer zy.

1) In alle vroegere uitgaven leest men: ghebloet, weggeroofd, geplukt, hetwelk een zeer goeden zin oplevert. Doch het Hs. heeft duidelijk: gheblaet, en er is geen enkele reden om die evenzeer uitstekende lezing te verwerpen. Zie het Gloss. op Bladen.

[p. 130]

tekstkritische noten

Coningen, Graven ende Hertogen,
Die op andren orlogen

Ende om een clene dinc verraden,

Peinst wat Jhesus wilde dogen
Om u te brengen ten hogen

Rike, daer altoes is genaden.

Sijn huus, sijn lant staet doervlogen
Ende verwoest, alsmen mach togen,

Ende u en dunct niet siere scaden?

Gi hebt hem sijn bloet ontsogen,
Twi ontkeerdi hem u ogen?

Gi hebt enen andren last geladen,

⁺ Ende laet uwen God versmaden!

Nu weert tijd, datmen soude
Den scilt van sabel ende van goude

Togen ende van lasuren¹⁾.

Die niet voerttreedt alse die boude,
Ende wreect sire moeder, daer hi af houde

Sine kerstijnheit, hi salt verburen.

Twi wil elc leven met groter vroude,
Sonder hitte ende sonder coude,

Recht na sijn gevoech ter curen?

Het moet al sterven, jonc ende oude:
Peinst wat Jhesus gedogen woude

Dor uwen wille ende besuren,

Waer²⁾ overgaen u tijt ende uren.

Neemt den scilt vermelioene,
Die Jhesus droech omtrent noene

Op den goeden Vridach,

Doe hi den camp vacht alse die coene,
Daer hi verdinc maecte ende soene

Ons jegen Hem, diet al vermach.

Vondemen prencen ende baroene,
Alsmen hier voermaels plach te doene,

193. ju oghen. - 209. Neent. - 213. verding.

+ C. 210 b. 195

1) Hiermede worden Brabant, een veld van sabel met een gouden leeuw, Vlaanderen, een veld van goud met een leeuw van sabel, en Frankrijk, een veld van lazuur met gouden leliën, bedoeld.

2) Waarschijnlijk te lezen: Eer. Omdat de mensch sterven moet, bedenke hij wat Jezus wilde lijden, eer zijn tijd en uren voorbij zijn, eer het te laat is.

[p. 131]

tekstkritische noten

Die Kerke en dade niet sulc geclach;

Want si was des ongewoene¹⁾
Bi Godefroits tiden van Bulgoene,

Ende bi Carle, die node sach,

Dat si stoet ontfinc of slach!

Wat vaerdi in desen dagen
Met valken bersen ende jagen,

Gi lantsheren, gi civeteine!

Hoerdi niet die Kerke clagen?
Of gi sijt van haren magen,

Openbaer lyets int pleine!

Dordi uwes kerstijnheids gewagen,
So moeti den scilt dragen,

Dien God veruwede met roder greine.

Hine liet hem niet versagen
Ons te loessene uter plagen,

Die vloyet uter hellen fonteine

Gemanc met torment ende met weine.

Gi Heren, - dit is Jacobs vont -
Houdt dit kimmijn in den mont,

Vant²⁾ an desen breidel kuwen;

Later u mede sijn gewont
Binnen in uwer herten gront;

Vant die weelde hier verspuwen³⁾.

Het is ene redene bont:
Heren masseren so menich pont

Ende dat aerme volc verduwen.

God make ons allen so gesont
Met rechten gelove ter lester stont,

⁺ Dat der sielen te min mach gruwen

Van Sathanase, den fellen ruwen!

237. Vanc. - 242. Hier massere. - 243. verdullen.

1) Zie de aanmerking bij vs. 83.

2) Aldus verbetere men Vanc van het Hs. (verg. vs. 240). Dr. Van Vloten veranderde vant op beide plaatsen in vanct, en voegde in vs 240 het woordje an in na vanct. Doch we hebben hier niet te doen met het ww. aenvaen of aenvangen, maar met het ww. vanden, gaan, want an in vs. 237 behoort bij het ww. kuwen. Zie verder het Gloss. op Vanden.

3) Naar de verbetering van den Heer Leendertz, in Navorsch. XIX, 422.

+ C. 210 c.