Strophische gedichten

(1879)–Jacob van Maerlant– rechtenstatus



[pagina 1]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten
Van Jacob ende van Martine. I. 1. Ga naar margenoot+ ‘Wapene, Martijn! hoe salt gaen? Ga naar margenoot+ Sal die werelt iet lange staen In dus cranken love, So moet vrouwe ver Ere saen, 5[regelnummer] Sonder twivel ende waen, Rumen heren hove. Ic sie den valscen wel ontfaen, Die de heren connen dwaen Ende plucken van den stove; 10[regelnummer] Ende ic sie den rechten slaen, Beede bespottenGa naar voetnoot1) ende vaen, Alse die mese in die clove, Recht offene God verscrove. 2. Hoe lange sal gedogen dit 15[regelnummer] God, die alle dinc besit In sire heerscapie, Dat die goede vleet ende bit, Ende hem en doech no dat, no dit,
[pagina 2]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten Dat hi iet gedie? 20[regelnummer] Ga naar margenoot+ Recht man delvet onderspitGa naar voetnoot1); Hine hevet te pointe niet gehit In negeer baelgye. Ga naar margenoot+ Al varet in den helscen pit: Eist blau, grau, swart of witGa naar voetnoot2), 25[regelnummer] Hets getrouwe als die zye. Mi es leet dat ic waer lye. 3. Laet ons, Martijn, over een Hier af spreken onder ons tween In dit dyaloge, 30[regelnummer] Wanen dat eerst quam die ween, Dat die wilen so onwaert sceen Nu sit also hoge. Ic sal vragen ende vleen; Berecht mi ja of neen 35[regelnummer] Van dat ic di betoge. Ledichede es vrome negeen, Aerbeit vint vier in den steen, Daerbi ontsteect dat droge. Nu sprec ende ic gedoge.’ 4. 40[regelnummer] ‘Spreken, Jacob, lieve compaen! Ga naar margenoot+ Waer soudic dat hebben verstaen,
[pagina 3]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten Dat ic daer toe dochte? Te verclaerne dinen waen, Ga naar margenoot+ Die in twivele ware bevaen, 45[regelnummer] Dats dat ic niene vermochte. Doch en willix niet afstaen, In wille dine bede ontfaen, Die dit ane mi besochte. God sende mi den hemelscen traen, 50[regelnummer] Ende moet mine zinne dwaen; Ga naar margenoot+ Want Hi mi diere cochte, Ende ict gerne vulbrochte.’ 5. ‘Martijn, doe die werelt began Man te verheffene boven man, 55[regelnummer] Doe sciet mijn vrouwe ver Ere Ga naar margenoot+ Den dorper ende wijsdem den dan, Ende daer trouwe ende doget was an. Dien hiet soe sijn here. Nu maken die heren een gespan, 60[regelnummer] Ende geven der Eren enen ban, Ende willen niet dat soe kere. Ga naar margenoot+ Sech mi, wanen tfenijn ran, Toech mi redene daer van, Want ic gerne lere, 65[regelnummer] Wies scout dattet were.’ 6. ‘JacopGa naar voetnoot1), mi dinct verwaer Sint dat edelheit ha de vaer Te pijnne om die ere, Ende soe trac den scalken naer, 70[regelnummer] Die raden nu hier, nu daer, Ende niet scelden den here,
[pagina 4]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten So es edelheit worden so swaer, Dat soe te clemmene heeft ommaer, Ende daelt in lanc so mere. 75[regelnummer] Dits nu al der werelt claer Ende ogesien ende openbaer: Dus es verbannen ere Ende wederstaen ten kere. 7. Nu merc bi der sonnen lecht, 80[regelnummer] Dat al der werelt ogen berecht Bi sire edelre naturen: Alse dat swerc daer jegen vecht Ga naar margenoot+ Entie nevel met sire drechtGa naar voetnoot1), Sone can soe tier uren 85[regelnummer] Niet getogen haer scoenheit echtGa naar voetnoot2); Aldus verdonkert die scalke cnecht Ga naar margenoot+ Edele creaturen, Alse hi hem daer ane hecht Ende hare edelheit verplecht, 90[regelnummer] Dat soe laet geduren Bi hare den scalken suren. 8. Ga naar margenoot+ Sint scalke droegen overeen, Dat neen was ja, ende ja was neen, Ende hem dat wijsheit dochte, 95[regelnummer] Ende edelheit daer omme green, WatGa naar voetnoot3) daer wasdom ute sceen
[pagina 5]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten Wanen dat comen mochte, So es edel herte worden steen; Want haer ontfaermet dinc engeen 100[regelnummer] Dan daer men gelt ute cnochte. God geve hem den langen ween, Ga naar margenoot+ Die te cnauwene gaf dit been Den edelen gedochte, Ga naar margenoot+ Want hire moert an wrochte. 9. 105[regelnummer] Wat sal segel ende was, Ende brieven, die gewagen das Van dat lantsheren geven? Hets al niet, hets een gedwas: Alse lief hat mi een wilt Sas 110[regelnummer] Oft een Vriese bescrevenGa naar voetnoot1). Trouwe es broescer dan een glas; Die hier te voren so sterc was, Soe es tebroken bleven. lc wane noyt dies lantshere genas, 115[regelnummer] Die scalke te sinen rade las, Hine moeste int ende sneven, Ende sulc es slands verdreven.’ 10. ‘Martijn, du berechts mi wel. Hierbi sijn die heren fel
[pagina 6]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten 120[regelnummer] Ende wandel in die tale. In weeter wat toe segghen el: Die scalc hout boesheit over spel, Hi pijnt hoe hi doget smale. Caym sloech den edelen Abel, 125[regelnummer] Ga naar margenoot+ Dus soect die scalc sijns heren vel, Hoe hine getrect te dale. God, die ons noch doemen sel, Ga naar margenoot+ Biddic dat hi den duvel Ga naar margenoot+ In den joncsten male 130[regelnummer] Metten scalke betale. 11. Martijn, nu berecht mi dies: Berecht een God, die niene wies, Alle creaturen, Twi heeft die quade dan den kies, 135[regelnummer] Entie goede valt int verlies? Wie saelt over recht curen? Mijn sin seget mi, alse een riesGa naar voetnoot1): Hi, die Adame tlijf inblies, Die meester der naturen, 140[regelnummer] Hevet bevolen (merc ende besies: Es dese dinc waer, so gies) Der blender aventuren, Die verkeert telker uren.’
[pagina 7]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten 12. ‘Jacop, sech, bestu verdoert? 145[regelnummer] Aventure es maer een woert Ga naar margenoot+ Van geveinsder spraken. Brincstu ongelove voert? God siet alle dinc ende hoert: Wiltu den duvel makenGa naar voetnoot1)? 150[regelnummer] Wie hevet dijn herte dus becoert, Dattu helts aent lager boert? Die papen sullent smaken. Ga naar margenoot+ So wertstu verbrant of versmoert; In gave om dine ziele niet een oert. 155[regelnummer] Men mach met sulken saken Gode niet genaken. 13. God en was nie moede no mat; Int wout en es no loef, no blat Buten sire hoede. 160[regelnummer] Al dat es in elke stat, Dat behoet hi ende besat Met godliker goede. Al gehinget hi dan dat, Dat die quade gewinnet scat, 165[regelnummer] Ende menne heet den vroeden, Ga naar margenoot+ So hi hogere sit upt rat, Ga naar margenoot+ So hoger val, so meerre plat In der helscer gloede, Onder der duvele roede. 14. 170[regelnummer] Ga naar margenoot+ Die rechtste wech ter hellen waert Entie alre cortste vaert
[pagina 8]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten Dats geluc in sonden. Alsmen geen mesdoen en spaert, Ende men emmer vort verswaert 175[regelnummer] Die ziele gebondenGa naar voetnoot1), Ende dan gesciet alsmen begaert, Ende menne roect wiere mesbaertGa naar voetnoot2), Nu noch te genen stonden, So coemt die doet, diet al vertaertGa naar voetnoot3), 180[regelnummer] Onversien, want hets haer aert, Panden van den ponden, Die niemen en can gegronden.’ 15. ‘Martijn, du heves mi bekeert Ende gewijst ende geleert 185[regelnummer] Van dies ic niet en wiste. Ga naar margenoot+ Al sie ic meer den quaden geëertGa naar voetnoot4), Mijn herte en werdes niet verseert Ga naar margenoot+ Noch in genen twiste. Al hevet hi meer dan hi verteert, 190[regelnummer] Ende hi wint dat hi begeert Met scalcheit ende met liste, Ginder wert hi gedestruweert Ende gebonden ende gemeert;
[pagina 9]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten Sine kindere gaen te quiste 195[regelnummer] Gelijc enen miste. 16. Martijn, en waerstu niet so wreet, Ene dinc, die ic niet en weet, Soudic di gerne vragen: Twi sijn die sonden Gode so leet, 200[regelnummer] Dat hi den sondare es so heet In wraken ende in plagen? Ga naar margenoot+ Want geen sondare langer steet In sonden dan sijn lijf es breet, Ga naar margenoot+ Twi torment hine met slagen 205[regelnummer] Ewelike, sonder versceet? Dit en scijnt te pointe niet geleet Tordeel, dorstics gewagen, Al en weten wijs wien clagenGa naar voetnoot1).’ 17. Ga naar margenoot+ ‘Jacop, God, die herten kentGa naar voetnoot2), 210[regelnummer] Ga naar margenoot+ Sent den sondare recht torment Na der herten gedochte. Omme dat hi wilde, alse een rent Altoes leven ende ongeënt, Updat wesen mochte, 215[regelnummer] So es hi ter hellen gesent, Daer hi ewelike es gescent, Want sijn wille dat wrochte. Besich dine herte al omtrent:
[pagina 10]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten Dincti dese redene blent, 220[regelnummer] Die ic hier toebrochte? Neent, diet wel besochte!’ 18. ‘Martijn, du seges wel ende waer, Ende dine redene die es claer Ende licht te verstane. 225[regelnummer] Al gepeins es openbaer Voer hem, die tellet alle haer Ende wat die hemel heeft ane; Ja, lovere, gras, dach ende jaer, Dropele, santGa naar voetnoot1) es hem niet swaer 230[regelnummer] Ga naar margenoot+ In telne te bevane. Hi hevet ypocricie ommaer, Ga naar margenoot+ Ende leget hem met wraken naer, Die in hare bane Plegen omme te gane. 19. 235[regelnummer] Soete Martijn, men leset dat: Al gavic wech lijf ende scat, Ende dogede grote coude, Ga naar margenoot+ Ware ic in hoeftsonden mat, Het en diedde mi niet een blat:
[pagina 11]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten 240[regelnummer] Die nuwe wet spreect ende doude. Die ons dus nauwe maken den patGa naar voetnoot1) Te hemele waert ende so glat, Ic wilde, God selve woude, Dat si portiers waren gesat 245[regelnummer] Ter hellen: si souden tgat So hoeden met gewoude, Datter cume iemen in soude.’ 20. ‘Jacop, menich proeft ende coert Der heleger scrifturen woert, 250[regelnummer] Ga naar margenoot+ Ende waentse wel gegronden. Ga naar margenoot+ So clapt hijt leken liedenGa naar voetnoot2) voert, Die gerne niewe dinge hoert, Wat hi hevet vonden. Selve verstaet hijs niet een oert: 255[regelnummer] Ga naar margenoot+ Dits meerre misdaet dan moert, Datsi Gods woert dus wonden. Hier naeyen sijt, hier eest gescoert, Hier breect een nagel, hier een boert. Wapene van den honden, 260[regelnummer] Nu ende tallen stonden! 21. Wanen si die wort gegronden saen, Daer die wortele ave staen Geplant in hemelrike? Vele si jagen ende clene si vaen.
[pagina 12]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten 265[regelnummer] So willen si te samen slaen Gelike ende ongelikeGa naar voetnoot1). Dies latic mijn vragen staen; Want het dinct mi bet gedaen Dat ic hier af wike, 270[regelnummer] Dan ic viele in dommen waen. Nutter eist dat vliet die naenGa naar voetnoot2), Ga naar margenoot+ Dan hi te campe strike Jegen den kempe eerlike. 22. Ga naar margenoot+ Of God ten joncsten dage sal 275[regelnummer] Gepeins ende wort berechten al, Daer wi in oint mesdaden, Soudi, alse eenen onwerden bal, Weldaet werpen int helsce dal, Ga naar margenoot+ So ware hi sonder genaden. 280[regelnummer] Neen hi! en es niet so smal Van weldaden al dat getal, Hen wert van grade te graden Van Gode gedanct, die niene halGa naar voetnoot3) Wat men wel dede ofte stal:
[pagina 13]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten 285[regelnummer] Gerechtichede soude scaden, En hoerde God niet die baden. 23. Dat seget die gelove mijn: God moet in hem selven sijn, Hine mach el nieweren wesen. 290[regelnummer] Hi es gerechticheden fijn Ende genadicheden, dats aenscijn Ga naar margenoot+ Hets al één van desen. Ga naar margenoot+ Die van den watre maecte wijnGa naar voetnoot1) Hi es sijns selves, niet eygijn, 295[regelnummer] Wat so die doren lesen. Jacop, hout die gelove dijn; Hets menich onbesceden swijn Te priesterscap geresen, Die niet en mach genesen.’ 24. 300[regelnummer] ‘Martijn, dijn gelove es goet, Ic bem dies seker ende vroet: Weldaet waert niet vergeten. Laet hem begaen, diet gelden moet, Ende diet al bi redene doet: 305[regelnummer] Nemmeer en willics weten. Ga naar margenoot+ Hi es diet al maect ende hoet; Alse die hinne haer kiekine broet,
[pagina 14]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten Heeft hijt al beseten. Hi gevet ons ziele, vleesc ende bloet; 310[regelnummer] Ga naar margenoot+ Hi hoet ons voer die helsce gloet, Dat wi niet werden tesleten Ten joncsten noch verbeten. 25. Ga naar margenoot+ Martijn, die menige parlement Ende seget: die minne es blent; 315[regelnummer] Oec eist een woert gemeneGa naar voetnoot1). Omme dat ic bem een onwijs rent, So mac mi dese dinc bekent; Want en es niet cleneGa naar voetnoot2). Es dat waer, so es minne torment, 320[regelnummer] Entie hare volget es gescent Ende onteert alrene. Nu seget elc wise al omtrent, Dat minne, dat soete instrument, Gode van Nazarene 325[regelnummer] Ga naar margenoot+ Brochte in desen wene.’ 26. ‘Jacop, dijn vragen es swaer; Doch proeftmen bi redene claer Drierhande minne. Deerste es caritate, dats waer,
[pagina 15]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten 330[regelnummer] Die es sonder pine ende vaer, Ende daer woent God inne. Dander trect die werelt naer; Om ere, om goet staet al haer gaer: Ga naar margenoot+ Dits ene bastaerdinne. 335[regelnummer] Ga naar margenoot+ Die derde eescht die bloyende jaerGa naar voetnoot1), Alse bi naturen elc kiest sijn paer: Al noch sijn si dinne, Die deser volgen bi sinne. 27. Deerste minne es so groet, 340[regelnummer] Dat al, dat God ie geboet, Vulprijsde niet haer werde. Jane trac soe themelsce broet Hier neder in der maget scoet, Onder der Joden swerde? 345[regelnummer] Minne es God, dat merct al bloet: Ga naar margenoot+ Wie mochte els bringen in der noet Hem diet al ververdeGa naar voetnoot2), Dan hi hem selven daer in besloet, Ende dor ons sijn bloet roet
[pagina 16]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten 350[regelnummer] Storte hier up derde, Ende in minnen hem openberde. 28. Wien dat selke minne es cont Alse caritate, hi es gesont: Men machene niet verblenden. 355[regelnummer] Ga naar margenoot+ Al lage hi in der hellen gront, Ware hi daer mede gewont, Ga naar margenoot+ Hine ware niet in ellenden. Maer God en wille den riken vont Genen sondare, genen hont, 360[regelnummer] Nemmermere toesenden. Die edele have, dat diere pont, Smaect allene der vriende mont: Men mach haer lijf doen enden, Maer niet die siele scenden. 29. 365[regelnummer] Dander minne es onbehoet, Want soe staet om terdsce goet Ofte om der werelt ere. Dits die minne, die dicke doet Ridderscap wesen verwoet 370[regelnummer] Enten woekenere. Ga naar margenoot+ Want die ridder niene geroet, Hine verslijt vleesc ende bloet, Updat sijn prijs mere. Ga naar margenoot+ Dander, al ware al gelt de vloetGa naar voetnoot1)
[pagina 17]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten 375[regelnummer] Ende hem vloyede in sinen moet, Ga naar margenoot+ Hem soude noch also sere Dorsten alst dede ere. 30. Dese minne heeft ondersceet Van hem die om die ere steet, 380[regelnummer] Entie pijnt om den scatte. Wiltu ere hebben, wes gereet Ga naar margenoot+ Te latene dat Gode es leet; Pijndi omme datte Dat hem lief es ende hi di heet; 385[regelnummer] Wes vromech, omme die doget sweet, Dat men di niene matte Onder der ydelre glorien cleet, Daer menestraudie mede ommegeet; Want hare tonge platte 390[regelnummer] Smelten alse sneeclatte. 31. Ere te minne dats ene dinc, Daer noyt herte mede ommeginc, Sone was van reinen aerde. Bestu out of jongelinc, 395[regelnummer] Doe wel altoes ende bedwinc Dijnre herten hovaerde. Ga naar margenoot+ Prijs, die in lodders tonge hinc, En was noyt wert ere ogen winc Onder die goede waerde. 400[regelnummer] Onwerden lof vlie ende ontsprinc, Die menigen vaet ende wilen vinc, Die dat wort begaerde, Ende dat weldoen spaerde.
[pagina 18]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten 32. Goet te hebbene ende scat, 405[regelnummer] Ende tamelike te nuttene dat, Dats een salich leven. Maer goets minne maect een gat, Ga naar margenoot+ Dat nemmermeer mach werden sat, Al wilde ment hem al geven. 410[regelnummer] Minne van goede es gehat Vor Gode in die hoge stat, Daer die ingele bevenGa naar voetnoot1). Dese scuwet der eren pat, Want soe moet int helsce vat; 415[regelnummer] Ga naar margenoot+ Salomoen hevet bescreven: Ennes niet aergers bleven. 33. Ga naar margenoot+ Die derde minne eeschet die tijt, Ga naar margenoot+ Alse bi naturen elc ontbijt Die bloyende jare. 420[regelnummer] Dat es tedelste delijt, Alse hare scamelheit besnijt, Ende men trouweGa naar voetnoot2) hevet mare, Die men vint ter werelt wijt; Want soe talre stont verblijt, 425[regelnummer] Rechts oft al hare ware. Haer hope nemmermeer teglijtGa naar voetnoot3):
[pagina 19]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten Die aldus sijn lijf verslijt Maect sine sinne clare: Hi nes geen futselare. 34. 430[regelnummer] Minne es, als men bescreven vint, Cracht die twee herten tsamen bint In een reene wanen. Dattie minne hetet blint, Doet dat menich es so kint, 435[regelnummer] Dat hi hem laet verspanen. Sine connen minnen niet een twint, Die wandel sijn alse die wint: Si rollen buter banen. Ga naar margenoot+ Ic waen mer also vele vint 440[regelnummer] Minres in trouwen gehint, Alsmen doet swarter swanen: Dus laet haer minne afplanen.’ 35. ‘Martijn, ic bem des wel berecht; Het seget al, eist here, eist knecht, 445[regelnummer] Vrouwen ende joncfrouwen, In sange ende in rime slecht, Dat si met minnen sijn verplecht, Ende men cans niet gescouwen. Mi dinke dat al die werelt vecht 450[regelnummer] Jegen der reinre minnen lecht, Ende volgen ontrouwen. Menich seget nu ende echtGa naar voetnoot1):
[pagina 20]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten ‘Mijn sin es so ane u gehecht Ga naar margenoot+ Dat ic wane bedouwen.’ 455[regelnummer] Achter maecsi die mouwen. 36. Ga naar margenoot+ ‘Jacop, du hebs mi oyt gevraecht, Ende ic andwort ende verdraecht, Nu willic, Martijn, vragen. Ga naar margenoot+ Waenstu dat mi wel behaecht, 460[regelnummer] Ga naar margenoot+ Dattu mi dus heves gejaecht? Neent! wistics wien clagen.’ ‘Martijn, vrient, wat holpt geclaecht? Ga naar margenoot+ Vrach dattu wils, ende ic gewaecht: Ic wilt al verdragen. 465[regelnummer] God helpe mi, want hi vermaecht, Dat mijn sin so werde gevaecht, Dats di moete behagen: Ic wille dandworde wagen.’ 37. ‘Lieve Jacop, so berecht mi, 470[regelnummer] Of dat volc al comen si Van den eersten Adame, Twi es deen edel, dander vri, Die derde eygijn man daer bi? Wanen quam dese name? 475[regelnummer] Twi segemen ten dorpre: ‘Fi! Ganc wech, God onnere di! Du best der werelt scame!’ Die edele hevet al tgecri: Men seget: ‘Willecome gi!’ 480[regelnummer] Dits dies ic mi vergrame, Ga naar margenoot+ Wantet dinct mi ontame.’
[pagina 21]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten 38 ‘Martijn, den menigen es bedect Die dinc daer dijn sin up mect, Ende du vrages wel verre. 485[regelnummer] Want hevet een persemier geblect Enten lieden thare ontpect, So wille hi, sonder merre, Onder die edele sijn getrect; Al ware hi dusentvout bevlect, Ga naar margenoot+ 490 Tgelt claerten van den terre. Dits die dinc die liede wect, Ende menich sin te winne trect, Ende maecter Gode om erre Entie siele in werre. 39. 495[regelnummer] Nu waent sulc, dat tfolc eygijn Comen es van den quaden Caijn, Ga naar margenoot+ Die vermorde Abelle, Ende dien God verdoemt hiet sijn. Dit en es niet waer, Martijn, 500[regelnummer] Bi redenen die ie telle; Want al dat geslachte sijn, Ga naar margenoot+ Bescrijft ons die bibele fijn, Verdranc dilovie felle. Maer tvalsc dorperlijc venijn 505[regelnummer] Dat Cayn droech, dats noch aenscijn An menegen, die ic spelle Van herten sijn geselle. 40. Sulc waent dat van den quaden Cam,
[pagina 22]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten Ga naar margenoot+ Dien Noë sijn vader was gram, 510[regelnummer] Want hine niet en decte, Eygendoem van hem quam, Want hem svader vloec mesquam: Hi doelde diere up mecte. Al vintmen dattie goede ram 515[regelnummer] Dicke wint dongave lam: Dits der rudarise secteGa naar voetnoot1). Van den edelen AbrahamGa naar voetnoot2) Quam eygijn volc, alsict vernam, Die oyt ter eren trecte 520[regelnummer] Ende hem nie bevlecte. 41. Martijn, die Duutsce loy verteltGa naar voetnoot3), Dat van onrechter gewelt Ga naar margenoot+ Eygendoem es comen. Alse een prince wan wijch upt velt, 525[regelnummer] Tfolc, datmen te live heltGa naar voetnoot4), Ga naar margenoot+ Dat hiet hi verdomen Ende vercopen omme gelt: Dits tfolc datmen noch eygijn scelt Ende men scalc hoert nomen.
[pagina 23]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten 530[regelnummer] Nature gaet haren rechten telt, Maer avonture wast ende sweltGa naar voetnoot1), Menegen te vromen, Ende tonneren hem somen. 42. God gedoget om onse mesdaet, 535[regelnummer] Dat een geslachte nedergaet Ga naar margenoot+ Ende een ander riset. Wie mach weten sinen raetGa naar voetnoot2)? Hi kent wiene mint of haet, Die al die werelt spiset. 540[regelnummer] Die meest tsinen dienste staet, Men siet dat sijn oyr ende sijn saet Meest in die ere geriset. Maer alst volc wert so quaet, Ga naar margenoot+ Dat die wet Gods versmaet, 545[regelnummer] Werdet te valle gewiset Ende van niemene gepriset. 43. Mine roect wiene droech of wan, Daer trouwe ende doget es an, Ende reine es van seden, 550[regelnummer] Uut wat lande dat hi ran, Dats dien ic der namen an Van rechter edelheden. Al vercocht men selken man, Hens niemen diene geroven canGa naar voetnoot3)
[pagina 24]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten 555[regelnummer] Siere dogedachticheden. Mi dinke dat edelheit began Uter reinre herten dan, Met dogeden besneden, Ende begint noch heden. 44. 560[regelnummer] Martijn, oftu clemmen woutGa naar voetnoot1) Ga naar margenoot+ Ter edelheit, drie pointe hout, Ga naar margenoot+ Die ic di sal leren: Wes nerachtich, minne niet dat gout, Wes erachtich menichfout: 565[regelnummer] Ga naar margenoot+ Dese hout niet voer sceren. Wes warachtich ende stout: Dese drie poente vaste hout, So bestu vul eren. Hennes niemen, jonc no out, 570[regelnummer] Dien du scalc dan dinken sout, Sonder die weldaet deren, Ende doget tondogeden keren.’ 45. ‘Waerheit, Jacop, ic hebbe verstaen
[pagina 25]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten Uut dinen monde redene gaen 575[regelnummer] Vul rechter waerheden. Al spreect in sinen boeke AlaenGa naar voetnoot1), Dat edelheit quam sonder waen Ga naar margenoot+ Van ouder rijcheden, Die edelheit machmen afdwaen: 580[regelnummer] Wertmen aerm, so eest gedaen, Men valt in doude steden. Maer reine edelheit es een traen, Die dorper herte nie conste ontfaen; Die gevet, dor smenscen beden, 585[regelnummer] God in sire miltheden. 46. Ga naar margenoot+ Jacop, ic hore an dine woert, Dat alle menscelike geboert Van Adame begonde: Hoe es die maechscap so testoert, 590[regelnummer] Dat deen den andren vermoert? Dits jamer ende sonde. Nijt es weder ende voert Meester int lant ende in die poert; Tfolc es worden honde. 595[regelnummer] Te vragene ben ic becoert; Sech mi, alse diet gerne hoert Ga naar margenoot+ Ende diet gerne ondervonde, Van beginne te gronde.’ 47. ‘Martijn, hovaerde ende nijt 600[regelnummer] Entie alre eerste strijt Begonste in hemelrike,
[pagina 26]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten Alse Lucifer, te sire ontijt, In den hemelscen delijt Wilde sijn Gods gelike. 605[regelnummer] Daer viel hi in den helscen bijt, Daer hi nemmermeer en slijt, Ga naar margenoot+ Maer blivet ewelike. Nu sent hi dor die werelt wijt Sijn venijn ende sinen vlijt, 610[regelnummer] Ende wille dattet blike, Alst doet jamerlike. 48. Ga naar margenoot+ Twee worde in die werelt sijn, Dats allene mijn ende dijn, Mochtmen die verdriven, 615[regelnummer] Pays ende vrede bleve fijn, Het ware al vri, niemen eygijn, Manne metten wiven. Het waer gemene tarwe ende wijn; Over see noch upten Rijn 620[regelnummer] Ga naar margenoot+ Soudemen niemen ontliven. Nu benemet dat venijn Van giericheden dit, Martijn, Ende doet al achterbliven, Ende ander loy bescriven. 49. 625[regelnummer] God, diet al bi redene doet, Gaf dit wandel aertsce goet Der menscheit gemene, Ga naar margenoot+ Dattere mede ware gevoet, Ende gecleet ende gescoet, 630[regelnummer] Ende leven soude rene. Nu es giericheit so verwoet, Dat elc settet sinen moet Ga naar margenoot+ Om al te hebbene allene. Hieromme stortmen menscen bloet,
[pagina 27]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten 635[regelnummer] Hieromme stichtmen metter spoet Borge ende hoge stene, Menegen te wene.’ 50. ‘Jacop, ic hebbe wel verstaen, Dat al waer es, sonder waen, 640[regelnummer] Dattu hier heves ontbonden. Goets es genoech, lietment gaen Int gemene, ende hem ontfaen Die arem worden vonden. Dus viele alle orloge saen, 645[regelnummer] Dus mochtmen die siele dwaen Ende claren van den sonden. Miltheit heeft hare macht gedaen, Vrecheit leert die werelt vlaen: Ga naar margenoot+ Dit proeven ende orconden 650[regelnummer] Die minres van den ponden. 51. Jacop, ene dinc mac mi cont: Alse die mensce es gewont Van gerechter minne, Doet der ogen wandel vont, 655[regelnummer] Of comet uter herten gront Dit evel te beginne? Ic liet mi costen wel een pont, Ende ics vroet ware teser stont; Mac mi dies in inne. 660[regelnummer] Mine redene blivet ongesont, Ga naar margenoot+ Mine bescede dit dijn mont: Hennes wijsheit niet dinne, Ga naar margenoot+ Naer dat ic redene kinne.’
[pagina 28]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten 52. ‘Martijn, du best een vreemt druut, 665[regelnummer] Du spreecs recht alse een Vriese ruut Die noch noyt en mindeGa naar voetnoot1). Alrehande edele fruut Comt van minnen uut ende uut, Die noyt dorper en kinde. 670[regelnummer] Ga naar margenoot+ Die stille mint ofte overluut, Ga naar margenoot+ Hem can gehelpen el geen cruut Dan hem tevel toesindeGa naar voetnoot2): Der herten enter ogen virtuut Willic dat hier mede si beduut. 675[regelnummer] Proef of ic dit ontbinde, Entie redene bevinde. 53. Een swaer orloge ende een groet strijt, Ende daertoe een ewelijc nijt Es tusscen herte ende ogenGa naar voetnoot3). 680[regelnummer] Therte den oge verwijt: ‘Du best, die mijns niene vermijt, Bi di bem ic bedrogen. Du best emmer open wijtGa naar voetnoot4)
[pagina 29]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten Elker sonden, die voer di lijt; 685[regelnummer] Du best vrient, dits gelogen! Sluut dine dore teneger tijt, Daer so menich dief doer tijt. Bi di bem ic doervlogen: Dies clagic den hogenGa naar voetnoot1). 54. 690[regelnummer] Ga naar margenoot+Wapene, vriendelijc viant, Dor di dogic menigen brant Ende menige coude. Wapene, datti nature oyt vant! Waer di verboden huus ende lant 695[regelnummer] Ende des menscen houde, Sone bonde mi geen bant; Lichter ware dan een sant Algader mine scoude. Men stake bet uut metter hant 700[regelnummer] Ende versmorde alsulken pant Onder donreine moude, Ga naar margenoot+ Waert dat nature woude.’ 55. Therte sweech, ende toge sprac: ‘Mi dinct dat u sins gebrac, Ga naar margenoot+ 705 Vrouwe coninginne! Dat gi mi tyet u ongemac;
[pagina 30]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten Want noit van mi tuwaert lac Een stof, al quaemt mi inne. Alse men mi somwile utestac, 710[regelnummer] Wat dochte daerna smenscen sac? Ga naar margenoot+ Sijn welvaren was dinne. Sonder noet maecti gecracGa naar voetnoot1) Ende werpt up mi uwen hac, Ga naar margenoot+ Dat ic u vrouwe kinne 715[regelnummer] Ende mine godinne. 56. Merket, vrouwe, ende besiet, Dat gi over mi gebiet, Alse over alle uwe lede. Menne conde u gescaden niet, 720[regelnummer] Waert so dat gi van u sciet Alle dorperhede. Maer alse gi bi mi bespietGa naar voetnoot2) Dinge die gi ane u tyet, Volgedijs gerne mede. 725[regelnummer] Gi sijt recht alse tcranke riet, Dat metten winde volget ende vliet: U ongestadichede Maect u den onvrede.’ 57. Dit orloge hevet gevelt, 730[regelnummer] Alse men hare den twist vertelt, Vrouwe Redene bi bescede.
[pagina 31]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten Ga naar margenoot+ Bedegader sise scelt, Elken deelt si daer sijn gelt, Niet gelike bede. 735[regelnummer] Baersculdich si die herte spelt, Alse diese over voget helt Ende vrouwe, bi haren edeGa naar voetnoot1). Maer des gevalles gewelt, Dat bi siene therte dwelt, 740[regelnummer] Tyet soe des ogen gelede: Dus delet soe die veede. 58. Ga naar margenoot+ Martijn, hierbi mogestu sien, Ga naar margenoot+ Weder die ogen therte tien, So therte die ogen. 745[regelnummer] Alse therte wille vlien, Om niet dan die ogen spien: Daer nes geen gedogen. Maer hets emmer der herten plien, Alst dor dogen siet desen of dien, 750[regelnummer] Daert hem toe wille bogen, So moet al sijn wille gescien: Toge moet lien ende gien, D. 19 a. Daer dore quam gevlogen Minne int vertogen.’ 59. 755[regelnummer] ‘Jacop, dine redene es claer, Al dinct soe den genen swaer Die lettel gevroeden.
[pagina 32]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten Ic weet dat wel, over waer, Die siele ware al sonder vaer 760[regelnummer] Ende in sekerre hoeden, Wilde die herte maken ommaerGa naar voetnoot1) Dat hare die ogen senden naer; Niemen dorstem vermoeden, Dat hi beven soude daer, 765[regelnummer] Ga naar margenoot+ Daer God sal doemen openbaer Ende wisen ten gloeden Die hier ten sonden spoeden. 60. Berecht mi, Jacop, oftu wout: Weder es sekerst int behout 770[regelnummer] Rijcheit, so aermoede. Eest leec, clerc, jonc of out, Het dinct mi wesen gadergout: Al staet naer den goede. Ga naar margenoot+ Aermoede prijstmen menichfout, 775[regelnummer] Men seghet: soe es seker ende bout, Vor rovers sonder hoede; Doch minnen si voer dwater smout, Si scuwen honger ende cout. Eist als ic mi bevroedeGa naar voetnoot2), 780[regelnummer] So dolen dese vroede.’ 61. ‘Martijn, ic mete di vol dat vat. B. 5 d. Upten stoel, daer Moyses satGa naar voetnoot3),
[pagina 33]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten Daer sitten die geleerde. Wat si di heten doe al dat, 785[regelnummer] Si wisen di den rechten pat: Wel hem, diere hem an keerde! Maer in weldoene sijn si lat, Si heten vasten, si sijn satGa naar voetnoot1): En volge niet sulken heerde. 790[regelnummer] Sine minnen niet voer den scat, Haer hant es altoes sonder gatGa naar voetnoot2); Noit volc was boven der eerde, Dat meer goets begeerde. 62. Die meerre menege es dusdaen, 795[regelnummer] Ga naar margenoot+ Doch so vintmer, sonder waen, Al sijn si selsiene, Die den aertscen goede ontgaen, Ende die aermoede anevaen Bi helegen engiene. 800[regelnummer] Si laten hem blouwen ende slaen, Tormenteren ende vaen, Omme die helle tontfliene. Hierin waert sekerst vulstaen; Want die hem in dit doepsel dwaen 805[regelnummer] Sijn seker Gode te siene, Ende hem niet te messciene. 63. Die Gods sone toget ons dat, Die evengeweldich sit ende sat Den Vader in sijn rike;
[pagina 34]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten 810[regelnummer] Hi beette in dese aerme statGa naar voetnoot1) In der reinre mageden vat Harde omoedelike, Daer hi cume soges wart sat, Ende gedogede menigen gadsat 815[regelnummer] Van sinen ongelike: Ga naar margenoot+ Dat aermoede es die pat, Die dor den hemel maect een gat, Ende soe niene beswike Die hare met trouwen wike. 64. 820[regelnummer] Waenstu, Martijn, weeldich, vet, Ga naar margenoot+ Ende gecleet nu wel, nu bet, Varen int lange leven, Ende Jhesus, naect, int bloet besmet, Ende sine rechter side gesplet, 825[regelnummer] Ant hout was verheven? Of dat hovet van onser wet Met scarpen dornen was beset, Alst noch es bescreven, Wiltu wesen een sijn let, 830[regelnummer] Magerlike drinc ende et, Lere weelde begeven, Oftu moets sware sneven.
[pagina 35]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten 65. Niet en seggic dat rijcheit sent Die siele in den torment, 835[regelnummer] Updat ment nutte met rechte; Maer sekerst es vlien tserpent Ga naar margenoot+ Dan wandelen daer omtrent, Dat di niet bevlechte. Want rijcheit maect den mensce so blent, 840[regelnummer] Dat hi Gode niene kent: Dus sceetmen van den lechte, Ende wert van levene een rent; Daer valtmen in den helscen scent. Dus bringet in die echte 845[regelnummer] Die duvel sine knechte.’ 66. ‘Jacop, du spreecs wel ende waer; Maer die wech es nauwe ende swaer Ende sere ongetreden, Met aermoeden te clemmene daer, 850[regelnummer] Daer men levet sonder vaer Ga naar margenoot+ In eweliker vreden.’ ‘Martijn, so trec den aermen naerGa naar voetnoot1), Deele hem stille ende openbaer Van dire weeldicheden. 855[regelnummer] Eere der kerken enten outaer: Het wert ten joncsten dage claer, Daer di God sal besteden Ga naar margenoot+ Met sinen lieven leden.
[pagina 36]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten 67. Die wech es nauwe ende hoech, 860[regelnummer] Daer Jhesus bi te hemele vloech, Ga naar margenoot+ Dats passie ende aermoede. Oftu meer hebs dan di doech, Om die Gods hulpe poech, Deele van dinen goede. 865[regelnummer] Dine fiere herte boech Ten armen menscen, ende toech Ga naar margenoot+ Ontfaermicheit van moede. God selve, die noyt en loech, Enten milden niene bedroech, 870[regelnummer] Sette di in sire hoede Buten der duvele roede.’ 68. ‘Jacop, die werelt maect gescal Ende tyet den vrouwen al, Dat wi in sonden sneven. 875[regelnummer] Want Yeve viel den eersten val, Daer wi omme int aertsce dal Noch alle sijn verdreven, So seggen si, groet ende smal, Ga naar margenoot+ Dat soe Adame therte stal, 880[regelnummer] Die hem hare liet vergevenGa naar voetnoot1). Sech mi, wien men tyen sal Dit verlies sonder getal, Daer wi omme moeten beven, Alse enden sal dit leven.’
[pagina 37]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten 69. 885[regelnummer] ‘Martijn, hine es niet harde vroet, Die mi tyet dat hi mesdoet, Ga naar margenoot+ Kent hi vrome of scade. Ic sie die see, ic sie die vloet, Ic settere willens in den voet 890[regelnummer] Bi enen dommen rade. Wien magics dragen evelmoet, Of mi die stroem metter spoet Draget int ongewade? Of ic quaet kenne ende goet, 895[regelnummer] Ende ic mi willens veinse verwoet, Men salt clagen spade, Dat ic mi verlade. 70. Sulc tyet der vrouwen upsien, Dat si hem dat herte ontien, 900[regelnummer] Ga naar margenoot+ Alse die steen die naelde. Ga naar margenoot+ Hi dinct mi mesdoen in dien, Wilde hi der waerheit gien, Dat hi daertoe taelde. Wat mogens vrouwen, dat manne plien 905[regelnummer] So nauwe om haer scoenheit plien? Wies diese daertoe haelde? Wilde die clagere te tide vlien, Sone mochtem niet messcien, Ende hi den sin verstaelde, 910[regelnummer] Eer hem therte daelde. 71. Vrouwen sijn bi naturen goet: Si slachten den wine enter gloet, Die de werelt verbliden. Die des wijns te vele indoet, 915[regelnummer] Ente na den viere set den voet,
[pagina 38]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten Hine cans niet geliden. Waren die manne also behoet, Ga naar margenoot+ Dat si ogen, sin ende moet Wel consten besniden, 920[regelnummer] So ware vrouwen minne spoet: Ga naar margenoot+ Nu werden si van minnen verwoet, Diere dompelike toe tiden. Ga naar margenoot+ Dit doet vrouwen beniden. 72. Datmen lettel ghetrouwe kint 925[regelnummer] Vrouwen, en clagic niet een twint, Bi eere maniere: Want so wat men vele vint Wort onwert ende ongemint, Ga naar margenoot+ Ende men copet ondiere. 930[regelnummer] Manne sijn loser dan die wint, Haer scone clagen vrouwen verblint, Want si sijn goedertiere. Groter sonden hi hem bewint, Die valsce worde vrouwen toesint! 935[regelnummer] God die moetene sciere Senden ten helscen viere! 73. Wat mochte ver Yeve, dat Adam Dor haren wille den appel nam, Dat wi noch besterven? 940[regelnummer] Ic waenre ons vordeel ave quam; Want hier omme themelsce Lam Wart mensce tonser bederven. Hi versoende den Vader gram, Hi wijsde ons den wech enten dam 945[regelnummer] Toter hoger erven.
[pagina 39]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten Selsienre dinc noyt man vernam, Dan die maget Gode maecte so tam, Dat hi ene werven Dor ons wilde sterven. 74. 950[regelnummer] Wat maken quaetsprekers gescal? Vrouwen dadent welna al Dat oyt wonder gesciede. Al dat es ende wesen sal Ende dat oyt was sonder getal, 955[regelnummer] Ga naar margenoot+ Ingele ende liede, Benedide, groet ende smalGa naar voetnoot1), Maria, die genas den val Van mensceliken diede. Ga naar margenoot+ Soe es die rovede ende stal 960[regelnummer] Die sielen int helsce dal, Dies Lucifer begiede Dat waer sine maisniedeGa naar voetnoot2).’ 75. Ga naar margenoot+ ‘Jacop, du best den vrouwen hout, Du geves den mannen al de scout: 965[regelnummer] Ic wane ict best gedoge. Ic vergeve al ongedout Allen vrouwen, jonc ende out,
[pagina 40]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten Omme die Vrouwe hoge, Ga naar margenoot+ Daer ons af quam onse behout. 970[regelnummer] Gedanct si soes dusentfout, Dat soene uphilt met soge Die ons benam dat helsce cout! In hare bem ic tendene bout Onse dyaloge: 975[regelnummer] In vrage nemmeer no en toge.’

[pagina 41]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten
II. Dander Martijn. 1. ‘Martijn, slaepstu, slaept dijn sin? Sprec: hebstu geen spreken in? Du dincs mi al verdoren. Dune achtes meer no min 5[regelnummer] Dan omme weelde ende om gewin: Wiltu di dus versmoren? Waert al dijn dat comt int SwinGa naar voetnoot1), Ga naar margenoot+ Gout, selver, stael, loet, yser, tin, Ga naar margenoot+ So blevestu verloren, 10[regelnummer] Daetstu ter doget geen begin. Hef up dijn hovet ende dinen kin: Tontijt waerstu geboren! Hebstu dichtens versworen?’ 2. ‘Jacop, du woens in den DamGa naar voetnoot2), 15[regelnummer] Ende ic tUtrecht: dies bem ic gram, Dat wi dus sijn versceden.
[pagina 42]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten Weetstu wat mi oit mesquam? Dats dat ic bate noch nie vernam Ga naar margenoot+ Ant dichten van ons beden. 20[regelnummer] So es mi die sin worden so lam, Dat icker node weder an quam: Dit deet mi verleden. Du wecs mi alse een stotel ramGa naar voetnoot1): Al bestu wilt, du werts noch tam. 25[regelnummer] Lere dine worde cleden Soetelike ende gereden.’ 3. ‘Martijn, vrient, hebbic messeit, Ic bens te beterne gereit, Ga naar margenoot+ Ic wils al up di bliven. 30[regelnummer] Maer verstant mi ende ontbeit: Ene dinc die mi upt herte leit Willic di bescriven, Daer hare die werelt mede meit, En dade dat lief worde leit, 35[regelnummer] Ende dats minne van wiven. Wat dat es in die werelt breit, Steden, borge, bosch ende preit, Soudemen verdriven, Wildemen minne ontliven.’ 4. 40[regelnummer] ‘Jacop, dit was oyt dijn doen: Van vrouwen moeste dijn sermoen Altoes beginnen of enden. Waerstu een dorper, du spraecs van coen, Nu es dine herte dies ontfloen; 45[regelnummer] Doch willics mi genenden,
[pagina 43]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten Ende steken al minen caproen, Ende horen watti hier toe spoen, Dattu den onbekenden Ga naar margenoot+ Martine niene laets geroen. 50[regelnummer] Ga naar margenoot+ Al haddic ane twee yserine scoen, In mochte di niet ontwenden. Nu sprec: ic saelt ontbenden.’ 5. ‘Martijn, du salt mi verstaen: Ene vrouwe wel gedaen 55[regelnummer] Ga naar margenoot+ Hevet mi gevaen met minne. Al dat Gode es onderdaen Lietic al om hare gaen, Mochticse gewinnen; Nochtan wetic sonder waen, 60[regelnummer] Dat si mijns niet en acht een spaen: Mijn herte doet mi bekinnen, Al souder omme die werelt vergaen, Dat soe mi niet en soude ontfaen In hare herte binnen: 65[regelnummer] Hiertoe nes geen verwinnen. 6. Ene ander vrouwe es die mi mint Boven al dat soe levende kint Met gestader trouwen, Die mi geprijst es niet een twint, 70[regelnummer] Ga naar margenoot+ Maer die scoenste diemen vint, Ende bloeme van allen vrouwen. Nu es mijn herte so hart een vlintGa naar voetnoot1), Dat so hare iet daertoe verbint, Dat soese wille scouwen. 75[regelnummer] Hoe lief upsien soe mi toesint,
[pagina 44]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten Het dinct mire herten sijn al wint; Soe liete haer eer bedouwen, Eer sire om quame in rouwen. 7. Martijn, nu hore ende verstant: 80[regelnummer] Dese twee sijn in een bewantGa naar voetnoot1), Dat costen moet seens leven. Nu hebbic de macht in mine hantGa naar voetnoot2), Welker ic wille breke ic den bant, Ende mach hare al vergeven. 85[regelnummer] Emmer moet dene laten den pant, Den liefsten die God ye vant: Hier toe sijn si verdreven. Ga naar margenoot+ En liech mi niet alse een truwant, Maer sech mi, an welker cant 90[regelnummer] Dijn herte es bleven, Ga naar margenoot+ Ende welke du liets sneven.’ 8. ‘Jacop, dins geens vragens waertGa naar voetnoot3): Die de waerheit niene spaert Hevet dit saen ontbonden. 95[regelnummer] Het es emmer der herten aertGa naar voetnoot4),
[pagina 45]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten Dat soe daerwaert tijt ende vaert Danen hare quamen die wonden. Al sout al varen hinderwaert Wat so welvarens begaert, 100[regelnummer] Nu ende tallen stonden, Ic lossede die mi therte verswaert. Soudic hare doen smaken tswaert? Dat ware ondervonden Meerre moert dan sonden. 9. 105[regelnummer] Tonge lieget, maer therte niet; Want so wat dat herte gebiet Willemen emmer vulbringen. Wat es Naerchisuse gesciet, Die sine vorme spiegelt ende siet 110[regelnummer] Int water sonder mingen? Hant ende mont hi daerwaert biet, Ga naar margenoot+ Hi bit, hi claget sijn verdriet; Nature en wils gehingen, Dat hem can gehelpen iet. 115[regelnummer] Hi doelt, alse hi wel selve gietGa naar voetnoot1); Hine constem niet bedwingen, Hine staerf bi desen dingen. 10. Medea toget ons selve dat, Die rovede ende stal haers vader scat, 120[regelnummer] Ende versloech haren broeder Om Jasoene, dies haer cume bat; Si liet conincrike ende stat,
[pagina 46]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten Vader, suster ende moeder. Nochtan, daer soe allene sat, 125[regelnummer] Wijsde haer redene den rechten pat, Al volgede soe den loeder. Ga naar margenoot+ Maer therte was hare so matGa naar voetnoot1), Daer minne in hadde gemaect een gat; Wille helt den roeder, 130[regelnummer] Al was die redene vroeder. 11. Exempel vindic sonder getalGa naar voetnoot2), Die met mi souden lyen al, Ga naar margenoot+ Dat ic hare tleven gave, Die mi therte rovede ende stal. 135[regelnummer] Jacop, mac mi geen gescal, Hier en sceedics niet ave. Al tfolc, dat woent sonder getalGa naar voetnoot3) Beede op berch ende in dal, Eist coninc ofte grave, 140[regelnummer] Dijn proeven wert hier jegen smal; Hen sal niet waert sijn een bal Gevullet met drave: Also helpe mi Sente Bave!’
[pagina 47]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten 12. ‘Martijn, du best een stout seriant: 145[regelnummer] Dats een vast cnoep ende een vast bant, Die niemen mach ontbinden. Die cnoep, die Alexander vant, Ontcnochte sijn swaert, niet sijn hant, Alse hijs hem wilde bewinden. 150[regelnummer] Laet mi genaken an uwen cantGa naar voetnoot1), Men sal u vroetscap noch te hant Tellen metten kinden. Also vele als dieden mach een sant Ga naar margenoot+ Jegen Casselberge in VlaenderlantGa naar voetnoot2), 155[regelnummer] Sal dieden hier u vinden, Al waendi mi verblinden. 13. Gi wilt starken uwe woert, Die gi nu hier bringet voert, Met truffen ende met poetriën. 160[regelnummer] Of Medea dede die moert, Ende hem Narchisus hevet versmoert, Dats minne van sottiën. Ga naar margenoot+ Dit woert minne ende datter toe hoert En was met sonden noyt begoert 165[regelnummer] Noch met ribaudiën.
[pagina 48]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten Ga naar margenoot+ Wien dat reine minne becoert, Diene mach niet sijn verdoert: Dies sullen met mi liën Die meesters van clergiën. 14. 170[regelnummer] Les toude ende tniewe testament, Ende besich wel al omtrent Alle die heilige liedeGa naar voetnoot1). Wie was van minnen oyt gescent? Wien maecte oyt minne blent, Ga naar margenoot+ 175 Die ane Gode giede? Si minden vrouwen wel bekent, Scone ende edel, up sulc convent Dat hem God oyr beriede. Al dogeder omme somich torment, 180[regelnummer] Sulc alse minne der joget toesent, Wie waest diere of messciede, Gelijc heidinen diede? 15. Abraham was ver Saren man; Doe sine amie heffen began 185[regelnummer] Boven haerre vrouwen, Daer en was geen houden an, Hine deedse wech, want redene verwan Ende sine herte vul trouwenGa naar voetnoot2).
[pagina 49]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten Geen edel man no wijs en canGa naar voetnoot1) 190[regelnummer] Minnen sonder redene dan: Dit machmen wel bescouwen. Sulke minres genieten den ban, Die metter mesdaet maken gespan; Die minres willic blouwen, 195[regelnummer] Want dats minne vul rouwen. 16. Ga naar margenoot+ Of ic dan sette minen sin, Daer ic en mach meer no min An winnen dan al scade, Ga naar margenoot+ Ende mi ene andre so hevet in, 200[regelnummer] Dat soe haer selven ende al gewin Mi jan vro ende spade; Mi dinke dat ic meer sculdich bin Hare, die mi coes int begin, Ende ane mi blivet gestade, 205[regelnummer] Dan hare, die fierlike haren kin Te miwaert draget, ende haer gespin Ga naar margenoot+ Van minnen els draget te stade, Ende diere ic omme niet badeGa naar voetnoot2).’
[pagina 50]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten 17. ‘Jacop, of gi niet en acht 210[regelnummer] Exempele, die ic vort hebbe bracht, Ic wille ter bible keren. Die minne hadde over Adame macht, Soe verwan met haerre cracht Den vroetsten alre heren. 215[regelnummer] Van hem sijn wi alle gewracht, So eist recht dat hem elc man slacht: Ga naar margenoot+ Men macht wel doen met eren. Minne over redene vervachtGa naar voetnoot1); Wie sore omme weent of lacht, 220[regelnummer] Vrouwe Yeve moestem leren Sijns willen ontberen. 18. Wat macht so hadde Sampsoen, Of David, of Salomoen Jegen die cracht van minnen? 225[regelnummer] Daer nes jegen cracht geen doen, Sorobabel in sijn sermoenGa naar voetnoot2) Doet ons wel bekinnen, Dat wien so vrouwen minne ontspoen, Hine mochte nemmermeer geroen 230[regelnummer] In siere herten binnen, Hine moeste al sinen sin ondoen Ende volgen hare, al ware so gevloen, Ofte hem selven ontsinnen: Hier jegen nes geen verwinnen.
[pagina 51]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten 19. 235[regelnummer] Ga naar margenoot+ Jacop, sech, verstaestu niet Wat dit woert Amor bediet, Dat in Dietsc luut Minne? Elc letterkijn, diet wel besiet, Ga naar margenoot+ Hout in een woert: sinne ende bespiet 240[regelnummer] Der minnen cracht daer inne. Aldus ontbint tLatijnsce diet: ‘Porringe die den sin ontietGa naar voetnoot1) Ende tsere trect’, ten beginne, ‘Entie redene gemoetene pliet.’ 245[regelnummer] Aldus ontbant mi ende besciet Mijn meester, als ict kinne, Ga naar margenoot+ Of mijn verstaen es dinne. 20. Of dit minne es, alset es, Wes des seker ende gewes, 250[regelnummer] Ic volges minen eersten woerde. Over waerheit lie ic des, Soene smaecte swaert no mes, Die mi therte dorboerde. Herte, nemmermeer genes, 255[regelnummer] No geruste, no getesGa naar voetnoot2),
[pagina 52]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten Liegic van enen woerdeGa naar voetnoot1)! Proef dattu wils, Jacop, ende les: Dies es mine herte wel geles, Ga naar margenoot+ Dat ic mi eer versmoerde, 260[regelnummer] Eer icse sterven hoerde.’ 21. ‘Martijn, ruut gramarienGa naar voetnoot2), Du pleges des rude liede plien, Die tware niet willen liën. Mesdaden, die den wisen messcien, 265[regelnummer] Salmen niet in exemple tien, Maer Gode benediën, Die ons daer bi leert sonden vlien Ende up gerechte minne sien. Des hopic ane Mariën, 270[regelnummer] Dat ic di doe noch heden gien Ga naar margenoot+ Met mi, oftu best een payen, Ofte in heresiën, Of van sduvels paertiën. 22. Nu hore na mi ende verstant: 275[regelnummer] Wie was, die eerst minne vant, Dan God, die selve es minne? Al dat oyt maecte sine hantGa naar voetnoot3),
[pagina 53]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten Al minnet sire herten bant Met bescedenen sinne. 280[regelnummer] Ga naar margenoot+ Ja, Lucifer, den helscen viant, Ne haet hi niet, dats becant, Noch en dede van beginne. Dat hi sit in der hellen brant, Dat dede der hoverden pant, 285[regelnummer] Der helscer coninginnen; Daer blivet hi altoes inne. 23. Ga naar margenoot+ Dat dit waer es, proef wel dat: Ware enege dinc van Gode gehat, Het mochte niet geduren. 290[regelnummer] Die ongetellede Gods scat Ne was noyt tontfarmene mat Sijnre creaturen, Updat mens hem met herten bat; Maer Lucifer sit ende sat, 295[regelnummer] Nu ende telker uren, In der fierre hoverden stat, Ende nemmermeer en wert hijs sat: Dus ne mach sire naturen Gene genade geburen. 24. 300[regelnummer] Of men dit bi redenen weet, Ga naar margenoot+ Dat God niemene hevet leet, Wien gevet hi tlange leven, So den genen, die hem es wreet, So die hem met minnen heet
[pagina 54]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten 305[regelnummer] Onderdaen es bleven? Ic dart wel seggen up minen eetGa naar voetnoot1): Ga naar margenoot+ Sine hovessceit ware ongecleet, Liete hi den gonen sneven, Die al te sinen dienste steet. 310[regelnummer] Des gelijcs willic gereet Den loen hare wedergeven, Die dor mi lust levenGa naar voetnoot2). 25. God gevet al, clene ende groet, Ga naar margenoot+ Dies die mensce hevet noetGa naar voetnoot3): 315[regelnummer] Dit proeftmen bi sinne. Hi storte dor ons sijn bloet roet, Ende gevet ons themelsce broet, Updat men weder minne. Dor negenen wederstoet, 320[regelnummer] Daer ons sonde oyt mede scoet, Ne laet hi ons daer inne, Ga naar margenoot+ Leggen wi thovet hem in den scoet. Soude soe smaken dan die doet, Die ic mi so hout kinneGa naar voetnoot4)? 325[regelnummer] So ware mijn vroeden dinne.’
[pagina 55]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten 26. ‘Waerheit, Jacop, dits al claer, Maer mi waest te vindene swaer, Ga naar margenoot+ Dattu hier hebbes ontbonden. Ic lye verwonnen openbaer: 330[regelnummer] Mine minne es der sielen vaer Ende besmet met sondenGa naar voetnoot1). Du seges daeran wel ende waer: Redene heeft minen waen ommaer, Dit hebbic ondervonden. 335[regelnummer] Nu moete ons God gebringen daer, Daer minne niet en ent haer jaer, Enten laetsten stonden Vrien met sinen wonden.’

[pagina 56]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten
III. Van der drievoudichede. 1. Ga naar margenoot+ Ic mane mannen metten wiven, Die dit sullen lesen ofte scriven, Opten hoechsten ban, Ga naar margenoot+ Dat si dit dicht laten bliven 5[regelnummer] Reine ende sire niet in en driven Lettre, wort, af no an. Doen sijt oec, hem sal becliven Mijn ban, ende sine sulne wriven Niet af mogen nochtan. 10[regelnummer] Hennes geen spot dit van keytiven, Hets daer ic mi omme liet ontliven, Eer icker sciede van: Nu hort die leren can. 2. ‘Jacop, wi hebben onderlinge 15[regelnummer] Gehandelt messelike dinge, Nu antwort mi up een: Lere mi, eer ic di ontspringe, Hoe ic mijn herte daertoe dwinge Te kenne hem, dien wi vleen.
[pagina 57]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten 20[regelnummer] Ic lese somwile ende ic singe: Gode te kenne bi sinen gehinge Es leven sonder ween. Dits waerheit claer ende ginge; Subtijl ware therte diet bevinge, 25[regelnummer] Ga naar margenoot+ Want hoger dinc en es geen: Nu antwort onder ons tween.’ 3. ‘Martijn, du vrages wel hoge; Al vlogic boven der ingle vloge, Boven Cherub ende Seraph, 30[regelnummer] Ga naar margenoot+ Soe wetic wel dat ic en moge Berechten, dat te vullen doge, Met woerden hier af. Alle sinne sijn te droge; Alle creaturen, hoe so men poge, 35[regelnummer] En dogen niet een caf, Dat hare enich te vullen toge. Maer verscaerp dijns sins oge; Hore wat scrifture mi gaf: Hout in dire herten graf. 4. 40[regelnummer] Ga naar margenoot+ Moyses spreect in sinen boekenGa naar voetnoot1): Die beesten die den berch besoeken Moeten sijn gesteent. Beeste es die mensce, die wille roeken Te nauwe omme die Godheit loekenGa naar voetnoot2);
[pagina 58]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten 45[regelnummer] Ga naar margenoot+ Hets recht dat hijt beweent. Du soecs mi in allen hoeken Met rimen, sonder valsc van doeken. Es dit goet? ic wane neent. Du telles mi metten wisen, cloeken, 50[regelnummer] Dorstic, ic souder di omme vloeken; Ic wane dine herte meent, Dattu mi heves verbeentGa naar voetnoot1).’ 5. Ga naar margenoot+ ‘Jacop, dune souds di niet vergramen; Ic wils mi al mijn leven sçamen, 55[regelnummer] Haddict oyt gedochtGa naar voetnoot2). Oec lye ics met di te samen, Dat die hoecheit der hoger namen Te verre niet en doech gesocht. Al waert dat alle dingle quamen, 60[regelnummer] Sine consten die godheit gehamen: Dits al afgecnocht. Lere minen cranken sin, minen lamen, Gewont metter sonden bramen, Van dattu vermocht: 65[regelnummer] Soe es mijn wille vulbrocht.’ 6. Ga naar margenoot+ ‘Martijn, merc wel in dinen sinne: God es een wesen vor allen beginne, Tedelste boven al. Sijn wesen es, alsict kinne, 70[regelnummer] Ga naar margenoot+ Tupperste goet, die upperste minne, Die es of wesen sal.
[pagina 59]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten Sine gewerke, daer men kent inne, Sijn so groet, dat si sijn dinne Diet kennen, ende smal. 75[regelnummer] Sine wijsheit es coninginne Ga naar margenoot+ Boven alrehande gewinne Ende boven al geval, Daer boven of hier int dal. 7. Den hemel enten troen nu merke: 80[regelnummer] God es boven al sinen gewerke Ende onder al sine dinc; Hi es buten al, nu herke, Ende binnen al, dit hout wel sterke, Hierute niene sprinc. 85[regelnummer] Oec segen ons die wise clerke: Hine es niet gedeelt in perke, Hiertoe dine herte dwinc; Maer al geheel in elken merke, Buten, binnen, in water, in swerke. 90[regelnummer] Ga naar margenoot+ Hiertoe dine herte brinc Sonder losen winc. 8. Boven es God, alse here, Die besittere es emmermere Alles dies men weet. 95[regelnummer] Onder, alse die in allen kere Die dinc hout mogendelike sere Jegen al versceet. Buten, alse die met sire wereGa naar voetnoot1)
[pagina 60]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten Sijn were behoet, dat hem en dere 100[regelnummer] Negeen dinc, cout no heet. Binnen, alse die met sire lere Sijn were vervult met sulker ere, Dat ewelike steet, Wient lief si ofte leet. 9. 105[regelnummer] Ga naar margenoot+ Boven es God ongedragen: Engene dinc mach hare beclagen, Dat hise iet verlast. Ga naar margenoot+ Onder, sonder last van wagen, Want hem en moyet sijn dragen: 110[regelnummer] Ga naar margenoot+ Sijn wesen es soe vast. Buten en breet niewer sijn dagenGa naar voetnoot1), Ga naar margenoot+ Want hi es altoes sonder vragen Waert, voget, ende niet gast. Ga naar margenoot+ Binnen vervult hijt jegen plagenGa naar voetnoot2), 115[regelnummer] Dat sine dinc met genen vlagen En sijn ongerast, Noch gequetst een bast. 10. Van enen God spreken wi, van enen, Dien wi Vader ende Sone menen, 120[regelnummer] Enten Heiligen Geest; Ende weet wel, dat wire genen So groet noemen of so clenen, Datter iemen es meest. Enen God seggen wi, enen renen:
[pagina 61]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten 125[regelnummer] Noch vervogeden noch verlenenGa naar voetnoot1) Sone esser ane verheest. Die sinen sin so laet verstenen Dat hijs loechent, hi moet wenen Ga naar margenoot+ Ende ewelike sijn gevreest 130[regelnummer] In den helscen tempeest. 11. Wi setten den Vader voren, Ongewonnen ende ongeboren, Ende voer al begin. Daerna den Sone uutvercoren, 135[regelnummer] Van hem gewonnen, alse wijt horen, Eer oyt begin ginc in. Den Heiligen Geest leerwi den doren Uut desen comende: ondoe sine oren Elc mensce ende sinen sin, 140[regelnummer] Ende late tgelove niet testoren; Want al hat die werelt gesworen, Sine condent om geen gewin Gegronden meer no min. 12. Eer of achter, tijt of stonde, 145[regelnummer] Dat verstaet van minen monde, Was noit an dese drie. Den Vader setten wi als ten gronde, Ga naar margenoot+ Daer alle doget uut begonde, Diemen versta ofte sie. 150[regelnummer] Ga naar margenoot+ Den Sone alse wijsheit diet al conde, Des Vader claerheit ende sine orconde, Die van hem en sciet nie. Die van den Heilegen Geest ontbonde,
[pagina 62]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten Haerre tweer minne hire in vonde. 155[regelnummer] Dese waren oyt ende ie Één God, gelovets mie. 13. Ga naar margenoot+ Niemen es, wille hi iet maken, Hine moet in hem selven smaken Eenrehande triniteit; 160[regelnummer] Ga naar margenoot+ Want hi der dinc moet mogen genaken, Ende hi moet connen die dinc geraken, Of hets hem al ontseit; Oec moet hi willen daeromme wakenGa naar voetnoot1). Macht, const, wille - dese drie saken 165[regelnummer] Vintmen in die menscelicheit. Die dese note wel can craken, Hine darf beiden nochte haken, Hine vint in ene Godheit Drie personen gereit. 14. 170[regelnummer] Dese God, daer wi af leren, Ga naar margenoot+ Doet sonne, troen ende sterren keren, Ende al dat roerende si. Sijn rusten es nochtan so vul eren, Dat hem niet en can gederen 175[regelnummer] Geen porren verre no bi. Hi es dat hi was, sonder sceren; Hine wille minderen no meren, Hi es sijns selves vriGa naar voetnoot2). Hi doet haer alle dinc generen,
[pagina 63]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten 180[regelnummer] Sine rijcheit mach niemen verteren, Alle steden vervullet hi: Dus leret tgelove mi. 15. Gode besluut engene stede, Ga naar margenoot+ Maer alle steden beluuct hi mede 185[regelnummer] In sine godlicheitGa naar voetnoot1). Die jare keert sine mogenthede, Ende niet es dattene keren dede: Sine macht es so breit. Ga naar margenoot+ Cracht, no macht, no onvrede 190[regelnummer] Ne mach hem doen onledichede, Hoe so die sake geit. Ga naar margenoot+ So gestade es God in sine sede, Dattene cracht no gene bede Uut sinen pore en leitGa naar voetnoot2): 195[regelnummer] Dits al waer geseit. 16. Heden, gistre es onse leven, Ende daers einde aen gedreven, Si het cort ofte lanc. Maer alsemen vint van Gode bescreven 200[regelnummer] Dit woert ‘heden’, isser an bleven Een ewelike ommeganc, Daer geen ende aen mach cleven,
[pagina 64]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten Noch geen begin aen wart verheven: Sijn wesen es so stranc. 205[regelnummer] Sire jegenwordicheit es beneven Dat was ende wert, dus eist bescrevenGa naar voetnoot1), Ga naar margenoot+ Ende nu es gemanc In dese werelt cranc. 17. Ga naar margenoot+ Martijn, nu en clach no en crone: 210[regelnummer] Dits één God in drie persone, Daer ic af spreke die. Even geweldich, even scone, Ga naar margenoot+ Even gelijc in werelt, in trone, Sijn dese enege drie. 215[regelnummer] Redene en draget hier niet de crone, Maer tgelove sonder hone, Dat en twivelde nie. Wat eren hadwijs of wat lone, Ga naar margenoot+ Dat wi, die niet dogen een bone, 220 Geloven dat elc sie? Nu andworde mi ende gie.’ 18. ‘Jacop, ic lie ten beginne, Dat ic subtijlre wort van sinne Nie en hebbe gehoert, 225[regelnummer] Dan du mi hier maecs in inne; Doch proevic wel ende kinne: Te grondene dese woert Ga naar margenoot+ Daers onse redene toe wel dinne,
[pagina 65]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten Ons en trecke gelove ende minne 230[regelnummer] Upwaert ter hemelscer poert, Daer God es loen boven al gewinne, Ende daer tgelove es coninginne. Nu andworde mi bet voert, Ga naar margenoot+ Of ics niene hebbe verboert. 19. 235[regelnummer] An den Vader van hemelrike, Ende an den Sone dies gelike, Ende an den Heiligen Geest, So es mijn gelove also rike, Dat één God es, des ic niene wike, 240[regelnummer] Hoe ic werde gevreestGa naar voetnoot1). Maer sech mi also claer dat blike, Hoe die Sone, die ewelike Den Vader es alreneest, Menscheit ontfinc van onsen slike, - 245[regelnummer] Dat di God niene beswike, Ende hi di geve vulleest, - Die minst wart ende was meest. 20. Ende omme dat dit moete gediën, So bidden wi der maget Mariën, 250[regelnummer] Diene maget ontfinc Ende maget genas, des wi al liën, Daer wise omme noch benediën, Dat si starke onse dinc,
[pagina 66]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten Ende moete claren ende wiën 255[regelnummer] Ga naar margenoot+ Minen sin ende van sonden vriën, Dat therte si sonder winc Van eniger dorperniën. Dune moets mi oec niet tiën, Dat ic di te na ginc; 260[regelnummer] Ga naar margenoot+ Maer minen wille vulbrinc.’ 21. ‘Martijn, die val van Lucifere, Der hovaerden ende des nijts here, Die was alsoe groet, Dat vele ingle ontgouden sere, 265[regelnummer] Die met hem waren buten kere, Ende vielen in die doet. Doe dede God den mensce die ere Ga naar margenoot+ Dat hine gesciep, omdat hi lere Te doene dat God geboet, 270[regelnummer] Ende hi besitte dan emmermere Der ingle stoel met groter ere, Ende nutte themelsce broet Sonder wederstoet. 22. Dit heeft die duvel vernomen, 275[regelnummer] Ende es toter menscheit comen, Ga naar margenoot+ Sprekende int serpent; Ende hevet tonser onvromen Onse vorders gedaen verdomen Ende swaerlike gescent. 280[regelnummer] Dit was sijn sonderlinge beromen, Dat hi algader, niet hem somen, Tvolc hevet verblent. Dus wille hi uten hemel dromen
[pagina 67]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten Den mensce, dat hem die hemelsce blomen 285[regelnummer] Niene werden bekent, Daer hi af was ontwent. 23. Die Gods Sone sach den man verladen, Enten viant van overdaden In roeme sere groet; 290[regelnummer] Ende wildem staen in staden, So dat hi bi sire genaden Marien dat ontboet, Die met hem saen wart geladenGa naar voetnoot1), Sonder last of point van scaden, 295[regelnummer] Ende sonder enigen noet Moeste soene sogen ende badenGa naar voetnoot2), Ga naar margenoot+ Die alle dinc mach versaden Ende houden in haren scoet, Dies hare niene verdroet. 24. 300[regelnummer] Algeheel ende altemale So ruste in die maget smale, Gods moeder, Gods kintGa naar voetnoot3); Ende algeheel oec also wale Was hi in des Vader sale 305[regelnummer] Met hem, ne twifels twint.
[pagina 68]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten Die menscheit, dans gene hale, Ne sloet niet in desen dale Ga naar margenoot+ Die Godheit, diet al bint: Ga naar margenoot+ Die Godheit en heeft gene pale; 310[regelnummer] Die menscheit, dat meent mine tale, Ga naar margenoot+ Ontfinc God, diet al mint, In hem: dus eist bekint. 25. Evengeweldich ende here Es hi ende was emmermere 315[regelnummer] Den Vader in die godheit; Maer eist dat men ter menscheit kere, Ga naar margenoot+ So was hi vele minder sere Ga naar margenoot+ Naer die menscelijcheitGa naar voetnoot1). Naer die godheit, spreect onse lere, 320[regelnummer] So was onstervelijc sijn ere: Dit es een besceit. Die menscheit dogede, als ic sprac ere, Gesele, nagele ende dat spere, Die doet ende ander leit, 325[regelnummer] Enter Joden pleit. 26. Die menscheit liet hare besniden, Doepen, proeven in dien tiden Van den ouden viantGa naar voetnoot2); Soe liet hare vaen ende beniden,
[pagina 69]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten 330[regelnummer] Doerboren hande, voete, sidenGa naar voetnoot1); Soe staerf, dus eist becant. Die siele wilde ter hellen tidenGa naar voetnoot2), Daer soe die gene wilde verbliden Die de duvel bant. 335[regelnummer] Ay! hoe si Gode benediden Die heilige, diene sagen striden Jegen des duvels brant, Daer hise ute prant. 27. Ga naar margenoot+ Die Godheit wecte van dode te live 340[regelnummer] Tyleesc, dat hi van den reinen wive Ver Mariën nam. Hi troeste sine lieve keytive, Hier twee, hier drie, hier vier, hier vive: Met hem hi eten quam. 345[regelnummer] Dus es die Gods Sone, alsic scrive, Ga naar margenoot+ God ende mensce: elc man blive Hierinne gehoersam. Es oec enich sin so stive, Die jegen dit gelove kive, 350[regelnummer] Ga naar margenoot+ Hem sal tHemelsce Lam Ten jonxten werden gram. 28. In den hemel es hi gevaren, Daert die sine aensagen twaren, Tes Vader rechtre hant; 355[regelnummer] Daer hi altoes, sonder sparen,
[pagina 70]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten Den Vader bidt voer sine caren, Die hem hier sijn becant. Noch comt hi hem hier verbaren, Doemen die werelt met sinen scaren 360[regelnummer] Ga naar margenoot+ Enten helscen viant; Sonne ende mane sal hi verclaren, Die bi Adame verdonkert warenGa naar voetnoot1); Ga naar margenoot+ Lucht, water ende lant Sal purgeren een brant. 29. 365[regelnummer] Al eest dat hi dus oprande, Hi liet den sinen hier te pande Sijn vleesc ende sijn bloet, Te sacreerne in priesters hande. Wie was die sulke gave becande, 370[regelnummer] Of beter of also goet? Ay God! nu brec onse bande, Ende vergef ons dine ande Ende dinen evelen moet, Dat onse mont ende onse tande 375[regelnummer] Smaken moet al sonder scande Dijn vleesc, dijn rode bloet, Dat uut dire siden woet. 30. Uut deser siden, uut desen wondenGa naar voetnoot2),
[pagina 71]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten Wies godheit niemen mach gegronden, 380[regelnummer] Ga naar margenoot+ No wies menscelicheit, So vloiden eerst ende begonden Die sacramente te dien stonden Ende alle salicheit. Nu hebbic di tgelove ontbonden, 385[regelnummer] So ic naest hebbe ondervonden, Na mire mogentheit. Die dit gelove vast orconden, Aflaet groet van haren sonden Es hem altoes gereit, 390[regelnummer] Ga naar margenoot+ Updatmer in vulsteit.’ 31. ‘Jacop, du berechts mi scone; Nu berecht mi van den persone, Diemen heet Heilich Geest, Hoe mijn gelove, sonder hone, 395[regelnummer] Te hem clemme ende winne die crone, Die alre gaven es meest; Want van den Vader enten Sone Hebbic bi di, dat di God lone, Scone berecht verheest. 400[regelnummer] Dies danke di der marteliën vroneGa naar voetnoot1) Ga naar margenoot+ Daer boven in den hogen trone, Ende geve di vulleest, Datture coems ongevreest.’
[pagina 72]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten 32. ‘Martijn, ons leert die scrifture, 405[regelnummer] Dat één God ende éne nature Emmer sijn dese drie; Altoes even na gebure, Ende versceden te geenre ureGa naar voetnoot1), Noch en verscieden nie. 410[regelnummer] Vader, kint: verstant ter cure, Uut deser dobbelre Gods dure - Wie caent gegronden, wie? - Ga naar margenoot+ Coemt die Geest, die soete gure, Die reene Godheit entie pure. 415[regelnummer] Hierup proef ende sie Ga naar margenoot+ Met herten, ende dies gie. 33. Dits die troest, die alremeeste, Hem, die arem sijn van geeste, Leert hi blide sijn; 420[regelnummer] Hi es in pinen altoes feeste, Hi doet menegen, die was beeste, Sijn suver ende fijn. Wapene, God! die dit vereesteGa naar voetnoot2), Dat hi van sinen vulleeste 425[regelnummer] Smaecte een dropelkijn,
[pagina 73]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten Hi ware Gode die alreneeste; Want gene vrese van tempeeste Noch engeen venijn En scaedde der sielen sijn. 34. 430[regelnummer] Ga naar margenoot+ Dits des Vader ende des Soens gave, Rijcheit boven alre have, Fonteine des levens al. Wie so geporret wert hier aveGa naar voetnoot1), Wat rijcheden dat men hem gave, 435[regelnummer] Ga naar margenoot+ Soude hem dinken smal. Rijcheit, die coninc heeft of grave, Nes tiendendeel niet van enen cave Geacht vor dit geval. Jhesu, die rustes in den grave, 440[regelnummer] Met deser edelheit so lave Ons, alsemen rumen sal Dit arme aertsce dal. 35. Dits des Vader ende des Soens minne, Dits caritate, daer altoes inne 445[regelnummer] Rust die Triniteit. Hi es die der propheten sinne Leerde ende maecte in inne Des Gods Soens menscelicheit. Hens coninc no coninginne, 450[regelnummer] Die emmer aflaet gewinne Van sire onsalicheit, Ga naar margenoot+ Hine hebbe een traen, al waert oec dinne,
[pagina 74]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten Van desen dauwe te sinen beginne: Al welvaren es ontseit 455[regelnummer] Daer dese es ongereit. 36. Ga naar margenoot+ Dese leerde den apostelen twaren Alle die tongen, die ie waren In dese werelt breet; Dese gaf den martelaren 460[regelnummer] Dat si consten, sonder mesbaren, Gedogen menich leit; Dese can die sinne verclaren, Die met sonden hem verswaren, Ga naar margenoot+ Ende tcoude maken heet. 465[regelnummer] Sinen lieven, sinen caren, Deelt hi sonder enich sparen Dat godlike cleet, Dat nemmermeer tegeet. 37. Wat helpt? Martijn, sin ende tale 470[regelnummer] Die begeven mi altemale Ga naar margenoot+ Meer te sprekene voert. Elc persoen, verstant mi wale, Es God, ende dies nes gene hale, Van drien, daer men af hoert. 475[regelnummer] Doch eist waer een die berch ende dale Sciep ende alt grote ende alt smale, Ga naar margenoot+ Daer af tellen alle woert. En ganc niet over dese pale, Hout dit in dire herten sale, 480[regelnummer] Sone wertstu niet versmoert In die helsce moert. 38. Ware oec iemen die wedersprake Dit gelove ende dese sake,
[pagina 75]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten Hi ware ewelike verdoemt. 485[regelnummer] Recht waert datmen in den brant stake, Ende daerna thelsce vier smake, Daer men die duvele in droemtGa naar voetnoot1). Ga naar margenoot+ Helpe God, dat ic daer gerake, Dat ic sie daer ic af make 490[regelnummer] Die godheit ongenoemtGa naar voetnoot2); Sone trect mi niet de helsce drake Met hem ter eweliker wrake, Daer niemen ute coemt, Wien soet scaet of vroemt.’ 39. 495[regelnummer] ‘Amen, Jacop, lieve geselle, Mi dinct dat ic di sere quelle, Doch haddics groten noet. Ga naar margenoot+ Als ic dit lese ende spelle, Mach ic leren, als ic vertelle, 500[regelnummer] Mijn gelove al bloet, Daer ic bi scuwen mach die helle, Updat ic mi daertoe versnelle Te doene dat God geboet. God, die de doet wrac van Abelle, 505[regelnummer] Bringe ons noch ter hoger celle,
[pagina 76]
Ga naar tekstkritische notentekstkritische noten Dats in Abrahams scoet, Naer dese corte doet!’	[tekstkritische noot]1. A.B. Waphene Martin. D. Wapen. - 2. B. de. C.D. dese. B. lang. D. iet ontbr. - 3. D. desen crancken ghelove. - 4. C. zal. B.C.D. mijn vrouwe E. D. eer. - 6. D. der heren. - 7. B. die valsche. D. d. scalcken. - 8. D. die h. B. dorstaen. - 9. B. plocken. - 10. D. Ic s. den gherechten. - 11. C. bescatten. D. scatten. A. bevaen. - 12. B.D. Als. A. in de. D. in den. - 13. A. Rechts. B. offen. C. of hen. D. of hem. B.D. verscove. 14. A. Joe. B. lang sal hi doghen. - 16. A.D. sine. B. sijn heerscepie. C. zijure. - 17. B. guede fleut. A. vleeuwet. D. Wat d.g. smeect of b. - 18. D. Ende ontbr. B. en ontbr. B.D. no ontbr. C. noch - noch. margenoot+ A. 112 b, B. 1 a. margenoot+ C. 234 c, D. 1 a. voetnoot1) Dat de lezing bespotten de ware is, blijkt uit Bukelare's vertaling, vs. 10: (Cerno) justum vapulare, Derideri, mancipari. [tekstkritische noot]19. B. Zoedat. D. Dattet. - Vs. 20-22 en 23-26 in omgekeerde volgorde bij A.B.D. - 20. B. R. als een man d. sonder spit. A.D. sonder spit. - 20. D. heeftet. B.D. te punte. - 22. B. In ne ghene talie. C. enghene. D. gheender. - 23. B. wairtet. C. gaet. D. Het gaet al. - 24. B.D. graeu blaeu. C. Eest bl. eest gr. eest sw. eest w. - 25. B. Tes. D. Het es. A. eene z. 29. D. desen. - 30. B. W. eerst q. dese w. C. Wanne q. ons dese w. D. Van waen q. ons desen w. - 31. A.B.D. Dat ontbr. D. ter wijlen. B. ontwert. - 32. A.B.D. Ende nu s. so h. - 33. A. Ic vraghe hu. B. sal di. - 34. B. Ende antwert. C. Ende andworde. D. Antwoert mij nu. - 35. A. hu. C. di ontbr. - 36. B.C.D. Ledicheit. C. vroem. D. en is vr. gheen. - 37. D. Mer arbeit. C. vijnt. - 38. C. Waerbi. - 39. A.B.D. spreect. 40. D. Spreket. - 41. C. zoudict. margenoot+ D. 1 b. voetnoot1) Verg. Buk. 23: Fodit, sed nil fodietur, Et ad centrum nil centretur In ullo dominatu. In Cochito submergetur Omnis, color quî miscetur. Fidelis in colatu Non est, hinc fle, reatu. Zie verder de breedere aant. margenoot+ A. 112 c. voetnoot2) Zie de Aant. hier achter. margenoot+ D. 2 a. [tekstkritische noot]42. D. hier toe. - 43. B.C.D. verclaren. - 44. B. mit tw. C.D. twivel is. - 45. A.D. niet en. D. icx. - 46. B. wille ic. B.C.D. ontgaen, - 47. B. Ic en w dorpere. D. Ick en wil sine b. wel o. - 48. D. sochte. - 49. C. zeinde. D. sendt. - 50 A moete. B.D. zinnen. - 52. D. soe gherne. 53. B. als de w. - 54. B.C.D. verheffen. - 55. B. So. D. Doen. B.D. ver ontbr. - 56. B. dorpere. C. wijsde hem. D.D.d. wijsde si. - 57. B.C.D. Ende ontbr. D. lach an. - 58. D. wesen h. - 59. B. een ontbr. - 61. B.D.E. en w. - 62. B.D. Segt. B. waen dit venijn. C. wanne dit v.D. waent fenijn. - 63. B. Toicht. D. Toecht mi reden. - 64. D. ict. - 65. A.D. scult. A. dat het. C. dat dit. - Vs. 64 en 65 in omgekeerde volgorde bij C. 66. A.C. Martin. C.D. dunct. - 67. A. dat ontbr. C. Zijnt. D. Sunt. - 68. B. pijne. C.D. pinen. B.C.D. om. - 69. B. de scalke. C. E. zi trecte. - 71. D. niet in sc. margenoot+ B. 1 b. margenoot+ C. 204 d. margenoot+ A. 112 d. margenoot+ D. 2 b. voetnoot1) In A. en C. verkeerdelijk: Martijn. Verg. Buk. 77: Jacob, clare michi claret. [tekstkritische noot]72. A. So ontbr - 73. B. tclemmen. C. climmen. D. te climmen. - 74. A. sinct. B.D. so lanc. C. je 1. - 75. B.C. Dats. B. al ter. - 76. C. oeghscijn al o. B. oic zietment o. D. oeck soe sietment o. - 77. B. die ere. 79. A.C. merct. D. mercket. - 80. A. Die. D. oghe. - 81. A. edelre ontbr. D. By haer e. natuere. - 82. D. volc daer tseghen. - 83. B.C.D. Ende die. - 84. D. te dier. - 85. A. scone lecht. B. toghen hairre scoonheit echt. C. ghetonen haer sconeit e. D. scoenheit echt. - 86. D. Dus. - 87. B.C.D. Die edele. D. creatuere. - 88. B.D. Als. - 89. A. die e. B. ydelheit. - 91. C.D. haer. B.C. die scalke. 92. C. Zint dat. D. Sunt die sc. B.D. scalken. - 93. A. wart ja ende ja neen. B. ende ja neen. D. Ende neen was ja. - 96. B. Wanter w. C. Want d. D. Want d. wasdoeme. margenoot+ D. 3 a. voetnoot1) Verg. Buk. 95: Dum cum nube colluctatur Et sub nubilo velatur, Per horas has obscuras Splendor ejus obfuscatur. voetnoot2) In de 1ste uitg. met A.: scone lecht. Doch deze lezing is te verwerpen, daar M. in zijne strophen zorgvuldig gelijke rijmen vermijdt. margenoot+ B. 1 c. margenoot+ A. 113 a. voetnoot3) In de andere teksten: Want; doch de lezing van A. verdient de voorkeur. Wij hebben hier een eigenaardige Mnl. constructie voor: Wanen dat comen mochte wasdoem, dat daer ute sceen, d.i. vanwaar ook de voorspoed mocht voorkomen, die er uit bleek. Een dergelijke constructie heeft Buk. 110: Inter saxa se cor sevit Nobile, seque replevit Undecumque veniret, Ac subridens acquievit Lucro, nam nichil deflevit Quam quod ir deliniret. Ir voor hir, concavitas manus, palm van de hand. [tekstkritische noot]97. B. W. soet. C. Wane zoet. D. Van waen soet. - 98. B. ydelheit. C. edele. - 99. A. d. gheen. C. dinghe. D. Van haer en ontfermt dinck. - 100. A. Van daer. C.D. tghelt. - 101. B. Ay God. C. Ay G. ghef. - 102. B.D. cnauwen. B. ydelen. - 104. D. hier. 105. B. seighel. - 106. D. Of. C. brieve. - 107. A. Wat dese heeren. - 108. B. ende een g. D. Het en is anders niet dan g. - 110. A. Vreese. - 111. A. broscher. B.C. een ontbr. - 112. B. stark. C. starke. D. ter wijlen. - 113. B.C. es nu. D. ghebroken. - 114. B. waens noyt. C. Ic waen dies noyt here. D. waent noyt herte en. - 115. B. scalk mit hem te r. C. raden. Vs. 115 ontbr. bij A. - 117. C. zulke. B.C.D. sijns lands. 119. D. herten. margenoot+ C. 205 a. margenoot+ D. 3 b. voetnoot1) Zie de Aant. hier achter. [tekstkritische noot]120. B. wankele in de t. D. wankel. - 121. B. En w.D. Ic en. - 122. D. scalke. - 123. A.C. die d.B.C.D. versmale. - 124. C. Cayn. D. versloech. B. edel. D. goeden. - 125. C. scoert d. scalke. D. herten wel. - 126. B. bijt. - D. hi hem. B.C.D. trect. - 127. B. Gode d.o. domen s. - 128. D. Hem bid ick. - 129. B.D. laetsten. - 130. A. scalken. B.C. scalc. D.M. sulcke scalcken. 131. 132. C. bericht. - 132. B. noyt ne. A. noyten. D. nye en. - 133. D. Allen. - 134. B. den q.B.C.D. dan ontbr. D. sinen k. - 135. B. Ende de. C. Ende die. A. heeft al tverlies. - 136. B. sal voir recht. C. zalt voer rechte. D. salt voer r. nu c. - 137. A. als eenen r.B.D. seit. - 138. B. Hi di. B.C. Adaem. D. Adam. C. dlijf. - 139. C. meister. - 140. D. merct. - 141. B. Dese d. eist wair. D. Dese dinck ees w. - Vs. 141 ontbr. bij A. - 142. C. blijnder. B. avonture. - 143. B. ure. margenoot+ D. 4 a. margenoot+ B. 1 d. margenoot+ A. 113 b. voetnoot1) Vs. 137-43, verg. Buk. 158, die dezelfde constructie heeft: Sensus hebes sic dictavit: Qui in Adam flatum flavit, Imperator nature, Confitere, rem mandavit Hanc (si verum, quis negabit?) Fortune perobscure, Semper variature. [tekstkritische noot]144. B.D. segt. - 145. A. Daventure. B. es wair en w.D. Avontuer en is meer een w. - 146. B. ghepeynsden saken. - 147. C. Breingstu. - 149. D. Wilstu. - 150. B.C.D. Wat. B. dine. B.D. dus ontbr. C. versmoert. - 151. C. heldes. B. an leggher. D. houdes. - 152. C. zoelent. - 153. C. wordstu. A. ende v.C. vermoert. - 154. B. Inne en g.o. dijn ziel n.e. toirt. C. In g. niet om dijn ziel. D. Ic en g. om u siele. - 155. A. dusdanen. D. Men en m. 157. A.B. noyt. D. moe. C. noch. - 158. A.D. es loef. B. I.w. ries loof. C. noch - noch. - 159. A. hoeden. B. sine. D. sijn behoeden. - 161. D. besit hy. - 162. A.B. godliken. D. hoeden. - 163. C. gheheingt. - 165. B. men hem h. die vr. C. men heitet die vroede. D. men hem. - 166. B.C.D. hogher. - 167. B. hogher plat. D. swaerder pl. - 168. A.D. gloeden. B. hellen. - 169. B.D. duvelen. C. des duvels. A.D. roeden. 170. D. Den rechten. A. helen. - 171. B.C.D. Ende die. margenoot+ D. 4 b. voetnoot1) Buk. 171: Cuncta Deus scit, rebaris In hoc barbarizare? margenoot+ C. 205 b. margenoot+ A. 113 c. margenoot+ D. 5 a. margenoot+ B. 2 a. [tekstkritische noot]172. D. Dat is. - 173. C. Alsemen. - 174. D. wort v.A. bezwaert. - 175. A. zielen. - 176. A. als hem b.D. datmen. B. gaert. - 177. B.E. niet en rouct wie misbairt. C.E. niene r. wie dats misbaert. D.E. niet en r. wie mesvaert. - 178. D. tot g.s. - 179. C. vervaert. D. die niemant en spaert. - 180. D. want ontbr. - 181. A. haren p. 182. A. niemene. D. nyemant. B. en ontbr. 183. A. Jacop. B. hebs. - 185. B.C.D.V. dat. - 186. B. mee. - 187. B. Mine; en ontbr. C. werdets. D. wert des. - 188. C. enghenen. - 189. E. heefti. - 190. B.C.E. ghewint. D. Ende ghewint. A. begaert. - 191. B. scalcheden. C. scalcheede. E. scalheden. - 192. E. door Mone verkeerd gelezen: gedestineert, voor gedestrueert. - 193. D. ghevanghen. voetnoot1) Buk. 200: Quando nephas per veternum Mens gravatur in eternum Peccatis mancipata. voetnoot2) In de 1ste uitg., gedeeltelijk naar D.: wies mesvaert, doch geheel onnoodig (zie ald. de Aant. op bl. 98). Verg. Buk. 204: Luctum non curans fraternum. voetnoot3) Misschien met C. te lezen: vervaert. Verg. Buk. 206: Tunc mors venit, cor internum Terrens, non pensans supernum, Auferre congregata, Injuste cumulata. margenoot+ E. 1 a. voetnoot4) Begin der Heidelbergsche fragmenten, waarvan het eerste gedeelte vs. 186-554 bevat. margenoot+ D. 5 b. [tekstkritische noot]194. D. Sijn. B.D. kinderen. C. kijnder. - 195. B. bosen m.D. vuylen m. 196. A.B.D. en ontbr. - 197. C. Niene. D. Een d. dat ic niet. - 198. A.E.u.C. di ontbr. - 199. D. Hoe. - 200. B.D. hi es. C. zondaer. D. wreet. - 201. B. Met w.e. mit p. - 202. B.C.D.E. in sonden steet. - 203. B.C.D.E. langher dan. - 204. B. tormenten h.D. hi hem. C. plaghen. - 205. D.E. Ewelijc. - 206. B.D. en ontbr. E. Dit nes. C. te rechte. E. ghecleet. - 207. E. torsticx. - 208. A. en ontbr. - B. Alne wetten wi wiens c.D. weet icx. E. wetict. 209. B.C.D.E. alle herten. - 210. E. de s.B. menich. - 212. D. wille. E. wilt. - 213. D. ende ontbr. E. leven ombekent. - 214. D. Op dattet. - 216. A.D.E. eewelijc. B. nemmermeer en went. C. wort gh. D. blijft gh. - Vs. 217. ontbr. bij A. - 218. A.B.C. Besie. E. Besiet u.B.C.D. dijn. margenoot+ A. 113 d. margenoot+ C. 205 c. voetnoot1) Vs. 206-8, verg. Buk. 237: Numquid non est justus herus, Conditor, animarum, In causa querularum. margenoot+ D. 6 b. voetnoot2) In de 1ste uitg. las ik op gezag der andere teksten: ‘alle herten’, doch dan is het vers te lang. Wil men alle behouden, dan moet men Jacop uit den tekst verwijderen, doch dit is minder waarschijnlijk, daar juist met deze strophe Martijn het woord weder opvat. margenoot+ B. 2 b. [tekstkritische noot]219. C. Duncti. D. Dunct u.E. Dinct u.D. reden. - 220. E. haer t. - 221. B. Neen so. D. Neen sy. E. Neense diese. 222. E. ghi segt. - 223. C. Ende ontbr. B.E. die ontbr. C. die zijn cl. D. Dine reden is wel cl. - 224. D. lichte. B.D. verstaen. - 225. E. Alle. D. Alle ghepeynse sijn. - 226. D. al haer. - 227. B. de. D. aen. - 228. B. loveren. C.E. lover. D. lovers. E. dach gras. - 229. A. zants. D. Dropels zant. E. Dropel sants nes. - 230. B. bevaen. D. tellen te bestaen. E. tellen te bestane. - 231. C. ypocriten. D. ypocrite. E. Ypocrise heeft hi o. - 232. D. volghet hier met. E. hen m. wrake ... - 233. D. haren baen. - 234. D. gaen. 235. E. siet.... - 236. B.D. goet. e. sc. E. goet... - 237. A.B.C. ghedoghede. B. groot. E. doegh... g... te coude. - 238. E. Waric ... oftsonden. e .. - 239. B. Het en holpe. C. Hen vromede. D. Ten holpe. E. En vroede my niet een... (in het Hs. staat zeker vroēde = vroemde). voetnoot1) Bij A. en E.: Dropele sants. Siegenbeek in zijne Aantt. merkte hierbij aan: ‘Dat droepele zant zoo veel beteekent als korrels zand, zal naauwelijks herinnering behoeven.’ Kausler verklaart: ‘ein Tröpflein des Sandes, d.h. im Sande, im Meeressande. Es möchte aber auch die Vermuthung erlaubt sein, dass dropel nicht wörtlich als Tröpflein, sondern überhaupt nur als ein minimum, ein Körnlein, ein Stäubchen genommen wurde.’ Wij meenen de lezing der 1ste uitg. op gezag van B. en D. te moeten behouden, en ook de vroegere verklaring. Verg. Buk. 259: Deo cuncta revellari Certum est, ac numerari Quod polus quid (d.i. quit van queo) ambire; Frondes, flores, dies clari, Gutta cum arena (in) mari, Nec ipsi grave scire. margenoot+ D. 6 b. margenoot+ E. 1 b. margenoot+ A. 114 a. [tekstkritische noot]240. A. toude. B. seghet ende de onde. C. die oude. D. Spreect d.n.w.E. Sprect die niewe wet.... - 241. E. nauwe mak... - 242. B. Ten hemel. C.D.E. Te hemelwaert. D. ende oeck soe glat. E. gla... - 243. D. wildet G. selver. E. woude G. selve w.... - 244. A. porters. C. Dat ze. E. ghese.. - 246. A.B.D.E. houden. E. ghew.... - 247. B. comen yement. D.D. nau vemant. E. in sou... 248. E. proeft e.... - 249. D. heylighen. E. woert ontbr. - 250. A. waense. B.D.E. wanense. B.C.D.E. wel ontbr. - 251. B. Dan clappen zijt. C. clapt hi. D. Dan clapt hijt. E. Dan lappen sijt leeken li... - 252. C.D. Dat. A.B.D.E. dinghen. E. hoert ontbr. - 253. B.E. Wat si hebben. D. Van dat hy h. ghevonden. - 254. B.S. en verstaen zijs n. en woirt. C. Zelve en v.D. Selver en. E. verstaens sijs niet ee... - 255. D. meerder. E. dan m.... - 256. E. won.... - 257. E. eest ge... - 258. D.E. brect. D. daer een b.E. hoert ontbr. Vs. 258 ontbr. bij B. - 259. D.E. Wapen over die h. - 260. C. en. D. tot allen. 261. B. de woort. C. woerde. D. dat woert. E. gegrond.... - 262. A.C ane. B. te wortelen alle of st. D. wortelen af st. E. wortelen ane s.... - 264. A.B.C.D. Si jaghen v.B. maer cl. C. clein. D. vele tcleyne. E.V. si j. luttel si v... voetnoot1) Vs. 241-47 zijn bijna letterlijk overgenomen in Boendale's Teest. 2424 vlgg. margenoot+ B. 2 c. margenoot+ D. 7 a. voetnoot2) In de 1ste uitg. veranderde ik dit in: leken diede, tegen het gezag der teksten. Die verandering is onnoodig, daar achter een collectief begrip meermalen een afhankelijke bijzin in het enkelv. volgt. margenoot+ C. 205 d. [tekstkritische noot]265. B.D.E. Dan. D. sijt. D.E. te gader. - 266. C.D.E. Ghelijc. - 267. C. Des. B. dijn vr. D. Van dien l. E. s... - 268. A.B.D.E. best. C.D. dunct. E. ghe... - 269. B. icker. - 270. A. viel. B. Dan ic u v. Vs. 270 ontbr. bij E. - 271. A. Ende n.e. dat hi vl. de n.B.N. is dat hi vlie den aen. C.N. eest vlien den n.D. Beter ist d. ick vlie den n.E. Beter es d. vliet die na... - 272. C.D. ic. D.E. ten. - 273. C. Eghen. D. Teghen d. kemper. E. eerli... 274. B. Als. E. dagh... - 275. C. woerde. E. Wort e. ghepens berecht... - 276. B. ye in. C.D. oyt in. E. Wan dat wy ye. - 277. B.C. Soude hi. B.C.D.E. een onwaert b. - 278. D. worpen. E. hels... - 279. C. weer. D. waer. E.... waer hi s. genade. - 280. B. hets. C. Neen het en is. D. Neen hi en is. E.... hi en es. - 281. A.B. al ontbr. D. int ghetal. E.... el...den d.t getal. - 282. B. Het. C. Ende werde. D. Ende wort. E.... van gr. te grade. - 283. A. noyt en al. B. noyt ende al. D. nye en hal. E.... Gode geloent die noyt en hal. - 284. B.C.D. Dat. C. wel ontbr. E.... wel d voetnoot1) Buk. 305: Frustra datur hiis venari; Impari par coequari Proportio nec data. voetnoot2) Verg. Buk. 311: Cedat nanus dimicari Et cum pugile luctari. In het Latijnsche Hs. staat verkeerdelijk: manus. margenoot+ D. 7 b. margenoot+ A. 114 b. margenoot+ E. 1 c. voetnoot3) Verg. Buk. 326: Dei rerum conditio, Quem non latet initio, Hunc frustra flagitamus, Si spernit quod rogamus. [tekstkritische noot]285. C. zonder sc. E.... hticheit sonder scade. - 286. B.C. En ontbr. B. de baden. E.... dede God niet die bade. 287. A.B.D. seit dat g.D. Wat seyt dat. E. ...stu dat geloven mijn. - 288. E. ..od m. - 289. B. niewer. C. els nerghen. D. anders niewert. E....e maches nie waer w. - 290. B.C. God. B.D. gherechtich ende f. E. ... es genadich ende fijn (bij Mone: sijn). - 291. A. genadichede. B.D. ghenadich dat is. E....gherechtich. - 292. B. Hi es als een. C. Hi is allene. D. Hi is al een. E....al een v.d. Bij E. vs. 292 op de plaats van 295. - 293. B. van water. C.D. water. E. ... van den wattere m.w. - 294. A. Hine es. B. Nes zijns selves. C. Die en is zijns s.D. Hi is sijns selfs eyghijn. E.... es s.s.n.e. - 295. A. dore. D. Soe wat. E.... wat die doen (in het Hs. waarschijnlijk: do'en). - 296. A. dat g.B. tghelove. C. die gh. D. houtet ghelove. E....op hout tgelove d. - 297. B. onbesceldich. E....m. onbesneden zw. - 298. C. Ter. D. priesterschape. E....riesterscape. - 299. A.D. Dies. B. en ontbr. C. niene can. D. can. E. .... niet en can gh. 300. D. dyne. C. andworde. E. ... en dijn antworde. - 301. B. Dies bin ic. E. . ben. - 302. C.D. en w.C. wert nie. E....aet wert nie v. - 303. E.... hem becaem. - 304. A. redenen. D. reden. E....et also redenen d. - 305. B. Nemmer. C.D. Niet meer. E....eer en w.w. - 306. A. Hi es die ghene diet al behoet. D. behoet. E. ... diet al m.e. behoet. - 307. A. hare. B. Also die henne teye. C. die kiekene. E....ne hinne haer kieken. margenoot+ B. 2 d. margenoot+ D. 8 a. voetnoot1) Verg. Buk. 337: Qui fecit, instar ludi, Aquam vinum, obstupesce! Se dat nobis totum esse. margenoot+ C. 206 a. [tekstkritische noot]308. D. Soe heeft. E. ... hijt. - 309. C. Wy gheven hem. E....even hem vleesch e. bl. - 310. A. den helscen. B. de h.E ..et ons. - 311. C. niene w. tereten. D. niet en. B.D. verbeten. E....niet w. verbeten. - 312. B.D.T.j. daghe. B. ghesleten. D. versleten. E....nxsten noch versleten. 313. A.C. menich. D. meyninghe. E....en menich p. - 314. B. seit dat minne. C. Men zeeght dat. D. seyt dat. E....in segghen dat. - 315. E....est een tac gh. - 316. E....iet ic b. - 317. A. dese wort. B. Maec mi deser dijn. C. make mi dese redene. D. Maect mij dese dinck. E. ....t mi dese dinc. - 318. A. en nes. B. ens wijsheit n. cl. D. Ten is niet cl. E. ... es in wysheit cl. - 319. D. Eest w. soe is mine t.E. ...aer...es m.t. - 320. B.C. Die h. volghede. B. ware. C.D. waer. E....v....de waer g. - 321. C. ondeert. D. alteene. E. ...rt..1 rene. - 322. B. seit. D. seyt. C. al ontbr. E....get...wise a.o. - 323. D. Daer. E.... nne d.s.i.A. dat edele i.B. tsoete. - 324. B. Jhesum. D. God. E. ... van N. - 325. B. Brochten. C. Bracht in dese w.D. dese. 327. A. in r.B.E. mit redenen. D. met reden. - 329. A. dats caritate. C. Die ierste heit. margenoot+ A. 114 c. margenoot+ D. 8 b. voetnoot1) Buk. 363: inquit: ‘Amor cecus’, Quod quidem est vulgale. voetnoot2) In de 1ste uitg. met B., D. en E.: Want en es wijsheit niet clene. Daar wijsheit om den zin niet volstrekt noodig is, en de maat door die toevoeging verstoord wordt, is het beter dit weg te laten. Bukelare vertaalt dit vs. door: est labor (vs. 368). margenoot+ E. 1 d. [tekstkritische noot]330. A. Dies. D. Si is. C. sonder vaer. - 332. C. Die ander. B. truct de. - 333. D. is. B. al ontbr. - 334. D.E. Dats. B.E. een. - 335. B. De. A.B.C.D. derde minne; bloyende ontbr. B.D. de j. - 336. D. natuere. C. kiest ontbr. A.B.D. elc doet. E. kiest. - 337. C.D.E. Aldoch. B. Als noch. B. die dinne. - 338. E. dese. D.E. met s. 339. C. Die ierste. C. goet. - 340. A.B.D. alleene dat G.g.C. alle die. - 341. C. Volprijsden. B. mit hairre wairde. D.V. hy met haer w. - 342. C. Ja en trecte. D. Ja sy track. E. Ja en. - 343. A. magheden. B. maichden. - 344. E.O. die goede warde. - 345. B. goet merc. D. God merctet. E. dat ontbr. - 346. C.D.E. mochten. D. els ontbr. C. breinghen. B. in de. E. in den. - 347. A. verwerde. B. vervairde. C. verveerde. D. verwaerde. E. vervarde. - 348. A. Dan die h.B. Dat h.h.s.d. in sloet. D.D. hi h. daer inne b. - 349. B. Die der minnen. C. Die doer die minne. D. Die doer minne. margenoot+ D. 3 a. margenoot+ B. 9 a. voetnoot1) Op gezag van E. is het in de overige teksten ontbrekende bloyende hier ingevoegd, en deze lezing wordt bevestigd door vs. 417. - Ook in vs. 336 heeft E. alleen een goede lezing, t.w. kiest, dat in C. geheel ontbreekt, en waarvoor in de drie andere teksten: doet, voorkomt, dat wel uit soect verknoeid zijn zal. Verg. Buk. 376: Tercius temporum jocosa, Ut natura generosa Par legit per dulcorem: Hunc rari legunt florem. margenoot+ A. 114 d. voetnoot2) In de 1ste uitg. las ik met A. en D. verwerde. De lezing der andere Hss. komt mij echter beter voor. God is liefde en gaf zich prijs aan den dood juist om die liefde; wie toch zoude anders Hem, voor wien alles siddert, dien ieder vreest, in nood brengen? De vertaling geeft hier geen licht. [tekstkritische noot]350. A.C. hier neder. B. Sturte op die airde. - 351. B.D.E. minne openberde. C.E. hem ontbr. 352. B. Wie so. C.W. so. D. O dien. - 353. E. ghewont. - 354. B.E. machen. D. mach hem. - 355. B.E. ware hi. D. waer hi. - 356. B.W. hire. - 357. B.D. Hi en. C.D. waer. D. allenden. - 358. B. Mar G. wille niet. C.D. Mer G. en wil. - 359. B. sondair. C.D. zondaer. - 360. B. Nemmer. C.D.E. Nemmermeer. - 361. B. Den edele h. tdiere p.C.D.D. edel gave. E. gave. - 362. C. Het sm. B. de vremden m.D.E. vrienden. - 363. C. hoer dlijf. E. sinden. - 364. A.B. Ende. B. de. 365. C.D. Die ander. - 366. B.D.E. na. - 367. A.E. Ende. B.D.E. na. - 368. D. Dit is m. B. de. A.B. dicken. - 370. B.C.D. Ende den. A. woekre heere. B. wouker eere. - 371. A. niet. B. niet ghevroet. D. niet en bevroet. E. niet en doet. - 372. B.D. Hi. - 373. B. niet mere. C. ghemere. - 374. A. Tander. C. Die ander. A.B. ware ghelt. C. die vl. D. waer tghelt die v. margenoot+ D. 9 b. margenoot+ C. 206 b. margenoot+ E. 2 a. margenoot+ B. 3 b. voetnoot1) Verg. Buk. 421: Si es forét flumen, granis Animo fluens immanis, Sitiret ardoribus Alter et fenoribus. De eerste regel naar de verbetering van Kausler. In den tekst staat: Si es (d.i. aes) floret flumen ranis. [tekstkritische noot]375. B. vloeyende. C. vloyde hem. D.E. in den m. - 376. E. noch ontbr. - 377. A. dant. E. als. 379. A. om die om die. B. omme. D.E. na. - 380. B. Ende die dient den sc. C. Ende om die sc. D. Ende dient den sc. E. Ende pinen om den sc. - 381. D. Wilstu. - 382. C.D. laten. D. God. - 383. A. Pijnt di. B. Pijnt di te doen d.C.P. te doen. D. Pijnt u te doen al d.E. Pintti te doene d. - 384. B. lief sy. A. ende dat hi heet. E. di ontbr. D. Hem is lief ende hi dy heet. - 385. B. vrome ende. C. vroem ende om d. ere. D. Wes vrome om doghet zweet. A. ende omme die ere. E. ende om toget. A. sveet. - 386. A. Houtti dat m. di niet en m. B. niet. D.E. niet en. - 387. E. ydelder. - 388. D. Daer soe menighe. E.D. die meneghe. - 389. D. haer. - 390. D. Smeltet. B. snee clatten. C. sneclatte. D. een sn. 391. D. Seere. C.D. minnen. B.C.D. een d.E.E. te hebben es e.d. - 392. E. noy. D. om en g. - 392. B. Soe en. C. Zine. D. Sy en. E. Sine. - 394. B. out man of jongling. - 395. B.D. altois wel. B. dwing. D. dwinck. E. Doet altoes wel dwine. A. ontsprinc. - 396. A. Die h.h. B. harte. E. hoverte. - 397. D.P. in die 1. tonghen. - 398. B.C.E. En ontbr. D. En w. niet waert een oghewinc. B.C. eens oghen w.E. eender oghen w. - 399. B. goeden. - 400. B. loof. E. Onwaerdeghen 1. vliet. - 401. C. menghen. D. menighe. margenoot+ D. 10 a. margenoot+ A. 115 a. margenoot+ D. 10 b. [tekstkritische noot]404. B.C.D.E. hebben. - 405. B. zalichlike. C. temelijc. D. redelijck ghebruycken. E. met eren. B.C.E. nutten. - 406. D. Dat is e. heylich. - 407. B.C.D.E. gods. - 408. B. zijn zat. - 409. D.E. haer. - 410. C. Minnen. B. gode. A. wert. - 412. A. inghelen. B.E. inglen. D. ynghelen. B. leven. - 413. A.C.E. scuwen. B. heren. - 414. B.D. bat. - 415. D. heeftet. - 416. B. Het is n. argher. C. Het en is. D. Ten is n. achter ghebleven. 417. C. dorde. A. de t. B. te t. E. den t. - 418. A.B.C.D. Alse die nature ontbijt. - 419. D. De. - 420. B. Dats. C. Dit is. D. Dat is die. E. Dats dat. C.D. jolijt. - 422. A. doghet. - Bij E. vs. 422 en 425 in omgekeerde volgorde. - 423. C. vijnt. - 424. D.E. talder tijt. - 425. B. Als of het. C. Alse oft haer al w.D. Als of het al haer w.E. Ghelijc oft al haer w. - 426. A. Haer ontbr. C.H. minne. C.E. glijt. D. ghelijt. margenoot+ C. 206 c. voetnoot1) In de 1ste uitg.: leven, naar B., terwijl alle andere teksten beven hebben, dat wel de ware lezing zijn zal. Verg. Claus. 520. Beven is hier sidderen van eerbied. Zie Buk. 464: In conspectu angelorum, Quem non cessant laudare Dominum celi celorum. margenoot+ B. 3. c. margenoot+ E. 2 b. margenoot+ A. 115 b., D. 11 a. voetnoot2) A. doghet. Doch verg. Buk. 475: Dulcis amor delectatur Quando rubor amplexatur Amantium fidas mentes. voetnoot3) Verg. Buk. 481: Ejus numquam spes labatur. Bij C. leest men minne in plaats van hope. [tekstkritische noot]Vs. 426 en 427 in omgekeerde volqorde bij E. - 428. D. sinnen. E. Maer m. sijn s. - 426. A. Want God en es g.f. B.D. Hi en es. B. ghene. E. Ende en es. 431. A. tsamen ontbr. B. te gader. - 432. A. Tsamen in. B.D.E. enen reinen wane. C. reinen. - 433. A. Datte. B. Dat de. C. Dat men. - 434. B. Dat comt. C.D.E. Coemt. - 435. B. ter spane. E. Dattie. - 436. A. conen. C. entwint. - 437. B. lozer zijn dan de w.D. wanckel s. also. - 438. B.C. al b.b.B. bane. C. buten der. D. buten die b.E. buten b. - 439. D. Ick waender men soe v.v. E. wane men. - 440. C. Minre. D.E. Minners. D. trouwe. - 441. B. zwane. - 442. B. off plane. 443. B.C.D. des ontbr. E. ghi hebt my b. - 444. A. heeren ende knecht. B.D. here ende knecht. E. Het segghen al heren ende k. - 445. B. Vrouwe. C. jonvrouwen. E. joffrouwen. - 446. C. rimen. - Vs. 446 en 447 in omgekeerde volgorde bij A. - 447. B. Dat si sijn. - 448. B. cant. n. C. canze n. D. can dat n. E. caent. A.B. bescouwen. - 449. B.E. dinct. C.D. dunct. E. dat ontbr. - 450. A. der ontbr. D.E. reynder. - 451. D.E. der o. - 452. B. seit. margenoot+ D. 11 d. voetnoot1) Buk. 511: Amans fraudis esto mutus, Ferre noli: ‘sum complutus Amoris roramine.’ [tekstkritische noot]453. B.E. es ane u. C.D. es aen u. - 454. B.D.E. So sere. C. Zo ic. D. waen te. D.E. verdouwen. - 455. B. Van achter. E. Maer a.A.B.C.D.E. maken si. 456. C. heefs. D. heves. B.D.E. oyt ontbr. E. ghi hebt. - 457. D.E. Ende ontbr. B. antworde. C. andwoerde. D.E. antwoert. C. ende ic verdraeght. - 459. C. dats. D. dattet. E. Waendi d. - 460. C. dus ontbr. B. hebs. D. hebste. E.D. ghi my d. hebt. C. verjaeght. - 461. B.D. Neen. B.D.E. wistict wien. C. wist ic wient. - 462. B. vrient ontbr. C. holpt. D. w. salt g. E. hulpt. - 463. B.C. Vraech. D. Vraecht wat du willet. E. Vraegt. A.B.C. wilt. C.D.E. ende ontbr. B.D.E. waghet. C. vaegt. - 464. B. Ic wille antwoirden waghen. - 465. D. help. E. hulpe. - 466. B. vervaghet. D. D.m. sinnen worden genaecht. - 467. C. mi. E. Dat u. D. moet. - 468. B. de antworde. D. Ick wil dan die woerden. E. danwoerde draghen. 469. B. Soete. D.E. Lieve ontbr. C.E. nu b.B. so ontbr. - 470. E. al ontbr. - 472. E. eest. B. eydel. D. Nu is. - 473. B. De d.C. Ende die dorde eyghen d. - 474. B. Wane quamen. C. Wane. D. Van waen. A.E. desen. - 475. B.E. seitmen. C. seghetmen. D. Nu seytmen totten. C.D.E. dorper. E. toten d.A. spi. - 476. B.D. oneere. - 477. D. biste. - 478. B. De e.D. D. edel. C. edele man heest. - 479. B. Me seit wel comen. D.E. Men seit. - 480. B.D.E. Dit doet dat ic. C. Dats daer ic om v. - 481. C.D. dunct. margenoot+ A. 115 c. margenoot+ B. 3 d. margenoot+ C. 206 d. margenoot+ D. 12 a. margenoot+ E. 2 c. margenoot+ D. 12 b. [tekstkritische noot]482. C.E. menich. D. menighe. - 483. B. Dit d.D. dinct d. syne sinne. E. sijn sin. - 484. E. Maer. - 485. D. Waen. E. Al. B. personier. E. perse meer. B.D.E. gheplect. - 486. C. Ende den luden. B.D. Ende den. C.D. thaer. D.E. ontrect. - 487. B. Hi wille. C. Hi wil. E. Hi wilt. - 488. B. deydele. D. sijn ontbr. - 489. A. C fout. C.D. Waer. - 490. B. claerstene v.d. sterre. D. claert hem v. der t. - 491. A.B.E. lieden. C. de lude. D. Dit is dat dinck dat lieden wrect. - 492. A. menichsins. B. Dat m. zin. C.D. Dat m. tsijn. E. Dat elc tsine. D.E. winnen. - 493. B. God mede. D. maect daer God. - 494. B.C.D. Ende die. D. siel. A. in die w. 495. B.C.D.E. Sulc waent d.B.C. volc. D. dat volc. - 496. A. Cayhijn. B.D. Caym. - 498. B. Ende ontbr. C.D.E. die. - 499. B. Dits niet w.E. Dit nes. - 500. C. redene. D. reden. - 501. B. al ontbr. E. W. ons seit die bibele fijn. - 502. B.D. Scrivet ons. C. Alse ons scrijft. E. Dat al dat geslechte sijn. - 503. A. die lovie. B. die diluvie. C. in diluvie. D. diluvie. E. in die delovie. - 504. A. M. dat d.v.B. Mer tvalsche dorperlike v. C. Mer valsch. D. tfalsche dorpelic. E. dat valsce. - 505. C. is noch inscijn. B.C. dats ontbr. D.E. noch ontbr. - 506. B. Bi m. C. Aen zomen. D. menighe. A.B.D.E. telle. - 507. B. sine. Bij C. str. 40 en 41 in omgekeerde volgorde. margenoot+ A. 115 d. margenoot+ B. 4 a. margenoot+ D. 13 a. [tekstkritische noot]509. A.B. Doe. D. Daer N.s.v. op was. E. Want. - 510. B. Omme dat. D. Om dat hi hem. E. Omdat. - 511. A.B.D.E. Dat eyghin volc. C. Eyghendoeme. - 512. C. swaer vl. bequam. A. sijns vader vlouc. D. svaders. E. des vaders. - 513. A. dolde. C. die derop. D. die daer op. - 514. C.D. dat die quade r. B. de ongave r. - 515. A.B. Dicken. B.D. tongave. C. tongheve. - 516. B. de rudairsser. C. der ruder. D. der rudarius. - 518. A.B.E. als ic. - 519. A.B.D. Dat. - 520. A. Noch noit hem. B. Ende noyt hem. D. hem noyt en. E. noyt. 521. A. tduutsche. B. thoude. C. dietsche. D. die loy ons v. E. dat duudsce. - 523. D. Eyghendoeme is ghecomen. - 524. A.C. verwan. C. wijch ontbr. D. crijch. - 525 A. Ende sine viande hadde ghevelt. - 526. B. deide hi. C.D. dede hi. E. Dede men. - 527. B.D. om. - 528. A.B. volc. D. Dit is. A. noch eyghin telt. - 529. C.D.E. dat men. margenoot+ E. 2 d. voetnoot1) Buk. 586: Hinc error introivit. voetnoot2) Buk. 587: Senex Abraham gentilis, Gentis pater et herilis, Mandata custodivit, Que nunquam preterivit. Door deze vertaling wordt de lezing van C. en E. in vs. 519: Die, in plaats van Dat, bevestigd. voetnoot3) Zie de Aant. hier achter. margenoot+ C. 207 a., D. 13 b. voetnoot4) Buk. 596: Cum dux victor bellicorum Campo fuit, occisorum Superstes custoditur. margenoot+ A. 116 a. [tekstkritische noot]530. D. rechten ontbr. - 531. C. Mer die aventure. A. suelt. B.C.D.E. smelt. - 532. B. Den m. te onvromen. C. Zomeghen. - 533. C. En. D. tonvromen. 534. B. ghehinghet omme de. D. ghehenghet doer die. - 535. D. deen. D.E. tonder gaet. - 536. C. Ende dat. D. rijsen. - 537. D. sine. A.D.E. staet. - 538. A.D.E. weet. C. wie hen. D. wie hem. - 539. C. alle de w. - 541. C. zijn eere. D. ende saet. E.M. seit d.s. oer sijn s. - 542. D. rijset. E. in eren riset. - 543. A. Dan alse tfolc. B.C. Ende als. B. dit volc. - 544. B.D. het de. C. Dattet d. wit. D. d. wete. - 545. A. Wert het. B. Wartet. C.D. Wordet. B.D. ten v. - 546. E. niemen. D. nyemant. 547. A. rouc. D. Mij en r. wien. E. of wan ontbr. - 548. B.C. Dair wijsheit. - 549. D. reyn. - 550. E. Noch uut w.l.d. hi quam. - 551. B. Dat is dien God der name jan. D. Dat is. C.D. den name. D. gan. E. der eren an. - 552. A.C.E. Van der e. (bij Mone verkeerd qelezen Dander). D. gherechter. - 553. B. Al vercochtene sulke enen man. - 554. A.B. die hem. D. Nyemant hem gherooven can. voetnoot1) In de 1ste uitg. naar de meeste teksten: smelt. Doch de ware lezing komt bij A. voor, t.w. suelt, d.i. swelt. Zie Gloss. op Swelten. margenoot+ B. 4 b. voetnoot2) Verg. Buk. 610: Deficit Hoc scrutinium quis vatum? margenoot+ D. 14 a. voetnoot3) Einde van het eerste gedeelte der Heidelbergsche fragmenten. [tekstkritische noot]555. D. doghetachtichede. - 556. A.B. dincke. B. eydelhede. C. dunct. D. My dunct. - 557. A. Huter. B.C. Ute. D. Wt suver ende reynder. - 559. D. Ende doet. - Vs. 557 en 559 ontbr. bij B. 561. D. Der edelheyt. B.C.D. pointen. - 562. A. ijc. D. u. - 563. C. naerechtich. A. ende minne. A.B. tgout. - Vs. 563-67 bij D.: Wes warachtich ende stout: Dese twee puncten, soe weest bout, Dese twee en hout niet voer scheren; Wes neerachtich, minne niet dat gout, Wes eerachtich menichfout, Die sijn al vol eeren. 565. A. Dese twee. B.D. twe pointen. -. 566. A.B. werachtich. C. wareftich. - 567. B. punten. C. pointen. B.C. des wes bout. - 568. B.C. Die zijn al vul e. - 569. B. Het nes. C. nieman dan j. ende o. D. Ten is oeck nyemant jonck of o. - 570. B.C.D. dan ontbr. - 571. B. die ontbr. D. Dan die w.d. - 572. B.E. alle doecht verkeren. C.E. alle die d. verkeren. D.E. doecht tot ondoechden keeren. 573. B. Trauwen. C. Jacop ontbr. D. Jacop ick heb wel v. voetnoot1) Verg. Buk. 638: Volens te nobilitare, Duo debes observare, Que volo te docere: Sis honestus, cumulare Nolis aurum nec amare. Hec monita tenere Debes: audax verum fare. Tria cordi radicare Hec decet et complere. margenoot+ C. 207 b. margenoot+ A. 116 b. margenoot+ D. 14 b. [tekstkritische noot]574. B. woirden. C. woert. D. Woerden wt dine m.g. - 575. B. gherechter. A. waerhede. - 576. C. zeit. B. sine boeken. C. zinen boeken. A.D. bouc. B. Alane. - 577. B. waene. - 578. A. verhouderder. - 579. B. edelhede. D. Sulcke. - 580. B. Wartmen. C.D. Wortmen. D. arme. - 581. B. de oude steiden. - 582. C. rein. B. eydelhede. A.D. dats e. tr. - 583. B.D. dorpers harte niet can. C. niene can. - 584. B. beiden. - 585. D. syne. B. rijcheden. 586. D. ick hoer wel aen dijn w. - 587. D. menschelijc. - 588. B.C. Adaem. D. Adam. - 589. C. Twi is d. manscap dus t.B. dat maescop. D. Nu is d.m.s. ghestoert. - 591. B.D. Dats. A.B.D. jammer. - 593. B. in dorpe e. in poort. C. Beide in die lande. D. Eest opt lant of in d.p. - 594. D. honden. - Vs. 595-97 bij A: Sech mi alse diet gherne hort, Te vraghene ben ic becoort, Alse diet gherne ondervonde. B. en D. gelijk A. behalve: Segt mi, en vs. 596 bij D.: Te vraghen b. ick nu b. - 596. C. als die. - 598. A.D. ten gr. 600. B.C.D. Ende die. D. alder. - 601. B. Begonde. C.D. Begonst. voetnoot1) Zie de Aant. hier achter. margenoot+ B. 4 c. margenoot+ D. 15 a. margenoot+ A. 116 c. [tekstkritische noot]603. D. iolijt. - 605. B.C.D. int helsche. - 606. B.C.D. verslijt. - 607. B. M. hi blijfter. C. Ende zal bliven. D. Hi blijfter. - 608. C. zeint. D. seyndt. - 609. A. Mijn. A.D. sijn vl. - 610. C.D. wil. D. dat bl. - 611. C. Als het. 612. D. woerden. - 613. B. Dits a.m. eynde d.C. Dats al. - 614. B. Mochtemen dese. - 615. D. Payse. C.D. bleven. - 616. B.C.D. waer. A. ende n.e. - 617. B. Mannen. D. Die mannen. - 618. D. ghemeen. C. water e.w. - 619. B.D. ende opten R. - 620. A. Ne s. - 621. B. beneyment. C. tvenijn. - 622. C. dat. D. dit ontbr. 625. A.B. redenen. - 626. A. dat. D. dat wanckel. - 628. B. Datter de mensche mede. C. Dat daermede. D. Om dat hyer met soude sijn. - 630. A. souden. - 631. B. Maer nu es ghierichede. - 632. B. stellet. D. set. - 633. A.B. Omme. C. al ontbr. B.C.D. hebben. - 634. B. steurt men. C. smenschen. margenoot+ D. 15 b. margenoot+ C. 207 c. margenoot+ B. 4 d. margenoot+ D. 16 a. margenoot+ A. 116 d. [tekstkritische noot]Vs. 634-37 bij D.: Hier om strijtmen metter spoet. Hier om stortmen smenschen bloet. Borch ende hoghe steyne Bringhen te weyne. 635. B. Hier omme so. - 636. B. Borghen e. stene. - 637. B. Den m. 638. B. Wairhede Jacop ic heb v. C.D. heb. - 639. B.D. Dattet. A. Dat het. A.B.C. al ontbr. - 640. C. hier ontbr. - 642. B. gheemeen. - 643. B.C.D. aerme. D. ghevonden. - 644. B.D. So v. C. viel al. - 645. B.D. So. B. de. A. zielen. - 646. B. claerse. - 647. C.D. haer. - 648. C. vaen. - 649. B C. Dat. - 650. C. minners. D. minnaers. 651. B. ere. C. maec. D. een d. maect. - 652. B. minre. B.C.D. wort. - 653. B.C.D. Met. C.D. minnen. - 654. C. Doer. B. wandele. D. wanckel. - 655. A. Al c.B. comtet. D. wten h.g. - 656. B.D. ten b.C. beghinnen. - 657. D. lietet. - 658. B.C.D. Dat i. C.D. waer. B.C.D. te deser. - 659. B.C. Maec. C. innen. D. Maect my des een eynde. - 660. C. Mijn. D. Mijn reden. - 661. E. dat. - Vs. 661 ontbr. bij A. - 662. B. Hens. C. Hets w.n. dinnen. D. Ende is met w.d. - 663. C.D. Na. D. reden. C. kinnen. margenoot+ D. 16 b. margenoot+ B. 5 a. margenoot+ C. 207 d. [tekstkritische noot]664. A. eene vri d.C. vremde. D. biste. - 665. B. spreicts. B.C.D. recht ontbr. - 666. B. noyt noch. D. D. nu n.n. - 667. C.D. edel. - 668. D. wt e. vuyt. - 669. B. en ontbr. D. Dat nye. - Vs. 670 en 671 in omgekeerde volgorde bij C. - 671. B. H. en c.g. ander cr. D.H. en mach helpen ander cr. C. In can ghepeinsen els g. cr. - 672. B.C.D. Dan die. D. devel. C. toeseinde. - 673. B.C.D. ende der. D. hoger v. - 674. D. hier by. - 675. A. Prouf. B. Prouft off. C.P. wat ic o. D. Proeft hoe ick. - 676. B.C.D. Ende die. D. reden bewinde. 677. B.C. swaer strijt. D. ende strijt. - 678. B. verwijt. - 679. A.B. der herten enten o. C.D. therte ende oghen. - 680. A. Therten d. oghen. B. altois v. C.D. oghen. - 681. A. niet. ne. B. Du beste d. minnens niet vernijt. C.D. niet en. D. biste. - 682. A. bein. C. Bedi. - 683. A. Du b. open talre tijt. B.D. biste. B. hopen. voetnoot1) Buk. 758: Ut extraneus ingratus, Rudis, de Frisia natus, Faris, qui non amavit. margenoot+ D. 17 a. margenoot+ A. 117 a. voetnoot2) Buk. 764: Hoc amore vulneratus, Nil hunc juvat ingustatus Amor, quem peroptavit. voetnoot3) In strijd met de verschillende teksten heb ik de lidwoorden weggelaten, daar dan het vers te lang is. voetnoot4) Buk. 778: Apertus es ad vilia Coram te transeuntia; Fallor in te confisum. Te precor, claudas hostia, Ne captent hostes spolia. Heu! per te sum divisum, Clamans ad paradisum. In vs. 687 hebben alle teksten: voren (voer) lijt, welke lezing Kausler wil behouden, als zoude lijt van liggen zijn, en dus, hoezeer een gelijk rijm als lijt in vs. 684, in de Maerlantsche strophe geoorloofd, als zijnde van het ww. liden. Doch lijt kan onmogelijk de 3de pers. teg. tijd van liggen zijn, die leit is, samengetrokken uit leget. Ik behoud dus mijne verbeterde lezing der 1ste uitg.: doer tijt, d.i. door gaat. Het oog moet zijne deur sluiten, waardoor zoo menige dief tot het hart doordringt, binnendringt. [tekstkritische noot]684. A. Elken besonder. B. sonde. - 685. B. Ende vrient dit nes niet g. D. Du hetes vrient hets g. - 686. D. dijn herte. - 687. A. Daer menich d. voren lijt. B.C.D. voer lijt. - 688. C. Bedi. A. bedroghen. D. Daer by ben ick bedroghen. - 689. D. Dat claghe ick den hoghen. A.B.C. oghen. 690. B.D. Wapen. - 691. D. doech ic nu m. - 692. B.C. menich. - 693. A. Wach. B. dat n. dit vant. C. dat n. di v. D. Wapen dat dy natuer ye v. - 695. B. smenschen. - 697. D. waer ick dan. - 699. B. best. D. bat. - 700. A.B.D. sulken. - 701. B. de reyne. C. die onreine. - 702. A.B.D. Up dat. 703. B.D. ende ontbr. B. die tonghe. D. de oghe. - 704. B. dincke. C. dunct. D. duncke. A.B. sin. - 706. D. tijt. voetnoot1) In de 1ste uitg. las ik: den ogen, doch in vs. 679 komt reeds dezelfde rijmklank voor, waarom ik het naar D. in hogen verbeter. In de Hss. is, als meermalen geschiedt, de aspiratie weggelaten. De lezing hogen wordt bevestigd door de vertaling. margenoot+ D. 17 b. margenoot+ B. 5 b. margenoot+ A. 117 b. [tekstkritische noot]709. B.C. Als men. D. somwilen. - 710. B. doochde. C. docht d. des menschen. - 711. B. es dine. D. seer dinne. - 712. D. note. B. maict ghi. D. maccte hi. C. ghetrac. - 713. C. waerpt. D. worpt. - 714. B.C.D. Ende ic. - 715. B.D. Over m.g. A. coninghinne. 718. B. allc leyde. D. al u. - 719. B.C. Men. D Men mochte u scaden. - 720 D. stiet. - 722. B. Mar. C. Mer a. gi met mi. - 723. A. Dinghen. B.D. Dinc. B. mi ane. D. ghi tuwaert. - 724. C. Volghedi. D. Volghe icx. - 725. A.C.D. recht ontbr. B. als cranc r. C. alse kranke r. D. als dat crancke r. - 726. A.B. Dat den w. - 727. B.C. Uwe. 729. D. bevelt. - 730. B.C.D. Alsmen. C.D. haer. B. telt. - 731. D. reden. C. gescede. margenoot+ D. 18 a. voetnoot1) Buk. 811: Frustra cor tumultuatur, Contra visum dominatur Sibi velut regina, Nam probat hoc doctrina. margenoot+ C. 208 a. voetnoot2) Buk. 823: Sed cum per me nepharia Cupis, trahis illicita, Consenciendo visibus. [tekstkritische noot]732. B.D. Bede te gader. - 733. B Elke. - 734. C. Met g.b.D. Maer niet ghelijck als b. - 735. B.. Baensculdich so de herte stelt. D. therte. - 736. C. die zi. D. Als die sij. - 738. A. onghevals. D. deses valsches. - 739. B. sine. C. lieve. D. sien. - 740. C. Tijt zi. D. Tijt sy. A. oghes. - 741. C. deilt. B. de rede. C. die vrede. 742. C. machtu. D. mochstu. - 743. B. der herten. A. vlien. - 744. B. die herten de o. C. Of th.D. Soe th. doet. - 745. B. Als th. de oghen wille. C. Als dat herte wil. A. ontien. D. Als sy th. willen. - 746. B.D. dan ontbr. C. Om n. al d.o. - 747. C. Doer des oghen ghedoghen. D. Daertoe en is g.g. - 748. B.C.D. emmer ontbr. C.D. het is. - 749. B. Als doghen doirsien. C. doer oghen ziet dien of d.D. die oghen. - 750. B. Daer so hare. C.D. h. wil toe. - 751. C. al ontbr. D. alle. B.D. haer w. - 752. C. lijen. D. Die oghen moeten l. engien. - 753. B. Dair toe. D. Daert doer. 755. D. reden. - 756. B. dinct so d. oghen. C.D. dunct si. margenoot+ D. 18 b. voetnoot1) Verg. Buk. 838: Reum cor ab hoc culpatur, Quod ut tutrix appellatur Ab hera visionis. margenoot+ A. 117 c. margenoot+ B. 5 c. [tekstkritische noot]758. C.D. dat ontbr. - 759. B. Dat het ware der zielen gaer. D. Dattet waer der sielen gaer. C. Dat die ziele weer z.v. - 760. C. zeker. B.D. Dat wi ons wilden (willen) hoeden. - 761. A.B. therte. D. Woude dat herte. - 762. B.D. hem. B. de oghen. A. Daer hare. - 763. B. Hine dorste hem niet v.C. N. en dorfte v.D. Wi en dorsten niet v. - 764. B. leven. D. D. wi souden b.d. - Vs. 765 ontbr. bij A. 768. D. ofstu. - 769. B. sekerst est. C. zekerste is in b.D. Welck is seker in b. - 770. C.D. of. - 771. B.D. E. clerc leec. C. monic clerc. - 772. B. Al d.C. dunct. D. Al dunctet my gaderen gout. - 773. D. Ende st. B.C.D. na. - 774. B. prisic. D. prijs ick. - 775. B. so es sekerst int behout. C. hets zeker. D. Want sy es seker. - 776. C. Van rover. - 777. B. twater. D. water. B.D. tsmout. - 779. C. alse ics. A. gevroede. - 780. C. dezen. D. der werelt vr. 781. D. di ontbr. B.D. dijn v.A. dit v. - 782. B. Bi den st. C. Opten berch d.M. op s. voetnoot1) Buk. 871: Virtuti dum cor assuescit, Spernens visum, non tabescit; Tunc mala non timentur. margenoot+ C. 208 b. margenoot+ D. 19 b. voetnoot2) In de 1ste uitg., tegen het gezag der Hss., las ik: bemoede, ‘daar Maerl. meer een vermoeden, dan wel een vast begrip (wilde) uitdrukken.’ Die verandering is evenwel onnoodig. voetnoot3) Zie de Aant. hier achter. [tekstkritische noot]783. C.D. Daer ontbr. B. saten. - 784. A. Dat si wisen. B.D. Dat si di raden. D. Doet. - 785. A. bi den r.p. - 786. C. Wel die daer hem toe keerde. - 787. B. weeldoene. C. int weldoen. D. in weldoen s. si soe l. - 788. B. ende si. C. Zy eten vast zy drinken zat. D. te vasten. - 791. C. sonder ontbr. - 792. B. N. was v. C. N. en was v. D. N. en quam volck opter e. C. die e. - 793. B. tgoet. C. Die. D. scats. 794. B.D. meeste. A.B. menechte. D. menicht. C.D. dus ghedaen. - 795. A. so ontbr. C. vijntmen. D. Nochtan v. - 798. C. Ende die. B.C. ontfaen. - 799. B. Di heleghe. C. Bi der heiligher. D. By h. engienen. - 800. A. lieten h. bluwen. - 802. D. te vliene. - 803. B. est. C. zekerste. - 804. A. W. dien. D. in die d. - 806. A. Noch niet te m. 807. D. toent o. selve. - 809. B.C.D. in den r. voetnoot1) Buk. 898: Imple jussa que tibi Jejuna dicunt saturi. voetnoot2) Buk. 905: Sunt clause manus pauperi. margenoot+ D. 20 a. [tekstkritische noot]810. C.D. in die a.s. - 811. A. Marien. C. maghede. D. maghet. - 813. B. cume oyt. C. Dat hi c. oyt. D. Daer hi bina s. A.B. was. - 814. B.D. doghede. D. meneghen hat. B.C. godsat. - 816. B. Die armoede es een p. D. een p. - 818. B. E. zoene niet. A. niet en betwike. D. si hem niet en. - 819. B.C.D. met herten. 821. B.D. Sijn g. - 822. B. Ende varen. - 823. B. hinc naect. D. met bloede. - 824. D. sijn. - 825. A. Ende ant h. verheven. B. Dair hi an thout was v. D. Aent houte was v. - 826. A. Of thovet. D. Oft dat hoeft. - 828. C. Also alst is b. D. Alsoe alst was b. - 829. A. Eist dattu wilt sijn sijn 1. B. Eist dattu weisen wils zijn l. D. Eest datstu wilt wesen sijn 1. - 830. D. Magherlijck drinct. - 831. D. Leert. - 832. C.D. Of du. D. swaerlijck. voetnoot1) Verg. Buk. 928: Se nasci humiliavit Ex Maria, quam sacravit, Virgine humaniter; Quem nutrivit et lactavit, Judeus colaphizavit Vituperabiliter. Paupertas, que se ditavit Juste, celum penetravit, Sustinens pacienter: Huic cede fidenter. In het Hs. verkeerdelijk in het laatste vers: fideliter. margenoot+ C. 208 c. D. 20 b. margenoot+ B, 6 a. [tekstkritische noot]833. B. Niet s. C. Niene s. - 834. A. zielen. - 835. D. te rechte. - 836. C. zekerste. A.C. dat s. B. ist vlien. D. Maer beter ist te vlien ts. - 837. A.D. Dan te w. - 838. A. Dat het di. B. Dattet n. en bevlecte. D. Dattet dy niet en. - 839. A. Maer r. B.C. den meneghen. D. dat volck. C. so ontbr. - 840. B. niet en. D. Dattet G. niet en bekent. - 841. B. Dair sceet hi. C. Daer. - 842. C. wordt. D. leven. - 843. B. Dair na valt hi in helsche convent. C. Dan v. int helsche convent. D. Daerna v. in den torment. - 844. B. Dair brenghet u die hechte. C.D. hechte. - 845. D. sinen. 846. B. segs. D. segghes. - 847. B.C.D. Maer ontbr. - 848. C.D. zeer. - 849. B.C.D. aermoede. C. climmen. D. climtmen. - 851. B. Mit. A.C.D. eeweliken. - 852. D. so ontbr. C.D. trect. A.D. die aerme. - 853. B. Ende deel. C. Ende deile. D. Deilt. - 854. B.C. weldicheden. - 855. B. die kercke ende die outair. C. In die kerke ende op den outaer. D. Eert die kercke ende toutaer. - 856. C. wordt te j.d. D. daghen. - 857. B. Dat di. C. Datti. D. bescheden. margenoot+ D. 20 b. margenoot+ A. 118 b. voetnoot1) Terwijl anders in den regel een nieuwe spreker met het begin eener strophe aanvangt, valt hier Jacob midden in een strophe Martijn in de rede, en wilde daardoor Maerlant zeker het vuur der redeneering uitdrukken. margenoot+ D. 21 b. [tekstkritische noot]859. B.C.D. Is die w. - 860. B. ten hemel. D. D. God by te hemel. - 861. C. Na passien e. aermoeden. - 862. B. heefs. D. Hebstu meer dan. - Vs. 862 en 863 bij C: Om die Gods hulpe poech, Heefstu meer dan die doech. 863. B. die ontbr. - 864. D. Deel. C. goeden. - 865. B. tooch. - 866. C.D. Den a. B.C.D. menscen ontbr. A. ende pooch. - 869. B.C. Ende den m. D. Noch den m. nie en b. A. noit b. B. noyt. - 870. C. Zet. - 871. A. des viants. B. der duvelen. C. der duvel. D. die duvelen. 872. D. menich. - 873. A.B. thyent. - 874. C. in den z. - 875. B.C.D. Eva. - 876. D. in thelsche. - 878. B.D. Nu s. B. dat gr. e.s. - 879. B. Adaem. - 880. D. hier liet. - 881. B. Segt my wiement. C. Zegh nu wie ment. D. Segt my wien ment. - 883. A. Daer wi in m. sneven. B. sneven. margenoot+ B. 6 b. margenoot+ C. 208 d. margenoot+ D. 22 a. voetnoot1) Buk. 1006: Homo dicit adhuc multus, Quod per Evam Adam stultus Virus hausit invidie. In den tekst verkeerdelijk: invide. [tekstkritische noot]885. A. die ghene en es.... (het overige weggesneden). B. hi es niet wel. D. harde ontbr. - 886. B. Die andren tiet dan. C. aentyet. D. Die yemant tijt. - 887. A. ende. C. Kende hi vroem. - 889. B.C.D. setter. D. die voet. - 891. C. maghic. D. evelen moet. - 892. B. de s. C. die storm. B.C. met groter sp. - 893. A. in den gewade. B. in die gewade. C. in o. D. int ghewade. - 894. B.C. can. - 895. B. willens ontbr. D. veyse. - Vs. 895 ontbr. bij A. 898. A. thyent den. D. claghet den. - 899. D. therte ontdien. - 900. B.D. Als. B. de n. - 901. C. Die dunken. D. dunct. - 902. D. Wil hy. B. lien. - 903. B. Van dat. - 904. B. vrouwen ontbr. B.D. mannen. - 905. C. om ontbr. A.B. hare. - 906. B. Wie was. C.D. Wie is. D. daertoe ontbr. - 907. B.D. clagher. A. in tijt. B. te tijt. - 908. B.C. So en mochte hem. D. Soe en mocht hem. - Vs. 909 ontbr. bij B. 911. C. van n. zoet. - 912. B. winen. A. ende der. - 914. A. Want wie. B.C. te vele des w.i. - 315. A.B. Ende te naer. B. stelt. margenoot+ A. 118 c. margenoot+ D. 22 b. margenoot+ B. 6 c. [tekstkritische noot]916. B.C. cant. D. Hi en can dat. - 917. Wair een man so. D. Waren mannen. - 918. B. D. hire herte s.e.m. D. D. is daer ieghen s.e.m. - 919. B. conste. - 920. A. .... ware. C.D. waer. D. vrouwe. C. minnen. - 921. A. .... vorden. D. minne. - 922. A.. .... dompelike. B.C.D. domlike. C.D. Die daer. - De volgorde der strophen is bij B.: 72, 74, 73; bij D.: 74, 72, 73. 924. A. te lettel. B.D. luttel trouwen vint. C. Want men luttel trouwen kent. - 925. B. An vr. dat ne d. twint. D. Aen vr. dat claghe ick twint. - 926. D. manieren. - 927. A. wat so men. C.D. wes men. - 928. B.D. Es. - 930. B.D. Mannen. - 931. A.B. Hare. D. schoen. - 932. D. goedertieren. - 933. A. Grote s. C. In groten s. - 934. A.B. worden. D. Diet valsch woert. - 935. B.D. moeten. C. hi moet hem. 937. B. mochts vrau Eva. C.D. mocht Eva. - 939. B.C. noch alle. D. noch al. - 940. B. of q. D. waender o.v. af q. - 941. B. Hier om wart man. C. Hier om wart mensche. D. Hier om wert mensch. - 942. A. bederve. B. Te onser alre bederve. C. Tot onzer alre b. D. Tonser alder b. - 943. C. des vader. - 944. A.B. Ende w. A. ons ontbr. B.C. ende den d. - 945. B. Ter upperster erve. margenoot+ C. 209 a. margenoot+ D. 23 a. margenoot+ A. 118 d. margenoot+ D. 23 b. [tekstkritische noot]946. B.C. Selsenre. D. Selsender. - 947. B. D. dat de m. maecte Gode s.t. D. Dan een m. God m. - 948. B.C. D. hi hem e.w. D. D. hi hem eenwerven. - 949. A. Om. B.C. Doer o. liet bederven. D. Doer o. hier liet bederven. 951. B. welnaer. D. bina. - 952. B. Dat dat w. C.D. Dat dit w. - 953. B. Al dat was es ende w.s. - 954. A. oint. B.C.D. dat ontbr. - 955. B. Inglen e. alle l. D. Inghelen. - 956. A. Beveden groot e.s. B. Benedien. D. Benediden. - 957. C.D. Marien. A. die ontbr. - 958. B. misseliken. C. menschelike. D. ghedieden. - 959. A. Soe was. - 960. D. siele. - 961. C. Die. B. ghebiede. - 962. A. Want het was s.m. B. Ende al s.m. D. Dat was. 964. C. al die. Vs. 964 ontbr. bij B. - 965. B. Ic w. ic. - 967. D. Alle. - margenoot+ B. 6 d. voetnoot1) Kausler leest met A.: Beveden groot ende smal; Maria ghenas den val enz., en vindt deze lezing beter. Doch verg. Buk. 1093: Ens omne, quod creavisse Novit Deus aut fecisse, Divina vel humana Natura, benedixisse Mariam, quam genuisse Christum fides jam sana Credit. margenoot+ A. 119 a. voetnoot2) Zie de Aant. hier achter. margenoot+ D. 24 a. [tekstkritische noot]968. B. Doir die. D. Om eene vr. - 970. B. Gheloeft so sie dusentichvout. C. zi zi. D. soe sy si. A. menichfout. - 971. B.D. si hem. B. ophelt. C.D. ophielt. - 972. D. thelsche. - 973. C. Tot haer ben ic ten einde bout. A. te hendene. B. te endene. D. te eynden. - 974. D. Onser beyder d. - 975. B. Ic en v. nemmer no t. D. Ick en. C.D. niet meer noch en. margenoot+ C. 209 b. [tekstkritische noot]D. Dat anderde Boeck. 1. B. slaep. - 2. A.D. Spreect. A. hevestu. - 3. D. dunckes. B.D. al ontbr. - 4. B. Du en achts anders. D.m. noch m. - 5. B. Dan w. ende g. D. op w. ende g. - 7. B. Wair al di. D. Al waert; zwint. - 8. B. Goud sulver loot ende t. D.G.s. loet stael y.t. - 9. D. Nochtan blivense. - 10. D. der duecht. - 11. D. Heft - dijn kin. - 12. D. Tontide. - 13. A. Hevestu dat dichten. D. dichten. 15. A. te Dorderecht. - 16. D. ghescheden. voetnoot1) Verg. Buk. 7: Licet tui foret densus Sluse thesaurus immensus, Nil prodest: condempnaris. margenoot+ D. 24 b. margenoot+ B. 7 a. voetnoot2) Verg. Buk. 18: In Dam fossa tui lecti Sub campanis, et Trajecti Moror, sic separamur. [tekstkritische noot]17. D. weetti wes. B.D. mi meest m. - 18. A. Dats ontbr. B. D.d. ic noyt b.v. D. Dat ick noyt baet en v. - 19. B. An. - 20. B. de zin. D. mijn s. - 22. D. doet. - 23. B. slotel. D. wrecs mi als e. ghestoten r. - 24. D. Al ontbr., wordes tam. A. noch ontbr. - 25. D. Leert. B. dijn. A.D. worden. - 26. D. reeden. 28. A. bems. B. beteren. D. beeteren bereyt. - 29. A. up hu. - 30. B. verstaet. A. ontbint. - 31. B. Een d. D. die ontbr. B. int h. - 32. A. Die w. hu b. - 34. B. Ne wair ooc d.l. wair l. D. waer l. - 35. D. Ende ontbr. - 36. D. Al dat is. - 37. A. S. bosch berch e. pr. B. burghen busschen pr. D. borch bosch ende pr. 40. A. So Jacop. - 41. B. moetstu. D. Dattu van vr. d.s. - 42. A. Of b. B. begonnen. D. Beghinnen moets. - 44. D. dijn. margenoot+ A. 119 b. voetnoot1) Buk. 27: Tuo cornu nolo pecti, Potero jam vagus flecti. margenoot+ D. 25 a. [tekstkritische noot]46. B. E. wille afsteken mijn c. D. E. wille striken af. - 47. B. horen ontbr. - 49. B.D. Martijn. B. niet. D. niet en. - 50. B.D. yseren. - 51. A. mochtu. B. En m. D. Ick en mocht u. - 52. B. vrach. D. vraecht. B.D. sal. 53. A. sout. D. sulste. - 54 D. Een. - 55. B.D. bevaen m. minnen. - 56. D. God was. B. Al dat goede es ende daen. - 57. B. al ontbr. D. Liet ick om haer willc g. - 59. A. weetic wel. - 60. B. en ontbr. - 61. B. Mine. D. M. hert. - 62. D. die w. om v. - 63. B. en ontbr. - 64. D. haer. - 65. D. H. en is g. versinnen. - 66. B.D. Een. D. vrou. - 68. D. ghestadigher. B. trouwe. - 69 B. D. in my g. D. D. mijn gheprijs en hevet tw. - 70. B. Mar de s. D. M. sy is die s. - 71. D. bloem. B.D. boven. D. alle. - 72. B. blint. D. soe een glint. - 73. B. dairtoe yet. D. D. hem daertoe niet v. - 74. B. yet wille. D. hyse yet. - 75. A. lieve. B. upsien ontbr. margenoot+ B. 7 b. margenoot+ D. 25 b. margenoot+ A. 119 c. margenoot+ D. 26 a. voetnoot1) Buk. 84: Jam cor meum induratur, Nec mansuescit, ut cernatur. [tekstkritische noot]76. A. een wint. D. H. dunct mijnre h. al wint. - 77. D. eer ontbr. B.D. in stucken houwen. - 78. A. om ontbr. D. sy daer om. 79. D. nu ontbr.; hoert. - 80. D. bedwant. - 81. B. des eens. D. der eenre. - 82. A. mijn. D. die machte in die h. - 83. A. Welc ic w. ie br. d.b. B. Welker ic br. d.b. - 84. A. maghet. D. macht. - 85. A. Deene moeter laten d.p. B. gheven d.p. D. deen quiten d.p. - 86. B. liefste, yet. A. oint. - 87. B. bedreven. - 88. D. Liecht. - 89. B.D. segt. D. ander welker. A. welken. - 90. A. hert. B. Dine h. D. herte es gebleven. - 91. D. welcker. 92. B. dits gheen. D. ten is gheen. - 93. B.D. niet en. - 95. D. Hets. voetnoot1) Buk. 94: Harum altera ruine Succumbat in conflictu. voetnoot2) Buk. 96: Si in me sors medicine Utriusque stct, Martine, Parcendo solo dictu, Una mortem ferat fine, Quam census aurifodine Non redimat ab ictu. Het liefste pant is het leven. Verg. vs. 133. margenoot+ B. 7 c. margenoot+ A. 119 d, D. 127 b. voetnoot3) Zie de Aant. hier achter. voetnoot4) Buk. 111: Adhereo primarie Dulci, non secundarie; Cor prima vulneratur. Quamvis cuncta contrarie Venirent, absque carie Amica redimatur. In vs. 98 veranderde ik de lezing, die in alle teksten voorkomt: in der (in die) vaert, in hinderwaert, dat hier de juiste uitdrukking is. Zie Gloss. [tekstkritische noot]96. D. derwaerts t.e. gaert. - 97. D. Van daen haer q. de w. - 98. A.B. inder vaert. D. in die vaert. - 99. B. So wat dat w. D. Wat w.b. - 100. D. tot a. st. - 101. A. verloeste. D. loste. A.D. bezwaert. - 102. A. dan doen. B.D. laten sm. - 104. D. Meerder. 105. D. Die tonghe. - 106. D. Maer wat soe therte. B. therte. - 107. D. Wiltmen. - 108. A. Naersius. D. Narciscus. - 111. D. derwaert. - 113. A. ne wils niet. - 114. A. niet. - 115. A. dolt. D. wel ontbr. A.D. siet. - 116. B. conste sijn herte dwinghen. D. Hi en conste n.b. - 117. B. Hi starf van. D. dese. 119. B.D. vaders. - 121. D. Jasoen die. margenoot+ D. 27 a. voetnoot1) In de 1ste uitg. met A en D: siet, welke rijmklank reeds in vs. 109 voorkomt. De lezing van B is daarom te verkiezen, daar zij mede een goeden zin oplevert. [tekstkritische noot]124. B. Nochtanne. - 125. D. reden. - 128. D. had in. - 129. A. hilt. D. hielt. - 130. D. reden. 131. B. Exempelen. - 132. D. liden. - 134. D. roofde. - 135. B. maec. D. maect. - 136. B. en ontbr. D. scheyde ick. A. sceedicx. - 138. D. berghe. A. up dal. - 139. B. ist gr. - 140. D. is b. tieghen. - 141. D. Ende en s. - 142. B.D. Ghevollet. D. cave. - 143. B. help. D. Soe helpt. margenoot+ A. 120 a, B. 7 d. voetnoot1) Buk. 147: Vires, vitam cor expendit, Cavat amor quod accendit; Hoc malum velle fecit, Quod ratione prescit. voetnoot2) Verg. Buk. 153: Exempla cerno plurima Hec probare maturima, Illam mori debere, Que per amoris jacula Et cum ardenti facula Cor spoliat severe. Montis vallisque agmina Silent, gemmarum fragmina Nitent, sed respondere Nequeunt per probamina. Zie verder de Aant. hier achter. margenoot+ D. 27 b. voetnoot3) In deze strophe hebben vs. 131 en 137 gelijken rijmklank. [tekstkritische noot]144. A. Jacop. D. biste. - 145. B. vaste cn. e.e. vaste b.D. vaste knoop een vaste b. - 146. B. en can. D. nyemant en can. - 147. D. Den knoop. A. bant (doch onduidelijk). - 148. D. met zijnre h. - 149. D. wil. - 150. B. dinen. A. Laet ghetaken an uwen cant. - 151. A. noch ontbr. B. Ghi sult noch u erste vroescap te hant. D. Uwe vroetscap suldi te h. - 153. A.A.v. also. D. als helpt. - 154. B. Cassenberch. D. Casselberch. - 155. B. binden. 158. B. ghi ons hier. D. nu ontbr. - 159. D.M. fabulen ende p. - 160. B. Of hem Merchisus heeft versmoirt. A.D. die ontbr. - 161. B. Ende Medea dede die moort. A. Naersus. D. hem ontbr., Narciscus. - 162. B.D. Dits. - 163. D. Minne e.d.t. behoert. - 164. B. Ne was noyt. A. met minnen. D. nye. - 165. D. Noch oeck. voetnoot1) Buk. 174: Me fari sine paululum, Est quasi stultiloquium: Tu quasi puer loquere; Equiparans Casletulum Arene sole tantulum, Dico tuum dicere Me tecum facere. Zie verder de Aant. hier achter. margenoot+ D. 28 a. voetnoot2) Thans Cassel, ook Mont-Cassel, in het Département du Nord. Zie Guicciardini, Beschr. d. Ned. 306-308 (vert. v. Kiliaen). margenoot+ A 120 b. [tekstkritische noot]166. B. W. so r. D. Wient reyn m. - 167. D. Hi en. A. bedort. 170. B. Leest. D. Dit is doude. - 171. A.B. besie. A.D. wel ontbr. - 173. D. ye. - 174. B. die men ye. D. Wie maecte ye. - 176. D. minde. - 177. D. Schoen e. wijs op sulcke convent. B. wijs. - 178. B. oyt b. - 179. B. menich. D. om de sulck t. - 180. A. sent. D. ter doghet sent. - 181. A. omme m. D. was dier af. - 182. B. hedinen. D. den heydenen d. 183. B. vrouwen Zara. D. vrou Sara. - 184. B.D. zijn a. B. verheffen. D. te verheffen. - 185. B. Hare boven h.v. D. sijnre vr. - 187. B. Hi deedse w. verre van dan. A. vernam. D. Hi dedese w. reden v. - 188. B. Sine h. was v. tr. D. Sijn h. was v. tr. margenoot+ B. 8 a. voetnoot1) Buk. 197: Vetus lege Testamentum, Quid in Novo sit contentum, Vitam quoque Sanctorum. margenoot+ D. 28 b. voetnoot2) Buk. 215: Nec amplius cupit illam Cor eris adamare. Op gezag der vertaling verkoos ik de lezing van A. [tekstkritische noot]189. B.D. heilich m. no wijf. - 190. D. reden. - 192. B. gheeft men. D. minnaers geve ick. - Vs. 194-95 bij B.: Dits minne vul rauwen, Die minres willic blauwen. bij D.: Daer is minne vol rouwen, Sulcke minnaers wil ick blouwen. 198. B.D. al ontbr.. - 199. D.E. mi een soe ander h.i. - 200. D.D. sy haer ende haer g. - 201. D. gand vroech. - 202. D. dunct. B. meest. - 205. D. hare ontbr., fierlick. - 206. D. Te mi dr. - 207. A. te zade. B. elder dr. de stade. D. elder dr. te rade. - 208. B. Ende die dicker om n.b.D. Ende dier icker om b. voetnoot1) Buk. 220: Nemo peritus eciam Amat ny per prudentiam. Ik herstelde in den tekst edel, in plaats van heilich der eerste uitg. margenoot+ D. 29 a. margenoot+ A. 120 c. margenoot+ B. 8 b. voetnoot2) Buk. 232: Ipsi debetur premium, Que me dilexit nimium, Constanter, assistendo; Nec illa capat bravium Amoris, levans mentulum Sursum, philaque nendo, Sic me decipiendo. Kausler verdedigt de lezing van A in vs. 207: te zade, en verklaart de uitdrukking: te zade dragen, door: kapitaal maken (uit iets). Verg. Kil. saed, sors. Doch sijn gespin els te stade dragen, zijn weefsel elders spannen, zijne strikken elders uitzetten, geeft een uitstekenden zin. De uitdrukking els te stade is eenvoudig elders, op eene andere plaats. [tekstkritische noot]210. D. Exempel, ghebracht. - 211. A. te b.D. wil t. bibelen. - 212. B. De m. had op Adaem. D. Minne had op Adam. - 213. A. verwanne m. harer macht. - 214. A.D. van allen. - 215. D. al. - 216. A.D. man ontbr.. - 217. B.D. Elc m.A. maghet. - 218. A. verwacht (maar met een stip onder een v van vv). B. vernacht. D. boven die reden vernacht. - 219 B. Wiet. D. Wie datter om. - 220. B. mosten. D. Vrou Eva moste hem. - 221. A. Sijn ontbeeren. 222. B. machten. A. macht. A.D. so ontbr. - 223. D. David ende Salomoen. - 225. A.D. ne es toe recht toe g.d.D.D. en is jeghen gheen doen. - 228. D. Soe wien vrou m. spoen. - 229. B. Hi en mochten. D. Hi en mach anders niet g. - 230. B.D. zijn harte b. - 231. D. Hi moet alle sijn sinnen. B. sine zinnen. - 232. B. die hem ware ontfloen. D.E.v. die hem is ontfloen. - 233. A. selve. - 234. A.D. Hier toe es g.v. margenoot+ D. 29 b. voetnoot1) Buk. 250: Amor, vincis et offendis, Fas nefasque comprehendis, Ploremus, gaudeamus, Ac velle careamus. voetnoot2) Zie de Aant. hier achter. [tekstkritische noot]235. B.D. segt. - 236. A. Dat. - 237. B. Dietsche. D. Duytsche. - 238. D. letter. - 239. A. wort sinne bespiet. B.H. een woort in 8 e.b.D.H. een w. in ende b. - 241. D. ontbant. - 242. A.D. wech tyet. - 243. A. Ditser een ten b.D. Diet seer. - 244. A. tontmoetene. B. Ende r. ghemoeten. D. Die de reden te ghemoete pl. - 245. D. Dus. A. mi ontbr. - 246. B.D. ic. - 247. D. verstant. 249. B. Dies sijt s.e.g.D. Ick ben s.e.g. - 250. B. volghe. D. Ick volgs den eersten w. - 251. D. Die w.A. lijc. - 252. A.B. smaecter. D. Si en. - 254. D. Therte. - 255. B.D. Noch - noch. A. gherust. A.D. ghetes. B. ghesces. margenoot+ A. 120 d. margenoot+ D. 30 a. voetnoot1) Buk. 275: Motus cor facit vagari Et sepius errare. Ratio tamen dominari Nequit atque principari, Seu motibus obstare. Zie verder de Aant. hier achter. margenoot+ B. 8 c. voetnoot2) Buk. 286: Hanc nolo mortem gustare Poli nec jure fori. O cor meum! non sanare, Requies nec michi dare, Non mentiar, amori! Zie de Aant. hier achter. [tekstkritische noot]257. A. wilt. D. Jacop proeft wel e.l. - 258. A.D. mijn. D. ghewes. - 259. A. vermorde. 261. B. ruud. D. ruyt. - 262. B. dat r. lieden. D. des vele lieden. - 263. A. wille. D.D. waerheyt node lyen. - 264. B.D. ghescien. - 265. B.D. exemplen. A. niet niet. - 267. A. sonder. - 268. B. rechte. - 269. A. Ic zwerdi dat bi Marien. - 270. B. di ontbr. - 271. D. Oft du biste een paijen. - 273. D. van duvels. 274. B. Nu ontbr. D. Martijn hoore ende v. - 275. D. wast. B. die m. - 276. B.D.G. zelve die is m. - 277. D. maecte ye sijn h. voetnoot1) Ook hier heeft men weder een zelfden rijmklank, in dezelfde strophe: zie vs. 250; doch zoo men op deze plaats woerde verandert in oerde, is zoowel de vorm als de zin gezond. Zie Gloss. op Oert. margenoot+ D. 30 b. voetnoot2) In de eerste uitg. teekende ik bij deze strophe aan, dat zij in plaats van de gewone staande en slepende rijmen, ook in de korte verzen staande rijmen had, en wel in alle verzen den gelijken rijmklank, en schreef deze ‘onregelmatigheid’ aan onachtzaamheid des dichters toe. De zaak is evenwel geheel in orde, daar de kortere rijmregels, evenals in str. 13, op het tweelettergrepige rijm i-en, ons ijen, uitgaan. margenoot+ A. 121 a. voetnoot3) Buk. 315: Quidquid fecit per decorem, Hoc dilexit per ardorem Quem laudat cordis clamor. In de eerste uitg. noemde ik den zin van vs. 277-78 eenigszins onduidelijk, en vermoedde dat sire herten bant eene mystische of allegorische uitdrukking zoude zijn voor zijn hart, dat zich met al het beminde verbonden gevoelt. Ik meen toch sire herten bant als subject, al of dat als object te moeten beschouwen. God, die zelf liefde is, die de liefde in het aanzijn riep, bemint alles wat zijne hand ooit maakte; zelfs Lucifer haat hij niet. Kausler vindt geene zwarigheid in de uitdrukking en zegt: ‘Alles umschlingt sein Herz mit Liebe, scheint mir keine allzukühne Redefigur, um den Satz mit Vrw. undeutlich zu finden.’ [tekstkritische noot]278. B. Dat m.D. Al ontbr. - 279. D. ghestadighen. - 280. B. Lucifaer d. viant. - 281. D. dat bekant. - 282. B. No ne deide. - 283. D. den helschen. - 284. B.D. doet d. hovairde bant. A. pont. D.D. doet d. hovaerdien p. - 285. D. Die helsche. B.D. coninginne. - 286. D. Hij blijfter altoos. 287. A.D. proeft. B. proef ic. - 288. B. Wair. D. Waer eenich. - 289. B. Soe en m.D. Ten m. - 290. B. Godssat. D. Den onghetelden. - 291. D. tontfermen sat. - 292. A. Sine c.D. Alle sinen. - 293. B.D. men. A. met trouwen. - 295. A. Altoes. D. tallen. - 296. D. In die fiere hovaerdien. - 297. D. Ende ontbr. A.B. en ontbr. - 299. D. Gheen. A. ghenaden. 300. B. Na dat men bi r.w.D. Oftmen dit by reden. - 301. D. nyemant en. - 304. B. niet m.h. margenoot+ D. 31 a. margenoot+ B. 8 d. margenoot+ D. 31 b. [tekstkritische noot]305. D. ghebleven. - 306. D. Ick derf. A. up mijn beheet. - 307. D. Sijn huescheyt waer. - 308. A.D. Liet. - 310. D. Diens ghelijck. - 312. D. te leven. A. beven. 313. D. cleyn. - 314. B. de. - 315. B.D.E. met s. - 316. D. stortede. - 317. D. Hi gheeft. B. dat hemelsche. - 318. E. Om dat. D. men hem. - 319. B. Doir ghene. D. Om oeck ghenen. E. Om. - 320. E. Daer ons noit sonde. - 321. B. Sone l.D. En l.E. En laeti. - 322. E. thoot. B.D.E.th. in sinen sc. - 323. A. so maken. D. hi smaken. B. den d. - 325. B. vroede. D. waer m. vroedomme. voetnoot1) Verg. Buk. 348: Dico: Deus hunc custodit Qui fidelis et non prodit. margenoot+ A. 121 b. voetnoot2) Misschien met A te lezen: beven. De zin is dan: Die om mij wil sidderen, in angst en bekommernis wil leven. Dat de dichter zoo schreef, is misschien op te maken uit vs. 350 van de bij Bukelare onvolledige str. - er ontbreken twee verzen aan -, dat aldus luidt: Qui ad centrum cor transfodit. Doch leven als znw. en leven als ww. mogen in de Maerl. str. op elkander rijmen. margenoot+ E. 3 a. voetnoot3) Begin van het tweede gedeelte der Heidelbergsche fragmenten, die loopen van vs. 314-338 en III, 1-20. margenoot+ D. 32 a. voetnoot4) Kausler kan voor deze twee verzen geen bevredigende verklaring vinden, daar hij niet bedenkt dat er nog steeds sprake is van de vrouw, die bemint zonder bemind te worden. De gang der redeneering is deze: God heeft ons zóó lief, dat Hij zijn leven voor ons liet, en zoude zij dan den dood ondergaan, die ik weet dat mij zoo toegenegen is? Niet, zooals K.o.a. ook gist: Anne gustaret mortem is, qui me annis ita expertum nosco, cet., maar: Anne gustaret mortem ea, quam mihi adeo propitiam nosco, cet. [tekstkritische noot]326. B. Waerhede. D. Waerlijck. A du segghes waer. D. dit is. E. dits al waer. - 327. A.B.D. het was mi. B.D.E. vinden. - 328. B. helts. D. heves. E. heeft. - 329. E. v'wonnen (verkeerdelijk bij Mone: u wonnen). - 330. D. Mijn m.B. dats zielen vaer. E. dats der z. - 331. B. besmit. - 332. B. daeran ontbr. E. Ghi segt. - 333. B. heit. D. Mijn reden heeft mijn w. - 334. B.D. Dat. - 335. D.E. moet. B.D.E. bringhen. - 336. A. Daer ontbr. B. en ontbr. D. eyndet. - 337. B.D. Ende ten. margenoot+ B. 9 a. voetnoot1) Buk. 374: Permolestum mis amare, Deturpatum scelere. [tekstkritische noot]C. drievoudicheide. D. Dat derde Boeck. E. Den derden bouc. 1. C. den m.E. manne. - 2. B. dit dicht. C. lesen sullen. D.D.d. dicht l. of s.E. sullen ontbr. - 4. D.E.D. sijt reine l. bl. - 5. A. Reene dat siere. B. Feine dat s.n. in dr. D. Ende si daer niet. E. Ende ziere niet toe en d. - 6. B. Woert no lettere. C.D. Woert litter. E. Wort letteren. C.D.E. noch. - 7. D. oec ontbr. - 8. A.E. Minen b.B.C.D.E. afwriven. C. zine zoelent. D.E.M. ban sine selen. - 9. B.D.E.N. moghen nochtan. C. Moghen oec niet n. - 10. B. Het nes g.s. van. C. Dit en is g.s. van. D.E. En es g.s. van. - 11. B. liet. C. eer om l.D.E. om liet. - 12. B. scede. C. scheide. - 13. B. hore. C. Hoert mi d. ic l.c.D. hoor. E. Nu lere. 15. C. menegherhande. A. dinghen. - 16. C. Andworde mi op e. - 17. A.E. Leert mi. C. Leer mi. A. hu o. - 18 B. mine h.C. mijn siele. D. hert. C.D. bringhe. - 19. B. kennene. C.D. kennen. E. Hem te kinnen dien wi vlien. D. hem ontbr., die wi. margenoot+ C. 202 a. margenoot+ A. 121 c, D. 32 b. [tekstkritische noot]20. B. leise, D. somwilen. A. en in s.B.C.D.E. ic ontbr. - 21. B.C.D.E. Dat G.C. te kennen. D. God te kennen. A. bi sinen dinghe. - 23. A.D. claer waer e. ghehinghe. C. ende biechtinghe. D. Tes claer w.e. gehinghe. - 24. B.C.D. waer. - 25. B. en ontbr. C. dinc es engheen. - 26. B. tusschen o.C. Andworde mi tusgen (mi later bijgeschreven door eene oude hand). 27. B. vr. te h.C. vr. mi te h.D. mi wel. - 28. B.D. der englen. - 29. A. Cherubin e. Cheraf. C. Cerub. D. Serub. - 31. B. di te v.D. ten vollen toghe. - 32. B.M. reden. C. In w.D. niet hier. - 33. B.D. zinnen. - 34. A.C. so ontbr. D. hoement. - 35. B. en caf. - 36. C.D. enich enich te v.t.D. Datter enich te vollen doghe. - 37. B. Mer verscep. C. Mer nu v. - 38. C. Hoer w. mi. D. Hoert wat my. - 39. D. Sluyt dat in dijnre h.g. 40. B. sprect in sine b. - 41. A.D. Die ontbr. B.D. beeste d. de berghen soeken. - 43. B. besouken. C. Beest is d.m.d. wil r.D.B. is hi die wil r. - 44. B. ende om d.g.l.D. Te nauwe in d.g.l. margenoot+ D. 33 a. margenoot+ B. 9 b. margenoot+ A. 121 d. voetnoot1) Hiermede bedoelt M. de waarschuwing van Mozes aan de Israëlieten, vóór hij den berg Sinaï beklom. Zie Exod. XIX vs. 12 en 13: ‘Wacht u op den bergh te klimmen, ende sijn eynde aen te roeren: al wie den bergh aenroert, sal sekerlick gedoodt worden. Geen hont sal hem aenroeren, maer hy sal sekerlick gesteenigt, ofte sekerlick doorschoten worden, het zy een beest, het zy een man, hy en sal niet leven.’ voetnoot2) Buk. 48: Bestia cunctipotentem Indagans per cecam mentem. [tekstkritische noot]46. B. soucts. - 47. C. rime s. valscheit. D. rime s. valsche. - 48. B.D. Eist g. - 49. B. telts. C. met w. - 50. A.B.D. Waert goet. A. hu o.B.C.D. om. - 51. C. dijn h. weent. D. dijn h. dat m. - 52. B. hebs verbient. C. verleent. 53. C. du ne zoelt di. D. du en sals niet. - 54. B. souds mi in mijn selven. C. souds mi in mi selven s.D. souds mi al te sere sc. - 55. A. oint. C. ie. D. Dat icx ye. - 56. A. Oecs lijcs. D. lye ick. - 57. B. de h. - 58. B. niet docht. D. Niet te v. - 59. B. die enghelen. C. die ingle. D. die yngelen. - 60. A. connen. B. conden. C. die hoecheit n.g.D. Sy en constens niet gheramen. - 61. A. ghenocht. C. Dit al. D. Het es al. - 62. B. Maer l.m. zin den l.C. Mer eer m.D. Maer leere mijne sin l. - 63. D. mitter s. blamen. - 64. B. Datti. - 65. D. wil. 66. A.B.D. wel ontbr. B. nu merct. D. merct. - 67. A.B.C. alle b.D. al b. - 68. C. Ende t.D. Die edelste. - 69. B. bekinne. C. alse ict. - 70. A. Dupperste godheit dupperste m.C. Die oeverste God ende die hoechste m.D. Die opperste God. - 71. A.B. Dat. margenoot+ D. 33 b voetnoot1) Buk. 56: Te puto blasphemare Me velle, quero fare. margenoot+ C. 202 b. voetnoot2) Buk. 65: Vellem me verecundari, Si numquam meminissem. margenoot+ D. 34 a. margenoot+ B. 9 c. [tekstkritische noot]72. A. ghewerken. B. dairment. D. Sijn ghewercken. - 73. A.S. si so. B.C. Es. - 74. A. bekinnen. D. Te kennen. - 75. D. Sijn. B. wijshede. - 76. B. alrande. D. alderhande. - 78. D. ende hier. 79. B.C. ende den tr. B. nu ontbr., gemercke. C. nu ontbr., die m.D. des troens te mercken. - 80. A. allen. C. alle sine. D. al sijn wercken. - 81. A.C. alle. D. sijn dinck. - 82. C. Noch es hi. A.B. nu merke. D. Hi is b. wilt hier na hereken. - 83. A. Alse diet hout wel ende sterke. B. wel ontbr. D.E.b. hout dit verstercken. - 84. C. Ende hieruut. B.C.D. niet en. - 85. C. Noch s.D. clercken. - 86. A. niet ontbr. B. Hi es n. gedeilt in parke. D. percken. - 87. A. Hier in. C.D. dijn h. - 88. A.B.D. al ontbr. B. nu mercke. C. elke m.D. elcke merken. - 89. B. watre. D. swercken. - 90. B. Hier in. C. In dit dijn h.D. Hier inne dijn h. - 91. A.S. eeneghen l.w.C. bosen. 92. B.D. Boven al. - 93. B.C.D. besitter. - 94. B.A. dat men. C. Alre dinc diemen. - 95. B. met a.k.C. alse ontbr. C.D. alle k. - 96. D. Sijn dinck h. moghende seere. B. mogendelic. - 97. A. Ende j.C. Jeghens. D. alle. B. weersceet. - 98. D. als met groter w. margenoot+ A. 122 a. margenoot+ D. 34 b. voetnoot1) Buk. 115: Regens omne quod plasmatur, Nam per ipsum conservatur Ob suum contrarium. [tekstkritische noot]99. A. vervult. B. hoet. - 100. A. Ne gheene. B. Ghene. C.D. Gheen d.c. noch h. - 101. D. als met sijnre l. - 103. C. Daert. D. ewelijck. 105. A.B. al es G. ghedraghen. B.D.B. al. - 106. B. Ghene d.m. gheclaghen. C. Noch ghene d.D. Gheen d. en m. hem b.A. hare ontbr. - 107. B.C. iet ontbr. D. hijt. - 108. B. last ontbr. - 109. A.W.h. en m. no iaghen (onderaan verbeterd in: sijn draghen). B.W.h. ne moeyt rusten no jaghen. C.W.h. en m. rasten noch iaghen. D. rusten noch jaghen. - 111. A.B. breet hi n. sijn jaghen. B.B. ne breet nauwer sine daghen. C.B. en breet niewer sijn draghen. D.B. breet hi nyeuwers sijn dagen. - 112. A.W. hi es in elken daghen. - 113. B. Werdt voghet. C. Weert. A. met gast. - 114. C. hi jeghens. E. verhoedt. - 115. B. zijn were. D.E. sijn dinck. - 116. C. En si. D. En sy yet. E. Niet en si. - 117. C. ghequest van enen b. 118. B. dan van e.C. spreke wi ende van e. (eerst stond in plaats van wi: zy). D. dan spreken wi van e. - 119. D.E. Die wi. - 120. B.C.D. Ende den. - 121. D. Weet w.E. Wet w.A.E. wi. C.E. enghenen. D. ic ghenen. - 122. C. menen. B.E. no so. D. grote n. noch so cleynen. - 123. A. yemene. B.D. Datter enich. C. iement. E. Datter jeghen. - 124. D. Een G.C. ende e.r. margenoot+ C. 202 c. margenoot+ D. 35 a. margenoot+ B. 9 d. voetnoot1) Zie de Aant. hier achter. margenoot+ A. 122 b. margenoot+ E. 3 d. voetnoot2) Vervolg der Heidelb. fragmenten, die loopen van vs. 114-362. [tekstkritische noot]125. C. No vervoghende noch verbenen. D. verclenen. E. verbenen. - 126. B. Esser an v.C. Isser aen ghevreest. D. Ende isser an v.E. En esser. - 128. A.B. hi dies. C. hi des. D. beweenen. - 129. C. ewelec. D.E. ewelijc. 133. D.E. alle. - 134. B.C.D.E. Daerna. - 135. C. alst wijt. D. als wi. - 136 A. oint. - 137. A.B.D.E. leren wi. B. de d. - 138. D. Wt dese. C. comen. D. ontdoet dijn oren. E. ontdoet dijn o. 139. D. dynen s.E.D.n.m. - 140. C. en laet. D.E. En latet tghelove. - Vs. 140 en 141 in omgekeerde volgorde bij E. - 141. B. al de. C. alle. - 142. B. So en conde. C.E. conden. - 143. C. Dit g.B.m. of m. 144. E. Eer achter. - 145. C. vermeent. D. verstant. E. uut m.m. - 146. E. En was. C. En is n. dan d.d. - 147. C. zettewij. D. als ontbr. B.D.E. te g. - 148. B. af. b.D. an b. - 149. B.C.D. verstaet. - 150. D. Des soens w.d. al jonde. - 151. C. van sire orconde. - 152. B. scieden. C. sciede. E. een sceeden. - 153. B. van ontbr. A.E. ontbonden. voetnoot1) Zie de Aant. hier achter. margenoot+ D. 35 b. margenoot+ A. 122 c. margenoot+ B. 10a, D. 36a. [tekstkritische noot]154. A. twier. B. Hairer beder m. hi dair in v.C. Haer twier woert hi daerin. D. hi daer in. E. Hare beder m.... hi daer in vonden. - 155. A.D. drie w. ie. B.D.D. drie. E. Dese waren... ye. - 156. A. des ghelovet. B. mi. C. dit wel besie. D. gheloves mye. E. ghelovet mye. 157. A. Niemens. B. Diemen es. C. Niement en is die iet wil m.D. Nyemant en is wilt hi. E. wilt hi. - 158. D. Hi m.E. waken. - 159. A. Drierande. B. Enigherhande. E. Eender and tr. - 160. B.D.W. hi moet m. der d.g.C.W. hi m.m. ter d.g.E.W. hi moet der d. geraken. - 161. A. conen. C.E. hi m. om die d.g.D. ten dinck. - Vs. 161 ontbr. bij E. - 163. A.C. willen ontbr. B.E.O.m. bi wilen dair omme w.D. Oeck m. hi diewil d.w. - 164. B. conste. C. Cracht c. ende w. - 165. D. in der godheyt. E. in der m. - 166. C. desen noten. E. cnaken. - 167. C. niet b D.E. derf. B.D.E. no h. - 169. C.E. persone. A. gheleit. B. gheseit. 171. A. sterre. B. troon s. mane st.. D. crone sonne sterre. E. crone sonne sterren. - 173. B. Sine ruste. D.S. wesen is alsoe v.e.E.S. rusten es al. - 175. B.v. of by. C. na noch bi. D. Gheen dinck. - 176. daer hi w.B. dit nes gheen s.C. dit en is gheen sc. D. ten is gheen sc. E. danes gheen sc. - 177. C.D. Hi en wil. E.H. wilde. B.E. mindren. C. minren. - 178. A. sijn s. so v.E. so vry. - 179. A.D.E. haer ontbr. C. elcke. margenoot+ C. 202 d. margenoot+ E. 4 a. voetnoot1) Zie de Aant. hier achter. margenoot+ D. 36 b. voetnoot2) Buk. 204: Est ubi fuit dominus; In Deo majus nec minus, Sui juris habetur. [tekstkritische noot]180. D. Sijn. B. en m.E. can n.v. - 181. E. Maer alle. - 182. A.B. ghelove. 183. B.C.D. God. A.D. gheene. B.C. en sluut. D. en b.E.G. vervult ghene s. - 184. B.C. beluket. D. vervolt. E. besluut. - 185. C. sire godheit. D. sijnre. E. Met sire. - 186. A. Sine j.B.C.D.E. jaren. E. keren. D. sijn. - 187. C. en is. D. Maer n. en is dat hem. B.C. datten. C. verkeren. E. Ens niet datten. - 188. D. Sijn. - 189. B. no noet no ghenen beide. C. Noch cr. noch noet noch gheen o.E. Cr. noot no ghenen o.D. Cr. no noet no gheen o. - 190. E. Maect h.d. onsedichede. D. onleidicheide. - 191. D. Dit is dat onderscheyt. - 192. C. die sede. D. Soe g. is G. in sijn s.E. in de lede. - 193. A. no gheene onlede. B. no ghene onvrede. C. Dat hem macht. E. no ghenen onvrede. - 194. A. Huut s. pore. B.D. Wt s. wille. C. Buten s. wille leit. E. poere. - 195. D. Hoe dat die sake gheyt. 196. A. Jeden. B. Huden ghistre ende onze l.C. Huden. B. ghisteren. E. gistren. D.E. ons l. - 197. A.E.d. gheen hende. B.C. daer es e.D. Daer is een e.B.C. ghegheven. E. een e. an g. - 198. C.E. Het si. D. Weder het sy. - 199. C. vijnt v. God. E.M. soe ment v. - Vs. 199 en 200 in omgekeerde volgorde bij E. - 200. A. af bl. B.C. so isser. D. ghebleven. - 201. A. Den eeweliken. C.D.E. ewelijc. - 202. D. en m. aen cl. C.D. gheen beghin aen m. cl. margenoot+ A. 122 d. voetnoot1) Buk. 213: Locus Deum non concludit, Neque tempus hunc contrudit In sua deitate. Zie verder de Aant. hier achter. margenoot+ B. 10 b. margenoot+ D. 37 a. voetnoot2) Zie de Aant. hier achter. [tekstkritische noot]203. B.N.g.b. warter v.C.N.g.b. en waert v.D. Noch b. en wert v.E. Noch b. wert. v. - 204. E. Wies w.B. strang. - 205. B.C. Sine. D. Sijn teghenwoerdicheit. E. Sijnder jeghenwaerdicheit es beven. - 206. C. ende es. D. Dit w. dit woert. C.D. es e. was. - 207. C. eest. D. Ende dat nu is g. - 208. E. stranc. 209. A. no cr. B. claech no croen. C. claghe noch. D.M. en claecht noch. E. Merten en claegt n... - 210. B. drien. E. in... - 211. A.D. dye. C. sprac te d.E.D. wi af lesen d.... - 212. C.E. ghelike. E. ev. - 213. A. in hemel in tr. C.E. ghelike in der w. ende in den tr. E. werelt i..... - 214. D. ewighe. E. dr... - 215. C. die cr. D. Reden en derf h.n. crone. E. Reden dragt haer al.... - 216. E. ho... - 217. B. Des en twifele n.D.E. Des en twivelt nye. - 218. B.D. hadden wijs. D. oft l.E.W.e. hadden wijs..... - 219. B. Of wi die d. ene tone. C. Of wie die n.d. ene b.D. niet en d. - Vs. 219 ontbr. in E. - 220. C. Gheloeft. D. Tghelove dat elck sye. E.G.d. elc siere. - 221. A. antwort mi g.B. antwoirt. D. antwoert. D. antwoert. E. antwort my e.g... 222. C. andworde t.b.E. beg..... - 223. C. woerde. E. subtijlder w.... - 224. A.B.D.E. Niet. B.D. heb. E. gheh.... - 225. B.C. aen inne. D. gheves inne. E.D. du my maecs.... - 226. E. wel.... - 227. C.E. gronde. E. gronderen. - 228. B.D. Daer es. C. Dat onze r. is w.d.D. onse ghelove. E. Daer es ons redene t... voetnoot1) Om den geheel gelijken rijmklank te vermijden leze men: gescreven. margenoot+ E. 4 b. margenoot+ C. 203 a. margenoot+ D. 37 b. margenoot+ A. 123 a. margenoot+ B. 10 c. [tekstkritische noot]229. A.D. tghelove. B. trucke. E. tgelo... - 230. D. Opwaerts. E. hemelseer .... - 231. B. al ontbr. C. alle. D. D.G. is b. alle g. E. bov.... - 232. E. E. dart tgelove e.... - 233. A.B.D.E. antwoert. E. bat.... - 234. A. heb verhort. B. ict niet heb. C.D. niet en. E. Of icx niet hebbe doe.... Str. 19-22 ontbr. bij A; str. 20 bij E. 235. D. Inden. E. van he.... - 236. D. in d.s. des g. E. des.... - 237. D. inden. E. gh.... - 238. D. soe rijke. E. Es m.g. also... - 239. B. ende ics ne w.D. des ick en wijke. E. ende ic.... - 240. C.H. zoet woerde vereest. D.H. dat. E.H. ic w. ghevr.... - 241. B. segt mi so. C. Mer zegh mi alse cl. d. het b.D. also ontbr. E.M. segt my claer d.... - 242. E. die e.... - 243. D. alder neest. E. alder n... - 244. B. onsen gelike. C. ontfienc. E. ontfienc van o.... - 245. B. niet. C.D. di die ghene n.b. D.D. hi de ghene niet en b.E. Bidt datti u niet bes.... - 246. C. hi doe di. E. gheve v.... - 247. B.D.m. was e. wort m.E.D.m. was e.w.... 248. C.E. om d. onse bede te bet ghedijen. D. moet gheschien. - 249. C. Zo biddewi. - 250. D. Die hem. - 251. C. alle. D.E.m. was als wi 1. - 252. B. wise alle o. D. Ende alle daerom b. - 253. D. sterck ons d. margenoot+ D. 38 a. voetnoot1) Buk. 281: Unus Deus cognomine Extat, hinc nolo cedere, Morte non formidata. [tekstkritische noot]254. B. claersen. C. moet. D. moeten. - 255. B. Dinen zin. C. ende so. D. Dyne sinnen v.s. vr. - 256. B. herte. D. dat herte. - 257. B. alrehande. C. enighen. D. alderhande. - 259. B. te naer. - 260. C. mine w. 261. B. Lucifaer. E. van... - 282. D. hovaerdien. E. ende de... - Vs. 263 ontbr. bij E. - 264. B. englen ontgolden. C. inglen. D. veel yngelen becochten. E. inglen ontg... - 265. B. Dies m.h.w. uten k. D. wten k. E. waren... - 266. viel in. B. in de d. E. de d.... - 267. D. menschen. E. Doen d.G. daer... - 268. D. D. hi hem sciep o. hi hem 1. E. ...e sciep. - 269. D. doen. E....ne dat. - 270. B. E. te besitten. C. hi besit e. - 271. B. Dier inglen s. ter harer onnere. C. te hoeren ere. D. ynghelen. E....en stoel. - 272. C. nut dat hemelsce. D. nutten themels. E....tten th. br. - 273. D. S. enich w. E....eneghen w. 274. B. Die h. E. ...eeft. - 275. B.D. totter. C. tot der. D. ghecomen. E....es. - 276. E....ende i.s. - 277. B. vromer. E....et t.o. - 278. D. voervaders doen. E.... orders doen v. - 279. D. swaerlijck. E. ...lijc g. - 280. B. sonderlange. E. ...1 sijn sonderlijc. - 281. E....lgader. C. D. hi allegader. - 282. C. Dat volc. E. ...s hevet v. - 283. C.D. wil. D. doomen. E....ti uten. margenoot+ D. 38 b. margenoot+ C. 203 b. margenoot+ B. 10 b, E. 4 c. margenoot+ D. 39 c. [tekstkritische noot]284. B. Ons dat ons d. hemel b. D. Omdat ons d.h.b. E. ...dat ons d.h.b. - 285. B. Niet en worden. C. worde. D. Niet en werde. E. ...erden onbekent. - 286. C. D. hi af w. blent. E. ... te w. gewent. 287. B.C.D. verraden. E. ... ods sone. - 288. B.C.D. Ende den. E....en viant vul v.o. - 289. B. rome. C.D. seer. E. ...eme groot. - 290. B.D. wilde hem. C. wil hem. E. ... di hem. - 291. C. zier g. D. sijnre. E.... bi. - 292. E... dat o. - 293. C. Dat zi m.h. worde g. D. D. saen met h. E....en saen w.g. - 294. C. ende p. D. oft punt. E. ...t oft poent. - 295. B.C. enighe. E....eneghen stoot. - 296. D. Most sy hem. E....me soghen. - 297. A. dinghen. C. dinghe. E....dinc can v. - 298. B. hare. E....den in h.s. - 299. B. niet v. C. Dat haer. D. niet en. E....er n. en v. 300. E....heel. - 301. B. Rustede in der m.s. C. Ruste hi. D. Ruste hy. E....in der m. sale. - 302. B.D. Die Gods sone G.k. C. Die Godsoene. E....s. sone. - 303. A.E. also wel oec alte male. D. oec ontbr. E. algeheel a.w. - 304. A.B. vaders. D. sijns vaders. E....des vaders. - 305. A.B. twivelets. C. en t. niet een t.D. en t.E....twivelt tw. voetnoot1) Buk. 343: Ejus alvo tumescente, Absque pondere premente, Gestat plena gratia. voetnoot2) Verg. Disp. v.d. Cruce, vs. 251; v.d. Lev. O.H. 434 vlg. en 866 vlg. margenoot+ D. 39 b. voetnoot3) In de eerste uitg. las ik met de overige teksten: Die Gods sone, Gods kint. Doch de lezing van het Comb. Hs. is schooner, en Gods kint als antithese van Gods moeder, de appositie van maget smale, veel meer in den geest dezer middeleeuwsche mystiek. [tekstkritische noot]306. B. dies nes. C. des en is. D. en is gheen h.E....heit dats geen h. - 307. A. dien d.B.C. En besloot. D. En besluyt. E. ...ot niet. - 308. E... heit. - 309. A.B. en ontbr. C.D. godlicheit en h.g.p.D. gheen p. - Vs. 309-310 ontbr. bij E. - 310. B. dat ontbr. D. dats mijne t. - 311. D. bint. - 312. D. In h. selven en twivels twint. E....j eest. b. 313. E....weldich. - 314. B. ende wart e.E....ende es e. - 315. C.D. der g.E.... godheit. - 316. B. datment. C. Mer eest dat m.k.E....men ter m.k. 317. D.E. So es. C. minre. - 318. B.C.D. Na. E. Na der. - 319. B.C. Na. E. Na der g.s. mijn l. - 320. B. Was onsterfelijc onse here. E. Es hi onsterfelijc emmermere. - 321. C.D. Dits. - 322. B.D. mensche. D. doghede ontbr. - 323. B. Gheselen naghelen. C. Der naglen wonde e.d.s.A.D. dat ontbr. - 324. C. Ende die d. - 325. B.C.D. Ende der. E. ghepleit. 326. E. Dit m. - 327. E. Dorperen. C. in desen t. - 328. B.D. helschen v. - 329. B. So l. hi hare v.D. besniden. E. Sie l. haer v.e. binden. margenoot+ A. 123 b. margenoot+ B. 11 a. margenoot+ C. 203 c. margenoot+ E. 4 d. margenoot+ D. 40 a. voetnoot1) Buk. 368: Fili, assumpto homine, Es patre minor nomine Tua nativitate. voetnoot2) Zie de Aant. hier achter. [tekstkritische noot]330. A. handen voeten. B. handen voeten ende ziden. C. ende s.D. handen voeten ende zyden. E. voete handen. - 331. D. Ende sterf. E. Hi sterf. - 333. B. Dair zo de gone. E. sie d.g. - 334. C. die d. - 335. A. benedyen. - 336. B.C.D.E. heilighen. A. alse sine s.s.D. dien s.s. - 337. B. Jeghens. - 338. A.D.h. binnen vant. B.C.D.h. inne vant. E. uut. 339. C. God weckede. D. wrecte. E. leechde v. doden. - 340. C. Dat vleesch. B. reyne. - 341. A.B.D. Vrouwe. E. Vrouwen. - 342. D. sinen. - 345. C. Godsoene. - 346. A. Gode. - 347. B.D.E. Hier in. C. In desen. - 348. C. oec ontbr. E. Waere o.e. man. - 350. D.E. Op hem. - 351. B.D. jonxsten daghe. E. Te j. A.D. wesen. 353. B. de zine ane zaghen te waren. D. Daer d.s.a. tvaren. E. Daer d.s. waren. - 354. A.B.C.E. vaders. D. Tot des vaders. B.C.D.E. rechterhant. - 355. C. ende s. sp. voetnoot1) Buk. 383: Captus, vinctus, flagellatus, Consputus et perforatus, Crucifixus, mortuus. voetnoot2) Over de nederdaling ter helle verg. men v.d. Lev. O.H. 3931-4503; Lucid. 1936-57. margenoot+ D. 40 b. margenoot+ A. 123 c. margenoot+ B. 11 b. [tekstkritische noot]356. B. bidt ontbr. - 358. E. Nochtan sal hi hem v. - 359. B. Dienen. D. sijnre sc. - 360. B.C.D. Ende den. - 361. D. ende ontbr. - 362. C. Adaem. D. by Adam. E. Di bi. - 363. B.D. Water lucht. - 364. D. een parant. 365. A.D. Al waest. C. opwaert rande. - 366. A. daer te p. C. hier ontbr. - 468. B. Te consacreren. C. sacreren ints priesters. D. sacreren in spriesters. - 369. B.W. es d.s. have. C.W.w.d. dierre g. cande. D. W. ist d. - 370. B. betere. A.C. so g. D. Beter of alsoe g. - 371. B.D. breect. - 372. D. vergheeft. A.B. hande. - 373. B. evelmoet. - 374. C. onze hande. D. ons m.e. ons t. - 375. A.B.D. al ontbr. B. moeten. C. Dat sm. moet. - 376. A. Sijn v. ende sijn b. B.D. D.v. ende d. bl. - 377. A. sire s. B. ute. C. dynre. D. dijnre. 378. A.B.C. desen sone. D. desen siden. B. wonde. margenoot+ D. 41 a. voetnoot1) Einde der Heidelbergsche fragmenten. - Dezelfde voorstelling van het verdonkeren van zon en maan wegens Adams misdaad vindt men ook Rijmb. 306: Sonne ende mane, van groter scame, Sterre en oec diere steene, Ne behilden niet alleene Van haerre cracht dat vijftendeel; Te voren hadden sijt al geheel. margenoot+ C. 203 d. voetnoot2) Buk. 442: Jhesu Christi lateribus Ac ipsius vulneribus Emanare ceperunt Sacramenta. Alle Hss. hebben in plaats van siden: sone; alleen de Antw. uitg. heeft de ware lezing, doch in het mv.: desen siden. [tekstkritische noot]379. B. en can. D. nyemant cant. - 380. B. Nu. C. Noch sine m. - 381. A. eerst ontbr. B. vloeyende. C. So v. ende so b. - 382. A.B.D. sacramenten. - 383. A. Van alre s. - 384. A. Ne hebbe mijn ghelove o. D. di ontbr. - 385. B. ict. C. nauste. D. Soe ick best heb o. - 387. B. vaste. - 388. B. Oflaet. - 389. D. bereyt. - 390. C. Opdat hire inne volsteit. 391. C. berichts. D. berechtes. - 392. B. Berecht mi. C. Nu sech mi noch v. dien p. D. Berecht my nu. - 393. C.D. heilighe. - 394. D. Wou m.g. - 395. A. spanne crone. C. Te hemwart climme. D. climmen e. winnen de cr. - 396. B. haven. D. alder g. ist m. - 397. B.C. ende van den S.D. ende den s. 398. A. Hebdi mi dat hu G.l. B. bedi. D. Heb ick ghehoert dat u G.l. - 399. A. b. ende v.C. berichte. - 400. A.D. danckedi de martelare. B. der martelaren vrome. D. danck di der m. vrome. - 402. C.E. die ghene die volleest. - 403. D. Dattu daer coemst o. margenoot+ A. 123d, D.41 c. margenoot+ B. 11 c. voetnoot1) Buk. 466: Hinc laudant indesinenter Omnes sancti congruenter, Qui det tibi largius Frui dono celitus. margenoot+ D. 42 a. [tekstkritische noot]405. A. ende ontbr. B.D. een n. - 406. D. Altoos. - 407. D. Emmer. - 408. C. Noch v.B. gheere. D. gheender. - 409. B. Noch en sceden n. - 410. D.V. sone. - 411. B. dobelre. C. dobbel. - 412. B.D. cant. C. can. - 413. B.D. So comt. - 414. B. Die fine g. ende die p.C. endie p. D. ende die p. - 415. D. Hier proeft. - 416. C. des. D. dies ontbr. Str. 33 ontbr. bij D. 417. A.C. meest. B. neeste. - 718. B. aerm. C. aerme. - Vs. 418, 420, 421, 423, 424, 426, 427 bij C. gheest, feest, beest, vreest, volleest, neest, tempeest. - 421. C.d. ierst w.b. - 422. C.S.s. wys e.f. - 423. B.D. die dat. voetnoot1) Buk. 477: Constant sine tempore Patris natique figura; Hinc procedit ignitura Septiformis gracie. In de 1ste uitg. plaatste ik na vs. 408 een puntcomma, achter het volgende vers geen leesteeken, als waren Vader, kint het subject van verscieden. Doch met vs. 409 is kennelijk de zin ten einde, en behoort een punt te worden geplaatst, terwijl de punt achter vs. 410 in de eerste uitg. door een komma moet worden vervangen. Wij hebben hier eene dergelijke constructie als in Mart. II, 137-40: zie de Aant. aldaar. margenoot+ C. 204 a. margenoot+ A. 124 a. voetnoot2) Buk. 492: O quam felicem credimus Hujus qui rore spiritus Posset inebriari! Tunc foret Deo proximus. [tekstkritische noot]426. A. Die w.G.d. alremeeste. B. de a.C.D. waer God a. - 428. A. Noch oec ne g.v.B.C. Noch gheen. - 429. A. des zielen. B. scadet. C. scade. 430. A. vaders e. soens. B. vaders. C. Dits vaders e. zoens. D. Dits vaders e. soens. - 431. C. alrehande. D. alle. - 433. A. porret vort h. have. D. so ontbr. - 434. B. W. rijcheit so m.h. els g.C.W. rijcheiden men anders g.D.W. rijcheyde men hem g. - 435. D. Tsoude. C.D. dunken. - 437. C. En is. D. Ten es tiende deel n.v. een c.A. niet ontbr. B. tienste deel. - 438. B. Te mickene jeghen d.g.C. Ghemict jeghen d.g.D. Te micken jeghen d.g. - 439. A.D. Jhesus die ruste. B. Jhesus. C.J. du die r. - 440. A. helicheit. D. edelheyde. - 441. C.O. allen alsmen. 443. A.B. vaders. C.D.D. vaders e. zoens m. - 444. D. Ende c. - 445. C. Ruste. - 446. B. der ontbr. - 447. C.D. an inne. - 448. C. zoene. D. Die G. sone. - 449. C. Hen is. D. Ten es. A.C.D. noch. - 450. A. nemmer. B.C. emmermeer. - 451. C. synre. D. sijnre. - 452. C. oec later bijgeschreven. D. Hi en heb e.t. al eest d. margenoot+ B. 11 d. voetnoot1) Buk. 504: Hinc gustans hausti modici Nollet gazas periculi. margenoot+ D. 42 d. margenoot+ A. 124 b. [tekstkritische noot]453. D. ten b. - 454. D. Alle. A.D. hem o. 456. B. te a. te waren. D. apostolen tvaren. - 475. B.C.D. Alle t.A.C. die doe w. - 458. C. In der w.B. In die w. - 459. D. leerde. - 460. B.C. conden. D. connen s. sparen. - 461. A. harde m. leit. C. Doghen. - 462. A. de s.B.D. zinnen. - 463. A.D. de s. hebben v.D.D. by Adam verdonckert waren. - 464. C. coude. D. dat coude. - 465. D. Synen l.c. - 466. B. al sonder. C. Gheeft hi. - 467. C. godlijc. - 468. A. vergheet. D. Dwelck n. vergheet. Str. 37 ontbr. bij C. 471. B. spreken. D. Maer te spreken v. - 472. D. verstaet. - 473. D. Es G. dats gheen h. - 475. B.D. en e. wair. D.D. es maer een. - 476. B. al dat g. ende al dat s.D. Schiep groot e. sm. - 477. B. of spreken. - 478. D. En ontbr. - 479. B. Maer h.d.D. Maer hout in. - 481. B. de h.D. helsche poert. 482. B. yement. C. Waer iement diet w.D. Waer yemant. - 483. C. Dese g. margenoot+ D. 43 a. margenoot+ C. 204 b. margenoot+ B. 12 a. margenoot+ D. 43 b. [tekstkritische noot]484. C. Die w. ewelyc. D. Waer eewelijc v. - 485. C. dat menne. - 486. B.C.E. hi d.D.E. dat helsche v. - 487. B. Dairmen den duvel. C.D. Daermen den duvel. - 488. A.C. Helpt. B. Help. D. Nu helpt G.d. ick g.C. ic daer noch g. - 489. B. Dair ic zie ende dair ic smake. C. Dat ic dat zie. D. Daer ick sie ende smake. - 490. A. al o. - 491. B.C.D. die h. - 492. B. ewelike. - 493. A. Daer men die duvele in droemt. C. niement uyt en c.D. nyemant wt en c. - 494. A.W. dat. C. Wient scaedt ofte v.D.W. tscaet. 495. C. Ay mi. - 496. B. dincke. C.D. dunct. A. hu zeere. D. u seer. - 497. B.C. grote. - 498. C. A. ic dese dinc leere. - 503. D. doen. - 504. B. Ende die doot wraec v.A.C. die doet. D. wraecte. - 505. D. noch ontbr. voetnoot1) Buk. 563: Inter faces comburentes, Cum dyabolo lugentes, Pereant talione. In de 1ste uitg. veranderde ik, tegen het gezag van alle teksten, vs. 487 aldus: Daer hem die duvel in droemt. Die verandering is onnoodig en wordt ook niet bevestigd door de vertaling. margenoot+ A. 124 c. voetnoot2) Buk. 566: Purga nostras, Jhesu, mentes Leti (Lethe?) tenebris sedentes, Ac perfruitione Deitatis concernentes, Ne tormentis simus flentes. margenoot+ D. 44 a. [tekstkritische noot]506. C. Dat is A. - 507. B.D. Naer. C. Naer deser menscheliker. Aan het einde bij A. Amen; bij B. Amen, en met roode letters: Et sic est finis, sic laus et gloria ternis; bij C. Amen - Amen - Amen; bij D. Amen, en daarna het volgende onderschrift: ‘Hier es voleyndt. ende met groter diligencien ghecorrigeert een seer notabel ende profitelic boecxken gemaect by den groten philozophe ende poete Jacop van Meerlant. Gheprendt in die stadt van Hantwerpen. In die Camerstraet naest den gulden eenhoren. By mi Henrick die lettersnider. Anno. M. CCCCXCVI. den XXVIII. dach in Augusto. Merct gheleerde, bekent van binnen Dit notabel boeck int beghinnen, Ghemaect na mate der dyaloghe By Jacop Meerlant wijs van sinnen, Poete, rethorisien groot int kinnen, Ruerende van Godliken saken hoge. Welcke matery ende dicht vol minnen Ende correct (l. Incorrect) geworden is int dinnen By scrivers simpel van vermoghe; Doch naersticheyt cloeck int innen Hevet gecorrigeert om duechs gewinnen Ende in prente gestelt claer int betoghe, Om te verscherpen elcx sin ende oghe.’

Vorige Volgende

Strophische gedichten

Van Jacob ende van Martine.

I.

II. Dander Martijn.

III.
Van der drievoudichede.

Over dit hoofdstuk/artikel

titels

Van Jacob ende van Martine.

I.

II. Dander Martijn.

III. Van der drievoudichede.

Over dit hoofdstuk/artikel

titels

III.
Van der drievoudichede.