Logo DBNL
Spiegel historiael. Eerste partie [alleen brontekst] (1863)

Spiegel historiael. Eerste partie [alleen brontekst]

(1863)–Jacob van Maerlant–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

I Partie. VII Boek.

Van Tyberius ende van sinen zeden. I.

 
Alse Augustus was verstorven,
 
Hevet tRoemsche rike verworven
 
Tyberius sijn stiefsone.
 
Int jaer ons Heren begonst die gone,
5
Dat men XVI screef, dits waer,
 
Ende regneerde XXIII jaer.
 
Dese was int beghin
 
Ghevoughe een deel, ende min
 
Wildi eeren dan men hem dede,
10
Alse hi quam ter hoochede.
 
Smeekers ende diene wilden prisen
 
Die scuwedi in alre wisen;
 
Hordi stille oft openbare
 
Van hem eenege cranke mare
15
Oft vanden sinen, hi liet al varen,
 
Ende seide: ‘Elc mach wel te waren
 
Spreken al dat hem dinct goet.’
 
Hovesch ende wel ghemoet
 
Was hi alse in ommekeerne,
20
Omme te groetene ende lieden teerne.
 
Sinen bailliuwen screef hi te waren,
 
Die die tributen wilden verswaren,
 
Also: dat herden souden sceren
 
Hare scape ende niet verteren.
25
Waersaghers dreef hi uter stede;
 
Maer daer na, alsijs daden bede,
 
So hevet hise weder ontfaen,
 
Updat si der dinc wilden afstaen.
 
Daer naer wart hi goliaes,
30
Van wiven dul ende dwaes,
 
Ende at ende dranc dach ende nacht,
 
Entie meest dranc was best geacht,
 
Ende hi gaf hem heerscapien,
 
Lant, goet ende bailgien;
35
Nochtanne was hi sere vrec
 
Sijns gelds, al was hi somwile gec.
 
Daer naer sette hi sinen zin
 
Omme roof, omme sulc ghewin,
 
Ende dede lieden jugieren omme dat,
40
Omme dat si hadden groten scat,
 
Gelijc of si mesdadich waren,
 
Ende nam alt hare sonder sparen.
 
En geen dach en conste gebliven,
 
Hi en dede lieden ontliven,
45
Entien lieden was verboden
 
Te claghene van haren doden.
 
Wie so wroeghen wilde, was ontfaen
 
Ende gehovet; maer, sonder waen,
 
Daer ne was ontscout gheene,
50
Sine storven omme sake cleene.
 
Alsemen iemene te hove ontboet,
 
So seker was hi der doot,
 
Dattere genouch dronken venijn
 
Int hof vorden ogen sijn.
55
Sulke gaven hem dootwonde,
 
Nochtan nammense in corter stonde,
 
Ende men leidse ende sloot
 
Indien kaerker half doot.
 
Die doot dochtem so mare scinen,
60
Dat, alse hi eenen wilde pinen,
 
Dies gheware wart te voren
 
Ende wildem selven eer versmoren,
 
Doe liet hi dese wort uutgaen:
 
‘Wapene! dese es mi ontgaen.’
65
Eenen anderen pijndi, die hem bat
 
Dat hi hem corten wilde dat:
 
- ‘Neen,’ sprac hi: ‘dats onverdient;
 
Noch en bestu niet so mijn vrient!’

Van sinen manieren. II.

 
Een man waest sterc sere inden strijt,
 
Over die scouderen entie borst wijt;
 
Anders toten voeten neder
 
Wel ghemaect, vort ende weder.
5
Metter luchter hant gerader
 
Dan metter rechter altegader;
 
Vingren stijf ende ogen goet mede.
 
Nachts, alst was deemsterhede,
 
Sach hi clare, dans gene ghile;
10
Maer dat was eene corte wile,
 
Alse hi van enen slape ontspranc;
 
Maer dan verdonkerden eer iet lanc
 
Sine ogen, dat hi niet en sach
 
In deemsterheden, daer hi lach.
15
Hi ginc stijf in sinen ganc,
 
Daertoe van sinen leden stranc,
 
Ende nickende ende stille:
 
Vele swighens was sijn wille.
 
Metten vingre hi wisens plach,
20
Daer al overmoet an lach.
 
Gesont was hi meest talre stont
 
Van live, ende van leden ront.
 
Omme die gode achti cleene;
 
Want hem gaf sijn waen alleene,
25
Dat alle dinc alsonder wet
 
Ghesciede, alst ware gheset;
 
Nochtanne so was hi vervaert,
 
So welken tijt dat donderende waert,
 
Ende dan so drouch hi achter Rome
30
Eenen hoet van lauwerbome,
 
Omme datmen seget datter en can
 
En gene blexeme gevesten an.
 
Gheleert so was hi wale
 
Indien aert diemen heet liberale;
35
Maer in sijn dichten no in sijn scriven
 
Ne consti genen ende ghedriven.
 
In sinen tiden so ghesciede
 
Een wonder onder die heidine liede
 
Tote Rome indie stede,
40
Daermen omme met rechte mede
 
Alle die gode mochte begeven,
 
Alset nu hier staet bescreven.

Vrouwen Paulinen mesfal. III.

 
Ene edele vrouwe, hiet Pauline,
 
Scone, reine, getrouwe, fine
 
Haren man, die was geminnet
 
Van eenen here, dien soe kinnet
5
Moghende, edel ende rike;
 
Maer hine constse sekerlike
 
In manieren en gene geboghen,
 
Hoe nauwe dat hire omme dede pogen,
 
Noch bi mieden no bider bede.
10
Doe peinsdi eene behendichede,
 
Die riddere die Mundus hiet:
 
Hi belovede, gaf ende behiet
 
Den papen die Ysis temple wachten
 
Der godinnen, dat si achten
15
Souden omme alsulke saken,
 
Dat hi der vrouwen mochte genaken;
 
Ende si visierden dat Anubis,
 
Een god, hadde gewagen dus,
 
Dat soe tote dien temple quame,
20
Ende soe sinen wille vername;
 
Want met haerre suverhede
 
Wildi sine heimelichede
 
Hebben up ene stille nacht.
 
Dus hebbent die papen vortbracht,
25
Ende soe was dies sere vro,
 
Ende seit haren man also,
 
Datse Anubis begerde,
 
Die god, ende soe node werde
 
Sinen wille also in desen,
30
Soene wille onderhorich wesen.
 
Dus es soe bi haers mans wille
 
Gegaen inden tempele stille,
 
Aldaer Ysis in was godinne,
 
Ende niemene dan soe en blever inne,
35
Omme die heilecheit tontfane.
 
Soe reedde hare om te biddene te gane,
 
Ende peinsde ende nam dies ghoem,
 
Ende waent dat in haren droem
 
Anubis haer god sal comen.
40
Die nacht heeft sinen ganc genomen
 
Also verre dat soe sliep.
 
Mundus die here, diet al beliep,
 
Dede maken alsulke gedane
 
Ende sulc abijt, alse dbeelde hadde ane,
45
Dat in Anubis eere daer stont.
 
Hi cussese eerst an haren mont,
 
Ende dat wijf die wart in wake.
 
Doe seidi in siere sprake,
 
Dat hi Anubis ware die god.
50
Twijf gelovets, soe was sot,
 
Ende seide, dat soe salich ware,
 
Dat hi wilde comen te hare.
 
Alse hi sinen wille bat,
 
Soe en ontseide niet al dat;
55
Maer soe vragede: ‘Mach een god dan
 
Sijn met vrouwen alse een man?’
 
- ‘Wat seghestu?’ seiti: ‘bestu sod?
 
Jupiter, doverste god,
 
En was hi niet met Alchmenen?
60
Ende der gode menech eenen
 
Mogestu weten ende connen,
 
Die sijn van vrouwen gewonnen.
 
Du salt met eenen god oec wesen,
 
Ende eenen god oec winnen an desen.’
65
Twijf dede al dat hi hare bat,
 
Ende keerde tharen man na dat,
 
Die hem vroylike gheliet,
 
Dat sinen wive dus es geschiet.
 
Nu coemt hare Mundus te gemoete,
70
Ende bespottedse in sine groete,
 
Ende seide: ‘Paulina! Anubis,
 
Die grote god die dijn vrient is,
 
Riep mi te sinen dienste mede,
 
Aldaer ic minen wille dede.’
75
Alse twijf verstont die waerheit des,
 
Dat soe aldus daer gehoent es,
 
Hevet soet gheseit haren man,
 
Diet vort brochte Tyberiuse dan,
 
Dien sere vernoyede der onnere
80
Van sulker vrouwen, van sulken here,
 
Ende dede Ysis papen vaen,
 
Die der scalcheit lijeden saen,
 
Ende deedse alle ontliven daer.
 
Die godinne dedi daer naer
85
Werpen indie Tybre saen,
 
Ende haren tempel in sticken slaen.
 
Mundus die behilt sijn leven,
 
Maer hi was des lants verdreven;
 
Wantene minne daertoe dwanc,
90
Bidi waest dat hi ontspranc.
 
Scamen mochten si hem sere,
 
Die sulken god hilden over here,
 
Die hem hare wijf dus scent.
 
Dus es dese boerde ghehent.
95
Egissipus, die heileghe man,
 
Brinct ons dit vor waerheit an.

Wat in Tyberius tiden gevel. IIII.

 
In Tyberius eerste jaer
 
Regneerde Herodes, dats waer,
 
Archelaus broeder, in Galylee,
 
XXXII jaer ende nemmee,
5
Naer dat Archelaus was
 
Gebannen, alsemen eersten las.
 
In Tyberius derde jaer
 
Staerf Ovidius, dats waer,
 
Bi Tomus inder Geten lant,
10
Van Rome gebannen alse viant.
 
Omtrent LX jaer was hi out,
 
Also alse die cornike inhout.
 
Int dertiende jaer dat hi was
 
Keyser, so ghesciede das,
15
Dat met eere erdbeve vel
 
Meneghe stede ghevest wel.
 
Dese Tyberius sendde mede
 
Tote Jherusalem in de stede
 
Prokerere Valerius.
20
Van hem seghet Josephus,
 
Dat hi bejach in alre wise
 
Hilt over eene dinc van prise.
 
Dese vercochte harentare
 
Dat paepscap doen al openbare,
25
Dat te voren indie Juedsce wet
 
Den rechten hoire toe was geset,
 
Also alsi van Aaron quamen.
 
X jaer was hijt te samen
 
Bailliu in Jherusalem.
30
Doe quam Pylatus na hem,
 
Van Tyberius ghesent.
 
In sinen tiden, so eist bekent
 
Dat Herodes, in des keysers ere
 
Tyberius, maecte ende veste sere
35
Dat al noch heet Tyberien.
 
Desen Tyberius horic lien,
 
Dat hi te dien tiden ontboot
 
Menegen coninc ende heren groot,
 
Dat si tote Rome quamen,
40
Die hi ontervede alle te samen,
 
Ende nemmermeer en keerden weder
 
Ende nam die lande vort ende weder.
 
Pylatus, lesen wi vorwaer,
 
Was den Jueden fel ende swaer.

Van Jhans Baptisten dopene. V.

 
Ten XVden jare dat Tyberius
 
In Rome regneerde aldus,
 
So was Jan Baptiste de goede
 
In die wostine int aermoede,
5
Ende predecte doepsel ende doepte mede,
 
Ende hiet den volke dat elc dede
 
Penetentie van sinen sonden;
 
Want het soude in corten stonden
 
Die ghene comen ende wel houde,
10
Die de sonden vergeven soude.
 
Ene hare hadde Jan
 
Van kemels hare, die drouch hi an,
 
Een gordel van pelsen gesneden.
 
Die spise van siere menscelicheden
15
Dat was sprinkele enegertiere,
 
Diemen eet in wilder maniere,
 
Ende wilt honech at hi mede.
 
Doe quam daer ter selver stede
 
Jhesus Cristus, omme tontfane
20
Van hem doepsel indie Jordane.
 
Daer behort toe menege dinc,
 
Twi die Gods Sone doepsel ontfine,
 
Daer so menege redene dus af seget:
 
Eerst, want hi wille dat men pleget
25
Oetmoedicheit, omme dese dinc
 
Waest dat die Here ontfinc
 
Doepsel alse van sinen knecht.
 
Ander redene wasere echt,
 
Dat was, om dat hi niet en woude,
30
Dat hem iemene daer af ontscoude,
 
Sindent hi hem dopen liet,
 
Die dies noot en hadde niet.
 
Derdewaerf, omme dat hi mede
 
Den watre gaf die mogenthede,
35
Waer bi dat sine macht soude ontfaen,
 
Ende alle sonden daer bi afdwaen.
 
Ende doe was hi out XXX jaer,
 
Ende also vele meer, dats waer,
 
Alse van Kerstdaghe tote XIIIdach,
40
Daer sijn doepsel up gelach.
 
Aldus willen somege heren,
 
Die ons die waerheit leeren.
 
Daer baerde hare die Drievoudichede,
 
Diet seide aldaer ter stede:
45
‘Dits mijn uutvercorne Sone!’
 
Selve was hi daer die ghone
 
Indie menscelike gedane,
 
Daer toe die Heilege Geest vort ane
 
Quam in eere duven gelike
50
Upten Gods Sone van hemelrike.

Hoe onse Here in die wostine ginc. VI.

 
Naden doepsele, wi lesent dus,
 
Ginc in die wostine Jhesus
 
(Ende dat was een wildert doe
 
Tusscen Jherusalem ende Jerico),
5
Om dat hi gehingen woude,
 
Dattene die duvel proeven soude.
 
Dus wildi hem coren laten,
 
Ons te vordeele ente baten;
 
Niet dat noint meer oft min
10
Coringe quam in sinen zin,
 
Dan die duvel van buten sprac,
 
Dat sinen zin niet an en stac.
 
Sonder coringe, wet nochtan,
 
Sone levet gheen heilech man;
15
Want Gregorius spreect dit wort:
 
‘Die duvel,’ seit hi, ‘die en cort
 
Den ghenen niet, dit wiltmen weten,
 
Dien hi vrilijc hevet beseten.’
 
Die duvel peinsde in sire laghe:
20
‘Dese, die vasten mach XL daghe
 
Sonder spise, mach dit wesen
 
Die Gods Sone?’ Maer in desen
 
Twifeldi te min oec des,
 
Want hi wel wiste, dat Moyses
25
Ende Helyas vasten mede
 
XL daghe elc nadie waerhede.
 
Maer alse hi vernam die dinc,
 
Dattem hongher aneghinc,
 
Ginc hi proeven ende mecken,
30
Oft hine in sonden mochte trecken,
 
Ende omme te wetene openbare,
 
Dat hi die Gods Sone ware,
 
Die hi wel wiste dat comen soude,
 
Maer hine wiste niet so houde;
35
Want hi waende, sonder saghe,
 
Sine coemst te doemesdaghe.
 
Hi proevedene in drien saken:
 
Teerst, oft hine guls mochte maken;
 
Teersten, dat hi den steen gebode,
40
Dat hi hem verkere in brode.
 
Anderwaerf in vrecheden,
 
Daer hine teere hoger steden
 
Up eenen berch drouch, ende togede
 
Hem die rijcheit, ende pogede
45
Bider gierecheiden strec,
 
Oft hine mochte maken vrec.
 
Derdewaerf in hoverden,
 
Daer hine drouch siere verden
 
Uptie penne vanden temple,
50
Oft hi hem, nader fierheit exempele,
 
Openbaren wilde int gone,
 
Dat hi ware die Gods Sone.

Hoe Baptiste onsen Here wijsde. VII.

 
Alse hi dus ghecuert hadde Gode,
 
Stac hine woch met sinen gebode,
 
Ende dingle quamen ende dienden hem daer.
 
Jan Baptiste stont daer naer,
5
Ende hadde jongren daer hem tween
 
(Sente Andries was die een),
 
Ende hi sach waer Jhesus quam,
 
Ende seide: ‘Dit es de Gods Lam.’
 
Die jongers die volgeden hem mede,
10
Ende besaghen Jhesus stede,
 
Waer dat hi te woenne plach.
 
Andries sach oec updien dach
 
Symoene, die sijnt Pieter hiet,
 
Sinen broeder. Als hine siet,
15
Seget hi: ‘Wi hebben Kerst vonden.’
 
Voer Jhesus leedde hine tien stonden,
 
Die doe seide, dat hi woude
 
Dat Symoen Pieter heeten soude.
 
Ten anderen daghe Jhesus vant
20
Phillippe, ende seidem altehant:
 
‘Volch mi!’ ende hi deet also wel.
 
Doe vant Phillip Nathanael,
 
Ende brochtene te Jhesus vort.
 
Doe seide onse Here dese wort:
25
‘Siet hier eenen Ysraelite
 
Waerlijc alre loosheit quite.’
 
Nochtan wilde God niet van desen,
 
Dat hi soude apostel wesen,
 
Want hi was uut wel geleert,
30
Maer die simpele heefti geheert;
 
Want hi met eenvoudegen diede
 
Wilde verwinnen die wise liede.

Hoe God maecte van watre wijn. VIII.

 
Jhesus was gevoert hier na
 
In een dorpkijn, heet Chana,
 
Ende es oec in Galylee,
 
Hi ende sijn moeder ende daer toe mee
5
Sine jongers, teere brulucht,
 
Nadie lants zede entie tucht.
 
Daer maecte God van watre wijn,
 
Daert anesagen die jongers sijn.
 
Het willen wanen wel si some,
10
Dat dese selve brudecome
 
Jhehan was Ewangeliste,
 
Dien Jhesus daer, diet al vorwiste,
 
Alse hi huwelijc doen woude,
 
Hiet dat hi hem volgen soude.
15
Hier naer dede onse Here mee
 
Up dat mere van Galylee,
 
Dat een lac es, een staende mere,
 
Soete te drinkene dies heeft gere.
 
Pietre, Andriese sach hi ghinder,
20
Jacobpe ende Janne, Zebedeus kinder,
 
Ende riepse vander visscerien,
 
Om dat si leerden bi hem castien,
 
Ende over vissche lieden vaen,
 
Die den duvel wilden ontgaen.
25
Dien dedi met sinen worde
 
Haerre beeder scepe, van borde te borde,
 
Vul vissce vaen; si volgeden naer,
 
Doch keerden si thuus weder daer.
 
Daer na quamen si in Nazaret,
30
Daer Jhesus was teere lesse geset,
 
Ende las eene prophetie,
 
Die van hem vorsprac Ysaye.
 
Daer seidi al openbare,
 
Dat hi dat selve ware,
35
Daer die prophetie af sprake.
 
Hem allen wonderde der sake.
 
Upten paschen es hi saen
 
In Jherusalem gegaen,
 
Ende stac uten monster onsochte
40
Die daer cochte ende vercochte.
 
Aldaer so quam hem die mare,
 
Dat Johan gevangen ware.
 
Doe liet hi Judea saen,
 
Ende es in Galylee gegaen.

Hoe Baptiste was gevaen. IX.

 
Herodes, coninc van Galylee,
 
Vinc Baptisten om els nemmee,
 
Dan hi hem in alre wijs
 
Dat lachterde over mesprijs,
5
Dat hi sinen broeder met gewelt
 
Sijn wijf nam ende hem onthelt,
 
Die Phillip bi namen hiet.
 
Herodias, die dit versiet,
 
Herodes wijf, omme dese dinc
10
Dede dat men Janne vinc,
 
Ende dedene in eenen kaerker leggen.
 
Jhesus, die dit horde seggen,
 
Es te Cafernaum comen,
 
Ende hevet tpredeken an hem genomen.
15
Openbaerlike sprac hi tien stonden:
 
‘Doet penetencie van uwen zonden,
 
Hemelrike sal u naken.’
 
Dus ginc hi sermoene maken
 
Duer Galylee, ende waerheit togen
20
Inder Jueden synagoghen,
 
Ende genas scone ende wale
 
Alle siecheit, alle quale
 
Onder tfolc van sire paertien.
 
Sijn name ginc al dore Surien,
25
Ende hem volgeden vele liede:
 
Sulc omme dwonder datter gesciede,
 
Dat sijt wilden anescouwen;
 
Sulke volgeden hem met trouwen,
 
Omme dat si leeren wouden,
30
Hoe dat si hem behouden souden;
 
Selke omme evel dat hem wach,
 
Want hise alle te genesene plach;
 
Sulke volgeden hem ende sochten,
 
Of sine iet begripen mochten;
35
Sulc omme datse honger dwanc,
 
Alse ghi sult horen eer iet lanc,
 
Dat hi voedde VM man
 
Met lettel broots. Dus gingen si an,
 
Ende alse onse Here dit versach,
40
Dattem tfolc dus anelach,
 
Es hi up eenen berch gheseten,
 
Ende riep tote hem, alse wijt weten,
 
XII, die hi Apostelen hiet.
 
Dit sijnse nu, en vergeetse niet:
45
Pieter, Andries, Jacob de meeste,
 
Jhan, Phillips, Matheus, die feeste
 
Onsen Here maecte ende tetene gaf,
 
Doe hi stont der toelnen af;
 
Jacob die mindere, Bartholomeus,
50
Symoen ende Judas Thadeus,
 
Thomas, die lange in twifle was,
 
Entie verradere Judas.
 
Dese hevet hi Apostel genoemt.
 
Hem entien volke datter coemt
55
Maecti een sermoen daer ter steden,
 
Ende leerdem VIII salicheden,
 
Dats VIII pointe, dat hise houde,
 
Wie so heilech wesen woude.
 
Daer naer so leerdi hem mede,
60
Hoe si doen souden haer ghebede,
 
Ende leerdem Pater Noster daer,
 
Dat cort es ende in worden niet swaer.
 
Dies maket cort onse Here,
 
Dattem niemen ontsculdege der lere.
65
Daer in so sijn VII ghebeden:
 
Al dat ons ter zalicheden,
 
Ter zielen bedaerf enten levene,
 
Dat hebben in dese sevene.

Hoe God dapostelen predeken sendde. X.

 
Alse dit sermoen was gehent,
 
Heeft God sine apostelen gesent
 
Predeken, ende gaf hem in desen,
 
Dat si evel mochten genesen;
5
Want die miraclen maecten dwort
 
Ghelovelic, dat men daer hort.
 
Hi wijsdem waer si souden gaen,
 
Wat scuwen ende wat anevaen,
 
Ende wat ontsien ende wat niet ontsien.
10
Vandien berghe gingen si mettien,
 
Ende ghenas daer eenen lasersen man,
 
Sonder die hant te doene daer an.
 
In Cafernaum ginc hi nadas,
 
Daer hi eenen knecht ghenas,
15
Die diende eenen centurioen.
 
Pieter, die oec hiet Symoen,
 
Hadde eene swegher, die hi oec mede
 
Aldaer ghenas van dien rede.
 
Daer naer quam hi teere port,
20
Diemen Naym noemen hort.
 
Vordie porte vander stede
 
Verwecti eenen doden mede,
 
Ende was eere weduwen sone.
 
Doe voer hi over na dat ghone
25
Over dat mere van Galylee.
 
Doe verstormde die wint die zee,
 
Ende hi gheboot hem sinen wille;
 
Doe laghen si beede gader stille,
 
Die zee entie wint te hant,
30
Want hise mettien worde bant.
 
Alse hi quam an dander lant,
 
Twee man dat hi ghinder vant,
 
Die met duvelen waren beseten.
 
Hi dede hem der liede vergeten,
35
So dat si Gode baden,
 
Dat si den zwinen moesten scaden.
 
Hi gaefs hem orlof in sijn wort;
 
Daer hebben siere IIM versmort.
 
Doe vloen die herden indie stat,
40
Ende seiden haren heren dat.
 
In Cafernaum keerdi weder.
 
Doe lietmen eenen juchtegen neder
 
Dordie latten voer sine voete;
 
Dien gaf hi sijns evels boete,
45
Ende verliet hem sine sonden.
 
Doe leet hi ten selven stonden
 
Dor Samarien dat lant.
 
Upten put quam hi te hant
 
Bi Sychem, die Jacobs heet.
50
Daer sat Jhesus ende ontbeet;
 
Hi was moede, ende oec mede
 
Waren die jongers in die stede
 
Omme eten. Daer quam hem ane
 
Een wijf, eene Samaritane;
55
Die bekeerdi ende overmids hare
 
Volcs eene grote scare.
 
In Galylee quam hi na tgone,
 
Daer hi eens mogens regulus sone,
 
Daer hi selve niet en was,
60
Met sinen worden saen genas.
 
Ende alse hi met Mattheus at,
 
Seidi aldaer ter stat,
 
Dat hi comen ware te waren,
 
Om te bekeerne die sondaren.
65
Oec verwecte hi vander doot
 
Jairus dochter, eens heren groot,
 
Ende vanden bloetevele een wijf,
 
Eer hi gaf der andere tlijf.
 
Tween blenden gaf hi dat sien,
70
Ende eenen anderen oec nadien,
 
Die blent, doof was ende niet sprac,
 
Hevet hi genesen sijn ongemac.
 
Daer na, alst somech meester set,
 
So quam hi in Nazareth
75
In Symoens huus, die lasers hiet;
 
Daer quam Magdalene, ende hi verliet
 
Hare al hare sonden swaer:
 
Dies soe volgede soe hem naer.

Hoe God vander roedsen was gesteken. XI.

 
Jan Baptiste lach ghevaen,
 
Ende hevet inde karker verstaen
 
Twonder dat Jhesus Cristus dede.
 
Sine jongers, die twifelhede
5
Hadden, oft dat Cristus ware,
 
Hevet hi an hem gesent aldare,
 
Die brochten dattem was geladen.
 
Jhesus antworde met staden,
 
Ende verteldem tiere stede
10
Die miraclen die hi dede;
 
Ende alse die jongren woch gaen,
 
Prijsde God Janne saen,
 
Ende seide, dat geboren van wive
 
En geen meerre ware van live.
15
Hier naer heeft geset onse Here
 
LXXII jongers, omme mere
 
Te predeken in sire namen,
 
Ende sendese emmer II ende II tsamen;
 
Die quamen blide weder ende vro,
20
Dat hem ghevallen was also,
 
Datse in die name Jhesus
 
Die duvele ontsaghen aldus.
 
Up eenen Saterdach daer naer
 
Ginc onse Here ende mettem daer
25
Die jongers, ende mettien si leden
 
Dor een coren daer ter steden,
 
Ende hem hongerde, ende si namen
 
Van den cornehare te samen,
 
Ende wrevent ende atent daer.
30
Die Phariseene quamen daer naer,
 
Ende seiden dat si in diere maniere
 
Braken des Saterdages viere.
 
Onse Here ontsculdegedse bider noot,
 
Ende proevet bi Davite al bloot,
35
Die broot at ende selve nam,
 
Alset hem ter noot so quam,
 
Dat niemene at int ghemeene,
 
Sonder die papen alleene.
 
Up eenen anderen Saterdach,
40
Daert menech Juede anesach,
 
Was hi indie synagoghe,
 
Daerne wachte menech oghe;
 
Daer ghenas hi altehant
 
Eenen met eere manker hant.
45
Hi brake die viere, seiden die dwase,
 
Dat hi tSaterdages ghenase.
 
Daer na quam hi in sijn lant,
 
Ende castiede daer te hant.
 
Hem wondert ende haddent ommare,
50
Wanen sulke sake ware
 
Een smeets sone nu ghesciet;
 
Want Joseph, die sijn vader hiet,
 
Was een smet van houtinen werke,
 
Ende luut alleene onder die clerke
55
Temmerman ende smet also wale:
 
Dies seghet ment smede in Dietscher tale.
 
Omme dus ongelovege wort
 
Dede hi lettel indie port
 
Miraclen, ende seide mede,
60
Datmen en ghene werdichede
 
Den propheete doet in sijn lant.
 
Hier omme bolghen si te hant,
 
Ende hebbene uter stat verstoten,
 
Ende leeddene up enen berch duergroten,
65
Daer eene steile roedse was,
 
Om af te werpene; maer das
 
Ne mochten si vulbringen niet,
 
Want hi hem so niet doen en liet:
 
Hi leet dor hem alsonder noot.
70
Noch sietmen daer ter stat al bloot,
 
Van Nazareth eene mile,
 
Die stede, ende heet nu ter wile
 
Ons Heren spronc, ende noch es daer
 
Van sinen clede lijctekijn waer,
75
Also alse hem die roodse weec,
 
Ende alset oec sijn mantel streec,
 
Ende hoe sijn rigge stont inden steen,
 
Noch eist gesegelt al nu vor een.

Van Jhans Baptisten doot. XII.

 
Te dien tiden soude Herodes houden
 
Feeste, alst die costumen wouden
 
Van sire feesten; daer tumde ende spranc
 
Eene dierne vor sconinx banc,
5
Die was dochter Herodias.
 
Doe swoer die coninc vor datter was,
 
Dat hi hare gheven soude,
 
So wat soe bade ende hebben woude.
 
Doe bat soe, alse die moeder riet,
10
Baptisten hovet ende anders niet.
 
Daer wart hare brocht in een plateel
 
Baptisten hovet al gheel.
 
Sijn lachame was geleghet
 
In Sebasten, alst tware seghet;
15
Sijn hovet sere verre van hem
 
Indie stat van Jherusalem,
 
Bi dies outs Herodes zale.
 
Men weet dies die waerheit wale,
 
Dat die quade Juliaen
20
Alse hi trike hadde ontfaen
 
Van Rome, dat in sinen tiden
 
Dat heidijn volc sere beniden
 
Die miraclen die daer gescieden,
 
Ende ontgroeven met haren lieden
25
Sijn gebeente met gewelde,
 
Ende spaersdent daer achter velde.
 
Doe versaemdensise echt sciere,
 
Ende verbrandendse in eenen viere,
 
Ende worpen dat pulver te winde,
30
Omme datment nemmermeer en vinde;
 
Maer some moenke waerre mede,
 
Daermen dese quaetheit dede,
 
Ende lasenre vele vanden beenen.
 
Sijn hovet was vonden sint van eenen,
35
Die Maercellus hiet bi namen:
 
Dats behouden al te samen.
 
Hier seghet Jan Damasscen,
 
Dat hi ghelesen hadde vor een
 
An Josephuse, die doet verstaen,
40
Hoe Jhesus Cristus was gedaen:
 
Dattem sine windbraeuwen beede
 
Versaemden in den ghesceede
 
Boven der nesen, sine ogen beede
 
Waren van scoenre gestadechede,
45
Ende sijn anscijn lanc ende gherecht.
 
Jeronimus die scrivet echt,
 
Dat die maget, der mageden kint,
 
Ghelike en vant noch en vint;
 
Van mans wille en quam hi groet no clene,
50
Maer hi quam van Gode alleene,
 
Ende hadde indie ogen sijn
 
Eerande sterre seijn;
 
En hadde dat niet gewesen,
 
En ware niet comen te desen,
55
Dattem dapostelen van enen upsien
 
So saen gevolget hadden indien;
 
Maer alsemen sien mach, diere up meet,
 
Hoe een steen die naelde trect,
 
Ende menne weet hoet mach gescien,
60
Also was Jhesus upsien.

Hoe God VM man versaedde. XIII.

 
Herodes horde openbare
 
Van Jhesus Kerste die niemare,
 
Ende seide: ‘Ic dede Janne ontliven,
 
Wie mach nu dit wonder driven?’
5
Gherne haddi Jhesus ghesien;
 
Maer onse Here wildem ontflien,
 
Ende trac danen in ene wostine,
 
Daer hem na volgeden die sine,
 
Ende menech ander sonder noden,
10
Ende daer hi met vijf broden
 
Ende met II visscelkine nochtan
 
Versaedde V dusent man,
 
Ende II corven sijnre upgeheven
 
Vanden crumen diere bleven.
15
Doe wilde tfolc in allen saken
 
Van hem enen coninc maken;
 
Want onder hem, als hem dochte,
 
Bi hem gebreken niet en mochte;
 
Up eenen berch ontginc hi hem allene.
20
Sine jongers ghemeene
 
Ghinghen in een scip te waren,
 
Want si tmere over souden varen;
 
Maer die wint die was hem jegen,
 
Ende worden harentare gedregen,
25
Alse wint ende water geboot.
 
Jhesus sach hare pine groot
 
Ende quam nachts te hem gegaen
 
Upt water, ende si worden ondaen;
 
Want si waenden alremeest,
30
Dattet hadde ghesijn een geest,
 
Ende troostese. Pieter sprac ter stat:
 
‘Here! oftu selve best dat,
 
Heet mi te di comen dan.’
 
- ‘Com!’ ende alse hem twifelen began,
35
Wart hi vervaert ende sanc.
 
God halp hem, dat hi niet verdranc.
 
Altehant so viel die wint,
 
Entie storm wart niet een twint.
 
Ten anderen daghe in meniger wise
40
So prijsden die liede die spise,
 
Die hi indie wostine gaf;
 
‘Maer manna,’ seidsi, ‘daer wilen af
 
Onse ouderinge lange af aten,
 
Es meer te prisene utermaten.’
45
Doe seidem Jhesus al bloot,
 
Dat hi ware des levens broot,
 
Entie hem oec niet en ate,
 
Dat hi verlore al die bate,
 
Die ware int euwelike leven.
50
Dit wort die hem saten beneven
 
Ne constent niet wel verstaen:
 
Dus sijnre vele van hem gegaen.
 
Hier naer so battene een Pharisee
 
Met hem, ende hine wiste nemmee
55
An hem te lachterne van ommaten,
 
Dan dat sine jongers aten
 
Met handen al ongedweghen.
 
Doe sprac onse Here daer jegen,
 
Dat die ziele niet besmet,
60
Datmen ongedwegen et;
 
Maer quaet gepens vander herten
 
Dat doet die ziele al verswerten.
 
Daer naer hevet hi hem geset
 
Int lant van Surs ende van Sayet
65
Te begane neven der zee.
 
Doe quam een wijf van Chananee,
 
Die met haerre oetmoedichede
 
Ende met nerenstelikere bede
 
Bejagede ane hem al dat,
70
Dat die viant, die besat
 
Haerre dochter, hevet verdreven,
 
Ende soe vort gesont es bleven.
 
Van danen es hi saen gegaen
 
Int lant, dat name heeft ontfaen
75
Van X steden, ende dat is
 
Dlant datmen heet Decapolis.
 
Aldaer hevet hi ghenesen
 
Eenen, die lange hevet gewesen
 
Stom ende doof. Daer na van hem
80
Ghinc hi in Jherusalem
 
Toter Probatica Pissine.
 
Daer ghenas hi vander pine
 
Up eenen Saterdach eenen man.
 
Doen seiden die Jueden dan,
85
Dat hi tSaterdages viere brake,
 
Dat hi dade sulke sake.
 
Oec seidi ghenouch openbare,
 
Dat hi die Gods Sone ware,
 
Ende hem macht ware gegheven,
90
Den doden te gevene tleven;
 
Ende oec voerseidi hem saen,
 
Dat si Antkerst souden ontfaen.
 
Doe ghinc hi danen bider zee
 
Indie wostine van Galylee,
95
Daer hi voedde teere stat
 
IIII&ct;M man ende maecte sat
 
Met VII broden ende lettel visschen,
 
Sonder dattere saten ten disschen
 
Vele wijf ende vele kinder.
100
Van danen so voer hi ghinder
 
In Vulgedaen, daer hi mettien
 
Eenen blenden dede sien.
 
Doe so quam hi saen daer na
 
Bi Phillips Cesaria,
105
Daer hi vragede, wie hi ware,
 
Den apostelen al openbare.
 
Voer alle dandere seide Pieter dus:
 
‘Du best die Gods Sone Cristus.’
 
Daer belovedi sekerlike
110
Hem die slotele van hemelrike,
 
Ende daer seidi hem al bloot
 
Sine passie ende sine doot.

Ons Heren transfiguratie. XIIII.

 
Over VI daghe daer na dan
 
Nam hi Pietre, Jacobpe, Jan,
 
Ende leidese up Tabarie,
 
Uptie berghe alle drie,
5
Ende verkeerde sine ghedane
 
Voer hem, daer sijt saghen ane.
 
In sinen sterffeliken leden
 
Die claerheit der ontstervelicheden
 
Liet hi hem daer anesien.
10
Oec spraken an hem mettien
 
Moyses ende oec Helye,
 
Die si saghen in die paertie.
 
Ten naesten daghe hi ghenas
 
Eenen die beseten was,
15
Omme dats hem die vader bat,
 
Want sine discipelen en consten dat
 
Niet ghedoen met gheere dinc.
 
Voert te Cafernaum hi ginc.
 
Daer quamen die den Roemschen scat
20
Innenden ende heeschten dat,
 
Dat hi van sinen weghe ghave
 
Dien Roemschen scat, die rechte have.
 
Doe senddi Pietren ter zee:
 
Den eersten visch ende nemmee
25
Vinc hi, ende nam uut sinen monde,
 
Alst hem te voren God orconde,
 
Daer hi vor hem ende Jhesus
 
Mede betaelde: het was aldus.
 
Indien weghe die apostelen streden,
30
Welc ware van meerre werdicheden.
 
Doe leerdem onse Here oetmoet,
 
Ende seide: ‘Die hem onderdoet,
 
Die sal dalre hogheste wesen.’
 
Daer na seidi hem na desen
35
Parabolen ende bispele,
 
Die hier toe behoerden, vele:
 
Alse vanden scape dat was verloren,
 
Ende hoe hijt haelde, diet hadde vercoren;
 
Ende vanden verlorne bisante mede,
40
Die twijf sochte met nerenstelichede;
 
Ende vanden sone, die sijn goet
 
Overdede metter spoet.
 
Ende daer gaf hi Pietren den raet,
 
Dat hi sijns evens kerstijns mesdaet
45
Vergave sdages, alse hem bedaerf,
 
Tote VII waerf LXX waerf;
 
Ende dat toghedi biden here,
 
Die den knecht, dies hem bat sere,
 
Vergaf eene grote scout,
50
Ende doe hi daer naer met gewout
 
Sinen schuldere, die knecht,
 
Niet en verliet, nam hi hem echt
 
Al dat hi hem hadde gelaten,
 
Die here daer na, te sire ombaten.
55
Echt es hi in Judea gegaen,
 
Ende dede den Phariseen verstaen,
 
Dat niemene en sciede van sinen wive
 
Dan omme mesdaet van haren live.
 
In Galylee es hi gegaen,
60
Want die Jeuden wildene verslaen.
 
Een gijlre was in ghenen daghen
 
Ende ginc predeken ende ghewaghen,
 
Dat hi die Gods sone ware.
 
Hem volgede eene grote scare,
65
Dien hi belovede in sijn sermoen,
 
Wilden si hem sacrificie doen,
 
Dat hi voer haren ogen te waren
 
Up te hemele soude varen.
 
Pylatus hevet dit vernomen,
70
Dat si in Garisim sijn comen,
 
Ende ontsach hem sulkere voere,
 
Want die Jeuden waren in roere,
 
Ende begincse ende slouch aldare
 
Den ghijlre ende al sine scare.
75
Doe voer Jhesus quam die mare,
 
Doe seidi al openbare,
 
Dat die Jeuden selken soude naken,
 
Sine beterden hare saken.
 
Echt up eenen Saterdach
80
Ghenas hi een wijf, die lach
 
Ghetorment vanden viant,
 
Ende ontbant hare den bant,
 
Daer soe mede XVIII jaer
 
Hadde gebonden wesen swaer.
85
Doe begrepene die Jeuden echt,
 
Doch verwan hise alle int recht.

Hoe God dat sondeghe wijf quijtte. XV.

 
Nu naket der Jeuden feeste.
 
Sine maghe, mindste ende meeste,
 
Wilden dat hi te Jherusalem
 
Voere, ende si dan met hem
5
Eere hadden indie stede,
 
Omme die miraclen die hi dede.
 
Hi en dede niet dat si rieden.
 
Die ghemeente vanden lieden
 
Seiden some van hem daer,
10
Die eene loghene, die ander waer.
 
Doch quam hi ter feesten dare,
 
Maer al niet int openbare;
 
Entie Jeuden sendden saen
 
Boden diene souden vaen;
15
Maer alse sine horden spreken,
 
En consten sire hem niet toe gebreken,
 
Ende keerden sonder vangen daer.
 
Indien temple quam hi daer naer,
 
Daermen hem brachte tien stonden
20
Twijf, die in sonden was vonden.
 
Daer hiet hi werpen den eersten steen
 
Die ware sonder zonde gheen,
 
Daer hise telivereerde mede.
 
Daer leerdi vort scuwen vrechede,
25
Want cort es des menscen leven;
 
Ende hevet hem bispel gegheven
 
Vanden riken vrecken ries,
 
Dien sijn coren so wel wies,
 
Ende maecte sine schure wide,
30
Ende hiet sine ziele wesen blide,
 
Hi hadde noch lange te levene.
 
Doe sprac hi mede daer benevene,
 
Dat hi ware der werelt lecht,
 
Entie Gods Sone oec gherecht,
35
Ende hi ware eer Abraham was.
 
Hier omme so bolgen si hem das,
 
Ende wildene steenen omdie dinc;
 
Maer hi dectem ende ontginc.
 
Hi ginc henen ende ghenas
40
Eenen die blent geboren was;
 
Entien jongelinc, die hem vraget,
 
Hoe men tlange lijf bejaget,
 
Leerdi die rechte saken,
 
Die den mensce vulmaect maken.
45
Euwelijc leven hi behiet
 
Ende hondertvout loen hem, die liet
 
Sijn wijf, sijn goet ende sine vriende,
 
Ende hem getrouwelike diende.
 
Den vrecken seidi dat bispel,
50
Dat den riken man ghevel,
 
Die Lazaruse ontseide die crumen,
 
Daer hi omme moeste in die helle tumen.
 
Up eenen Saterdach, alse hi sat
 
In eens Phariseus huus ende at,
55
Daer sine wachten, want vierdach was,
 
Eenen vul waters hi ghenas,
 
Ende proevedem dat gheorlovet ware,
 
Want weldoen nes nemmer ommare;
 
Want viele eene beeste in enen pit,
60
Men moeste wel uuthalen dit.
 
Daer sprac hi jegen die hoverde,
 
Alsemen eenen bidt dore werde
 
Tetene, dat hi neder zitte;
 
Want meerre eere ware hem ditte,
65
Datmenne up bet hogere trake,
 
Dan menne bat nederstake;
 
Entie werscepe maken sal,
 
Bidt hi den riken, hi hevet al
 
Dats hem wert in desen live;
70
Maer bidt hi aerme keytive,
 
Dat sal hem verghelden God,
 
Diet hevet al in sijn ghebot.

Hoe Lazarus wart verwect. XVI.

 
Teere kercwijnghen ginc
 
Onse Here naer dese dinc
 
Te Jherusalem teenen male,
 
Binnen Salomoens portale.
5
Die Jeuden hebbene beringhet,
 
Ghevraget vele ende ghedinghet,
 
Omme dat hi openbare
 
Seide, dat hi Gods Sone ware.
 
Doe seidi, si mochtent merken
10
Openbare an sine gewerken.
 
Oec seidi vor hem allegader,
 
Dat hi een ware metten Vader.
 
Daer togedi hem bider scrifturen,
 
Datmen in somegen uren
15
Erdsche liede gode noemt,
 
Daer dat gebot Gode toe coemt.
 
Met desen twifele vander namen
 
Payedi hem allen te samen.
 
Henen ginc hi over die Jordane;
20
So datmen hem dede te verstane,
 
Dat sijn vrient Lazarus ziec lage.
 
Doe vermerrede hi twee daghe,
 
Om dat hi IIII dage ware versceden,
 
Eer hi hem daer toe wilde gereden.
25
Doe quam hi in Bethania,
 
XV stadien Jherusalem na,
 
Daer Maria ende Martha hem seiden,
 
Waer si haren broeder leiden.
 
Onse Here, die de helle dwanc,
30
Dat soe die ziele an haren danc
 
Ghelossen moeste, riep dit wort
 
Al wenende: ‘Lazarus, com vort!’
 
Daer quam hi, die bi naturen stanc,
 
Levende ghegaen sinen ganc.
35
Dit was voer Paschen indie weke,
 
Ende vele volx was sekerleke
 
Te Jherusalem binnen comen
 
Omme die feeste, die wi noemen,
 
Ende vele Jeuden saghent mede,
40
Daer hi Lazaruse upstaen dede;
 
Entie miracle quam vort
 
Te Jherusalem indie port.
 
Die bisscoppe entie Phariseen
 
Gingen te rade over een,
45
Ende ontsaghen hem, bi hem
 
Te verliesene Jherusalem,
 
Lant ende volc ende hare wet;
 
Want alt volc hem daer toe set,
 
Alse hem te volghene naer.
50
Cayfas die sprac aldaer,
 
Die bisscop was in ghenen jare,
 
Eene prophecie clare,
 
Dat nuttre ware dat hi storve,
 
Ende beter, dan alt volc bedorve.
55
Jhesus trac bet af entie sine
 
Bi Estrem neven die wostine.
 
Hier blivet der ewangelie scrifture,
 
Ende telle u eene aventure,
 
Die groten Karle, sonder waen,
60
Sendde die paues Adriaen.

Vanden coninc Agabarus. XVII.

 
Het was een coninc, alsemen hort,
 
Tote Edissen indie port
 
(Viere dachvaert, wanic over waer,
 
So staet soe Anthyochen naer),
5
Agabarus hiet hi, die here.
 
Die horde Jhesuse prisen sere
 
Omme die miraclen die hi dede,
 
Ende screef an Jhesus in sine bede,
 
Dat hi te hem comen woude,
10
Ende hi die Jeuden laten soude,
 
Die emmer stonden naer sijn leven,
 
Ende hi sinen volke wilde gheven
 
Die gratie die hi den Jeuden onde.
 
Jhesus screef weder hem ter stonde:
15
‘Begeredstu vlescelike te siene ane
 
Mijn anscijn ende mine ghedane,
 
Ic sende di, in een cleet bescreven,
 
Mine ghedane in mijn leven,
 
Daer du den brant van dinen gedochte
20
Bi temperen moges ende maken sochte,
 
Ende du en twifels niet daer bi,
 
Dattet ongelovich si,
 
Dattu van mi heves vernomen.
 
Alsten ende es vulcomen
25
Dat voerscreven es van mi,
 
So salic senden te di
 
Een miere jongers, die den dinen
 
Sal gheven gesonde van pinen,
 
Die u oec met waren dingen
30
Sal ten gelove bringhen.’
 
Men vint oec in ene andere stede,
 
Dat Agabarus boden mede,
 
Doe si keerden mettien clede,
 
Daer Gods anscijn in stont gerede,
35
Alsi thuus quamen, dat si datte
 
Staken onder eene latte,
 
Alsi waren bider zale,
 
Ende indie latte also wale
 
Mede bleef ons Heren gelike;
40
Ende dat cleet was sekerlike
 
Te Rome gevoert; de latte mede
 
Bleef tote Edissen indie stede,
 
Daermen af seghet over waer,
 
Dat soe es noch heden daer.

Hoe Jhesus Agabaruse screef. XVIII.

 
Eusebius seget, horter na,
 
In Ecclesiastica,
 
Dat Agabarus was here
 
Over Eufrata met groter ere,
5
Ende was so siec, dat hi en conde
 
Ghevinden ne ghene gesonde.
 
Doe hi Jhesumme horde nomen
 
Ende sine miraclen van somen,
 
Met eenen oetmoedegen brieve
10
Bat hi dor sine heileghe lieve,
 
Dat hi sine bande ontbonde,
 
Want hem niemen gehelpen conde;
 
Maer Jhesus verstem dat genesen.
 
Oec dedi hem eere in desen,
15
Dat hi weder screef, sonder waen,
 
Dat sijn wille soude sijn saen.
 
Eusebius die dar des lijen,
 
Dat hi inder librarien
 
Tote Edissen vant bescreven
20
In des selves Agabarus leven,
 
Ende begonste die wort aldus:
 
‘Euchanien sone Agabarus
 
Jhesum den behoudere goet,
 
Die hem openbaren doet
25
Omtrent Jherusalem, saluut!
 
Hets mi gheseit al over luut,
 
Hoe du sonder medicine
 
Ghenesen does van alre pine;
 
Dattu met dinen worden allene
30
Den blenden sien does gemene,
 
Entie croplen recht does gaen,
 
Den lasersen claer wesen saen,
 
Ende verdrives quade gheeste,
 
Sware evele die alre meeste
35
Ende lange quale geneestu saen,
 
Ende oec doestu die dode upstaen.
 
Ende alsic dit hebbe gehort,
 
Peinsic in mine herte vort,
 
Dattu God sijs hier nedercomen,
40
Oft Gods Sone tonser vromen.
 
Hier omme biddic ende scrive di,
 
Dattu comen wils te mi
 
Dor dine werdichede,
 
Om te genesene mine siechede,
45
Die mi langhe hout ende sware.
 
Oec hebbic vernomen mare,
 
Dat die Jeuden upti raden,
 
Hoe dat si di sullen scaden.
 
Ic hebbe eene suverlike stede,
50
Al en es soe niet sere groet mede,
 
Nochtan es soe groot genouch
 
Ons tween omme onse gevouch.’
 
Jhesus hevet dus weder gescreven,
 
Ende hevet den brief ghegheven
55
Ananian den messagier.
 
Nu hort dat transscrifte hier:
 
‘Salich bestu, Agabarus,
 
Die mi beghers te siene aldus,
 
Ende ghelove ane mi draghes,
60
Ende mi noch nie en saghes.
 
Hets gescreven: die mi sien,
 
Sullen mi met gelove vlien;
 
[Ende die mi niene scouwen an,
 
Sellen an mi gheloven ende leven dan].
65
Dattu screves dat ic quame
 
Tote di ende dijn evel bename,
 
Ic moet sien dat al si gehent,
 
Daer ic omme bem ghesent;
 
Ende alst al es vuldaen ten ende,
70
Te hem keric die mi sende;
 
Ende alsic van hem ben ontfaen,
 
Salic eenen minen jonger saen
 
An di senden, die di al
 
Dijn evel ghenesen sal,
75
Ende di enten dinen gheven
 
Daertoe teuwelike leven,
 
Ende dire stat gheven die eere,
 
Datmense verwint nemmermere.’

Hoe Aghabarus ghenas. XIX.

 
Oec so was dit mede daer an
 
In Suriaens gescreven nochtan.
 
Alse onse Here te hemele waert
 
Was ghevaren, naer sine upvaert
5
Was Thadeus daer ghesent
 
Vanden apostelen, alsement kent.
 
Alse hi daer quam indie stede,
 
Ende Agabarus sach mede
 
Die miraclen die hi wrochte,
10
Quam hem daer in sijn gedochte,
 
Dat hi dat ware ende niemen el,
 
Daer Jhesus brief af sprac so wel.
 
Doe senddi omme Thadeus waert,
 
Thobien, ende sprac: ‘Sech metter vaert,
15
Eist waer, es met di een man,
 
Die vele groter wijsheit can?
 
So sech hem dat hi come te mi.’
 
- ‘Gherne, here!’ seide hi.
 
Doe hevet hijt Thadeuse gheseit.
20
- ‘Ic come,’ antwordde hi ghereit:
 
‘Want ic meest omme hem bem comen.’
 
Thadeus hevet den woch genomen
 
Te hem upten naesten dach,
 
Ende alsene die coninc comen sach,
25
Sach hi die claerheit fijn
 
In des apostels anscijn,
 
Alse oft ware eene godlichede.
 
Doe neech hi hem aldaer ter stede,
 
Dies wonderde menegen man,
30
Die dat licht niet en sach an.
 
Agabarus die sprac: ‘Waerlike,
 
Du best bode sekerlike
 
Jhesus Gods Soens van hier boven.’
 
Thadeus sprac: ‘Dijn geloven,
35
Dattu ane hem hads onbekent,
 
Hevet mi hier te di ghesent.’
 
- ‘Ic ghelove also an hem,’
 
Sprac hi, ‘dat ic Jherusalem
 
Gherne soude ende alle die Jeuden
40
Destruweren, die quade reuden,
 
Diene cruusten, haddic there,
 
Ende nontsaghic niet de were
 
Vander Roemscher moghenthede.’
 
Thadeus antworde dede:
45
‘Onse Here Jhesus die hevet algader
 
Vuldaen dattem hiet sijn Vader,
 
Ende alse hijt al hadde vuldaen,
 
Voer hi up te hemele saen.’
 
Agabarus sprac: ‘Ic weet wel;
50
An hem ende an niemene el
 
Ghelovic ende an sinen Vader.’
 
Thadeus sprac: ‘Ende omme dit algader
 
Leggic mijn hant in sinen name
 
Al hier nu up dine mesquame.’
55
Alse hi dit dede, so wart hi
 
Thant alre siecheit vri.
 
Hi ghenas daer niet alleene
 
Den coninc, maer alle ghemeene:
 
Eenen, hiet Abdus, ende sinen sone,
60
Rike ende aerme ende aldie ghone,
 
Die met evele waren beswaert,
 
Dies menech mensce wonderende waert,
 
Ende leerdem ons Heren wort.
 
Doe sprac Agabarus bet vort:
65
‘Bider macht Gods so doestu dit;
 
Nu doe dat di mijn herte bit,
 
Ende telle mi, diet gerne wiste,
 
Die coemst van Jhesus Criste,
 
Ende dat wonder dat hi dede,
70
Daer af ic hebbe gehort oec mede.’
 
Thadeus seide: ‘Doe maerghen vroe
 
Alle dine borghers versamenen so;
 
Ic sal hem allen cont maken
 
Sine coemst, ende bi wat saken
75
Dat hi alleene nederquam,
 
Ende met groter menechte upclam
 
Tote sinen Vader, daer hi sit.’
 
Agabarus hi dede dit,
 
Ende hiet hem allen van siere port,
80
Dat si quamen horen Gods wort,
 
Ende men Thadeus gheven soude
 
Vele van selvere ende van goude.
 
Hi wederseit sere utermaten,
 
Ende seide: ‘Wi hebben donse gelaten;
85
Sone waren wi niet harde vroet,
 
Stonden wi omme vremde goet.’
 
Daer bekeret Thadeus al.
 
Nu keric vort meer weder al
 
Ter ewangelien ystorie,
90
Daer ic af sciet omme memorie
 
Te doene van desen dinghen,
 
Die buten der ewangelien ghingen.

Hoe God X lazerse ghenas. XX.

 
In Tyberius XVIIIde jaer
 
Jhesus Cristus, naer dat waer
 
Die propheten hadden vorsproken,
 
Wildi die felle doot bestoken.
5
In sijn XXXIIIste jaer
 
So tydi boudelike daer
 
Te Jherusalem ter stede,
 
Daer hi wilde sterven mede.
 
Daer hi henen ginc daerwaert saen,
10
Quam hi teenen castele gegaen,
 
Daer hem te ghemoete dan
 
Quamen X laserse man,
 
Die ghesonde wilden ontfaen.
 
Dien hiet hi ten papen gaen,
15
Ende alsi daerwaert souden tiden,
 
Ghenasen si in dien woch tien tiden.
 
Deen vanden X es weder gegaen,
 
Ende dat was een Samaritaen,
 
Ende danctes Gode twaren.
20
Dandere IX, die Jeuden waren,
 
Ne danctens clene no groet tien tiden.
 
Ons Heren woch lach in sijn liden
 
Dor tlant van Samaria.
 
Hi voerseide sine doot daer na,
25
Ende dat hi soude, sonder waen,
 
Ten derden daghe van dode upstaen.
 
Nu waenden Zebedeus kinder,
 
Jacob die grote ende Jan ginder,
 
Dat hi soude cortelike
30
Besitten een erdsch conincrike
 
In Jherusalem. Die twee broedere
 
Brachtent te voren haerre moeder,
 
Dat soe bade eene bede
 
Onsen Here, diet gherne dede.
35
Soe bat, alse hi ten rike quame,
 
Dat hi hare II kindere name,
 
Ende sette an elke zide eenen.
 
Jhesus die verstoet haer meenen,
 
Ende leerdem oetmoet,
40
Die gevet die vaert ente spoet
 
Ten hemelrike, niet werelt ere.
 
Doe naecti Jerico sere,
 
Daer maecti enen blenden siende.
 
Daer quam Zacheus die hem diende,
45
Ende diene in sijn huus ontfinc;
 
Dien bekeerdi eer hi ghinc.
 
Bi dien weghe, alse wijt vinden,
 
Quam hi gaende bi tween blinden,
 
Daer deen Berthelmeus af hiet;
50
Dien gaf hi tlicht eer hi wech sciet.

Hoe God upten ezel reet. XXI.

 
Dus es hi, hebben wi vernomen,
 
Vor Paschen in Bethania comen,
 
Daer hi verwecte Lazaruse,
 
Ende was daer in Symoens huse,
5
Die lasers hadde gewesen,
 
Ende van Gode was ghenesen.
 
Vele Jeuden quamen daer mettien,
 
Niet omme dat si wilden sien
 
Jhesus onsen Here alleene,
10
Maer Lazarus mede gemeene,
 
Die van dode was verwect.
 
Nu hevet dat paepscap gemect
 
Omme Lazaruse te verslane,
 
Want groot volc hilten daer ane.
15
Een wersceep gaven hem de vrient,
 
Ende Martha es eene die daer dient,
 
Ende Lazarus sat mede ende at.
 
Onder tfolc, dat ghinder sat,
 
Dedi vele dinghen verstaen:
20
Hoe die helle ware gedaen,
 
Entien torment entie pine.
 
Dus lesement in sente Augustine.
 
Dus hevet die helle onlanc vonden
 
Haren wroughere indien stonden.
25
Maria ontdede een rike vat,
 
Ende ghoot diere specie uut dat,
 
Ende salvede Jhesus hoeft wel soete,
 
Ende daer naer sine heilege voete,
 
Ende droghedse met haren hare.
30
Dit hadde Judas onmare,
 
Datment den aermen niet en gaf,
 
Want hi ontfangre was daer af,
 
Ende hadde besiden sinen zac,
 
Aldaer hi sine diefte in stac,
35
Ende so drought die kaytijf
 
Sinen kinderen ende sijn wijf.
 
Tileke daer na upten Zondach,
 
Die voer Jhesus passie lach,
 
Trac hi in Jherusalem:
40
Sine jongers waren mettem,...
 
Dedi den ezel halen.
 
Ende alsi neder souden dalen
 
Vanden berghe van Oliven,
 
Quamen kinderen, man met wiven,
45
Ende worpen cledere inder straten,
 
Ende scoten palmen vele utermaten,
 
Ende riepen ende songen also wel:
 
‘Osanna! coninc van Israel!’
 
Somech Phariseus hem bit:
50
‘Verbiet dinen jongers dit.’
 
Doe seidi: ‘Swighen dese cleene,
 
So sullen roupen dan die steene.’
 
Ende aldus ghesciede die dinc,
 
Doe Jhesus andie cruce hinc,
55
Entie jongers stille moesten maken,
 
Die steene sceurden ende spraken.
 
Ende alse hi quam een deel bet vort,
 
So beweendi die goede port,
 
Alse oft hi seide: ‘Du wenets gereet,
60
Wistu wat di te comene steet.’

Hoe God die copinghe uten tempele waerp. XXII.

 
Mettien ginc God inden temple,
 
Omme ons te ghevene exemple,
 
Dat wi eerst int bedehuus gaen,
 
Alse wi eene dinc bestaen,
5
Ende Gode upgheven onse gebede,
 
Ende dan doen onse besichede.
 
Dander was, omme dat hi woude,
 
Dat die werelt merken soude,
 
Dat hi sijns dancs quame mede
10
In also openbaerre stede,
 
Alse die tempel was; dat hi anginc
 
Die doot sonder bedwongene dinc.
 
Tderde dat hi wilde togen
 
Den paepscepe vor die ogen,
15
Dat al bider papen quaethede
 
Ghedestruweert soude sijn de stede,
 
Daer hi omme hadde gheweent.
 
Want die papen hadden hem verheent,
 
Want elc grote offrande woude,
20
Datmen altoes vinden soude
 
Beesten ghenouch in dien portale;
 
Ghebrake oec iemene teenigen male
 
Ghelt te copene die beesten,
 
So vonden si diet mochten geleesten
25
Penninghen sonder wouker mede
 
Ghereet daer up sekerhede,
 
Sonder wouker, maer up miede.
 
Onse Here voer aldie liede
 
Maecte eene ghesele ghinder,
30
Ende waerpt al uut, meerre ende minder,
 
Copers ende vercopers te waren,
 
Leenres ende wisselaren.
 
Men leset, dat uut sinen ogen ginc
 
Eene claerheit, eene vruchtege dinc,
35
Dies die papen hem ontsaghen,
 
Ende en dorstene niet verjaghen.
 
Jheronimus spreect teser stede:
 
Van aldien, dat Jhesus dede,
 
Dinct mi dit meest wonders waert,
40
Dat een man, versmaet, onwaert,
 
So cleene gherekent in haren dingen,
 
Dat sine binnen der weken hingen,
 
Die scriben entie Phariseen,
 
Diere menech daer was over een,
45
Ende haren wasdoem gherne saghen,
 
Met eere swepen mochte jaghen
 
Ende so vele volx utesteken,
 
Taflen vellen, zetelen breken,
 
Ende anders vele, ende sonder were,
50
Dat een ongetellet here
 
Niet so lichte en hadde gedaen.
 
Maer men mach dat wel verstaen,
 
Datse vervaerde sijn aensichte,
 
Daer die godlicheit uut lichte.

Wat hi predecte inden tempel. XXIII.

 
Inden temple quamen hem gehende
 
Vele cropelen ende blende,
 
Die hi haers evels maecte claer.
 
Doe quam hem an dat paepscap daer,
5
Ende seiden: ‘Wat tekijn doestu dan,
 
Dattu dese dinc vaes an?’
 
Hi seide: ‘Werp desen tempel neder,
 
Ic makene in derden daghe weder;’
 
Alse of hi seide: ‘Mijn lachame,
10
Dien ic gaf des tempels name,
 
Die wert van u nedergetrect,
 
Ende binnen derden dage verwect.’
 
Die rike heeft hi daer versien,
 
Die inden bloc worpen mettien
15
Hare offrande groot ende clene.
 
Doe sach hi ene weduwe allene,
 
Aerm, diere in warp II dinge
 
Alse coperine vingerlinge;
 
Doe seidi: ‘Dese heeft meer gegeven
20
Dan alle dander; want hem es bleven,
 
Daer si hem getroosten in,
 
Maer deser en bleef meer no min.’
 
Doe seidi hem een bispel na desen,
 
Hem die heilech waenden wesen,
25
Hoe inden tempel waren gestaen
 
Een Phariseus ende een publicaen.
 
Die Phariseus hem verheughet
 
Siere weldaet, siere deughet;
 
Die publicaen hi bat verlaet
30
Gode van siere mesdaet.
 
Die sondare, die hem bekent,
 
Bleef behouden, dander gescent.
 
Ende alst avont was daer na,
 
Ginc hi in Bethania,
35
Want niemen en was inde stat,
 
Die den aermen Jhesus bat,
 
Omme dat hi niemen smeken woude.
 
Waest dat hi herberge hebben soude
 
Ofte broot metten sinen,
40
Hi moester omme in Bethania pinen.
 
Doe quam hi ten temple, ende saen
 
Navonds es hi weder gegaen:
 
Dat was aldie pineweke
 
Si gaen, si keren sekerleke,
45
Ende noch eist recht dat de kerstine
 
In die weke dogen pine.

Van Nichodemuse ende oec ander dinghe. XXIIII.

 
Nichodemus, die meester was
 
Vanden Jeuden, scaemdem das
 
Daghes te horne ons Heren lere;
 
Nachts sprac hi an onsen Here,
5
Die hem leerde properlike
 
Den woch vanden hemelrike.
 
Des Maendages quam God inden temple,
 
Ende gaf den volke daer exemple,
 
Ende castiede ende leerde
10
Die zondaren ende bekeerde.
 
Oec waren ten Paschen comen
 
Heidine; sulke van hem somen
 
Seiden te Phillippe naer dien,
 
Dat si Jhesumme wilden sien.
15
Doe nam hi Andriese daer.
 
Si seident Jhesuse ende hi daer naer
 
Voerseidem, dat die heidine houde
 
Hem te hem bekeren soude.
 
Oec seidi; ‘Die erdsche here
20
Wert saen uutverstoten sere;’
 
Daer meendi den viant mede,
 
Dien sine doot vele scaden dede.
 
- ‘Ende ic,’ sprac hi daer beneven,
 
‘Werdic vander erden verheven,
25
Ic saelt ane mi trecken al;’
 
Dat meent datmenne crucen sal.
 
Navonds, alse hi dit hadde geleert,
 
Es hi in Bethania gekeert.
 
Des Disendages quam hi echt doe.
30
Dat paepscap bevragedem doe:
 
‘In wies macht eist dattu does,
 
Dattu predekes ende niet geroes?’
 
Jhesus antwordde alse in een bispel,
 
Ende seide: ‘Dat ghevel
35
Dat een man hadde twee kinder;
 
Doe seidi ten eenen ghinder:
 
‘Ganc henen,’ seiti, ‘in minen wijngart.’
 
- ‘In does,’ sprac hi ende hat onwaert.
 
Daer naer berau hem dat hijt liet,
40
Ende dede dattem die vader hiet.
 
Daer naer sprac hi den andren toe:
 
‘Ganc henen,’ seiti: ‘Vader, ic doe;’
 
Nochtan sone dedijs niet.
 
Welc haerre dede dat die vader hiet?’
45
Daer naer so seidi hem mere,
 
Hoe dat wilen was een here:
 
Sinen wijngaert dorpers vermieden,
 
Die doot sloughen sine lieden
 
Ende sinen enegen sone tsamen,
50
Alsi omme die rente quamen.
 
Doe sprac hi van des coninx feeste,
 
Daer toe quamen mindste ende meeste;
 
Entie niet en hadde sijn brudecleet,
 
Moeste daer ghedoghen tleet.
55
Die Phariseene verstonden vele,
 
Dat up hem gingen die bispele,
 
Ende proeveden nauwe ende sochten,
 
Hoe dat sine begaen mochten,
 
Ende gaven hem teersten enen prijs,
60
Ende seiden: ‘Meester! dattu sijs
 
Warachtech, des sijn wi vroet;
 
Want dune smeecs om niemens goet.
 
Weder eist recht so niet,
 
Dat dat Jeudsche volc des pliet,
65
Dien van Rome te gevene tseins?’
 
Hi, die horde haer gepeins,
 
Seide: ‘Eenen penninc toget mi.’
 
Si dadent, ende doe seide hi:
 
‘Wies es tgebeelde datter in staet,
70
Entie lettre diere omme gaet?’
 
- ‘Des keysers,’ seidsi; doe seidi echt:
 
‘Ghevet den keyser sijn recht,
 
Ende ghevet Gode dat sine mede.’
 
Haddi gheseit daer ter stede
75
Simpelike: ‘Gheeft uwen tseins,’
 
So was dat in haer gepeins,
 
Om dat dat Jeudsce volc dient
 
In offranden ende goet vertient,
 
Dat hi dan bi selker sake
80
Swaerlike up die wetten sprake;
 
Ende haddi gheseit: ‘Gevet hem niet;’
 
So hadsi gheseit: ‘Hi verbiet
 
Den Romeinen tsine onderdaen,’
 
Ende haddene dan ghedaen vaen.
85
Daer na verwan hi die Saduceen,
 
Die wederseiden over een
 
Dat ghene verrisenesse en ware,
 
Met haren bouken al openbare,
 
Dat men verriset naer dese doot.
90
Een Phariseus, een meester groot,
 
Leerdi welc tnaeste gebot ware,
 
Ende welc sijn recht naest daer nare,
 
Biden man, die gewont also
 
Was tusscen Jherusalem ende Jerico,
95
Ende dien een Samaritaen
 
Also wilde in staden staen.
 
Oec proevedi al openbare
 
Daer, dat hi Gods Sone ware,
 
Bi Davite. Ende daer naer mede
100
Leerdi den volke daer ter stede,
 
Dat si die leeringhe over een
 
Hilden vanden Phariseen;
 
Maer dat si souden begeven
 
Te levene naer haer leven.
105
Oec schalt hi aldaer ten stonden
 
Die Phariseus van vele zonden,
 
Van ongelove, van gierecheden,
 
Van quader leere, van ghulsecheden,
 
Van vrecheit, van overdaden,
110
Van ypocrisien, van ongenaden.
 
Ende hi es uten temple gegaen,
 
Ende voerseide alsonder waen,
 
Datment al destruweren soude,
 
Ende seidem tekene menechfoude
115
Van diere dinc, van diere plaghe,
 
Van siere coemst ten joncsten daghe.
 
Doe sprac hi sinen jongers ane:
 
‘En wetti niet in uwen verstane,
 
Dat naer II daghe Paschen es,
120
Ende des menschen sone up des
 
Verraden sal sijn ende oec vercocht,
 
Ende oec ander crucen brocht?’

Hoe Judas Gode vercochte. XXV.

 
Een Woensdaghe daer na so quamen
 
Die meesters der paepscap tsamen;
 
Want Jhesus was woch gegaen,
 
Ende hadden an hem verstaen,
5
Dat hi gheseit hadde te dien:
 
‘Ghine sult mi nemmermeer sien.’
 
Si quamen int hof Cayphas,
 
Ende droughen over een das,
 
Dat sine emmer wilden ontliven;
10
Maer hem dochte beste dat bliven
 
Tiere feesten: dats omme tgescal,
 
Dat tfolc daer maken sal.
 
Judas hevet dit verstaen,
 
Ende es daer te hem gegaen,
15
Ende boot te cope sinen coninc,
 
Rechts alse eene onwerde dinc;
 
Want dat men te cope biet,
 
Dat en schijnt also wert niet,
 
Alse datmen dinghet ende souct.
20
Daer gavene die scalc vervlouct
 
Omme XXX selverine tier stede,
 
Alse elc X cleene dede.
 
Omme dat Jhesus was vercocht
 
Upten Woensdach, so eist vort brocht,
25
Dat dat die rechte vastene si
 
Naden Vrijndach, die des es vri.
 
Alse tcovent was vast gemaect,
 
Souct Judas, peinst ende haect,
 
Hoe dat hine best int gevouch
30
Verrade ende heimelijcst genouch.

Vanden witten Donresdage. XXVI.

 
Ten Donresdaghe, diemen heet wit,
 
Hiet God sinen jongren dit,
 
Dat si ginghen in die stat,
 
Ende seidem lijctekijn te dat;
5
Want hem goet dochte ende hi woude,
 
Datmen hem ghereeden soude
 
Sinen Paschen, dat was dat lam,
 
Daer die Paschen ave quam;
 
Ende anders waent men vor waer dat,
10
Dat onse Here gheen vleesch en at,
 
Sonder dat paschelam alleene,
 
Ende dat was oec te maten cleene.
 
Navonts sat hi daer ende at
 
Met sinen jongers, ende wart ter stat
15
Van hem ende es upgestaen,
 
Ende dwouch hem hare voete saen,
 
Ende ginc weder sitten mede.
 
Doe seidi them, dat hijt dede
 
Omme exemple, dat hi woude
20
Dat elc anderen dienen soude.
 
Doe seidi te hem met staden:
 
‘Uwer een sal mi verraden.’
 
Elc seide: ‘Bem ic dat, Here?’
 
Doen seidi een lettel mere:
25
‘Die sine hant in mijn vat
 
Met mi al nu maket nat,
 
Dats die mi verraden sal;’
 
Want si XII plaghen al
 
Ute eenen vate, aldaer si quamen,
30
Mettem tetene te samen.
 
Jan lach in ons Heren scoot,
 
Ende at met genouchten groot;
 
Doe tekende Pieter, dat hi vragede
 
An onsen Here, ende hi bejagede
35
An onsen Here, dat hijt wiste
 
Bider soppen ende met liste.
 
- ‘Bem ict, Meester?’ sprac Judas doe.
 
‘Du seghes,’ antworde Jhesus daer toe.
 
Judas ginc woch ende het wert nacht.
40
Onse Here wijsdem daer de cracht,
 
Sinen jongers, den lachame sine
 
Te sacreerne in brode, in wine,
 
Ende leerdem die worde mede,
 
Ende gaf hem selven daer ter stede
45
Eten ende drinken dor sine goede
 
Sinen lachame met sinen bloede.
 
Jhesus voerseidem mettien,
 
Dat si hem alle souden ontflien;
 
Maer Pieter seide: ‘Dor tsterven, Here!
50
Wet dat ic van u niet en kere.’
 
Doe seide Jhesus: ‘Du sult te nacht
 
Driewaerfmijnsloochenen in desere jacht.’
 
Nu es onse Here utegegaen
 
Bi Monte Oliveete int hof saen,
55
Dat Judas wel kende mede
 
Dat hi gherne was tier stede.
 
Daer bat hi driewaerf onsen Vader
 
(Omme onse bederve waest algader,
 
Ende sijn zweet wart al bloet root,
60
Also hi vacht jeghen die doot;
 
Ende hi quam te sinen jongers gegaen,
 
Die sliepen, ende hi hietse upstaen.
 
- ‘Hi es hier bi,’ sprac hi met staden,
 
‘Die ghene die mi sal verraden.’

Hoe onse Here wart gevaen. XXVII.

 
Nochtoe dat hi in dese tale was,
 
Quam met siere scaren Judas,
 
Die hem die papen ende Pylate
 
Ghegheven hadden tsiere bate.
5
Gewapent quamen si ende brochten lecht.
 
Een tekijn gaf hem Judas echt,
 
Dien hi custe, dat hijt ware.
 
Hi custe Jhesum daer nare.
 
Jhesus seide: ‘Wien soucti?’
10
- ‘Jhesum,’ seidsi. Doe seide hi:
 
‘Ic bemt.’ Dit wort stacse ter neder;
 
Nochtan so stonden si up weder,
 
Ende vinghene ende hebbene gebonden.
 
Tote Annen leedesine tien stonden,
15
Die Cayfas sweer doe oec was;
 
Daer naer ten bisscop Cayfas.
 
Alle die jongers ontvloen hem daer.
 
Pieter volgedem van achter naer
 
Al tote des bisscops int hof,
20
Daer hijs Gode driewaerf ginc of.
 
Alse hi den hane crayen hort,
 
Ghedochtem ons Heren wort,
 
Ende ginc uten hove tien kere,
 
Ende weende bitterlike sere.
25
Des maerghens leverdesine Pylaten,
 
Ende beloghene sere utermaten.
 
Teersten dat dat sach Judas,
 
Berau hem alte sere das,
 
Ende seide ten papen: ‘Ic hebbe mesdaen.’
30
Die XXX (denar.) warp hi saen
 
Inden tempel. Naer dese dinc
 
Ghinc hi daer hi hem selven hinc.
 
Pylatus vragede den Jeuden dan,
 
Wat si seiden uptien man.
35
Si seiden, dat hi openbare
 
Seide, dat hi Gods Sone ware,
 
Ende hi ontriet ghemeenlike
 
Tseins te gevene den keyserike.
 
Pylatus keert, alse hi dit siet;
40
Omden cheins en vraget hi niet,
 
Maer hi vragede openbare,
 
Of hi der Jeuden openbare,
 
Of hi der Jeuden coninc ware.
 
Onse Here sprac: ‘Mijn rike nes niet
 
Van deser werelt diemen siet.’
45
- ‘So bestu coninc dan?’ sprac hi.
 
- ‘Du seghes dat ic coninc si,’
 
Sprac onse Here: ‘ic quam hare,
 
Omme te seggene dat ware.’
 
- ‘Wats waerheit?’ sprac Pylate.
50
Doe ghinc hi uut siere strate
 
Ende seide ten Jeuden: ‘Wat so men make,
 
In vinde an desen ne ghene sake.’
 
Doe seiden si: ‘Hi hevet met siere voere
 
Al dat volc ghemaect in roere,
55
Omme ende omme, weder ende vort,
 
Van Galylee tote deser port.’

Van Herodes ende Pylaten. XXVIII.

 
Alse Pylatus horde das,
 
Dat Jhesus van Galylee was,
 
Ende Herodes daer bi hem
 
Was doe in Jherusalem
5
(Die selve Herodes, die sente Jan
 
Baptisten sijn hovet afwan),
 
Hevet hi hem Jhesum ghesent,
 
Omme dat hi wille dat hine kent,
 
Want hi was van sinen lande,
10
Weder hi wert es eere of scande.
 
Herodes sach dorgherne dien,
 
Want hi iet tekens waende sien
 
Van hem; maer so wat hi sprac,
 
Jhesus altoes gheen wort ontbrac.
15
Doe hiltene Herodes voer sot,
 
Ende cleedene met witten dor spot,
 
Ende sendene weder Pylaten.
 
Pylatus pijnde utermaten,
 
Hoe hi Jhesum verlossen soude;
20
Maer dat Jeudsce volc en woude,
 
Ende riepen alle: ‘Cruust den man!’
 
Pylatus wijf die sendem an,
 
Dat hi hem niet en bewonde
 
Van dien rechten man tier stonde.
25
Pylatus sine hande dwouch,
 
Ende seide voer menegen man genouch:
 
‘Ic [bem] onschuldich, ghi siet an,
 
Des bloets van desen rechten man.’
 
Die Jeuden antworden ghinder:
30
‘Up ons come ende up onse kinder!’
 
Doe dedene gheselen Pylate
 
An eene columme sere utermate,
 
Daermen noch ane siet sijn bloet,
 
Ende heet dat men ant cruce doet.

Ons Heren crusinghe. XXIX.

 
Pylatus ridders, diene namen,
 
Daden hem an altesamen
 
Eenen roc ende eene dornine crone,
 
Ende bespottene onscone,
5
Ende spuweden up hem. Daer na saen
 
Hebben si hem dat afgedaen,
 
Ende daden hem an sinen roc,
 
Ende gaven hem sinen galgestoc
 
Te draghene daer buter port,
10
Aldaer hi ane was vermort.
 
Naer Jhesum quam menech wijf,
 
Die beweenden sijn suver lijf.
 
Doe sprac hi: ‘Weent om mi niet,
 
Maer om die scade ende om tverdriet
15
So weent, dat u toe comen sal.’
 
Te Calvarien quamen si al,
 
Dat upt fosseit was vander stede,
 
Daer sine cruusten; maer sine bede
 
Was daer over hem algader;
20
Want hi hat: ‘Vergef hem, Vader!
 
Wat si doen en weten si niet.’
 
Sine cleedere hi af liet,
 
Want hi hinc ant cruce naect.
 
Daer af hebben si IIII sticke gemaect,
25
Vandien mantele hem vieren een deel;
 
Maer die roc hi bleef gheel.
 
Elken ridder quam een stic
 
Diene cruusten, dus wanic;
 
Maer die roc gheviel bi lote
30
Eenen ridder vandier rote.
 
Pylatus hi screef dese dinc
 
Boven sinen hovede: ‘Der Joden coninc
 
Es dit, Jhesus van Nazareene.’
 
Dit was in Ebreus gemeene,
35
In Griex ende in Latijn gescreven,
 
Dat lase wiere ginge beneven.
 
Tusscen tween dieven hinc onse Here.
 
Die Joden die bespotten sere,
 
Ende deen dief bespotten mede.
40
Dander begreep sinen onsede:
 
- ‘Ghedinc mijns,’ sprac hi: ‘Here mijn!
 
Alstu coems int rike dijn.’
 
Jhesus sprac: ‘Ic wille du sijs
 
Heden met mi int paradijs.’
45
Maria, sijn moeder, ende Jan
 
Ende Magdaleene nochtan
 
Ende Maria Cleophaee
 
Stonden daer bi ende andere mee.

Ambrosius vander moeder Gods. XXX.

 
Up dat wort spreect Ambrosius
 
Vander moeder een wort aldus.
 
Voer dat cruce stont Marie,
 
Die edele moeder, die maget vrie,
5
Ende sach met haren soeten ogen
 
Haren sone die wonden togen.
 
Soene mercte niet haer kints doot,
 
Maer onse salichede groet;
 
Want machlichte soe bekende
10
Der werelt verlos bi sinen ende.
 
Die edele zale, daer God in lach,
 
Waende mede up dien dach,
 
Want soe hare daer ter pinen boot,
 
Iet ghehelpen mogen met haerre doot.
15
Maer Jhesus, diet hevet verstaen,
 
Hevet der moeder wille ontfaen;
 
Maer hine rochte els helpe gene,
 
Die menscheit te verlossene allene.
 
Doe beval die soete man
20
Sire moeder sinen vrient sente Jan.
 
Die vulmaecte suverhede,
 
Dat magedoem, die reinechede,
 
Ne beval hi gheenen manne
 
Dan der reinre maghet Janne,
25
Omme dat een soete geselscap ware,
 
Een vulmaect man ende een clare,
 
Ende oec elc anderen soude verchieren
 
Met siere reenre edelre manieren.

Vander zonnen vergane. XXXI.

 
Anden middaghe, dats ware dinc,
 
Dat Jhesus andie cruce hinc,
 
So wart over al die werelt mede
 
Uutgrote donker deemsterhede;
5
Want die zonne niet sien en mochte
 
Haren Here, die staerf onsochte.
 
Want wi lesen, dat doe alleene
 
Die clergie was tote Athene,
 
Ende ne gheen philosophien
10
En conste die redene gesien
 
Van derre dinc in gere wijs.
 
Doe seide die Ariopagita Denijs,
 
Dat die God vander nature
 
Pine gedogede in dier ure.
15
Dies maecten si hem daer
 
In siere eeren eenen outaer,
 
Ende screven daer boven: hi horde doe
 
Den onbekenden gode toe.
 
Sijnt vantene sente Pauwels daer,
20
Ende predecte ghinder, ende daer naer
 
Bekeerdi dien vroeden Denijs,
 
Ende wart sijnt bisscop van Parijs.
 
In heidinen boeken vinden wi mede,
 
Dat doe was dese deemsterhede,
25
Dat erdbeve was in Bithinen,
 
Ende dat vielen vander pinen
 
In Nychene die goede stede
 
Husen cleene ende grote mede.
 
Aldus scrivet Eusebius.
30
Voert so scrivet hi mede aldus,
 
Dat een Flegon, een wijs man,
 
Daer vele leringhen leghet an,
 
Entie dien tijt wel besciet,
 
Desen tijt niet achter en liet,
35
Hine bescreeft in sinen jaren,
 
Ende seghet: omtrent middach twaren
 
Dat die dach wart donker nacht,
 
Entie deemsterheit hadde die macht,
 
Datmen sterren, sonder waen,
40
Andien hemel mochte sien staen:
 
Dit es al [een] met onsen doene.
 
Alset quam omtrent rechts noene,
 
Riep Jhesus sinen Vader an,
 
Ende gaf sinen gheest up dan;
45
Entie cortine, die daer hinc
 
Inden temple, daermen ginc
 
Tusscen Sancta Sanctorum ende Sancta,
 
Scuerde ontwee verre ende na.
 
Steene sceurden, erde bevede,
50
Ende menech man die levede
 
Horde roupen in die lucht:
 
‘Maken wi henen in die vlucht!’
 
Die dode gingen uten graven,
 
Die tale ende antworde gaven,
55
Meneghe in Jherusalem.
 
[Een] senturio entie waren met hem,
 
Entie wachten onsen Here,
 
Maecten hem inwaert ten kere,
 
Ende lijeden openbare tgone,
60
Dat hi ware die Gods Sone.
 
Ende want die grote Saterdach
 
Upten naesten daer na gelach,
 
Ende het ware onschone dinghe,
 
Dat iemene an die galghe hinge,
65
Baden die Jeuden, datmen brake
 
Hare been ende mense aftrake.
 
Doe braken si der dieve been,
 
Maer an Jhesus braken si geen,
 
Omme dat sine vonden doot;
70
Maer een ridder daer vort scoot,
 
Ende ontdede hem die zide dan,
 
Daer water ende bloet ute ran;
 
Ende diene stac, alsement bevint,
 
Hiet Longius ende was blint;
75
Ende mettien bloede, dat ran neder,
 
So wart hi daer siende weder,
 
Ende gelovede an onsen Here.
 
Sidert gesciedem die eere,
 
Dat hi dat ridderscap upgaf,
80
Ende stont derre werelt af
 
Ende alder quaetheit, ende woende daer na
 
Int lant van Capadocia,
 
In Cesarien der port,
 
Daer hi bider apostelen wort
85
Wart bekeert ende geleert mede;
 
Ende daer indie selve stede
 
Levedi XXXVIII jaer,
 
Van zonden fijn ende claer,
 
Ende menegen bekeerde mede:
90
Hort sine passie daer ter stede.

Van Longius die Gode stac. XXXII.

 
Die dinc es also gheschiet,
 
Dat een bailliu Octavius hiet,
 
Diene voer hem comen dede,
 
Ende vragedem hoe hi hiet mede.
5
- ‘Ic heete,’ seiti, ‘Cristiaen,
 
Want men moet lijen, sonder waen,
 
Al te voren in dit leven
 
Die gratie, die God heeft gegeven.’
 
Die bailliu sprac: ‘Die vor di waren,
10
Die en hebben niet te waren
 
An desen name gewonnen mede!
 
Sech dinen name na de waerhede.’
 
- ‘Longus,’ sprac hi, ‘bem ic genant,
 
Ende Ysaura heet mijn lant;
15
Wel geboren, ende edele vrient
 
Hebbic ente werelt gedient;
 
Ende al dat mi verstaerf oec an,
 
Gavic minen broederen dan,
 
Die ghaven mine rente daer of,
20
Die gavic vort dorden Gods lof.’
 
Die bailliu sprac: ‘Doe edelhede,
 
Entie goden anebede,
 
Dattu leven moges met genaden,
 
Ende dine pine niet en verladen.’
25
Longius seget: ‘Dus spreect onse leren:
 
Niemen en mach dienen II heren;
 
Want mijn God die raet al goet,
 
Ende dine gode al onspoet.’
 
- ‘Du spreex te vele,’ sprac die baeliu;
30
‘Maer diene onse gode nu,
 
Ende dijn God saelt di vergeven,
 
Want du bester toe verdreven,
 
Ende oec so togen wel dine ogen,
 
Dattu en souds die pine gedogen.’
35
- ‘Neen,’ sprac Longius: ‘laet dit staen;
 
Maer du sout kerstijndoem ontfaen,
 
Ende dijn here saelt di vergeven,
 
Alse dune kennes diet al doet leven.’
 
Die bailliu wart hier omme gram,
40
Ende dede datmenne daer upnam,
 
Ende ute sinen hovede die tande brac
 
Entie tonge, daer hi met sprac.
 
Longius bleef nochtan de sprake,
 
Ende seide: ‘Gelovestu derre sake,
45
Dat warachteghe gode sijn,
 
Daer an leget die gelove dijn,
 
Ghedooch dat icse moge breken,
 
Ende moghen si, latet hem wreken;
 
Ende eist dat si mi mogen scaden,
50
Ic wilre ane roepen genaden;
 
Ende of si en doen mi ghene dere,
 
So gheloof an minen Here.’
 
Doe gaf hijs hem orlof tier wile.
 
Longius nam eene bile
55
Ende sloucht al sticken, quaet ende goet,
 
Wat so in dien tempel stoet.
 
Die duvelen sijn utegevaren,
 
Ende vloghen met haren scaren
 
Inden bailliu ende indie papen;
60
Doe gingen si briesscen ende gapen.
 
Longius sprac: ‘Nu segt mi dat,
 
Wat doedi in dit beelde vat?’
 
Si seiden: ‘Daer men Jhesum Kerste
 
Niet en noemt ende sijns es berste,
65
Daer es onse wandelinghe.’
 
Doe sprac Longius gemeenlinge:
 
‘Wildi u desen goden antien,
 
Oft weder wildi hem ontflien?
 
Siet hier uwen bailliu onsoete,
70
Scumende, liggende onder mine voete.’
 
Die lieden riepen hem alle an:
 
‘Wi bidden di, Gods heilech man,
 
Verdrijf dese uut derre stede.’
 
Longius dede sine bede,
75
Ende si ghingen henen jaghen.
 
Vele, die dit anesaghen,
 
Die geloveden an onsen Here.
 
Saen daer naer so corde sere
 
Die quade gheest den bailliu.
80
- ‘Longius,’ sprac hi: ‘ic merke nu,
 
Dat bider kerstijnre toverie
 
Ghesceden es dese stede vrie
 
Vanden goden; vernemet dat
 
Die keyser, hi verderft die stat.’
85
Affrodius sprac: ‘Wat sal dit wesen?
 
Hem, die ons allen heeft genesen
 
Ende ghesuvert heeft die stede,
 
Wildstu dien doen dorperhede?’
 
Die bailliu sprac: ‘Daer was niet an;
90
Hi betoverde ons, die man,’
 
Affrodius sprac: ‘Gelovet mie,
 
Wacht datti niet wers ghescie,
 
Oftu an desen mesdoes meer nu.’
 
Doe wart erre die bailliu,
95
Ende dede Affrodosiuse afsniden
 
Sine tonge ten selven tiden.
 
Doe wart hi blint daer ter stede
 
Altehant bi Longius bede.
 
Doe riep hi Affrodosiuse an:
100
‘Ay! bidt Longiuse, den heilegen man,
 
Dat hi voer mi bidde saen;
 
Want ic hebbe sere mesdaen.’
 
Affrodosius antwort:
 
‘Ic seit ende ic was onghehort:
105
Nu doe den goeden man geen quaet;
 
Ende hore hoet met mi staet,
 
Dat ic sonder tonghe spreke.’
 
Die bailliu sprac sekerleke:
 
‘Niet alleene en bem ic blent,
110
Ne maer mijn lijf al omtrent
 
Dinct mi swaerlike gepijnt wesen.’
 
Longius sprac: ‘Wiltu genesen,
 
Doe mi ontliven cortelike;
 
Ic bidde vor di dan sekerlike,
115
Ende dus so mogestu ghenesen.’
 
Doe dedine onthoveden na desen,
 
Ende bat hem up ghenen dach
 
Ghenade, daer sijn lachame lach,
 
Wenende voer sine zonden,
120
Ende hi wart siende tien stonden,
 
Ende groevene met groter eere,
 
Ende bleef kerstijn vorwaert mere.
 
Hier so sullen wi weder keren
 
An die ystorien ons Heren.

Hoe Joseph onsen Here afdede. XXXIII.

 
Des Vrijndages, alse onse Here hinc,
 
Een goet man, hiet Joseph, hi ginc
 
Spade an Pylatuse ende sprachem hier ave,
 
Dat hi hem Jhesus lachame gave.
5
Nychodemus ginc met hem.
 
Pylatus sprac: ‘Ganc ende nem.’
 
Vander crucen daden sine gereet,
 
Ende leidene in een dinne cleet,
 
Ende salvedene ende bondene mede,
10
Met clederen, na der Joden zede,
 
Ende leidene in een nieuwe graf,
 
Dat der roedsen gehouwen was af.
 
Bider crucen waest in een hof,
 
Daer sine hadden gedaen of.
15
Nychodemus ewangelie seghet,
 
Daer van Jhesus vele in leghet,
 
Alse die Jeuden dat vernamen,
 
Dat Joseph ende Nychodemus tsamen
 
Begraven hadden onsen Here,
20
Dat sise sochten nauwe ende sere,
 
Ende andere diere waren mede;
 
Maer elc ontscoot in sine stede;
 
Maer Nychodemus die quam vort,
 
Alse die prince was in die port,
25
Entie goede Joseph mede,
 
Die gevaen wart daer ter stede.
 
In eenen kaerker hi saen lach
 
Tote over den Saterdach,
 
Datmenne verdoen soude na dat.
30
An dat prisoen en was geen gat
 
Dan eene dore diemen sloet,
 
Ende leider voren hoede groot;
 
Oec bezegeledse, alsict las,
 
Anna ende Cayfas.
35
Maria Magdaleene sach
 
Ende eene andre Marie, waer lach
 
Jhesus, ende mercten die stede,
 
Ende gereden met groten wille mede
 
Hare specie, sulc alsi wouden,
40
Daer si Jhesum met salven souden.
 
Entie Jeuden daden wachten
 
Dat graf vaste ende met crachten.

Hoe Jhesus die helle brac. XXXIIII.

 
Nu ruste dat vleesch inden grave;
 
Die ziele, die versciet daer ave,
 
Es ter hellen saen gevaren.
 
Die so rovedi te waren
5
Mogendelike, sonder waen,
 
Van dien heilegen die waren gevaen.
 
Abraham entie andre mede
 
Die nam hi ute met mogenthede,
 
Ende leedese mids dor die viande,
10
Ende brac te stride hare bande.
 
Hets waer, al hiet dit ene helle,
 
Daer Abraham ende menich geselle
 
Heilech in was, hi entie sine
 
Waren daer in sonder pine,
15
Ende niet sonder rouwe algader;
 
Want si haecten weltijt die Vader
 
Sinen Sone senden soude,
 
Omme dat elc oec wesen woude
 
In hemelrike ende Gode anscouwen,
20
Die dende es van allen rouwen;
 
Ende sonder dat Gods anscijn
 
Sone mach ghene bliscap sijn.
 
Die nacht naden Vrijndach leet,
 
Die Saterdach daer na gereet
25
Entie nacht naden Saterdach,
 
Daer Jhesus vleesch in sijn graf lach.
 
Des Zondaghes verrees hi vroe
 
Beslotene grave; want alsoe
 
Alse hi quam ten erdschen rouwen
30
Beslotene lachame tonser Vrouwen,
 
Also verrees hi beslotene grave.
 
Eenen moenc twifelde hier ave
 
Te Rome, seget die scrifture,
 
Tsente Laureins buten mure,
35
Ende wart, al gegordes riemen,
 
(Wiet hem dede en wiste niemen)
 
Sijn rieme gesloten geworpen neder
 
Voer sine voete, ende geseit weder:
 
‘Cristus mochte in derre wisen,
40
Beslotene sinen grave, risen.’
 
Dit ghesciede, ende het was waer,
 
Alsemen scrijft XIC jaer
 
Ende XI Gods incarnatioen.
 
Men tellet ons over waer dit doen,
45
Dat derde bevede alse God upstont,
 
Ende daer naer in cortre stont
 
Quam dingel ende dede af den steen,
 
Entie wachters over een
 
Hadden den vaer doe so groot,
50
Dat si laghen over doot.
 
Doe quam Maria Magdaleene,
 
Vul van rouwen ende van weene,
 
Met anderen haren gesellinnen,
 
Ontsteken metter Gods minnen,
55
Ende saghen dat graf ondaen,
 
Enten inghel, sonder waen,
 
Sittende daer upten steen.
 
Vervaert waren si over een,
 
Ende Maria die sach bet in;
60
Den doden en sach soe meer no min.
 
Dinghel vragede, wat soe sochte.
 
Wenende antworde soe alsoe mochte,
 
Ende seide: soe sochte onsen Here.
 
Mettien siet soe omme tien kere,
65
Waer Jhesus daer stont bi hare.
 
Soe waende dat een hofman ware,
 
Ende teersten dat hi ‘Maria!’ seide
 
Kende soene, ende sonder beide
 
Soe te sinen voeten sciet;
70
Maer hi sprac: ‘En com an mi niet.’
 
Thanden wilde soe wech metter mare
 
Entie andre wijf met hare,
 
Ende Jhesus quam hem te gemoete;
 
Aldaer hilden si sine voete.
75
Dus brochten si al openbare
 
Den apostelen die niemare.

Van ons Heren vertogenesse. XXXV.

 
Verstaen suldi dit over waer,
 
Dat int neghentiende jaer
 
Dat Tyberius keyser was,
 
Cristus staerf enter doot genas.
5
Sine verrisenesse proevedi waer
 
Met menegen lijctekine claer:
 
Dat was, dat hi vaste woude
 
Datter niemen an twifelen soude.
 
Hi toghede lachame ende wonden,
10
Hi at, hi dranc te vele stonden.
 
XL daghen sekerlike
 
Wandeldi up erderike;
 
Ende dewangelie doet verstaen,
 
Dat hi X waerven, sonder waen,
15
Hem verbaerde oec hier binnen
 
Sinen vrienden diene minnen:
 
Twee waerven, alse ghi mi doet scriven,
 
So verbaerdi hem den wiven;
 
Die derde waerf Pietren alleene;
20
Die vierde tween jongers gemeene,
 
Die tote Emaus souden gaen;
 
Ter vijfter waerf, hebwi verstaen,
 
Den X apostelen, daer Thomas
 
Te jegenworden niet en was.
25
Dese vijf waerf, dans ghene saghe,
 
Waren inden Paschedaghe.
 
Daer naer den X ende Thomas mede,
 
Doe hi hem die wonden tasten dede;
 
Echt doe VII jongers waren
30
Indie zee visschen ghevaren;
 
Echt, daer si omme waren in porre,
 
In Galylee te Montaborre;
 
Ende upten dach van siere upvaert
 
Den XI apostelen, daer hi up waert,
35
Mettem etende tien male;
 
Ende na dien etene, wet dat wale,
 
Also ghingen uter stede
 
Die jongers entie wiven mede
 
Upten berch van Oliven,
40
Daer hi wilde te hemele cliven.
 
Dese X waerf seghet claer
 
Dewangelie, ende het es waer;
 
Nochtan willemen dat weten,
 
Dats meer was, al eist vergheten;
45
Want sente Pauwels ende andere ystorien
 
Hebben dat noch in memorien.
 
Nychodemus ewangelie seget
 
Die dinc die hier na gheleghet.

Van Joseph van Aramatijen. XXXVI.

 
Alse leden was die Saterdach
 
Dat Joseph inden kaerker lach,
 
Heeft dat paepscap ontboden,
 
Dat menne brochte omme doden.
5
Men ginc ten kaerkere ende men vant
 
Gheel beede slot ende bant,
 
Aldaer tslot met was ghebonden;
 
Maer Joseph en was niet vonden.
 
Hem allen wonderets, niet hem somen.
10
Met desen es een ridder comen
 
Van dien diet graf hadden gewacht,
 
Ende hi seide: ‘Ons gheviel tnacht
 
Erdbeve, eert begonste daghen.
 
Mettien wi den inghel saghen,
15
Ende wi hadden vreese so groot,
 
Dat wi laghen over doot.
 
Den inghel horden wi nochtan,
 
Hoe hi sprac den wiven an,
 
Ende seide: ‘Jhesus es verresen,
20
In Galylee sal hi wesen.’ ’
 
Altehant die Jeuden namen
 
Alle die ridders te samen,
 
Ende seiden: ‘Wie waren die wijf dan,
 
Daer die inghel dus sprac an?
25
Ende twine haddise gevaen?’
 
- ‘Wine weten,’ seidsi, ‘sonder waen,
 
Wat wive het waren, ende de vaer
 
En lietse ons niet houden daer.’
 
Die Jeuden seiden: ‘Wat soes gesciet,
30
Wine geloven u des niet.’
 
Doe seiden die ridders: ‘Dans geen wonder:
 
So menech scone tekijn besonder,
 
Alse ghi Jhesuse saghet doen,
 
Ghine achtes noit II oude scoen,
35
Wat soudi ons geloven dan?
 
Gheeft ons Joseph uwen man,
 
Dien ghi in dien karker vinghet,
 
Wi doen datmen u Jhesus bringhet.’
 
Si seiden: ‘Gaet tArimathien,
40
Daer vindi Joseph, alse wi lijen.’
 
Doe seiden die ridders: ‘Wat sal desmee?
 
So es Jhesus in Galylee:
 
Dus seide dingel toten wiven.’
 
Doe quam een vaer an den keytiven,
45
Ende seiden: ‘Coemt dit onder die liede,
 
Het sal ghescien dat nie gesciede;
 
Want al tfolc, groot ende cleene,
 
Sal an hem gheloven alleene;’
 
So dat si ghaven grote miede,
50
Up dat si seiden onder die liede,
 
So waer si quamen openbare,
 
Dat hi hem bestolen ware.
 
Daer naer quamen drie andere man,
 
Ende spraken den groten heren an
55
Enten Jeuden, daer menech dinget,
 
Ende seiden: ‘Jhesum, dien ghi hinghet,
 
Sagen wi te Mont Olyveten
 
Sinen jongers spreken ende eten,
 
Ende daer naer te hemele varen.’
60
Daer naer beswoerense die heren twaren,
 
Dat sijt en seiden vor gene liede,
 
Ende gaven hem scat ende miede,
 
Ende elc die stat rumde met eren,
 
Ende hietse weder thuus waert keren.

Vanden selven Josephe. XXXVII.

 
Alle die Jeuden die quamen
 
In eere steden al te samen,
 
Ende maecten groet hantgeslach,
 
Ende seiden: ‘Wat es up desen dach
5
Ons ghesciet, sondege keytiven!’
 
Mettien si an Josephe scriven,
 
Dat hi in Jherusalem quame,
 
Ende hi vast gheleede name.
 
Dus quam hi, ende dien ontfinc wale
10
Nychodemus in sine zale,
 
Ende festeerdene alsemen doe plach.
 
Die Jeuden vragheden upten andren dach:
 
‘Sech ons die waerheit te waren,
 
Hoe du ons dus best ontfaren?’
15
Joseph seide: ‘In Zonnacht,
 
Daer ic gevaen was in uwe cracht,
 
Ende ic in bedingen was,
 
Verbevede thuus al daer ic las,
 
Ende ic sach Jhesus in diere gebare,
20
Alse oft eene claerheit ware,
 
Ende vander vreesen vielic thant.
 
Doe nam hi mi bider hant,
 
Ende hief mi up ende custe mi,
 
Ende seide: ‘Nu en vervare niet di,
25
Ic bem Jhesus.’ Alse hi dit seide,
 
Leedde hi mi, daer ickene leide,
 
Ten grave; doe wistic openbare,
 
Dat dat selve Jhesus ware.
 
Althant gincgickene benedien.
30
Doe leeddi mi in Arimathien
 
In mijn huus te miere steden,
 
Ende hi sprac: ‘Nu wes in vreden,
 
XL daghe blijft thuus met eren,
 
Ic wille te minen jongers keren.’ ’
35
Omme dus sonderlange wort
 
Wart elc vervaert diese hort,
 
Ende riepen: ‘Wapene, keytive!
 
Wats gesciet in onsen live?’

Van Symeoens tween kindren. XXXVIII.

 
Joseph sprac: ‘U wondert des,
 
Dat Jhesus dus verresen es;
 
Maer dins te wonderne niet clene,
 
Hine es verresen niet alleene:
5
Maer menech van hogen doene
 
Kenneden den pape Symoene,
 
Die Jhesum inden tempel ontfinc,
 
Doe sijn moeder ten temple ginc;
 
Hi hadde II sonen die sijn versceeden,
10
Ghi holpse ter erden gheleden;
 
In hare graven en sijn si niet,
 
Gaet tArimathien ende siet,
 
Ghi vintse daer in hare gebede.
 
Gaen wi omoedelike ter stede,
15
Lichte si sullen ons seggen iet,
 
Wat dese verrisenesse bediet.’
 
Des words menech man vro was.
 
Daer ginghen Anna ende Cayphas,
 
Nichodemus ende Gamaliel
20
Ende Joseph selve also wel.
 
In Arimathien indie stede
 
Vonden sise in hare gebede.
 
Met beden, die si daden an hem,
 
Brochten sise in Jherusalem.
25
Hoveschelike beswoerense si
 
Bidien God Adonay,
 
Dat si hem seiden openbare,
 
Of si gheloveden dat Cristus ware
 
Diese verwecte vander doot,
30
Dat sijt hem seiden al bloot.
 
Carinus ende Leontius
 
(Die twee gebroederen hieten dus)
 
Si cruusten hare tongen beede,
 
Ende doe seidsi hem ghereede:
35
‘Gheeft ons brieve, wi scriven ter stede,
 
Dat wi saghen ende horden beede.’

Vanden selven tween kinderen. XXXIX.

 
‘Wi doe wi waren in deemsterhede
 
Ende andere onse vrient daer mede,
 
Ons quam thant aldaer geronnen
 
Claerheit gelijc der claerre zonnen.
5
Doe sprac onser alre vader
 
Metten patriaerken algader,
 
Die waren, ende seide: ‘Dit lecht
 
Bediet den makere der claerheit echt,
 
Diemen ons toesenden sal.’
10
Die propheten spraken al
 
Elc dat sine, ende Symoen
 
Doude wart vro omme dit doen,
 
Ende seide: ‘Omme dese selve dinc
 
Wasic vro, alsic [hem] ontfinc
15
Inden tempel.’ Jan Baptiste
 
Was vro, want hijt wiste.
 
Hier omme wart die viant gram.
 
Ende met desen een daer quam,
 
Die die porten ondoen hiet.
20
- ‘Wie bestu,’ sprac men, ‘die daer gebiet?’
 
Anderwaerven riep men also,
 
Ende men antwordem de gelike doe.
 
Derdewaerven seide hi: ‘Ondoe!’
 
Entie inglen quamere toe,
25
Ende ontdaden die vaste slote.
 
Daer sach ane die heileghe rote
 
Dat licht comen van hemelrike,
 
Ende roven ghemeenlike
 
Die helle vanden prisonieren,
30
Die waren in swaerre manieren.
 
Dus brachte God in derre wijs
 
Die sine int Paradijs.
 
Te gemoete quam der paertije
 
Enoch ende sijn geselle Helye,
35
Diese blidelike ontfingen,
 
Ende jegen die scaren gingen.
 
Die dief, die bi onsen Here hinc,
 
Was een die daer mede ghinc,
 
Ende drouch ons Heren tekijn daer,
40
Een cruce scone ende claer.’
 
‘Dit es,’ seiden si indien,
 
‘Dat wi gehort hebben ende gesien,
 
Die rechte waerheit, ende niet een wort
 
Ne moeten wijs u scriven vort.’
45
Hare brieven hebben si upgegeven,
 
Daer dit aldus in was bescreven,
 
Ende daertoe wonderliker dinc,
 
Dat ic cortelike overghinc.
 
Alsemen die brieven las over een,
50
Waest alleens vanden tween,
 
Niet eene lettre no mee no min
 
In deen dan dander hadde in.
 
Dese brieven, neder ende hoghe,
 
Hilden die vander synagoghe,
55
Ende Joseph ende Nichodemus
 
Gavens transscrifte Pylatus.
 
Dese wort ende dese dinghe,
 
Die hier staen dus sonderlinge,
 
Staen in enen bouc, alsic weet,
60
Die Nychodemus Ewangelie heet.
 
Van desen Joseph van Arimathien
 
Maken hare favelien
 
Die logenaren vanden Grale,
 
Dat ic vor niet houde altemale.
65
Nu hort vort, daer wi an keren,
 
Vander hoghere upvaert ons Heren.
 
Upten XLsten dach so sat
 
Jhesus Cristus ende at
 
Met sinen jongers te waren,
70
Ende was dat tiende verbaren
 
Van dat hi upstont vander doot.
 
Hare onghelove, hare archeit groet
 
Scalt hi, ende beval hem dat,
 
Dat si niet en rumden die stat
75
Jherusalem, maer siere gaven
 
Ontbeiden souden: hi soudse laven
 
Mettier cracht van hemelrike.
 
Doe hiet hi hem ghemeenlike,
 
Dat die manne metten wiven
80
Gingen upten berch Oliven.
 
Daer quamen si, hi sprac ter ure:
 
‘Gaet die werelt durenture,
 
Predect dewangelie daer gi loept.
 
Die ghelovet ende diemen doept,
85
Te behoudenessen hi coemt:
 
Dies niet ghelovet, es verdoemt.’

Van ons Heren upvaert. XL.

 
Alse hi hem hadde ghecastijt
 
Ende daer naer ghebenedijt,
 
Voer hi up daer si toesaghen,
 
Met siere cracht upgedraghen,
5
Ende sit ter rechter hant sijns Vader,
 
Alse diet noch doemen sal algader.
 
Ende alse hi hem was uten ogen,
 
Nochtan saghen si, alse die pogen
 
Emmer hem te scouwene naer.
10
Doe quamen twee ingle daer
 
Troestende ende seiden: ‘Hi coemt weder
 
Noch in derre manieren hier neder,
 
Dat ghine nu varen saghet.’
 
Ter stat waert keren si onversaget
15
Ende vro, alse die hoepten sere
 
Omme die gichten van onsen Here.
 
In desen, alsict hebbe verheest,
 
Eer ghesent was die Heilech Gheest,
 
Ghingen dapostelen te samen,
20
Ende bi ghemeenen rade si namen
 
Hem tween uter jongren scaren,
 
Die ne ghene apostelen en waren,
 
Mathien ende Joseph Barsabas,
 
Die Symoen ende Juden broeder was,
25
Ende ons Heren moyen sone.
 
Hare bede daden si voer die ghone,
 
Dat God daer vertoghen woude,
 
Wien men aldaer setten soude
 
In Judas des verraders stede.
30
Lot worpen si nader ouder wet zede,
 
Ende dat lot viel up Mathien:
 
Dus moesti teenen apostele dijen.
 
Niet dat Joseph Barsabas
 
Derre dinc onwerdich was,
35
Maer Mathias hadde die eere:
 
Aldus so wilt onse Here.
 
Dese Joseph Barsabas
 
Leet dort ghelove, alsict las,
 
Vanden Jeuden vele pinen,
40
Want hi predecte den sinen.
 
Dese moeste drinken venijn;
 
Maer dat ghelove sijn
 
Was so staerc, dat hem en dede
 
Altoes ne ghene pijnlijchede.
45
Int lant van Jherusalem
 
Staerf hi, lesen wi van hem.
 
Sijn dach was up de derde calende
 
Voerden Oest, alsict kende.

Vandes Heilechs Gheests coemst. XLI.

 
Upten rechten Tsinxene dach,
 
Also alsict bescreven sach,
 
Waren die jongers Gods tsamen
 
In een huus, alse wi vernamen,
5
C ende XX teere scaren,
 
Onder man ende wijf te waren,
 
Ende beiden ghemeenlike
 
Omme tgelof van hemelrike,
 
Ende waren in haer ghebede.
10
Aldaer so quam daer ter stede
 
Een groot geruusch inde lucht,
 
Ende was des Heilechs Geests gerucht,
 
Ende vervulde, groot ende cleene,
 
Alle die int huus ghemeene.
15
Elc sach up anders hovet echt
 
Alse eene tonge gemaect een lecht.
 
Doe spraken die oude metten jongen
 
In alre manieren van tongen.
 
Nu waren in Jherusalem liede,
20
Doe al dese dinc gesciede,
 
Van allen tongen diemen sprac.
 
Alsi horden dat ghecrac
 
So groot comen indie lucht,
 
Liepen si met groter vlucht
25
Ten apostelen, daer elc wale
 
Horde spreken sine tale,
 
Ende wilden seggen al openbare,
 
Dat dat volc al dronkijn ware;
 
Maer Pieter sprac den lieden an,
30
Ende seide: ‘Ghi heren, ghi man!
 
Ne waent niet dat wi dronken sijn,
 
Wine ontbeten noch heden wijn;
 
Maer dit es die Heileghe Gheest,
 
Alse ghi wel hebbet verheest,
35
Dat het wilen was beheeten
 
Van Gode biden propheten;
 
Ende dese gratie hevet ghesent
 
Jhesus, dien ghi daet torment,
 
Die Gods Sone es verresen.’
40
Doe vielen si in rouwen met desen,
 
Ende vrageden: ‘Wat doen wi dan?’
 
Pieter seide: ‘Vaet doepsel an,
 
Ende ontfaet den Heileghen Gheest,
 
So suldi spreken, alse ghi verheest
45
Dat wi spreken, met allen tongen.’
 
Daer quamen doude mettien jongen,
 
Ende vinghen kerstijndoem daer an,
 
Omtrent XXX hondert man.
 
Dit was up die Tsinxene dach.
50
Mettien voer die porte lach
 
Vandien tempele, alse wijt horen,
 
Een man, hadde sine leden verloren;
 
Ende Pieter ende Jan
 
Gyngen inden temple dan,
55
Entie cropel lach ende bat.
 
Pieter sprac: ‘In hebbe wat,
 
Selver noch oec gout met mi;
 
Maer dat ic hebbe dat ghevic di.
 
In Jhesus name van Nazareene!
60
Stant up ende wes dijns evels rene.’
 
Hier bi so stoet menech man,
 
Die Pietren sere saghen an.
 
Pieter seide: ‘Wat saels wesen?
 
Wat siedi up ons van desen?
65
Wine beterden niet sine mesquame;
 
Maer in des Gods Soens Jhesus name,
 
Dien ghi voer Pylatuse ontseit,
 
Ende daet sulke dorperheit,
 
Dat ghine selve crucen daet,
70
In sinen name eist dat dese gaet.’
 
Doe quam dat Jeudsce heerscap daer,
 
Ende nament hem harde naer,
 
Dat sine maecten so groot,
 
Dien si brochten toter doot,
75
Ende hebbense daer ghevaen
 
Ende in vangnessen gedaen.
 
Maer vele, die dat wonder saghen
 
Ende Jhesus horden gewaghen,
 
Gheloveden, ende hem wiesen an
80
Dies daghes VM man.
 
Ten anderen daghe die heren quamen,
 
Diese vreesden ende namen,
 
Ende verboden hem meer vort
 
Te predeken alsulke wort
85
Van Jhesus. Die apostelen spraken:
 
‘Wi saghen ende horden die saken;
 
Wine conent niet ontlien
 
Te seggene dat wi hebben gesien.’
 
Dus was der heileger kerken begin;
90
Dus aerme lieden, dus cranc zin
 
Begonste die kerstine wet:
 
Dus machmen merken, dat geset
 
Van Gode was, diese began
 
Ende diese staende hout vort an;
95
Want upt gelove vander kerke
 
Hebben so vele groter clerke
 
Ende so grote heren gestreden,
 
Ende doen toten daghe heden,
 
Alse u wel wert cont hier naer.
100
Hildse God selve niet claer,
 
Soe ware lange ter scende:
 
Nu staet soe toter werelt ende.

Der heilegher kerken begin. XLII.

 
Int begin der heilegher kerke,
 
Die ne ghene diere clerke
 
Fondeerden, maer die Helege Geest,
 
Hebwi in scrifturen verheest,
5
Was der kerstijnre goet gemeene,
 
Ende herte ende ziele was alleene.
 
Van Cypre Joseph Barsabas,
 
Niet hi die met Mathien was
 
Gheset ter cuere, hi vercochte
10
Sijn lant, ende dat ghelt hi brochte
 
Ende leit ter apostelen voete,
 
Omme dat men daer mede boete
 
Elken den sinen, dies heeft noot.
 
Aldus dede elc: cleene ende groot
15
Vercochten huus ende lant,
 
Ende gavent inder apostelen hant,
 
Ende si gaven naer die persone
 
Elken sinen noetdorste schone.
 
Een Ananias ende een Selfiere,
20
Sijn wijf, daden quade maniere;
 
Want si oec vercochten thare,
 
Ende som tgelt in stilre ware
 
Hilden si; ende Pieter hevet verheest
 
Ende vernaemt biden Heilegen Geest,
25
Ende scaltse omme die quaetheit groet:
 
Daer vielen si bede neder doot.
 
Van danen vort sone quam daer inne
 
Niemen met geveinsden zinne.
 
Dapostelen daden tekine groot,
30
Miraclen sulc, dat dies genoot
 
Noint wart gehort in gene sage,
 
Ende kerstijnheit wies alle daghe,
 
So dat die lieden inder straten
 
Hare zieke leiden dorder baten,
35
Dat Pieters scade, alse hi lede,
 
Up hem quame; want die ziechede
 
Ware quite talre tijt.
 
Des hadde dat Jeudsce paepscap nijt,
 
Ende hebben dapostelen gevaen
40
Ende in gevangnesse gedaen.
 
Nachts quam dingel ende ondede
 
Die doren ende leededse uut mede,
 
Ende gingen tileke inden temple,
 
Ende leerden den volke goede exemple.
45
Doe quamen die heren ende met beden,
 
Ende leededse danen met vreden;
 
Want si ontsaghen der meenten daet,
 
Ende settense mids in haren raet.

Vanden VII dyaken. XLIII.

 
Die bisscop stont up daer ter stat
 
Ende seide: ‘Wi verboden u dat,
 
Dat ghi niemene en castiet
 
Indien name daer ghi up lijet’
5
(Hine wilde niet Jhesum noemen.
 
‘Nu es die dinc so verre comen,
 
Dat ghi hebbet aldie port
 
Vervullet al, ende in dat wort.’
 
Si seiden: ‘Bet doetmen dat wille God,
10
Dan men doet der liede gebot.’
 
Omme dit wort so waersi gram.
 
Gamaliel dat wort upnam,
 
Een out man, wert ende sere wijs,
 
Ende dien oec al tfolc gaf prijs,
15
Ende hiet dapostelen buten wesen.
 
Aldus begonste hi van desen:
 
‘Ghi liede,’ sprac hi, ‘van Israel,
 
Nu hort ende verstaet mi wel!
 
Ne sijt te haestich noch te zwaer
20
Desen lieden, radic vorwaer;
 
Want sijn dit geveinsde dinghen
 
Vanden lieden sonderlinghe,
 
So moet neemen swaren val;
 
Ende eist van Gode comen al,
25
So moet emmer staende bliven:
 
Hier omme laet een stic dit driven.’
 
Doe proevedi hem overwaer
 
Met ghescrichte harde claer,
 
So dat sijn raet daer wart gedaen,
30
Ende men liet dapostelen gaen;
 
Maer eer waersi gegeselt wel,
 
Dattem al root wart dat vel.
 
Si gingen danen blide ende vro,
 
Dattem comen was also,
35
Dat si smerte ende mesquame
 
Dogeden omme Jhesus name.
 
Kerstijnheit wies emmer an.
 
Doe maecten die apostelen dan
 
VII dyaken van goeder namen,
40
Dat si tfolc souden tsamen
 
Van uterleker dinc versien;
 
Entie apostelen souden plien
 
Predecagen ende sijn in beden.
 
Daer so coren si upter steden
45
Stevene, Phillippe, Prothorus,
 
Nychanor, Chimo, Nicholaus
 
Ende Permenas: dese sevene
 
Hadden name van goeden levene.
 
Over hem baden si in haer gebede,
50
Dapostelen, ende leiden hem mede
 
Die hant upt hooft, ende hebbense bracht
 
Te berechtene haer ambacht.
 
Dwort Gods wies indie stat,
 
Ende vele papen geloveden an dat,
55
Ende dat kerstijnheit dat wies
 
Alle daghe, sijt seker dies.

Hoe Steven was ghedoot. XLIIII.

 
Stephanus was in die stede
 
Vul ons Heren gratie mede.
 
Meneghe miracle gesciede
 
Bi hem onder vele liede,
5
So dat die Jeuden disputeren
 
Up hem, ende constent niet verweren,
 
Want die Heilege Gheest sprac vor hem.
 
Doe namen si in Jherusalem
 
Valsche orconden, die seiden des,
10
Dat hi der wet Moyses
 
Ende Gode lachter hadde gesproken;
 
Dies hevet hi hem, die dit gestoken,
 
Ghenouch gedaen vor alden raet.
 
Doe seidi vort: ‘Hart ende quaet
15
Hebdi oint ghesijn sekerlike
 
Jegen Gode van hemelrike,
 
Dat ghi den Heilegen Geest niet ghelovet.’
 
Mettien hief hi up dat hovet
 
Ende seide: ‘Ic zie den hemel ondaen,
20
Ende Jhesum Cristum selve staen
 
Toter rechter hant sijns Vader.’
 
Doe stopten si die oren allegader,
 
Alse oft hem allen rechts mesquame,
 
Dat si horden Jhesus name.
25
Altehant worpsine uter stede,
 
Entie up hem valsche waerhede
 
Seiden, leiden hare cleder
 
Bi Sauls voete, diene hadde leder
 
Dan iemene vanden Jueden el,
30
Want hi was den kerstinen fel.
 
Daer worpsine met steenen doot.
 
Alse hi stont indie meeste noot,
 
Seidi: ‘Nu vergevet hem, Here,
 
Hare zonden; want si min no mere
35
Ne weten, dat si doen mesdaet.’
 
In desen hem dat lijf utegaet.
 
Dit was deerste maertelare
 
Doer Jhesum inder kerstijnre scare.
 
Dese percecucie, dese mort
40
Dreef alle die desciplen uter port,
 
Want soe was groot ende ghemene,
 
Sonder die apostelen alleene,
 
Die bleven binnen gelijc den herden,
 
Die de wulven gerne werden.
45
Dandere gingen verre ende na,
 
In Judea, in Samaria.
 
Oec waerre vele, die altehant
 
Slechts rumden der Joden lant,
 
Alse Marthe dede ende Marie
50
Ende Maximini entie paertie,
 
Daermen af sal seggen hier naer
 
Hare aventure ende waer.

Hoe Jacob die minder bisscop wart. XLV.

 
Nu versaghen dapostelen wel,
 
Dattem die Jeuden waren fel,
 
Dattem stonde om volc te leerne
 
Enten heidinen te keerne.
5
In desen so vorpensen si hem,
 
Den kerstinen in Jherusalem
 
Te latene, dien si mogen horen.
 
Si hebben bisscop daer vercoren
 
Den minderen Jacob in de stede,
10
Ende leiden hem up die hande mede
 
Pieter, Jan, Jacob de grote,
 
Ende wijedene bisscop over de rote.
 
Noch daer men bisscop wijen moet,
 
Noch eist recht datment mettem drien doet.
15
Maer Saulus scuerde tkerstijnhede,
 
Ende vinc wive ende manne mede,
 
Die kerstijn name hadden ontfaen,
 
Ende heefse in prisoene gedaen.
 
Die uter stat waren gesteken,
20
Ghingen dwort ons Heren spreken
 
Omme ende omme, verre ende na.
 
Phillip quam in Samaria,
 
Die dyaken, Stevens geselle.
 
Daer was een Symoen, een felle,
25
Een toverare, die verkeerde de stede;
 
Maer Phillip predecte mede,
 
Ende dede miraclen overgrote,
 
Ende doeptere eene mekele rote.
 
Alse sulc wonder sach Symoen,
30
Ende hijt selve en conste gedoen,
 
Liet hi hem dopen ten beginne
 
Met eenen gevenijnden zinne,
 
Dattem Phillip te min vorwachte,
 
Dat hi dien aert entie crachte
35
Leeren mochte, die Phillip dede.
 
Te Jherusalem indie stede
 
Quam mare, ende men deet verstaen,
 
Dat Samaria hadde ontfaen
 
Ons Heren wort; si senden dan
40
Pietren te hem ende Jan,
 
Dat si den Heilegen Geest souden ontfaen,
 
Daer si die hant up leiden saen;
 
Want dat recht was algemene
 
Der XII apostelen alleene.
45
Noch heden en vermt niemen el
 
Dan bisscoppe, weetmen wel.
 
Alsi dus quamen, wie die gelovet,
 
Leiden si die hant up thovet,
 
Updat si doepsel hadden ontfaen;
50
Ende dan ontfingen si saen
 
Den Heilegen Geest, ende spraken wale
 
Alrehande liede tale.
 
Int beghin der heileger kerken
 
Was noot dusgedaenre gewerken,
55
Omme dat volc te bringene mede
 
Met miraclen ten kerstijnhede.

Van Symoene den toverare. XLVI.

 
Teerst dat Symoen, die toverare,
 
Dit wonder dus sach openbare,
 
Dat si den Heileghen Geest dus gaven,
 
Brochti vele ghelts ende haven,
5
Omme te copene die mogenthede.
 
Pieter seide aldaer ter stede:
 
‘Dijn ghelt ende dine have si
 
In verdoemenessen metti!
 
Dijn herte en es in Gode niet recht,
10
Omme dattu souds wanen echt,
 
Dat Gods ghichte te copene ware.
 
Bidt Gode, dien du verbolges sware,
 
Dat hijt di moete vergeven.’
 
Van desen Symoene es bleven
15
Symonie hare name,
 
Die vor Gode es onbequame.
 
Dese selve Phillip doepte daer naer
 
Van Ethyopen overwaer
 
Candacis der coninghinnen seriant,
20
Die hare tresore hadde in hant.
 
Ethyopen leghet bi Endi,
 
Ende wie daer coninghinne si,
 
Die heet Candacis bi namen,
 
Ende indie lande en quamen
25
Anders coningen dan vrouwen.
 
Dese Phillips hadde in trouwen
 
Een wijf ende drie dochtren daer bi:
 
Prophetessen so waren si
 
Alle drie indie nieuwe wet.
30
Sijn graf dat was hem gheset
 
Tote Cesarien indie stede,
 
Daer liggen sine drie dochtren mede,
 
Mageden ende prophetessen:
 
Dus vinden wijt in waerre lessen.
35
Saulus hine vermeet hem niet,
 
Hine dede scade ende verdriet
 
Uptie kerstinen, hi was rasch.
 
Doe nam hi lettren in Damasch
 
Te vaerne, ende oec te vane
40
Die kerstine wort hem traken ane.
 
Indien weghe quam hem daer
 
Een licht vanden hemele claer,
 
Ende sloughene daer ter neder.
 
Oec sprac hem ene stemme weder:
45
‘Waer omme strijdstu te mi waert?
 
Hets di swaer stunen jegen den gaert.’
 
- ‘Here!’ sprac hi: ‘wie bestu dan?’
 
- ‘Ic bem Jhesus, dien du strijts an,’
 
Ende onse Here seide, wien hi woude
50
Dat hi te Damasch souken soude.
 
Doe stont hi up blent vander erde,
 
Ende men ledene siere verde
 
Tote Damasch indie stede.
 
Daer ontfinc hi doepsel mede,
55
Ende sine ogen worden claer.
 
Doe ginc hi predeken openbaer
 
Dat kerstijn gelove den Jeuden.
 
Aldaer leeddene die quade reuden.
 
Die borghers waren in die port,
60
Laghedene ende haddene vermort,
 
Ne maer dattene die Jueden thanden
 
Over den muur met eere manden
 
Nederlieten, ende hi ontginc.
 
Hier latic der apostelen dinc,
65
Tes ickere weder come an,
 
Ende sal u vort seggen dan
 
Van onser Vrouwen, van hare upvaert
 
Te hemele was gheopenbaert.
 
Myletus screvere af dat hi wiste
70
Bi sente Janne ewangeliste

Dits tprologhe van onser Vrouwen. XLVII.

 
Vrouwe, moeder alre vroude!
 
Fonteine van onsen behoude!
 
Precieus boven allen goude!
 
Dierst alre steenen menechfoude!
5
Mi bedinken mine scoude,
 
Die ic wrochte in onghedoude.
 
Nu waert tijt dat ic mi scoude,
 
Ende ic bade omme uwe houde.
 
Dies so biddic een deel boude,
10
Welken tijt so mijn herte spoude,
 
Dats alse dende coemt van mire oude,
 
Hoet mi vanden helschen coude,
 
Dat mi dat vier niet en bescoude,
 
Laet tfleesch hem mingen metter moude!
15
Ghehinghet, Vrouwe, dat die zondaren
 
Lesen ende horen u upvaren,
 
Also alsement bescreven vint.
 
U es die waerheit al bekint,
 
Ende wi sijn hier inden waen:
20
In uwer namen willict ontfaen.
 
Some scrifturen si belijen
 
Vander moeder Gods Marien,
 
Dat soe upt ander jaer daer naer,
 
Naer ons Heren upvaert claer,
25
Mensceliken ende dede,
 
Ende soe int selve jaer oec mede
 
Met vleesche upvoer over een.
 
Nu dinct mi seggen Damasseen,
 
Dat soe met Janne ewangeliste,
30
Die hare heimelicheit wiste,
 
Levede XXIIII jaer:
 
Onse Here selve weet dat waer.
 
Hier volghen wi Miletus das,
 
Die bisscop te Samarien was,
35
Ende seit het seidem sente Jan.
 
Nu hort hoe dat hijs began.

Miletus van onser Vrouwen. XLVIII.

 
Miletus spreect dus, alsict las:
 
Een Leonius met ons was
 
Ende met dien apostelen mede,
 
Die den woch liet der waerhede.
5
Hets waer, der apostelen vite
 
Screef hi som wel ende met vlite;
 
Maer haer leven ende haer castien
 
Screef hi al vul heresijen.
 
Onser Vrouwen ende ende hare upvaert
10
Screef hi also hinderwaert,
 
Dat die kerke scuwet die wort,
 
Ende daertoe lesen niet en hort.
 
Maer dat wi horden ende wisten
 
Van sente Janne ewangelisten,
15
Dat sullen wi hier sekerlike
 
Scriven wel ende properlike.
 
Alse onse Here den jongelinc,
 
Daer hi anden cruce hinc,
 
Janne siere moeder beval,
20
Doe bleef sij in siere hoeden al.
 
Tote dien dat elc apostel nam
 
Sijn lant, dattem anequam
 
In te predekene, nam Jan
 
Ephesum, want het viel hem an,
25
Ende onse Vrouwen bleef algader
 
Met sire moeder, met sinen vader,
 
Beneden den berch der Oliven.
 
Over dander jaer, horen wi scriven,
 
Dat Jhesus Cristus te hemele clam,
30
Onser Vrouwen int herte quam
 
Dat ghepens van haren Sone,
 
Ende soe wart wenende omme tgone;
 
Ende dinghel die quam te hare,
 
Diese groete al openbare,
35
Ende brachte van ere palmen een rijs,
 
Dat wies in dat paradijs:
 
- ‘Dit hebbic di brocht dus hare:
 
Dit sultu voer dine bare
 
Doen draghen; want inden derden dage
40
Wert dine ziele, sonder zaghe,
 
Van dinen lachame ontfaen,
 
Ende dijns ontbeit, sonder waen,
 
Die Gods Sone entie dine,
 
Ende alle die ghesellen sine
45
Ontbeiden dijns met haerre partije.’
 
Doe antworde aldus Marie:
 
‘Ic bidde dat dapostelen tsamen
 
Te mi comen in Gods namen.’
 
Dinghel seide: ‘Dit sal wesen,’
50
Ende hi sciet danen met desen.

Hoe die apostelen quamen tote hare. XLIX.

 
Maria heeft die palme ontfaen,
 
Die sere claer was, sonder waen,
 
Ende drouchse in hare hant
 
Upten Olivenberch te hant;
5
Ende alse tgebede was gedaen,
 
Keerde soe weder neder saen;
 
Ende sente Jan, die aldoe was
 
In Ephesum, alsict las,
 
Die was daer brocht altehant.
10
Elc apostel, in dat lant
 
Dat hi predecte, wart gedraghen
 
Sonder pine in corten daghen,
 
Ja in eere onlangere stont,
 
Daer onse Vrouwe hiet ongesont
15
Ende Paulus ende Barnabas
 
Quamen daer, sijt seker das.
 
Elc hevet anderen gegroet,
 
Ende wonderdem in haren moet,
 
Hoe dat elc van siere stat
20
Daer comen was ende omme wat;
 
So dat elkerlijc verkende,
 
Dat was om onser Vrouwen ende.
 
In huus so sijn si gegaen,
 
Ende groeten Marien saen.
25
Weder so heeft soese gegroet,
 
Ende seide: ‘God, die Here goet,
 
Hevet mi nu ghehort indien,
 
Dat ic u mach anesien.
 
Nu biddic dat ghi waect vor mi,
30
Onthier ent die wile si
 
Dat God coemt: hi ontfaet
 
Mine ziele, alsoe woch gaet.’
 
Si seiden dat sijt gerne daden.
 
Alsi aldus waren beraden,
35
Ende bi onser Vrouwen saten,
 
Ende Gode loveden utermaten,
 
Alst quam anden derden daghe,
 
Omtrent tierdse, dans gene saghe,
 
Quam hem allen een slaep an,
40
Die daer waren, wijf ende man;
 
Sonder dapostelen alleene
 
So sliept al, groot ende cleene,
 
Ende drie magheden diere waren.
 
Doe so quam aldaer gevaren
45
Jhesus Cristus met sinen hove,
 
In sange ende oec in Gods love,
 
Ende in claerheit oec nochtan.
 
Jhesus sprac siere moeder an:
 
‘Com, mijn moeder! up verheven,
50
Com int euwelike leven.’
 
Doe viel soe neder uptie erde,
 
Ende anebedene met groter werde,
 
Ende dancte mede onsen Here,
 
Die sine dierne coes tiere eere,
55
Daer hise toe brochte mildelike.
 
Ende soe seide dese gelike:
 
‘God van alre bliscap! ghedinc
 
Doer dine eere mijns aerminc.
 
Du wetes ende hets di bekint,
60
Hoe ic di hebbe ghemint,
 
Ende gewacht ende verholen
 
Den scat, dien du mi hads bevolen.
 
Ontfaerme di mijns, ende gef mi vrede
 
Vanden inglen der deemsterhede,
65
Dat mi niet en come te gemoete
 
Sathanas volc sere onsoete,
 
Ende ic die quade niet en sie
 
Comen te ghemoete mie.’
 
Jhesus antwordde dese dinc:
70
‘Doe ic andien cruce hinc,
 
Quam hi tote mi aldaer;
 
Maer alse hi niet en vant een haer
 
Ane mi, daer hi an talen mochte,
 
Vloe hi tebarenteert onsochte.
75
Du sultene sien den quaden geest,
 
Naer dat die menschelichede eest,
 
Want bidi du moets enden mede
 
Nadie rechte menscelijchede;
 
Maer hi en sal di niet moghen deren:
80
Ic bem diene di sal verweren.
 
Com! want dijns ontbeit gemeenlike
 
Tridderscap van hemelrike,
 
Di te bringene int paradijs.’
 
Alse hi sprac in derre wijs,
85
Es Maria te bedde gegaen
 
Ende gaf up die ziele saen.
 
Die apostelen sagen daer
 
Hare ziele so doreclaer,
 
Dat ghene sterfelike tonge
90
Noch geseide, noch gesonge.
 
Ten apostelen sprac onse Here:
 
‘Neemt den lachame met groter ere;
 
An de zuud oest zide vander stat
 
Es een graf, legtene indat,
95
Ende ontbeit mijns: ic sal comen.’
 
Michiel hevet die ziele genomen,
 
Die meester vanden paradise,
 
Ende onse Here in derre wise
 
Die es metter inglen scaren
100
Up te hemele ghevaren.

Hoe mense ten grave drouch. L.

 
Die drie mageden, die int waken
 
Mede waren te derre saken,
 
Hebben den lachame gedwegen,
 
Alse volc van ordinen pleghen.
5
Ende alsoe was van clederen bloot,
 
Quam die claerheit daer so groot,
 
Ghene ogen en constse ghesien,
 
Al mochtmense tasten indien.
 
Die bare hevet Pietre geheven
10
Ten hovede, ende Pauwels hem beneven,
 
Ende songen ende loveden onsen Here;
 
Dander songen mede sere.
 
Jan ginc voren, hare sone,
 
Entie palme drouch die ghone.
15
Eene crone, alst van swerke ware,
 
Quam over den lachame dare,
 
Ghelijc alsemen scouwet ane
 
Eenen rinc omtrent de mane.
 
Een groot here van ingelen boven
20
Singhende ende Gode loven,
 
So dat derde weder clanc:
 
So groot, so scone was die sanc.
 
Vele volcs trac ute dan,
 
Bi naer XVM man,
25
Ute Jherusalem der port.
 
Alsi dit hebben ghehort,
 
Wonderde hem in haer gedochte,
 
Wat dinghe dat dit wesen mochte;
 
Also dat si hebben bekent,
30
Dat Jhesus moeder es gehent,
 
Ende dat es siere jongren scare,
 
Die so singhen omme hare.
 
Met desen hebben si die bare gesien
 
Met groter vrouden henen tien.
35
Doe was daer der papen een,
 
Die dalre voerbaerste sceen,
 
Ende sprac in erren worde,
 
Alse hi gheene feeste horde:
 
‘Siet waermen tabernacle draghet
40
Des gheens, die ons heeft gejaget
 
Ende onteert heeft ende ontgoet!
 
Siet welc eere men hem doet!’
 
Doe liep hi omme ende wilde dare
 
Dbedde afwerpen metter bare.
45
Doe worden hem die handen droge
 
Al vort toten elleboghe,
 
Ende hi bleef clevende ande bare,
 
Ende wart ghepijnt harde sware.
 
Dingelen maecten dander blent,
50
Die daer waren al omtrent.
 
Doe riep die Juede: ‘Ic bidde di,
 
Pieter! ontfaerme di van mi!
 
Mi es so wee, ic en weet wat ic doe.’
 
Pieter sprac: ‘Mine gaets niet toe;
55
Maer wiltu met herten geloven
 
An Jhesum, die God es hier boven,
 
So cusse dbedde ende sech tgone:
 
‘Ic ghelove anden Gods Sone,
 
Dat dese lachame drouch desen:’
60
Die miltheit Gods sal di genesen.’
 
Hi deet, ende daer uptie stede
 
Wart hi ghesont in al die lede.
 
Doe benedijede hi onsen Here,
 
Ende lovede daer sine eere
65
Uten bouken Moyses.
 
Den apostelen wonderde des,
 
Ende weenden van groter vrouden.
 
Pieter hiet hem die palme houden,
 
Ende indie stat daer mede varen
70
Toten ghenen die blent waren:
 
‘Die gheloven wille anden hogen,
 
Lech hem die palme up de ogen,
 
Si sullen ontfaen dat sien.’
 
Hi deet ende ghenas mettien
75
Alle die gheloven wilden.
 
Selke hem oec so hart hilden,
 
Dat si storven onbekent,
 
Ten live enter zielen blent.
 
Die selve Jeude es gekeert
80
Metter palmen ende heeft geleert
 
Den apostelen, wat gesciede
 
Onder dongeloveghe liede.

Hoe soe te hemele voer. LI.

 
Den lachame droeghen mede
 
Die apostelen toter stede,
 
Aldaer si een niewe graf vonden,
 
Ende leidene daer in tien stonden,
5
Ende loken tgraf, ende hebben ontbeden
 
Alle gader daer ter steden
 
Die apostelen, alst God hiet.
 
Niet langhe daer na God ne liet,
 
Hine quam aldaer ter stede,
10
Ende mettem menech ingel mede,
 
Met groter claerheit, ende sprac te desen:
 
‘Vrede moete met u wesen!’
 
[Si seiden: ‘Die ontfarmenesse dijn,
 
Here! moete met ons sijn!’
15
Hi sprac: ‘Dese hebbic vercoren,
 
Alse diere af wilde sijn geboren.
 
Wat wildi wat ickere doe bi?’
 
Si seiden: ‘Here! ghenoeghet di,
 
Ghelijc dattu sijs verresen
20
Van dode te live, dattu oec desen
 
Lachame up does staen te waren,
 
Ende metti ter bliscap varen.’
 
Hi sprac: ‘Het sal also wesen,
 
Alse ghi hebt geseit van desen.’
25
Hi hiet den inghel Michael
 
Die ziele halen, ende hi deet wel,
 
Ende Gabriel quam daertoe saen
 
Ende hevet den steen upgedaen.
 
Doe sprac Jhesus: ‘Stant up, minne!
30
Mine alre liefste vriendinne!
 
Omme dat noint in al dijn leven
 
Dine herte an manne was gegeven,
 
So sal dijn lachame verrisen
 
Reene boven al datmen mach prisen.’
35
Maria es thant verresen
 
Ende dancte haren Sone van desen;
 
Ende Jhesus sine apostelen custe,
 
Ende voerde mettem inder ruste
 
Siere moeder met sire scare.
40
Dapostelen worden harentare
 
Elc ghedreghen in sijn lant,
 
Daer hi predekende was becant.

Wat men hier af geloven moet. LII.

 
Alne wille niet die kerke
 
Die ystorie, noch de clerke
 
Int nauste hem daer ane houden,
 
Omme dat si niet wel getrouden,
5
Wiese maecte of wanen soe quam,
 
Nochtan, also alsict vernam,
 
Sone eist tiegen tgelove niet,
 
Ende menech heilech clerc die pliet
 
In goeden wane te houdene dat,
10
Dat Maria, dat reene vat,
 
In hemelrike es te samen
 
Met ziele ende met lachamen,
 
Ende dit moetmen geloven wel,
 
Sonder eenech valsch bispel.
15
Want Augustinus in een sermoen
 
Spreect aldus up dit doen:
 
Die Marien in dit lijf
 
Al minnede voer andre wijf,
 
Dat hi van hare ontfaen woude
20
Vleesch, alse hi man wesen soude,
 
Hets hovesch datmens gelove mede,
 
Dat hi sonderlinge hovescede
 
Hare dede in des levens ende.
 
Die worme die sijn des vleesch scende,
25
Ende hier af so was Jhesus quite,
 
Dies machmen geloven met vlite,
 
Dat hi mede wilde vrijen
 
Daer af die nature Marien;
 
Want Jhesus vleesch ende dat hare
30
Dat was al een al openbare.
 
Oec vinden wi gheset,
 
Dat eene nonne Elyzabeth,
 
Die heimelijc was onser Vrouwen,
 
Ende hare diende in goeder trouwen,
35
Vertoget was van haerre upvaert,
 
Dat hier nu wert gheopenbaert.
 
Hier naer suldi weten bet,
 
Wie soe was dese Elizabeth:
 
Dus spreect die bouc die van hare bleef,
40
Entie men seget dat soe screef.

Wat sente Elizabeth hier af sach. LIII.

 
‘Up doctave vander upvaert,
 
Dat soe voer te hemele waert,
 
Onse Vrouwe daert al an leget,
 
Omtrent alsemen messe seghet,
5
Wasic al buten minen sinne.
 
Doe verbaerde hare die coninginne
 
Van hemelrike, die goedertiere,
 
Mine troesterigge, na hare maniere.
 
Doe badic hare aldaer ter steden,
10
Also alse mi hadde gebeden
 
Een onser oudere in sire bede:
 
‘Vrouwe! uwe goedertierhede
 
Latet ghenoughen, of gijt gebiet,
 
Ende maect ons hier af seker iet,
15
Of ghi te hemele voert alleene
 
Mettien gheeste, so ghemeene
 
Met ziele ende met lachame mede.’
 
Ende soe antworde daer ter stede:
 
‘Dit en canstu gheweten noch;
20
Het es te ghesciene doch,
 
Dat bediet dit wort openbare.’
 
Voerwaert meer in alden jare
 
Ne dorstic niet vraghen das
 
Den inghel die mi heimelijc was,
25
Noch onser Vrouwen oec te waren,
 
Alsoe mi wilde hare verbaren;
 
Maer hi, die mi dit vraghen dede,
 
Hi loet mi so menege bede,
 
Daer ict mede soude bejaghen.
30
Alse tjaer was omme gedragen,
 
Dat hare upvaert quam na desen,
 
Haddic langhe ziec ghewesen,
 
Ende ic lach in mijn bedde cranc.
 
Ter wilen datmen messe sanc,
35
Quam mi een ommacht, daer ic lach,
 
So dat ic wel verre sach
 
Een graf, sere claer ende rike,
 
Ende ic sach alse eens wives gelike
 
Aldaer, ende staen bi hare
40
Van ingelen eene grote scare;
 
Ende cortelike wart soe upgerecht
 
Vandien grave, ende met hare echt
 
Inghelen vele hare beneven,
 
Ende up harde hoghe verheven
45
Inden hemel. Daer na saen
 
So quam onse Vrouwe ghegaen
 
Ter dore, daer icse plach
 
Te siene up somegen dach,
 
Ende soe stont ende togede mi mede
50
Hare glorie, hare claerhede.
 
Doe was mi mede dinghel bi.
 
Doe vragedic hem wat het si,
 
Dat ic aldaer hadde gesien.
 
Hi seide: ‘Di es getoget indien,
55
Hoe met live ende met ziele mede
 
Onse Vrouwe upvoer ter hoger stede.’
 
Doe vragedic anderwaerf an hare,
 
Hoe langhe stont dattet ware
 
Van haren ende tote dat quam
60
Dat soe up te hemele clam;
 
Ende dit hevet soe mi verclaert
 
Ende goedertierlike geopenbaert,
 
Ende hevet mi also gheseghet:
 
Ter tijt dat hare upvaert leghet,
65
Ten halven Oeste, heeft soe gegeven
 
Den gheest ende gehent dat leven,
 
Ende over XL daghe daernaer,
 
Uptie neghende kalende, dats waer,
 
Van Octobre, wart soe verheven
70
Metten vleesche Gode beneven;
 
Maer die heileghen hier achter waert,
 
Die van haerre vlescelike upvaert
 
Niet en wisten clene no groot,
 
Namen den dach van haerre doot,
75
Ende hietene mede also nomen,
 
Alse of soe up dien dach ware genomen.
 
Echt daer naer over II jaer
 
Verbaerde hare onse Vrouwe daer.
 
Alsoe mi vele dincs ontdede,
80
Doe bevragedic hare mede,
 
Hoe langhe soe was in desen aert
 
Na haer Soens Jhesus upvaert.
 
- ‘Een jaer,’ sprac soe, ‘ende meer vort
 
Alse toten halven Oeste behort.’
85
Doe seidic: ‘Vrouwe! segt mi hier ave,
 
Waren dapostelen niet tuwen grave?’
 
- ‘Ja si,’ sprac soe, ‘altemale,
 
Ende met eeren ende harde wale
 
Brochten si mi aldaer ic lach.’
90
Echt up onser Vrouwen dach,
 
Alsemen hare boodscap begaet,
 
Verbaert soe hare ende bi mi staet.
 
Doe vragedic hoe out soe ware,
 
Doe dingel boodscap drouch an hare
95
Dat wort, ende soe Gode ontfinc.
 
Doe antworde soe dese dinc:
 
‘Ic hadde,’ sprac soe, ‘XV jaer,
 
Ende also vele meer voer waer,
 
Alse van dat men hout den dach
100
Daer mine gebornesse up lach,
 
Tote dat quam ten daghe daer na
 
Dat dinghel sprac: ‘Ave Maria!’
 
Dus vele hebben wi vonden bescreven
 
Van onser Vrouwen, dat ons geven
105
Bouken diemen geloven mach.
 
Nu sindent haren lesten dach,
 
Dat soe levede up erderike,
 
Hevet soe gedaen sekerlike
 
Meneghe miracle ende noch doet.
110
Wie so minnet in sinen moet
 
Marien, hi hore hier naer
 
Van hare someghe miracle waer.

Van onser Vrouwen pulare. LIIII.

 
Wilen so maecte Constantijn
 
Eene edele kerke, scone ende fijn,
 
In deere der moeder ons Heeren.
 
Hi dede bringhen hare teeren
5
Colummen groot, scone ende diere;
 
Maer altoes in ghere manieren
 
Ne constse die meester gherechten.
 
Hi ginc striden, pinen, vechten
 
Daer jeghen; maer en diedde niet.
10
Van pinen hi hem sere mesliet,
 
So dat onse Vrouwe te hem quam
 
In drome, ende seide: ‘Wes niet gram.
 
Nem uter scolen III kinder
 
Maerghijn in dine hulpe ghinder;
15
Met haerre hulpen sultu wale
 
Die dinc vulbringen altemale.’
 
Des maerghens so dedi dat.
 
Groot volc quam uter stat
 
Gheent grote wonder te siene an.
20
Dat menech CM man
 
Ne consten vulbringhen nie,
 
Dat vuldaden die kindere drie
 
Snellike ende met cleenre pine:
 
Dus wart vulmaect de kerke fine.

Hoe onse Vrouwe clagede in Toletten. LV.

 
Tote Toletten in Spaengen gevel
 
Up onser Vrouwen dach also wel,
 
Alsemen hare upvaert soude vieren,
 
Ende men in scoenre manieren
5
Die messe vanden daghe dede,
 
Ende tfolc stont in sine gebede,
 
Riep daer ene stemme up dien dach:
 
‘O wi! leider! o wi! o wach!
 
Wat groter plaghen es dit,
10
Dat hier volc over een zit,
 
Die mijns Soens tekijn draghen
 
Int vorhovet ende sijns gewagen
 
Alle daghe in hare gebede,
 
Enter Jeuden verwoethede
15
Onder hem regneren sal
 
(Dits mesprijs ende ongheval!),
 
Die minen Sone, der werelt lecht,
 
Ende zalecheit der kerstijnre echt,
 
Mesprijs ende scande doen anderwerven,
20
Ende wilne echt metter crucen doen sterven!’
 
Die meentucht ende andere liede
 
Horden dat daer gesciede;
 
Maer die bisscop ende al die raet
 
Vander stat te samen gaet,
25
Ende sijn dies over een gedraghen,
 
Dat si souken willen ende dorvragen
 
Der Jueden huus van alder stede,
 
Nerenstelike met groter wijshede,
 
Te siene oft si mochten vinden
30
Dinc dies hem die Jueden bewinden,
 
Dat onse Vrouwe claghen mochte.
 
So nauwe croopmen ende sochte,
 
Datmen een wassijn beelde vant,
 
Dat die Jueden altehant
35
Bespottet hadden ende geplat,
 
Bespuwet ende gegatsat,
 
Ende soudent hebben gecruust mede
 
Ter lelicheit den kerstijnhede.
 
Alse dit daer die kerstine vonden,
40
Wraken si aldaer tien stonden
 
Die mordaet uptie Jueden,
 
Ende sloughense gelijc rueden,
 
Ende wraken die reene maghet,
 
Diet jammerlike hadde geclaget.

Van hem die Jhesum sette tenen borghe. LVI.

 
In Bisantia eene stede
 
Was een van groter rijchede,
 
Ende wilde sijn van hoger namen,
 
Ende verdede al te samen
5
Sijn goet ende sine scone rente
 
Inder werelt parlemente,
 
So dat sijn goet al overginc
 
Ende hem ontsiende sine dinc.
 
Doe ghinc hi borghen ende leenen
10
Te sinen vrienden meenech eenen,
 
Ende hilt ende verdeet oec mede
 
In eeren ende in hovescede.
 
Also dat hi no ghelt, no vrient,
 
Noch kerstinen ghenen hadde gedient,
15
Also dat hi hem leenen woude
 
Selfs eenen penninc van goude,
 
Eenen Juede hi versochte,
 
Dien hi bat al dat hi mochte,
 
Dat hi hem iet leende indie hant.
20
Die Juede eeschede eenen pant,
 
Entie kerstijn en hadde ghenen,
 
No weder groten nochte cleenen.
 
Doe eeschedi borghe; maer hi seide:
 
‘Voer mi en stonde indie beide
25
Niemen dien ic levende weet,
 
Dune wilds nemen ghereet
 
Te borghe alleene minen Here
 
Jhesum Cristum, dien ic eere.’
 
Die Juede seide: hine wiste
30
No oec en kende Jhesum Criste
 
Over God; ‘doch wetic dan,
 
Dat hi was een gherecht man
 
Ende een propheete. Geefstune mi,
 
Ic wille dat hi dijn borghe si.’
35
Doe sprac die kerstijn: ‘Want hi ten worde
 
Hier niet en es noch ter antworde,
 
Willickene di te borghe gheven
 
Bider ymagien alse in sijn leven;
 
Ende eist dat ic breke dijn recht,
40
Ic wille bliven dijn eigijn knecht;
 
Nochtan so willic datmen hout
 
Mi selven schuldich ande scout.’
 
Die Juede sprac: ‘Si dan alsoe!’
 
Beede te samen gingen si doe
45
Met haren vrienden, diet anscouwen,
 
Ter kerken van onser Vrouwen,
 
Daer soe met haren kinde sat.
 
Die kerstijn man nam na dat
 
Dat kindekijn bider hant,
50
Ende gaeft borghe ende pant
 
Voer hem den Juede vor dat gelt.
 
Die Juede ontfinct ende telt
 
Dien kerstijn tgelt metter vaert.
 
Die kerstijn sijn ghelt bewaert
55
An menegerande comenscepe,
 
Ende maectem henen met scepe
 
In verren lande, ende vercoept,
 
Souct sijn vordeel, ende loept
 
In fordsen, in maercten harentare,
60
Ende coept weder ander ware,
 
Ende hevet sijn scip weder geladen
 
Met harde menegen gewaden.
 
Ende binen dien dat hi tghent coept
 
Ende hi harentare loept,
65
Omme te doene sijn bejach,
 
So quam die gherechte dach
 
Van te quitene dat goet,
 
Daer sijn borghe voren stoet,
 
So dat hem int herte stac;
70
Ende alse waer een dach gebrac,
 
Ende hi was verre vander stat,
 
Daer hi schuldich was den scat,
 
So sere hi hem omme dit ververde,
 
Dat hi nederviel up derde,
75
Alse een man die sterven woude
 
Ende sinen zin verliesen soude.
 
Toe so lopen sine ghesellen
 
Ende vragen; hine wilt niet tellen;
 
Doch dat hi den toren verwan,
80
Ende sprac aldus hem selven an:
 
‘Wat diet omme niet gesorghet?
 
Hevet mi Cristus niet verborget?
 
Hem salic leveren dat ghelt,
 
Ende doere mede dan sijn gewelt.’
85
Des Jueden schult dat hi geprant,
 
Ende deedse in eene scrine te hant
 
Altemale, no min no mee,
 
Ende leidse rechts indie zee.
 
Ghelt ende scrine hi beval
90
Hem die zee maecte ende al,
 
Ende Marien siere moeder.
 
Dits wonder, dat alsonder roeder,
 
Also alse wilde die Gods cracht,
 
Dreef verre waters in ere nacht
95
Tote Bisanten indie stat,
 
Voer des Jueden huus, dat sat
 
Upten oever vander zee.
 
Des maerghens, no min no mee,
 
So ginc uut een knecht mettien,
100
Ende hevet dat scrinekijn versien,
 
So dat hi die hant toestac;
 
Maer dat scrinekijn ontbrac.
 
Thuus es die knecht gelopen sere,
 
Ende seide dat wonder sinen here.
105
Die Juede quam ende met cleenre pine
 
Trac hi te lande die scrine,
 
Ende drouchse in huus ende heefse ondaen.
 
Dat ghelt nam hi ute saen,
 
Ende sette onder dbedde sine
110
Ydel ende sonder ghelt de scrine.
 
Daer naer so verhort hi mare,
 
Dat die kerstijn comen ware,
 
Ende comanscepe hadde gebrocht,
 
Daer hi bate an hadde gecocht,
115
Ende es tote hem gegaen
 
Gram ende erre, sonder waen,
 
Ende sprac dusdaen wordekijn:
 
‘Ay! hoe vray die kerstine sijn!’
 
Dander seide: ‘Twi spreecstu dat?’
120
Die Juede seide: ‘Du heves gehat
 
Mijn ghelt te dinen groten bejage,
 
Ende du en gholds mi niet ten daghe.’
 
Dander sprac: ‘Laet desen strijt:
 
Ic gaf di alt dijn wel te tijt.’
125
Die Juede sprac: ‘Ic mach doen staen,
 
Dattu mijn ghelt heves ontfaen;
 
Maer dune coens dat niet gehouden,
 
Dat duut mi heves vergouden.’
 
Die kerstijn sprac: ‘God selve allene
130
Eis mijn ghetughe, dins niet clene,
 
Die voer mi mijn borge was:
 
Coemt vort ende hort de waerheit das.’
 
Ter kerken so sijn si gegaen,
 
Ende vele die daer bi hem staen,
135
Daer die kerstijn Marien vint
 
Ende in haren scoot haer kint.
 
Doe sprac die kerstijn: ‘Here Jhesu!
 
Alse gewaerlike alse du
 
Gods sone best ende Marien kint,
140
Ende du wets dware, so ontbint
 
Die waerheit altemale hier of,
 
Oft ic gedaen hebbe mijn gelof.’
 
Dat beeldekijn sprac daert menich horde:
 
‘Du heves gehouden vorworde;
145
Daer tgelt in was, die selve scrine
 
Staet onder dbedde sine.’
 
Den Juede wondert als hijt hort,
 
Hine can geseggen jeghen dwort;
 
Maer dat Juedscap heefti begeven
150
Ende es vortmeer kerstijn bleven.

Hoe Maria bescudt hare vrient. LVII.

 
Bi Orliens een stedekijn steet,
 
Dat Avenioen hiet oft heet,
 
Daer die porters altesamen
 
Hadden in deere der namen
5
Marien ghemaect eene kerke.
 
So dat si eens harde sterke
 
Beleghen vanden vianden waren,
 
Ende begonsten hem vervaren,
 
Ende in die kerke liep met rouwen
10
Beede die man entie vrouwen
 
Voer Marien, ende baden
 
Hare omoedelike ghenaden.
 
Dat beelde hebben si oec genomen,
 
Ende sijn weenende ten mure comen,
15
Ende settent up die poerte voren,
 
Om haerre vianden toren,
 
Ende omme dat soe die porte behoet.
 
Een, die bachten dbeelde stoet
 
Van binnen, dede grote daet,
20
Ende hevet dien van buten gescaet,
 
So dattene een van buten sach:
 
- ‘Entrouwen,’ seiti, ‘dijn sterfdach
 
Die es nu comen, mordenare!
 
Dine wert nemmer geholpen van hare,
25
Die du waens datti helpen mach:
 
Soene heves macht up desen dach,’
 
Ende schoot een quareel doe saen.
 
Onse Vrouwe es upgestaen,
 
Ende rechte hare ende ontfinc
30
Den scote vorden jongelinc.
 
Dander was vroe, dien wel behaget,
 
Dattene also bescermt die maget.
 
Een quareel hi upleide,
 
Enten ghenen, die mesprijs seide
35
Onser Vrouwen, scoot hi doot.
 
Dese mare uteschoot
 
Onder there. Men riep dese wort:
 
‘Onse Vrouwe vecht over die port!’
 
Den vianden wonders saen,
40
Hare wapenen hebben si afgedaen,
 
Ende maecten pays jegen die stede.
 
Selve ghingen si binnen mede,
 
Ende offerden offranden groot;
 
Oec beloveden si al bloot,
45
Dat si voerwaert meer en daden
 
Up die stat nemmeer scaden.
 
Noch staet dat gebeelde daer
 
Gherecht, ende hevet over waer
 
In hem stekende dat quareel,
50
Ende sal alse langhe alst es gheel.

Van hem dien soe halp in wanhopen. LVIII.

 
Een clerc was van haven rike,
 
Ende levede verweendelike;
 
Maer die ymmene van onser Vrouwen
 
Ende hare gedincnesse met trouwen
5
Hilt hi vaste voer alle dinc.
 
Alse hi dordie kerke ginc,
 
Noch sorghe nochte besichede,
 
Noch oec ghene onlede mede,
 
Nochte verghetelhede en nam hem dat,
10
Hine knielde neder ende bat
 
Ende seide des ingels vers daer na
 
‘Ave Maria, gratia plena!’
 
Ende daer na: ‘Zalech si de lichame,
 
Die drouch Cristus, den soeten name!
15
Ende salech [die] borste, die hi sooch,
 
Onse behoudere, onse Here hooch!’
 
So dat dese in een evel quam,
 
Ende hem wanhope den troest benam,
 
Ende dattene devel maecte so mat,
20
Dat hi tonge ende lippe at,
 
Ende so haddi sine ogen beede,
 
Hadde hijs gehat mogenthede
 
Vanden ghenen, diet hem benamen.
 
Lippe ende tonge was woch tsamen,
25
Ende was einselijc te scouwene an,
 
Want het was een onsinnet man.
 
Doe sach hi tsinen bedde staen
 
Eene scone persone saen
 
(Het schijnt, alsemen proeft om tware,
30
Alse offet sijn inghel ware),
 
Diene clagede aldus alleene:
 
‘Ay! Vrouwe! der genaden fonteine!
 
Dits die dine gratie ende dine glorie
 
Altoes hadde in sine memorie;
35
Dats die tonge, die prijsde mede
 
Dijns lachamen heilechede
 
Entie dracht diere in lach,
 
So menech jaer, so menech dach,
 
So dat hi cume indie kerke
40
Dede ander eenege gewerke.
 
Laetstu die dine onberaden,
 
Wie sal den sinen staen in staden?
 
Doedijt niet, moeder uutvercoren!
 
Want alle hope es verloren,
45
Eist dat die werelt onberaden
 
An di en vint ghene genaden.’
 
Dese dinc die en sach
 
Niemene dan hi, die daer lach.
 
In desen quam Maria daer,
50
Die den haren altoes es naer,
 
Ende ontsculdegede hare mede,
 
Alse van haerre roekeloeshede,
 
Ten bedde, daer die zieke lach.
 
Hare borste, daer hi toe sach,
55
Stac soe den sieken inden mont,
 
Ende droepte daer in ter selver stont
 
Den dau van haerre soeter melc
 
Up siere lippen elc
 
Ende up sine tonge mede;
60
Ende hi genas daer uptie stede
 
An lippe, an tonge, die was keytijf,
 
Ende oec over al sijn lijf,
 
Ende wart siere zinne ghesont,
 
Ende stont up ter selver stont.
65
Oec so togedi wel mede,
 
Dat God sine ontfaermechede
 
Mettem daer hadde gedaen;
 
Want hi al verkeerde saen
 
Van naturen ende van zeden:
70
Sijn goet gaf hi in goeden steden,
 
Ende hevet die werelt begeven,
 
Ende leedde vortmeer heilech leven.

Vander vrouwen die soe halp in de vloet. LIX.

 
Te sente Michiels in Bertaengen
 
Staet in erc hogere montaengen
 
Ene kerke in siere eere.
 
Daer vloyet hoghe ende harde sere,
5
Ende es versceden van anderen landen.
 
Alset ebbet, machmen thanden
 
Over toten berghe gaen;
 
Maer die vloet coemt dan so saen
 
Ende loept oec mede so dapperlike,
10
Dat ors en es dat hare ontstrike.
 
Tote sente Michiels feeste
 
So gingen daer mindste ende meeste,
 
Ter hogher tijt, over dat sant,
 
Dat breet ende hart es ende vlac lant.
15
Ende alse si indie middelt quamen,
 
Was een wijf mettem tsamen
 
Aerm ende met kinde swaer,
 
Ende men horde ruusschen daer
 
Die vloet, ende tfolc liep ende ran,
20
Alse oft waren verwoede man.
 
Dat wijf bleef alleene daer,
 
Want die gruwelike vaer
 
Verwan also hare ghedochte,
 
Dat soe tselves niet staen en mochte.
25
Soe riep helpe met groten weene,
 
Maer elc was vor hem selven allene;
 
Want elc voer sijn leven siet,
 
Dies en achteds niemene niet.
 
Alse hare menscen troest ontfaert,
30
Riep soe up Gode ende mesbaert,
 
An sente Michiele, an onser Vrouwen.
 
Liede, diet oec van verren scouwen
 
Ende stonden in sekere stede,
 
Hieven up die hande mede,
35
Ende riepen ane die moeder ons Heren.
 
Maria quam haer selven teeren,
 
Also alse ghenen wive dochte,
 
Dat soe hare mouwe brochte,
 
Ende decte gheent vervaerde wijf
40
Also, dat an hare lijf
 
Selves een dropel niet en was;
 
Maer indie seker stede soe genas
 
Van eenen zone, sonder vaer,
 
Tote dien dat ebbe was daer naer,
45
Ende soe mochte te lande gaen.
 
Dus quam soe ten berghe saen
 
Haer anderen, die indie vloet
 
Alleene bleef ende te voet.
 
Dit wonder ende dese miracle sach
50
Menech mensche updien dach.

Vander abdessen die soe verloeste van schanden. LX.

 
Ene abdesse wilen was,
 
Die hare bewant al das
 
Dat soe hare ordine wel helt;
 
Oec so dwanc soe, alsemen telt,
5
Haer covent te houdene mede
 
Hare regle na dien zede.
 
Maer want der goeder leven
 
Dicken nijt heeft upgeheven
 
Inder quader liede sin,
10
Die nonnen, diere waren in,
 
Daer omme dat soese ter doget dwanc,
 
Wistens hare groten ondanc,
 
Ende pijnden omme haren scamp,
 
Hoe sise gebrochten in eenegen ramp;
15
Entie duvel, die nacht ende dach
 
Emmer indie laghe lach,
 
Die ghesellede hem oec mede
 
Ander nonnen nidechede,
 
So dat hi so verre gewrochte,
20
Dat hise in eene scande gebrochte;
 
Want dat soe bi haren drussate
 
Wart met kinde: dat was onmate.
 
Doch en liet soe clene no groot,
 
Soene dede dat dordine geboot,
25
Ende soe mede den nonnen dede
 
Hare regle houden ende haren zede,
 
Ende waren sijs blide ofte erre,
 
Soe en lietse niet lopen verre.
 
Alsoe haers ghenesens was bi,
30
Die nonnen, die waren onvri,
 
Worden dies an hare geware
 
Ant gaen, want soe wart te sware;
 
So dat dese dinc wart cont
 
In haer alre ghemeene mont.
35
Alle ghemeene worden sijs vro,
 
Dat sise te wroegene wisten also,
 
Omme dat soe hem achter dede
 
Dicken laten hare quaethede.
 
Lettren sijn thant gescreven
40
Enten bisscop ghegheven,
 
In wies bisscopdoem dat was;
 
Ende soe en wiste oec niet was;
 
Dat daer die bisscop comen soude
 
Hare te proevene also houde.
45
Soe ontsach harde haer eere,
 
Die soe dicken wachte sere.
 
Alsoe wat en wiste doen,
 
Endse niet en liet gheroen
 
Die sorghen, diese altoos quellen,
50
Es soe in eere capellen
 
Gegaen in hare heimelichede.
 
Alle daghe soe tselve dede,
 
Ende daer bat soe onser Vrouwen,
 
So soe best conste met trouwen.
55
Daer viel soe al nu indie bede
 
Met lachamen, met herten mede;
 
Met diepen zuchten ende met tranen
 
Ghinc soe bidden ende vermanen
 
Die genadeghe moeder ende maghet,
60
Dat soe hare aflaet bejaghet
 
Van haren zonden ende bevrede
 
Inder grotere scanden mede.
 
In desen rouwe, in dit mesbaren
 
Es soe in eenen slaep gevaren,
65
Alse haer dochte van groter rouwen.
 
Aldaer sach soe onser Vrouwen
 
Met tween inglen comen te hare,
 
Diese troeste vanden mesbare,
 
Ende seide: ‘Ic hore dine bede.
70
Ic hebbe di bejaghet mede
 
An minen Sone van dinen zonden
 
Aflaet nu te desen stonden
 
Ende quitnesse van dire scande,
 
Die du nu ontsies voer hande.’
75
In dien slape soes ghenas.
 
Maria hiet den inglen das,
 
Dat si dat kint draghen souden
 
Eenen hermite, die dat houden
 
Soude altote VII jaer:
80
Dhermite en woende niet verre van daer.
 
Dit hebben dinglen ghedaen.
 
Mettien ontwiec dabdesse saen,
 
Ende vant haer selven vanden laste
 
Ontladen, diese bant so vaste.
85
Soe dancte ons Heren milthede
 
Ende oec siere moeder mede.
 
Nu es die bisscop daer comen
 
Ende hevet capittele ghenomen,
 
Ende ontboot dabdesse saen.
90
Soe quam indie capittele gegaen,
 
Ende ghereedde hare te sittene mede
 
Vorden bisscop in hare stede.
 
Doe hi sach dat soe daertoe ginc,
 
Scalt hise seere omme die dinc,
95
Ende met fellen worden saen
 
Hiet hise daer neder gaen.
 
Soe ginc danen, alsemen hare hiet,
 
Entie bisscop hi ghebiet
 
II clerken, dat si gaen an hare
100
Ende haers buux nemen ware.
 
Si ginghen naer ende proeveden
 
Alse vele alsi behoeveden
 
Tondersoukene van sulker saken.
 
Ten bisscop quamen si ende spraken,
105
Dat sise ombeschult van kinde
 
Vinden inden ondervinde.
 
Nu waent die bisscop vanden lieden,
 
Dat si sijn verkeert met mieden,
 
Ende wille hem selven vander saken
110
Eenen ondersoukere maken,
 
Ende doeter toe al dat betaemt
 
Bisscop te doene, die hem scaemt:
 
Hi vintse onschuldich der boeten.
 
Die bisscop valt hare te voeten,
115
Ende bidt vergeffenesse saen
 
Van dien dat hi hevet mesdaen;
 
Ende alle dandere, die haer lachter
 
Hadden gesproken van achter,
 
Dien was hi gram ende dede gebieden,
120
Dat si uut dien cloester scieden.
 
Die abdesse die hare kende
 
Schuldich wel van sulker scende,
 
Alse hare daden hare nonnen,
 
Al waser felheit met geronnen,
125
Hadde lievere dat soe seide
 
Den bisscop die waerheit gereide,
 
Dan si souden sijn ontvoughet,
 
Diese daer hadden gewroughet;
 
So dat soe hem te voeten vel,
130
Ende seidem waer ende niet el
 
Van al dat hare was gheschiet:
 
Een wort sone decte soes niet.
 
Van wondere moeste benedijen
 
Die bisscop der maget Marien,
135
Dor wien dat God dat wonder dede.
 
Twee clerken sendde hi ter stede
 
Ten hermite, te vragene das,
 
Of dat kindekijn daer was.
 
Si voeren daer ende vonden
140
Waerheit van dien kinde tien stonden.
 
Dhermite sprac dese dinghe:
 
‘Hier quamen nu twee jongelinge,
 
Die gaven mi dit nieboren kint,
 
Ende seiden, het hadde mi ghesint
145
Maria selve, al over waer,
 
Ende hietent mi houden VII jaer.’
 
Die clerken setten hem ten kere,
 
Ende telden dit al haren here.
 
Vroe was die bisscop ende liet
150
Dat kint, alse onse Vrouwe hiet,
 
Mettien hermite VII jaer.
 
Doe ontfinc hijt selve daer naer
 
Ende settet ten lettren, ende wart vroet
 
Ende van levene heilech ende goet.
155
Alse doude bisscop, sijn meester, staerf,
 
Waest sulc dat het verwaerf
 
Den stoel sijns meesters, ende met trouwen
 
Dienet Marien onser Vrouwen,
 
Die hem enter moeder mede
160
Sulke scone gratie dede.

Van hem diese metten vingerline verchierde. LXI.

 
Kinder ende scolaren jonc,
 
Alse up haren eersten spronc,
 
Speelden wilen vor ene kerke,
 
Alse noch dicken pleghen clerke:
5
Elc warp anderen eenen bal.
 
Nu waser een onder dandre al,
 
Die een vingerlijn oec drouch,
 
Dies hi weigher was genouch:
 
Een sijn lief gaeft hem up minne.
10
Doe ontsach hi hem daer inne,
 
Dat ment ontwee werpen mochte.
 
In die kerke hijt doe brochte,
 
Of hijt ieweren besteden conde,
 
Dat hijt naden spele vonde.
15
Doe sach hi onser Vrouwen staen
 
In eene ymagie wel ghedaen,
 
Dies hem harde wonderen began
 
Om die scoenheit, die hare lach an.
 
Neder knieldi up hare voete,
20
Ende sprac hare eene groete
 
Ende seide: ‘Te waren, uwe scoenhede
 
Gaet boven al, ende boven hare mede,
 
Die mi gaf dit vingerlijn
 
Up getrouwe minne fijn!
25
Dies utic mi haerre minne,
 
Ende wille u dienen vort met zinne,
 
Up dat ghijs danket mi,
 
Ende ic dies noch werdich si,
 
Dat ghi mi weder hebbet lief.’
30
Mettien hi tfingerlijn uphief,
 
Ende staect andes ghebeelden vinger,
 
Dat no wijder was noch inger,
 
Entie vingher die stont hem recht.
 
Dat beelde, alse oft antworde den knecht,
35
So deetter een tekijn toe,
 
Want het loec den vinger doe
 
Indie palme nederwaert.
 
Van wondere wart hi vervaert,
 
Ende riep totem allen besonder
40
Die daer waren ende togdem dwonder,
 
Ende teldem mede te waren,
 
Hoe hi ter dinc hadde gevaren.
 
Si rieden hem, die dit vernamen,
 
Dat hi der werelt uutte te samen,
45
Ende hi altoes niet en stonde of,
 
Hi en dade al sijn belof,
 
So mochti vrient sijn met trouwen
 
Jhesuse ende oec onser Vrouwen.
 
Nu was die jongelinc sere rike
50
Ende en horde niet wel gewillike,
 
Ende liet dat belof al liden,
 
Ende wilde ter werelt tiden.
 
Hi nam een wijf bider wet,
 
So dat hi quam bi hare upt bet,
55
Ende hi quam in eenen vake.
 
Nu hort wonderlike sake:
 
Hem dochte, dat hi gevoelde ende sach,
 
Dat tusschen hem enter bruut lach
 
Onse Vrouwe, die maghet fijn,
60
Ende togedem dat vingerlijn,
 
Ende hem sine trouwe verweet.
 
Uten vake schoot hi gereet,
 
Ende taste al omme, daer hi lach,
 
Omme dat beelde dat hi sach,
65
Maer hi en vant een twint niet noch.
 
Doch hilt hijt over een gedroch.
 
Echt viel hi in eenen vake,
 
Doe sach hi aldie selve sake,
 
Waer onse Vrouwe vor hem stoet,
70
Ende toghedem wreeden moet
 
Ende hem tanscijn hevet ontkeert,
 
Ende seide them: hi wert onteert,
 
Omme dat hi hare hevet tebroken
 
Die vorwaerde diere was besproken.
75
Die jongelijnc hi wart vervaert
 
Vander maningen, ende hi en spaert
 
Langhere niet, hine liet al varen:
 
Des nachts sloep hi woch te waren.
 
In eenen cloestre wart hi begeven,
80
Daer hi leedde moenken leven,
 
Ende diendere der maghet Marien,
 
Sire uutvercorne lievere amien,
 
Met trouwen, sonder schult van wive,
 
Toten ende van sinen live.

Van hem dien soe loeste uter zee. LXII.

 
Het was een scip mids in de zee,
 
Daer in pelegrimme mee
 
Dan ander have in was geladen,
 
Ende wilden, wilds hem God ghestaden,
5
Int heileghe lant van over mere.
 
Mettien quam hem eene dere,
 
Dat tscip inden bodem scurde.
 
Die stierman dat zeil aventurde
 
Ende hevet den boot toeghescoten.
10
Die voerbaerste van alder roten
 
Hevet hi mettem in ontfaen,
 
Ende liet dander volc daer staen,
 
Ende seide: ‘Ghiheren, clene ende groot,
 
Ghi siet voer u die doot,
15
Ende daer en es geen ontgaen.
 
Bidt Gode, dat hi moete ontfaen
 
Uwe ziele, want omme sine doot
 
Sidi comen in deser noot.’
 
Dit daden si so si best conden,
20
Ende [in] eere cortre stonden
 
Sanc dat scip ende alle die liede.
 
Een bisscop sach dat daer gesciede,
 
Ende dreef rouwe ende jammer groot
 
Omme siere gesellen doot;
25
Maer alsi ten boete ghinghen,
 
Die bisscop mettien edelinghen,
 
Ontfiel hem een man inde zee,
 
Van dien ne saghen si nemmee.
 
Alsi te lande wart dus varen
30
Ende screien ende mesbaren
 
Omme die verdronkene scare,
 
Sien si omme harentare,
 
Oft si ieweren saghen driven
 
Die hare, die si saghen ontliven.
35
Niet eenen en hebben siere vernomen;
 
Maer uten watre saghen si comen
 
Tortelduven wit ende scone,
 
Die upwaert vloghen inden trone.
 
Dat hilden si over dat tekijn ware,
40
Dat die verdronkene scare
 
Te hemele voeren indier gelike.
 
Te lande quamen die heren rike,
 
Ende alse die bisscop te lande quam,
 
Sach hi vor hem ende vernam
45
Den man ontgaen vander doot,
 
Die tusscen den scepe entien boot,
 
Daer sijt saghen, ginc te gronde.
 
Sere hem wonderen begonde,
 
Ende warens vroe ende vrageden saen,
50
Waer bi dat hi ware ontgaen.
 
Hi sprac: ‘Doe ic int water scoot,
 
Aneriepic te miere noot
 
Maria met minen monde,
 
Ende also roepende gingic te gronde;
55
Maer die moeder der ontfarmechede,
 
Die altoes ghene vergetelhede
 
Te hem waert en can gedraghen,
 
Die omme hare doghet gewaghen,
 
Hevet mi met haren mantele gedect
60
Ende uten watre hier getrect.’
 
Alle diet horen loven ende lijen
 
Upter moeder Gods Marien.

Vanden abt dien soe halp uter zee. LXIII.

 
Enen abt gheviel oec mee,
 
Dat hi indie Baerdsche zee
 
Met eenen sere swaren tempeeste
 
Begaen was, tellet die jeeste,
5
So dat si alle sonder blijf
 
Ende elc sorgede omme sijn lijf.
 
Elc riep up sinen sint,
 
Dien hi kent ofte mint,
 
Entie elc waende dat machten meest
10
Hadde inder zee tempeest.
 
Alse dabt siet dat elc roept eenen,
 
Nu den groten, nu den cleenen,
 
Ende niemene roept min no mee
 
Andie sterre vander zee,
15
Sprac hi: ‘U roupen wat saelt dogen?
 
An die gheene die minst moghen,
 
Daer up roepti alden dach;
 
Ende hare diet al vermach,
 
Daer an leghet niet u moet.
20
Hets waer, hets goet dat ghi doet;
 
Bet aneriepti, waerdi vroeder,
 
Der ontfaermecheden moeder.’
 
Doe riepen si alle daer ghemene
 
An Marien der maghet reene,
25
Dat si haers ontfaermen soude.
 
Selve die abt also houde
 
Riep an hare met allen crachten,
 
Nochtan dat hi binnen II nachten
 
Gherust en hadde, groot no cleene,
30
Ende gheten dan een appel allene.
 
Hi begonste in die zee
 
Te singen: ‘Felix namque,’
 
Mettien verse daertoe also,
 
Dats: ‘Ora pro populo.’
35
Sine moenken songen mede.
 
Cume endden si haer gebede,
 
Upten mast en stont openbare
 
Een licht oft eene tortijtse ware,
 
Dat dat scip verclaerde met allen,
40
Entie storm was tevallen.
 
Die zee wart slicht, ende onse Vrouwe
 
Brochtse te lande sonder rouwe.

Van hare die hare vierte brac. LXIIII.

 
In dat vorbouch van Noyoen
 
Was een joncfroukijn, aerm in sijn doen,
 
Die met spinne metter hant
 
Hare lijfnere sochte ende vant.
5
Eens up onser Vrouwen dach,
 
Alse hare boetscepe gelach,
 
Alse hare dinghel Gabriel
 
Anebrochte dat smaecte so wel,
 
So soudsoe spinnen ende dede quaet;
10
Ende daer soe nette haren draet,
 
Claf hare die draet daer ter stede
 
An tonge ende ane lippe mede,
 
So dat hare die leppe swal
 
Entie tonge, dat soe naer al
15
Hadde verloren hare tale.
 
Die mont mede altemale
 
Was met spuwe al omme bescumet;
 
Want die nature, die dat rumet,
 
Was hare altemale ontfaren.
20
Screyen moeste soe ende mesbaren,
 
Alse die en wiste wat doen.
 
Men lededse in Noyoen;
 
Tsente Eloye es hare geladen
 
Omme te biddene genaden;
25
Maer daer en vant soe negheene.
 
Doe gingen si alle ghemeene
 
Ter hoeftkerken onser Vrouwen,
 
Hare te biddene met trouwen,
 
Aldaert menech sach tier stat,
30
Die oec mede vor hare bat.
 
Aldaer ontbant hare lippe ende tonge,
 
Entie aerme dierne jonge
 
Hevet onser Vrouwen geheert,
 
Ende es gesont thuus gekeert.

Vander keyserinnen van Rome. LXV.

 
Een keyser te Rome was,
 
Dien onse Here jonste das,
 
Dat hine brochte teenen wive,
 
Edel van zeden ende van live,
5
Entie scoenste diemen vant;
 
Noch en gheenen oncusschen bant
 
Sone drouch soe in haren zinne,
 
Maer gherechte huwelix minne.
 
Den keyser quam wille an te waren,
10
Dat hi verre wilde varen
 
Visiteeren heileghe steden,
 
Omme te doene sine ghebeden,
 
Ende dat bi sijns wijfs gemoede.
 
Sijn lant liet hi indie hoede
15
Sinen broeder, dien hijt beval,
 
Die zin ende herte leide al
 
Ane die scone keyserinne;
 
Doch ontecti sine minne
 
Der vrouwen, diene al ontseide;
20
Maer so naer doch hijt haer leide,
 
Dat soes qualike conste ontgaen,
 
Ende soe dede hem verstaen,
 
Dat soe soude doen sinen wille.
 
Hier binnen dede soe maken stille
25
Eenen tor, daer soe in dede
 
Twee jongelinge ende daer mede
 
Twee joncvrouwen, die dienen souden
 
Den swagher. Daer wilsoene in houden,
 
Ende men hem met eere line
30
Uphale die lijfnere sine.
 
Nu quam die dach, dat soe behiet
 
Te doene den jongelinc dat hi riet,
 
Dies hi vro was ende blide.
 
Hi ghinc voren also betide,
35
Ende alse hi binnen der dore was,
 
Sloot soene daer binnen ende liet das
 
Niemene dan hare den slotel draghen.
 
Rome was in ghenen daghen
 
In goeden payse ende in vreden,
40
Ende dat al bi haerre wijsheden.
 
Die keyser merrede jare vive.
 
So dat mare quam sinen wive,
 
Dat hare here quam int lant,
 
Soe waes vroe ende dede te hant
45
Die baroenen jegen hem varen.
 
Den swagher liet soe uut twaren
 
Onversien; want soe woude,
 
Dat hi den broeder groeten soude.
 
So dedi oec eer dan die vrouwe.
50
Die keyser sprac: ‘Nu sech up trouwe,
 
Broeder! twi bestu dus gedaen?’
 
-‘Here!’ seghet hi, ‘sonder waen,
 
Dit hevet gedaen u quade wijf,
 
Die niemene heeft ontseit haer lijf,
55
Ende mi wilde soe daertoe mede
 
Bringen te sulker quaethede;
 
Ende omme broederlike trouwe
 
Slotic mi vor die quade vrouwe
 
In eenen tor tote nu,
60
Ende come aldus jeghen u.’
 
Alse die keyser horde die mare,
 
Dies hi niet en was in vare,
 
Viel hi in ommacht uptie erde.
 
Doe hi bequam ginc hi ten perde
65
Ende reet vort. Des dages daer naer
 
Quam jegen hem al sonder vaer
 
Die keyserinne, die niet wiste
 
No clene no groet van desen twiste;
 
Ende also helsen waent haren here,
70
Slouch hise int ansichte sere,
 
Ende riep II knechten ende seide: ‘Spoet!
 
Dit quade wijf neemt ende verdoet
 
Int wout, daert niemen en weet.’
 
Si ledense int foreest gereet,
75
Omme hare te gevene de doot;
 
Maer die scoenheit was so groot,
 
Dat si droughen over een,
 
Dat soude sijn haer negheen,
 
Hine soude eer daer sijn met hare,
80
Eer dat soe ontlivet ware,
 
So dat si an hare vinghen
 
Ende wilden hare vuulhede vulbringen;
 
Maer soe sach te hemele waert
 
Ende roept up Gode ende mesbaert.
85
Up onser Vrouwen riep soe mede,
 
So dat geviel ter selver stede,
 
Dat een edel man daer leet,
 
Die hare horde driven tleet,
 
Die met geselscap, dat hi brochte,
90
Die apostelen te Rome sochte.
 
Ende alse hi horde dat ghescal,
 
Reet hire toe ende dandre al,
 
Ende saghen die eerlike persone
 
Van knechten handelen onscone,
95
Ende sloughense beede gader doot.
 
Der vrouwen vrageden si, welke noot
 
Datse brochte daer ter stede.
 
Soe decte hare werdichede,
 
Ende leide te samen hare hande
100
Ende bat, dat hise uten lande
 
Mettem voere ende soe na desen
 
Sine dierne moeste wesen.
 
Dit dede die here gerne te waren,
 
Ende soe es dus mettem gevaren.
105
Des mans vrouwe heefse ontfaen
 
Lievelike ende beval hare saen
 
Hare eighine kint; dit was haer mare,
 
Ende soe hilt alst haer kint ware.
 
Spel ende feeste plach soe te spaerne,
110
Indie kerke was soe ghaerne;
 
Maer die duvel volgede haer naer
 
Ende heefse mede gecort aldaer;
 
Nochtan omme niet hijs began,
 
Want hine wanre altoes niet an.
115
Een ridder was daer inden love,
 
Die minde dese vrouwe van love,
 
Ende ginc hare an met scoenre tale,
 
Met belove scone ende wale,
 
Om te hebbene sijn gevouch.
120
Soe sprac, soe mindene genouch
 
Reinlike, alse den broeder haers heren;
 
Maer anders en waerre geen keren.
 
Alse hi siet dat niet bespeeft,
 
So peinst hi nauwe ende beweeft,
125
Dat hi sulke dinc mach vinden,
 
Dat hi moghe dat wijf scinden,
 
Dat mense dode oft verdrive.
 
Nachts so stont up die keytive,
 
Daer soe sliep ende dat kint mede,
130
Dat hare up getrouwechede
 
Bevolen was, ende morderde tkint,
 
Ende leide tmes so datment vint
 
In haer bedde, up dat ment souct.
 
Te bedde gaet die man vervlouct,
135
Ende dat bloet vanden kinde mede
 
Ende liep onder hare ter stede.
 
Soe wart ontwake daer soe lach,
 
Ende soe riep: ‘Keytive! o wach!’
 
Die moeder stont up entie vader
140
Ende dat inghesinde algader,
 
Ende vinden tkint bi hare doot
 
Ende tmes bi hare van bloede root.
 
Lichte machmen geloven das,
 
Dat groot rouwe ghinder was;
145
Ende hi die mordenare mede
 
Weende ende maecte serechede,
 
Ende wilde die vrouwe hebben doot,
 
Diere af en wiste clene no groot.
 
Hi sprac: ‘Du heves dit wijf ontfaen,
150
Diemen soude hebben verdaen
 
In anderen lande om hare mesdaet:
 
Men bernse, dats mijn raet.’
 
Maer die here die verboot,
 
Datse niemene en sloeghe doot.
155
Scipliede ontboot hi te hande,
 
Diese voerden in vremden lande.
 
Aldus moeste soe sceden dane,
 
Ghesletens haers, latende trane,
 
Ende ginc te scepe, alse die soude
160
Varen so waer so men woude.
 
Alse die scipmanne in de see quamen,
 
Ende si hare scoenheit vernamen,
 
Spraken si an hare lude ende stille,
 
Of soe wilde doen haren wille;
165
Maer daerne diet ghene bede,
 
Want soe minde suverhede.
 
Si seiden: ‘Nu kies deen vanden tween:
 
Du moets met ons sijn over een,
 
Of sonder twifel over bort.’
170
Die vrouwe sprac: ‘Vorwaer dat hort,
 
Dat ic lievere hier verdrinke
 
Dan ic mine suverheit minke.’
 
Die scipmanne sien dat aldus staet,
 
Ende keerden anders haren raet,
175
Dat sise upsetten tien stonden
 
Daer si eene hoghe roedse vonden,
 
Daer soe al dien nacht alleene
 
Sonder slaep was groot of cleene,
 
Van screiene ende van vastene mat,
180
Alse die binnen drien daghen en at.
 
Indie dageraet quam haer an
 
Een slaep, dat haer vaken began,
 
Ende onse Vrouwe quam te hare,
 
Die troost es van allen vare
185
Ende der glorien coninghinne,
 
Met bliden anschine, daermen inne
 
Alle bliscap mochte scouwen.
 
- ‘Hoghe,’ sprac soe ter vrouwen:
 
‘Omme dattu heves sekerlike
190
Omme die trouwe van huwelike
 
Vele ghedoghet ende gedraghen,
 
Nu meer vort van desen daghen
 
Sal die coringhe van di scheden,
 
Ende du salt dijn lijf met payse leden,
195
Ende donrecht, dat di es gedaen,
 
Dat wert openbare saen.
 
Nem onder dijn hovet dat cruut:
 
Wie so es lasers andie huut,
 
Ghevet hem drinken in miere namen,
200
Hi gheneset alte samen.’
 
Die vrouwe ontwiec met desen doene
 
Ende was vro vanden visioene,
 
Ende las dat cruut daer updien dach,
 
Dies ghelijc soe noit en sach,
205
Ende hevet haer handscoen afgedaen
 
Entie beede ghevullet saen.
 
Omtrent mestijt quamen daer
 
Scipliede, diemen waent vor waer
 
Datse onse Here ghinder sende.
210
Soe riepse, alsoe tscip verkende,
 
Ende hem ontfaermde, dat so scone
 
Ende so edelike persone
 
Was in so swaerre aventure.
 
Si voerdense in een lant tier ure,
215
Daer soe enen lazersen sach,
 
Daer vele eiselijcheden an lach;
 
Ende soe gaf hem drinken met wine
 
Vandien heileghen crudekine
 
Indien name van onser Vrouwe,
220
Ende hi genas van sinen rouwe.
 
Haer name ginc harentare,
 
Also dat oec quam die mare
 
Indie stede ende indie port,
 
Daer hi woende, die vermort
225
Sijn neve hadde in haren aermen.
 
Nu mochts elken mensce ontfaermen,
 
So dore packers was die ghone.
 
Vele bat men hare omme tghone,
 
Eert diet datmen omme haer sent,
230
Doch so quam soe al ombekent.
 
Haer here bat up ghenaden,
 
Dat soe den broeder stae in staden,
 
Men sal hare geven dat soe heest.
 
- ‘Ic doe,’ sprac soe, ‘ende aldermeest
235
Dit up eene voerworde,
 
Dat hi segge van worde te worde
 
Alle dinghe hier ter stede
 
Voer hem VII, die hi oint dede.’
 
Men maecte vast die dinc tien stonden.
240
Die zieke seide vele zonden,
 
Maer altoos die quade mort
 
Ne dorsti niet bringen vort.
 
Doe seide soe: ‘Mine medicine
 
Es an di verloren pine,
245
Houtstu eneghe dinc behuut.’
 
Doe sprac die broeder: ‘Brinc al uut
 
Dattu mesdaen heefs, groet ende clene.’
 
Mettien so wart hi in weene
 
Ende seide die mort vanden kinde.
250
Doe sprac hi die de vrouwe minde,
 
Dattem tferlies noch also groet
 
Vanden wive ware alse van skints doot.
 
Doe wilde soe daer haer selven melden,
 
Ende seide: ‘Quaet met quaden ghelden
255
Ne willic pleghen te gere stont.’
 
Mettien maketsine gesont.
 
Die here bat dat soe ware bleven,
 
Hi wilde hare teenen manne geven
 
Den broeder, dien soe hadde genesen,
260
Ende soe sprac: ‘Dit mach niet wesen;’
 
Ende soe es danen ghevaren,
 
Ghenesen die lasers waren,
 
Ende te Rome indie stede,
 
Al ombekent van hem allen mede.
265
Des keysers broeder was lasers mede,
 
Dat die wrake ons Heren dede,
 
So dat hem ant leven ghinc.
 
Doe was daer omme dese dinc
 
Die vrouwe gehaelt al ombekent,
270
Om hem te beterne sijn torment,
 
So dat soe sprac: van desen man
 
Daer nes geen genesen an,
 
Hine segge sine mesdaet ter cure
 
Voerden paues entie senature,
275
Vorden keyser ende voer hare.
 
Doe seidi met groten vare,
 
Hoe hi belooch die keyserinne.
 
Die keyser was na uten zinne,
 
Ende riep: ‘Ay mi! aerm keytijf!
280
Hebbic dus verloren mijn wijf!’
 
Ende alle die dit horden mede
 
Weenden ende dreven jammerhede
 
Ende meslieten hem om die vrouwe;
 
Maer soe sachte haren rouwe,
285
Alsoene al hadde genesen,
 
Ende seide: ‘Weest in payse van desen:
 
Ic bem daer ghi omme mesbaert.’
 
Die bliscap die ghinder waert
 
Ne mochte getellen geen man.
290
Die keyser die wildse dan
 
Teere vrouwen neemen ende te wive;
 
Maer soe bat hem dat die dinc blive,
 
Want soe belovet hadde onsen Here
 
Man te kenne nemmermere;
295
Ende bat den paues ende andere man,
 
Dat sijs hare geholpen dan.
 
Dus es soe der werelt ontronnen
 
Ende begeven daer met nonnen,
 
Daer soe Gode ende onser Vrouwen
300
Diende wettelijc ende met trouwen.

Vander vrouwen die een kint wan an haren sone. LXVI.

 
Te Rome so was hier te voren
 
Een man rike ende wel geboren,
 
Ende hadde een wijf des gelike,
 
Edel sere ende daertoe rike.
5
Alle dinc quam hem wel int gevouch,
 
Els dan die vrouwe geen kint en drouch.
 
An Gode hebben si hem ghekeert,
 
Ende sine aerme gherne geheert,
 
Dat hi hem gave een kint,
10
Ende God hevet hem toeghesint.
 
Ende teersten dat wart geboren,
 
Keerde in feesten al die toren,
 
Entie vader hevet vermint
 
Also sonderlinge dat kint,
15
Dat die lieve sonder mate
 
Verduwede die karitate,
 
Ende liet achter alte sere
 
Gode te dankene vander eere.
 
Somwile bepensdem die man,
20
Ende keerde tsinen weldaden dan;
 
Ten lesten dedi Gode belof
 
Te stane der werelt of
 
Ende te vaerne in eene wostine,
 
Ende met herten ende metter pine
25
Gode te dienne tsinen live;
 
Maer die bant van sinen wive
 
Dwanckene, dat hi metten rechte
 
Ne conste gecomen uter hechte,
 
Dies hem gheorlovede ongerne
30
Ende seide: ‘Want mij swaer tonberne
 
Dat geselscap es van di,
 
Up eene dinc getroestic mi,
 
Dattu vor mi kies die Gods minne
 
Ende anders niemen in dinen zinne.
35
Want oec van Gode coemt dit belof,
 
So sceldic di quite hier of;
 
Alleene, dat ic in dinen zinne
 
Bliven moet met reender minne.’
 
Deser dinc waren si bede vro.
40
Die vrouwe plach vort also
 
Der aermer een deel te bet,
 
Omme dat soe was ombeslet.
 
Maer dat kindekijn ghewies,
 
Ende moeste der mammen dor dies
45
Onberen; want so verre quam.
 
Die vrouwe gheent kint met hare nam
 
Te spisene, te beddene, ende helt
 
Weeldelike, alsemen telt.
 
Nachts sliept bi hare, ende het sat
50
Sdaghes altoos met hare ende at.
 
Ende omme dat vleescelike minne
 
Dicken verblent des menscen zinne,
 
So ghesciede sulke scende,
 
Dat dat kint die moeder bekende
55
Ende dat soe met kinde waert.
 
Alsese die dracht hevet verswaert,
 
Viel soe wel naer in wanhopen;
 
Nochtan bleef die hant open
 
In aelmoesene, in dogheden mede,
60
Ende dicken was soe int gebede.
 
Hier binnen so quam die dach,
 
Dat soe der droever dracht gelach;
 
Ende cume waest ter werelt comen,
 
Soene hevet hem dat lijf genomen,
65
Ende waerpt in ene proveie daer nare,
 
Omme dat der werelt niet wert mare.
 
Nu heefse die dievel ghevaen
 
Indie ziele, ende wilse saen
 
Voer aldie werelt doen verderven
70
Ende jammerlike dode sterven.
 
Dus maecti hem alse enen clerc gedaen,
 
Ende so henen te Rome saen,
 
Ende so te hove omme dese mare.
 
Die grote heren wordens geware
75
Ende vrageden, wie dat hi si.
 
-‘Een clerc,’ sprac hi, ‘ende oec es mi
 
Cont harde meneghe scrifture,
 
Ende oec wetic wel ter cure
 
Te vindene verstolen goet:
80
Hier af bem ic sere vroet.’
 
Dus quamen hem vele liede an,
 
Ende hi berechte elken man,
 
So dat alle die dieve thant
 
Afstaen moesten ende rumen tlant.
85
Dus gewan hi vanden heren
 
Werdicheit ende vele eeren.
 
Alse hi sinen tijt versach,
 
Sprac hi dus up eenen dach
 
Anden keyser ende andie heren:
90
‘Wildi, so soudic u leeren
 
Ende cont maken eene dinc:
 
Noint keyser noch coninc
 
Sone horde dies ghenoot.
 
Wapene! dat niet al nes doot
95
Rome die stat, oft verdronken,
 
Oft metter lovien versonken
 
Hier te voren in langere stonde!
 
Want so dorperlike sonde
 
Es ghevallen te Rome binnen:
100
Een wijf, ghelijc ere godinnen,
 
Die hier heeft so goed eene wort,
 
Die hevet haer kint vermort,
 
Dat soe wan an haren sone.
 
Hoe mach God ghedoghen tgone?’
105
Dit wort hadde onwert hem allen,
 
Ende seiden: ‘Ries, laet staen dijn callen!
 
Want wi alle, dit beghome,
 
Houdense over die beste van Rome.’
 
- ‘Dit es,’ sprac hi, ‘dat ic vermoede;
110
Maer come vore de vossine hoede,
 
Ende men make up de maerct een vier,
 
Ic does haer lijen, of ic wille hier
 
Dat men mi werpe inden brant.’
 
Dat dochte den keyser recht thant,
115
Ende hiet datmense soude halen
 
Om antworden te derre talen
 
Men haledse met derre tale;
 
Ende teersten soe quam inde zale,
 
Eist jeghen hare al upgestaen,
120
Entie keyser deedse saen
 
Bi hem sitten, alse hi woude,
 
Ende hiet datmen daer swigen soude,
 
Ende hevet hare voren gheleit
 
Wat die meester hevet gheseit,
125
Ende hiet dat soe dade onscout,
 
Ofte lijede sulker ongedout.
 
Soe, die vroet was ende wijs,
 
Sprac: ‘Omme dat dese mesprijs
 
Swaer es, diemen mi over leghet,
130
So eeschic, of dat recht geweget,
 
Datmen mi gheve raet ende dach,
 
Dat ic mi ontsculdeghen mach.’
 
Dus wart hare verste ende dach gegeven.
 
Up alle menschen die leven
135
Ne trooste soe niet van enen baste,
 
Maer an Gode hout soe haer vaste,
 
Ende dat was met berouwe groet,
 
Omme te comene uter noot.
 
Tien tiden, wi lesent dus,
140
Was een paues, hiet Lucius.
 
Te sinen voeten dat soe quam,
 
Entie dinc, die hare mesquam,
 
Hevet soe hem gebrocht al vort
 
(Soene dectes niet een wort),
145
Ende bat hem van derre wonde
 
Medicine thaerre ghesonde.
 
Hi, diese sach in berouwe groet,
 
Ontfaermde haerre groter noot.
 
Hi trooste hem der Gods genaden,
150
Ende seide: hi soude hare beraden.
 
‘Dochter,’ sprac hi, ‘weene al mate;
 
Gods ons Heren caritate,
 
Sine miltheit uptie zondaren
 
Ne mach verblenden no vervaren
155
Al die quaetheit, die mach wesen,
 
Die hem berouwet dan van desen.
 
Hem es alle grootheit cleene.
 
Pieter ende Magdaleene,
 
Alse hem berau hare mesdaet,
160
Hoe saen waersi in heilegen staet!
 
Ic radi vor recht ersatrie,
 
Dattu die moeder Gods Marie
 
Eers ende an hare roeps genaden;
 
Want soe hevet al beraden:
165
Soe es vandien sondegen de sake.
 
Niemene hevet haers oec brake,
 
Die met ongheveinsder herte
 
An hare roept in sine smerte.
 
In wille u niet te sere laden,
170
Want mine mages nu niet gestaden;
 
Maer Pater Noster si nu te desen stonden
 
Absolucie van dinen zonden.’
 
Met desen worde, met derre tale,
 
Was dat wijf getroest doer wale,
175
Ende bat onser Vrouwen Marien,
 
Dat soese moeste bevrien
 
Vanden viant diese anespreect,
 
Ende vander zonden die utebreect
 
Ter werelt inder lieder mont.
180
Die dach quam, die niet en stont,
 
Ende soe hevet hare vriende genomen
 
Ende es aldus te hove comen.
 
Haer troost, hare hope was sekerlike
 
An Marien van hemelrike;
185
Noch soene begafse oec niet mede
 
Die moeder es der ontfaermechede,
 
Die haer zuchten hevet bescouwet
 
Entie mesdaet, die haer rouwet;
 
Maer ongesien aldaer ter stede
190
Met haerre jeghenwordichede
 
Was [soe] aldaer int ghedinghe,
 
Ende bescermedse sonderlinghe.
 
Dus quam int dingehuus gegaen
 
Die vrouwe ende wille te rechte staen,
195
Daer soe wart ontfaen met eeren
 
Vanden keyser ende vanden heren.
 
Doet al sweech wijf ende man,
 
Sprac die keyser den clerc an:
 
‘Sie hier twijf, nu sprec dan,
200
Daer die redene omme began,
 
Ende daer du af heves gheseit
 
Onghehorde dorperheit.’
 
Die valsche clerc sach ende dochte,
 
Wie die vrouwe wesen mochte,
205
Ende seide: ‘Dese es hare ongelike,
 
Hets eene andere sekerlike.’
 
Doe seiden si alle: ‘Sech dine wort.’
 
- ‘Neen,’ sprac hi, ‘die de quade mort
 
Dede ende dat overspel,
210
En es dit niet, dat wetic wel.
 
Dese es scone, heilech ende claer,
 
Ende vul dogeden over waer.
 
In dar niet spreken, het moet wesen:
 
Maria hevet met hare gewesen,
215
Ende hoetse al noch voert an.’
 
Mettien so seindem elc man,
 
Entie duvel hi voer dane,
 
Alse een rooc te scouwene ane.
 
Alle sijn si vro diet scouwen
220
Ende benediden onser Vrouwen.
 
Entie vrouwe die bleef vri
 
Ende ghewan in Rome daer bi
 
Van deser saken grote name:
 
Dus genas soe der blame.

Van dat soe hare vertogede enen dyaken. LXVII.

 
Het was een pape in eere stede,
 
Die eer dor ghelt dan dor Gode dede,
 
Vul van goede, vul van zonden,
 
In werelt eere sere ontbonden.
5
Dese hadde in siere cure
 
Eenen edelen te ghebure,
 
Die rike was, ende oec mede
 
Eene vrouwe sonder rijchede,
 
Eene aerme weduwe. Dese twee laghen
10
Up haren ende ende saghen,
 
Datmen tgelach moeste betalen.
 
Elc bat om den priester halen.
 
Die priester hi wart ontboden,
 
Dat hi quame te sulken noden
15
Ende horen wille den riken,
 
Moengen ende met olie bestriken,
 
Entien zieken bevelen Gode.
 
Ghewar was hi mettien bode,
 
Alse die tscaep minde alleene
20
Om die wulle; maer groot no clene
 
Sone achti noch en hadde ghere,
 
Hoe hi hem den wulf verwere.
 
Thant ghinc hi indie zale,
 
Ter camere in also wale,
25
Daer die rike sieke lach
 
In bont, in graeu. Alse hi dit sach,
 
Sprac hi: ‘Hier si pays ende vrede!’
 
Maer dit was omme niet een bede.
 
Daer sach hi staen lieden vele,
30
Die grote priselike bispele
 
Smekende spraken vanden man;
 
Maiseniede ende kindere daer an
 
Die beweenden haren here;
 
Doch so was daer sulc die mere
35
Minde tgoet dan die daer lach,
 
Al maecten si buten gheclach.
 
Die mont riep wapene groot,
 
Therte bat al omme de doot.
 
Die pape vragede ende hi las,
40
Ende nam bijechte sulc alsoe was.
 
Hi sat, hi smeecte; al dat hi telt
 
Es algader omme ghelt.
 
Hi troost, hi vraghet, waert hem meest si,
 
Ende maect den man met talen vri,
45
Die nochtan al onbewaert
 
Moet onder des duvels swaert;
 
Entie quade valsche propheete
 
Smerdene met sinen beheete,
 
Den verdoemden riken man,
50
Daer gheen behout en was an.
 
Hier binnen so quam een saen
 
Vander aermer weduwen gegaen,
 
Ende bat hem dat hi quame ter noot,
 
Want soe laghe up die doot;
55
Maer die pape ne antworde niet,
 
Want hi al upten riken ziet.
 
Maer die dyaken, die bi hem stoet,
 
Die sprac dus in sinen moet:
 
‘Hets grote zonde tonsen behouf,
60
Entien wive vrese grouf,
 
Eist dat dese aerme weduwe ent
 
Sonder bijechte ende sacrament.’
 
So dat hijt sinen here seide,
 
Die hem dese antworde anleide:
65
‘Snuedel! lettel ghi ghevroet,
 
Dat dese edel man ende goet
 
Alleene moet varen hene
 
Omme eene oude verlevede quene.’
 
Doe antworde die dyaken:
70
‘Here, en belghet niet der saken!
 
Wildi, ic gaesse visenteren.’
 
-‘Gaet henen,’ sprac hi, ‘wien maecht deren!’
 
Die dyaken hevet genomen
 
Ons Heren lachame ende es comen
75
Daer die aerme weduwe lach.
 
An hare en was geen bejach,
 
Aerm van goede, van deugeden rike,
 
Ende si lach ontfaermelike
 
Up derde ende een lettel stroes daer mede,
80
Maghere ende verhongherde lede.
 
Cume was hi binnen comen,
 
Dat hi ghinder hadde vernomen
 
Dat huus ingelen al vul,
 
Aldaer dat wijf lach int mul;
85
Enter moeder Gods Marien,
 
Metter mageden compaengien,
 
Sach hi aldaer dat soe steet
 
Ende drogede der weduwen dat sweet
 
Met eenen cledekine sere wit.
90
Alse die dyaken sach dit,
 
Stont hi ende wart wonderende sere.
 
Aldaer hi brochte onsen Here,
 
Knielde Maria ende al hare scare
 
Ter erden neder vor Jhesum dare;
95
Ende teerst dat si up waren gestaen,
 
Hiet soene coenlike ingaen,
 
Ende oec so maectene daer mede
 
Onse Vrouwe een sitten ter stede,
 
Ende hietem dat hi sitten ginghe.
100
Hi sat ende horde die dinghe,
 
Die de weduwe hem doe seide.
 
Hi bijechtedse sonder beide,
 
Ende gaf hare den lachame ons Heren,
 
Ende las over hare Gode teeren
105
Salme, ende beval die ziele
 
Gode ende sente Michiele.
 
Vroe ende blide metter vaert
 
Ginc hi srijcs mans huse waert.
 
Teersten dat hi binden huse quam,
110
Sach hi ghinder ende vernam
 
Swarte catten, sonder waen,
 
Om des rijcs mans bedde staen,
 
Entie zieke sachse mede
 
Met groter vervaerlijchede,
115
Ende lach ende riep al over luut:
 
‘Jaghet die catten, die catten uut,
 
Ende helpt mi, si sullen mi scoren!’
 
Een duvel, gelijc swarten moren,
 
Quam met enen hake tien spele
120
Ende stac den riken indie kele,
 
Entie ziele vliet ende bevet,
 
Alse die en ghenen troost en bevet
 
In al die daet, die soe keytive
 
Dede binnen haren live,
125
Entie doot die ginc hem an.
 
Die moer brieste, ende dander stan,
 
Ende hi trac hem dien haec uut.
 
Doe gaf dander een swaer luut,
 
Ende gaf up den droeven gheest.
130
Doe quamen daer andere duvelen meest,
 
Die ghene ziele sere sloughen
 
Ende danen sleepten ende droughen
 
Indien donkeren pitte groot,
 
In die euwelike doot.
135
Alse die dyaken dit sach,
 
Langhe hi in ommacht lach.
 
Maria verbaerde hare daer
 
Ende troestene in sinen vaer,
 
So dat hi them selven quam
140
Ende beter leven anenam,
 
Dan hi te voren hadde geploghen.
 
Onser Vrouwen ende Gode den hogen
 
Dancti alre ghenaden,
 
Ende bleef voert in weldaden.

Vanden bisscop Bonitus. LXVIII.

 
Tote Cleermont in Alverne
 
Was een bisscop, die niet gherne
 
Sinen tijt verloes in idelheden.
 
Onser Vrouwen in suverheden
5
Ende Jhesum Cristum haren sone
 
Diendi ghewillike die ghone.
 
Eens ghinc hi in sente Michiels kerke,
 
Met vele lieden, leeke ende clerke,
 
In eenen winkel alleene staen,
10
Sine herte heefti te Gode ondaen.
 
Die bisscop hiet Bonitus.
 
Die dienst nam ende aldus.
 
Doe ginc tfolc groot ende cleene;
 
Maer hi bleef staende alleene
15
Ende gesloten oec daer in:
 
Dies was hi bouder in sinen zin,
 
Ende bleef vaste in sine gebede
 
Met herten ende met zielen mede.
 
Eene stemme hordi inden trone,
20
Alst ware recht een liedekijn scone;
 
Mettien eene claerheit quam.
 
Eene russchinge hi vernam,
 
Alse of groot volc daer quam gaende.
 
Mettien sach hi daer al staende
25
Waer onse Vrouwe quam Marie
 
Met eere uutclaerre paertie
 
Van zielen ende van inglen inne,
 
Ghelijc alse eene coninginne,
 
Die coemt met enen groten here,
30
Ende zongen met groten ghere,
 
Ende onse Vrouwe die sanc mede
 
Eere ende lof der Godlijchede.
 
Mids dorden choer ginc die schare,
 
Ende alsi quamen ten outare,
35
Vragedemen, wie messe singen soude.
 
Maria antworde also houde:
 
‘Hier es Bonitus, die bisscop goet
 
Hi eis wel wert dat hise doet.’
 
Alse hi dit horde, wildi vlien.
40
Noch machmen daer tekijn sien,
 
Hoe hi wech tart, inden steen,
 
Oft hi en hadde hartheit gheen.
 
Doch so was hi daer ghesocht
 
Ende voer onser Vrouwen brocht,
45
Ende gheghaerwet, ende gedaen
 
Messe ghinder aneslaen,
 
Die hi eerlijc daer dede.
 
Onse Vrouwe danckets hem mede,
 
Ende gaf hem teenen juwele rike
50
Een cleet gemaect in hemelrike.
 
Dit machmen sien, ende niet te scerne,
 
Tote Cleermont in Alverne,
 
Want men toget daer den lieden;
 
Ende niemene en can bedieden,
55
Hoe men dat gemaken mochte:
 
Wit ende licht eist ende sochte.
 
Naer desen Bonitus so quam
 
Een ander, diemen te bisscoppe nam,
 
Die ongelijc was sinen voersate.
60
Hi vermat hem te siere ombate
 
Iet dies gelijcs te winne mede,
 
Up dat hi sine ruste dede
 
In sente Michiels kerke daer,
 
Ende dit wildi proeven waer.
65
Daer ghinc hi in, dronken ende sat,
 
Ende also bleef hi daer ter stat
 
Slapende, alse die wijn geboot.
 
Doch sciet hi danen sonder noot;
 
Want doe hi in wake waert,
70
Hine wiste hoe hi quam an de vaert,
 
Maer hi vant hem sonder scade
 
In sijn selves kemenade.
 
Dus wart die dulle prophete
 
Bedroghen bi sinen gheheete,
75
Ende leerde met omoedicheden
 
Gode te soukene ende met beden.

Van eenen man bi Awenchijn dien soe ghenas. LXIX.

 
In Ostervaus bi Awenchijn
 
Woende een aerm mannekijn.
 
Eens soudi dor een dorp liden,
 
Ende een steen lach tsiere ziden,
5
Daer hi sinen voet an stac,
 
Ende met torne hi dit sprac:
 
‘In sduvels namen over een
 
So was daer gheleit die steen.’
 
Thant quam hem daer an groet leet;
10
Want gelijc dat men water heet
 
Hem int anscijn hadde gegoten,
 
Wart hi daer te hant gescoten,
 
So dat hi vorder en conde gegaen.
 
Uut sinen ogen so droep saen
15
So vele waters, dat hi van dien
 
Een twint meer en conde gesien.
 
Thuus ledemen, hine const gedogen.
 
Daer verloes hi een sire ogen,
 
So dat hem dat anscijn zwal,
20
Ogen, neuse, mont ende al.
 
Ten vierden daghe wart altemale
 
Sijn anscijn eene rode ghale,
 
So datmen waende al openbare,
 
Dat hi al puur pakers ware.
25
Daer naer ginct vort ende weder
 
Tevel al toten voeten neder,
 
Ende hem vercrompen alle die lede,
 
So dattem die hielen mede
 
Vercrompen anden ende waren.
30
Menech leet, menech mesbaren
 
Dogedi, ende verloes oec mede
 
Dat ghevoelen an al die lede.
 
Men moesten draghen telker stat,
 
Daer hi soude doen dit oft dat.
35
Sijn huuskijn stont ander strate:
 
Daer lach hi ende bat der karitate
 
Vanden lieden, diere leden
 
Ofte ghinghen ofte reden;
 
Ende hi was in swaerre hoeden
40
Van evele ende van aermoeden.
 
Nochtan in al sijn rouwen
 
Lovedi Gode ende onser Vrouwen,
 
Ende bat over die ghene mede,
 
Die hem daden hoveschede.
45
Hi vaste, hi clagede sine zonden,
 
Daer voren bat hi tallen stonden.
 
Alse die tijt quam ende God woude
 
Dat hi sijns ontfaermen soude,
 
Teenen Paschen, alst soude sijn,
50
Hordi te Awenchijn
 
Mattene luden, ende metter vaert
 
Keerdi thovet darewaert.
 
Hi boot die hande, die hi allene
 
Roeren mochte ende niet de bene;
55
So siet hi ene eerlike persone
 
Van eere vrouwen dore scone,
 
Edelike ende wel ghecleet,
 
Dien verdochte sijn grote leet
 
Ende sine grote verduldichede,
60
Ende seide: ‘Wet dat dine bede
 
Voer Gode gehort sal sijn.
 
Doe di draghen tAwenchijn
 
Voer tgebeelde Marien der maget,
 
Ende bidt hare dat soe dijns gewaget:
65
God die sal di helpen saen.’
 
Dit hevet ghene man gedaen,
 
Ende ghenas daer up die stat
 
Van alre dinc die hem messat.

Vander Jodinnen die soe verloste. LXX.

 
Ene Jodinne lach hier te voren
 
In aerbeide, alse wijt horen,
 
So swaer ende daertoe so onsochte,
 
Dat hare niemen gehelpen mochte:
5
Men beidde alleene om die doot.
 
Mettien in hare pine groot
 
Quam up hare van boven een lecht,
 
Ende eene stemme daer ute recht
 
Die seide: ‘Roep an Marien,
10
Jesus Moeder, soe sal di vrien.’
 
Dat licht voer wech; maer dat wort
 
Hevet hare therte so dorbort,
 
Met goeder herten ende wel beraden
 
Riep soe an Marien genaden.
15
Thant so gaf hare onse Vrouwe
 
Eenen sone alsonder rouwe.
 
Die Juedsche wijf, die bi hare saten,
 
Horden dien name, dien si haten,
 
Ende wildense morderne om dat wort;
20
Maer onse Vrouwe halp hare vort,
 
Dat die wijf dat lieten wesen;
 
Ende alse die vrouwe al was genesen,
 
Vloe soe ter kerken ende haer kinder,
 
Ende ontfingen dat doepsel ghinder.

Vanden kindekine dat an Jhesumme riep pappa. LXXI.

 
Tote Spieren upten Rijn
 
Es een gebeelde scone ende fijn
 
In onser Vrouwen eere geset.
 
Daer quam een wijf ende haer kint met,
5
Ende soe knielde ende bat.
 
Hare kindekijn stont vor hare ende at,
 
Ende sach upt scone Jhesueel.
 
Doe braect van sinen brode een deel
 
Ende boot dien beeldekine. Daer na
10
Seit in sijn Duutsch: ‘Pappa! pappa!’
 
Dat beeldekijn begonde weder
 
Spelen jegen dat kindekijn daer neder,
 
Ende seide: ‘Du sult pappen met mie,
 
Alse leden sijn der daghe drie.’
15
Die moeder horet ende wart versaget.
 
Ghere wort soe ghewaghet
 
Eenen ouden canoenc vanden chore,
 
Die seide: ‘Goet wijf, nu hore!
 
Hout dijn kint tote an dien dach,
20
Want dijn niet langer sijn en mach.’
 
Den kinde quam die rede te hant.
 
Ten derden dage men dit waer vant;
 
Want Jhesus voeret met hem
 
Onder die kindere van Bethlehem.

Vanden wive die soe bekeerde van zonden. LXXII.

 
Een wijf was, die enen andren wive
 
Haren man nam als eene keytive.
 
Nochtan alsoe ter kerken ginc,
 
Plach soe emmer eene dinc,
5
Wat besicheden hare over lach:
 
Alsoe onser Vrouwen sach,
 
So sprac soe des ingels groete,
 
So soe best conste met goeder moete.
 
Haer amijs getrouwet wijf
10
Dien vernoyede haer lijf,
 
Om dat soe sach haren man
 
Tander wijf hem trecken an,
 
Ende hadde geent wijf sere leet.
 
Nu soe el wat doen en weet,
15
Keert soe hare an onser Vrouwen
 
Ende bidt leet ende vele rouwen
 
Over twijf an die Gods gewout,
 
Die hare haren man onthout.
 
Alsoe haren wille al
20
Waent dat men hare doen sal,
 
Hevet onse Vrouwe hare verbaert
 
An hare die wrake begaert.
 
-‘Wat bidstu,’ sprac soe, ‘over dit wijf
 
An mi wrake up haer lijf?
25
In dar hare doen ghene plaghe;
 
Want soe groet mi alle daghe
 
Metter uutnemender groete,
 
Die mi boven alle dinc es soete.’
 
Doene dorste gheent wijf niet soeken
30
An onser Vrouwen meer met vloeken,
 
Ende ghemoete dat wijf up enen tijt,
 
Ende sprac alse hare gaf die nijt:
 
‘Ay! vule vrouwe, dorper ende quaet,
 
Wat ghi mi al leets beraet,
35
Dat ghi mi neemt minen man,
 
Dien ic metter wet gewan!
 
Nochtan en scuwedi mi niet!
 
Hoe gherne dadic u verdriet,
 
Want ghi neemt mi alle daghe
40
Mine bliscap, dats mine claghe.
 
Ic hadde eenen troost alleene
 
Op Marien, der maghet reene,
 
Om mi te wrekene dien toren;
 
Maer dien troost hebbe ic verloren.
45
Soe seide mi: sone mach geen wee
 
An di doen, omme dattu Ave
 
Alle daghe voer hare spreex,
 
Daer du den toren al bi breex.’
 
Dander seide vort hier naer:
50
‘Hout van mi over waer,
 
Dat ic di late dinen man:
 
Nemmermeer comickere an;
 
Ende vortmeer van deser stede
 
So belovic suverhede
55
Hare, die mi ghenade dede
 
Om so cleenen dienst oec mede.’
 
Dus stont deen af siere sonde,
 
Dandere vort van ghere stonde
 
Hadde haren man quite ende vri:
60
Bi onser Vrouwen ghenasen si.

Van O Intemerata. LXXIII.

 
Het was een man edel ende rike
 
Ende nochtan sekerlike
 
Jegen die aerme milde ende sochte,
 
Des den duvel sere verdochte,
5
Ende dede an eenen lachame
 
Van eenen, die in deuwelike blame
 
Verdoemt was omme sine sonden,
 
Ende quam te hem te dien stonden,
 
Ende hi hevetene over enen knape gehuurt.
10
Die gheene dient ende besuurt
 
Meer dan dander VII knechte,
 
So dat hi alle sine dinc berechte,
 
Ende hi hem te hoedene beval
 
Een huus, daer hi in leide al
15
Die zieke, die hem quamen toe,
 
Omme dat hi hem hare noot vuldoe;
 
Maer altoes pogedi ende dochte,
 
Hoe hi den here bedriegen mochte,
 
Waest upt water, waest upt lant;
20
Maer die duvel die en vant
 
Wech no sake, tijt no stonde,
 
Dat hine belopen conde:
 
Also haddi hem bewaert
 
Met weldoene alsonder aert.
25
So verre ginc van hem de mare,
 
Dat vele lieden quamen dare
 
Te besiene den milden man;
 
So dat een bisscop zin ghewan,
 
Dat hine mede wilde sien,
30
Die wel was ontfaen van dien;
 
Maer die viant haddene vernomen
 
Ende en wilde niet te voren comen.
 
Ter maeltijt vraget die here das:
 
‘Waer es u knape die hier was?’
35
So langhe dat hi te voren quam.
 
Alsen die bisscop vernam,
 
Verstont hi biden gheest te hant,
 
Wie hi ware, die seriant.
 
Doe so vragedi te desen:
40
‘Hoe langhe heefti hier gewesen?’
 
- ‘Langhe,’ sprac die goede man,
 
‘Ende daer es vele bederven an,
 
Want hi es getrouwe ende recht.’
 
Die bisscop sprac: ‘Dits een quaet knecht
45
Entie duvel uter hellen.’
 
Hi riepene ende hietene tellen,
 
Wat hi daer ter stede sochte.
 
Die viant sach dat hi en mochte
 
Nieweren ontgaen, hi en moeste lijen.
50
- ‘Ic bem,’ sprac hi, ‘van dien partijen,
 
Die uten troen waren gesteken.
 
Nu can dese een ghebede spreken,
 
Dat hi seghet alle daghe;
 
Daer bi ontgaet hi miere plaghe,
55
Ende dicken, alsic al was bi
 
Hem te hebbene, ontginc hijs mi.’
 
Dies lijede die quade keytijf.
 
Doe liet hi dat dode lijf
 
Voer hem allen liggen up derde,
60
Ende voer henen siere verde.
 
Die bisscop den man anelach
 
Ende vragedem, wat hi te lesene plach,
 
Daer hi den viant bi ontran.
 
Doe sprac hi, alse een leec man,
65
Dat hi lettren en ghene kint;
 
Maer ter tijt dat hi was een kint,
 
Leerdi een ghebede alleene,
 
Ende dat can hi ende el ne gheene,
 
Van onser Vrouwen, die hi noch wiste,
70
Ende van sente Janne ewangeliste,
 
Ende dat seidi, hoe soet gha,
 
Ende dat was: ‘O Intemerata.’

Vanden riddere die hare ghenamene spaerde. LXXIIII.

 
Het was een ridder rike ende vrome,
 
Die also berechte home,
 
Dat hi huwelijc ontseide,
 
Want het dochtem ledicheide;
5
Want men dicke de wapene begevet,
 
Alsemen vrouwen te lief hevet.
 
Nochtan en liet hi niet bliven
 
Daer omme tgeselscap van wiven.
 
Eens tijddi in Normendie
10
Teenen tornoie met sire partie,
 
Ende soude dor enen casteel liden,
 
Daer hi omme indien tiden
 
Sine ogen liet gaen harentare.
 
Doe wart hi eere maget geware,
15
Die daer dor die strate ghinc,
 
Ende hem met haerre scoenheit vinc.
 
Sinen knape riep hi ane
 
Ende seide: ‘Pijndi te verstane,
 
Wie vader ende moeder sijn
20
Van deser scoenre maghet fijn.
 
Sech dat sise mi te nacht
 
Te bedde gheven sonder cracht,
 
Ic wille hare dan X lb. gheven
 
Ende wel cleeden daer beneven.’
25
Die knape diene liet achter niet
 
Hine dede dat hem sijn here hiet,
 
Ende brochte die maget vercleet
 
Te sijns heren herberghe geleet;
 
Want vader ende moeder woude,
30
Dat soe den knape volgen soude.
 
Naden male sone was anders wedde
 
Dan soe ginc in des heren bedde.
 
Dien ridder dient wel behaget,
 
Dat hi metter reinre maghet
35
Hebben sal al sijn gevouch;
 
Ende soe was diet swaerlike verdrouch
 
Met geweene, met groter cracht;
 
Ende het was eens Tsaterdages nacht,
 
Die vele goeder lieden vrijen
40
In deere der moeder Gods Marien.
 
Die ridder seide: ‘Nu segt, bequame,
 
Hoe es uwe kerstine name?
 
Hoe ontfadi mi in deser wijs
 
Over viant, niet over amijs?
45
Gadijs uwen vader af,
 
Die mi u sijns willen gaf?’
 
Soe antworde met groter scame:
 
‘Here! Marie es mine name.
 
Ic mach wel sware herte dragen
50
Ende over mi selven claghen;
 
Want mi beter es die doot
 
Dan te levene in scanden groot,
 
In miere suverheden verloren;
 
Want ic belovede hier te voren
55
Mier suverhede onser Vrouwen,
 
Ende Gode te dienne met trouwen.
 
Ic hadde gherne nonne gewesen,
 
Maer mijn vader es te aerm te desen.
 
Ic bem een deel gheleert ter lide
60
Ende can onser Vrouwen ghetide,
 
Dat mi een aerme clerc oec leerde,
 
Die tonser herberghen ginc ende keerde.’
 
Die heileghe gheest hi quam daer in
 
Altehant in des ridders zin,
65
Die uut sinen zinne dede
 
Den brant der onsuverhede,
 
Ende seide: ‘Ja! du heets Marie,
 
Ende oec eist recht dat men vrie
 
Den nacht van den Saterdaghe.
70
Wes vri van mi vander plaghe,
 
Hare teeren die es dine genanne;
 
Ende daertoe meer nochtanne,
 
Want du nonne wilt wesen vri,
 
Voer Gode so belovic di,
75
Eist dattu met mi varen wout,
 
Dattu dinen wille hebben sout.’
 
Up dese voerworde sliep soe dien nacht
 
Bidien ridder alsonder cracht.
 
Des maergens voer soe haerre verde
80
Mettien ridder up eenen perde
 
Tote daer bi dat lach dat velt,
 
Daermen den tornoy up helt.
 
Daer liet hise teere abdien
 
Ende belovede hare bi Marien,
85
Dat hi soude over hare ontfaen
 
Den cloester so in staden staen,
 
Eist dat God sijn leven spaert,
 
Dat sijs bleven al ombeswaert,
 
Ende daertoe wille hise daer nare
90
Visenteeren alle jare.
 
Maer dese chaertre bleef ombescreven;
 
Want die ridder es doot bleven
 
Saen daer naer upt tornoys velt
 
Ende begraven daer, alsemen telt:
95
Want het was tien tiden zede
 
Ende der werelt werdichede,
 
Bleef iemene in tornoyes spel,
 
Datmenne grouf daer also wel.
 
Die joncvrouwe pijnde hare in desen,
100
Hoe dat soe sulc mochte wesen,
 
Dat Gode bequame in alre wijs,
 
Ende omme haren reinen amijs
 
Peinst soe, welken tijt hi keere:
 
Dien beval soe onsen Here.
105
Doet al keerde sonder hi,
 
Des balch dabdesse bidi
 
Dat hare trouwe was tebroken,
 
Ende ginc der joncvrouwen an met sproken,
 
So dat soese met tranen dede
110
Onser Vrouwen anroepen inder bede,
 
Dat soe togede doer hare goede,
 
Hoet met ghenen ridder stoede;
 
Ende onse Vrouwe heeft hare verbaert
 
Ende seide: ‘Soete lieve! spaert,
115
Laet staen dijn weenen ende dijn zuchten:
 
Ic bem Maria, ghine dorvet niet vruchten.
 
Dijn lief, die di dede begeven,
 
Es in dien tornoy doot bleven
 
Ende begraven ter selver stede.
120
Ende want hi mi die eere dede
 
An di, eist recht dat hijs genoot.
 
Hi hadde berou voer sine doot
 
Ende es in die behoudenesse.
 
Nu ganc toter abdesse
125
Ende segge, dat soene hale te hant
 
Ende hier legge over den pant,
 
Dat hi der beden hier gheniete,
 
Ende hare troost te dinen verdriete,
 
Daer du eene rose sies up een graf,
130
Die daventure daer niet en gaf,
 
Want soes gewortelt diepe in derde
 
Ende riect soete ende werde.’
 
Vro es die maghet na dmesfal
 
Ende seghet der abdessen al;
135
Maer soe hadde onwert die sprake
 
Ende hilt over gheveinsde sake;
 
Entie joncvrouwe valt weder
 
Met beden an Marien neder.
 
Doe sprac Maria tier stonde:
140
‘Sech hare in lijcteken dese zonde,
 
Dat soe hier af bijechte spreke,
 
Dat God up hare niet en wreke.’
 
Doe seide hare die joncfrouwe dat,
 
Ende soe kennet uptie stat,
145
Ende ghinc oec ende haer covent
 
Up des tornoys velt ommetrent,
 
Onthier ende soe up dat lant
 
Den ridder bider rosen vant.
 
In haren cloester heeft soene gedregen,
150
Ende dede sijns met eren plegen.

Van enen scrivere die Marien eerde. LXXV.

 
Een scrivere was in Vlaenderlant,
 
Die malen conde andie want
 
Ende met pincelen beelden maken.
 
Hi eerde ende diende in sinen saken
5
Onser Vrouwen. Van hem ginc mare,
 
Dat hi een groot meester ware.
 
Alse hi den duvel maken soude,
 
Naer dat hi conste ende woude,
 
Maecte hine so hi lelijcst conde;
10
So dat die duvel tere nacht stonde
 
Hem vragede in drome ere saken,
 
Twi hine wilde so lelijc maken:
 
Hi waers hem onhout ende fel.
 
Die meester seide: ‘Ic doe wel,
15
Want dattu best die mi raet
 
Alle dorperlike daet.’
 
Die viant seide: hi soudem deren,
 
Oft hi soude dies ontberen.
 
Daer omme en wilds dander niet laten
20
Hine screvene lelijc utermaten.
 
Eens soudi in enen portale
 
Eene ymagie scone ende wale
 
Maken na onser Vrouwen gedane.
 
Daer leidi sinen zin vaste ane
25
Ende pijndem ende dochte,
 
Hoe hise scoenst gemaken mochte.
 
Vort leidi sinen zin daer ane,
 
Hoe hi naer serpents ghedane
 
Den viant formeerde onsoete,
30
Liggende onder hare voete.
 
Dit sach die viant ende met treken
 
Peinst hi hoe hi dat sal wreken.
 
Die mielre stont up sine stage
 
Ende pingierde ghene ymage:
35
Een storm quam ende een gecrac
 
Dat ghene stagie ommestac.
 
Alse die scrivere dit beseft,
 
An Marien hi therte heft
 
Ende biet die handen ende bit genaden.
40
Maria heeftene saen beraden;
 
Want dbeelde hiltene bider hant
 
Ongescaet ende ongescant,
 
Tote dien datmen hem hulpe brochte,
 
Dat hi nederquam al sochte.

Van enen die Marien versprac. LXXVI.

 
Het sat een, na minen wane,
 
Ende dobbelde ter Losane,
 
So dattem niet wel viel te sise.
 
Hi versprac in dorpere wise
5
Gode so hi lelijcst conde.
 
Daer naer met sinen dorpren monde
 
Es hi tonser Vrouwen ghekeert,
 
Ende sprac dattem die duvel leert.
 
Ant hovet hi sijn beghinsel nam,
10
So dat hi ten borsten quam;
 
Doe vloucti den lachame,
 
Die Gode was also bequame,
 
Dat hire selve in wilde rusten.
 
Maer niet meer en mochts hem lusten:
15
Want sonder vuerste clene of groet
 
Bleef hi up die stede doot.
 
Den vader quam dese mare,
 
Die daer ginc verdroevet sware
 
Om te beweenne sijn kint.
20
Indien weghe dat hi vint
 
Sinen ghebuur, dats wonder groot,
 
Die nieuwinge was bleven doot,
 
Ende seide: ‘Ic bringhe di eene mare
 
Jammerlike ende harde sware:
25
Dijn sone die es hier doot bleven
 
Ende euwelike int ander leven;
 
Ende dit lijctekijn van mi hout:
 
Du vintene van achter gespout
 
Sijn ruggebeen altemale,
30
Sijn herte ghescuert also wale.’
 
Met desen verloos hine te hant,
 
Entie vader al dit waer vant.

Van hem die haers niet loochghenen en woude. LXXVII.

 
In Acquitaengen in eere steden
 
Waren twee ridders, die met vreden
 
Haer lant hilden dattem ginc an;
 
Maer die een was des anders man.
5
Alse die meeste here soude sterven,
 
Sijn goet dat soude aneerven
 
Sinen sone, die niet was groot.
 
Den anderen ridder hi ontboot
 
Ende seide: ‘Ic bevele di algader
10
Mijn kint ende wes sijn vader.
 
Leert ende wijst ende voet,
 
Alse die hoir es in mijn goet.’
 
Die ridder staerf, dander nam tkint,
 
Dat hi vaderlike mint
15
Ende leerdem alle doghet.
 
Maer alse tkint quam te siere joghet,
 
Wart ghesellijch met keytiven,
 
Diet in tavernen ende met wiven
 
Mettem daden ommegaen,
20
Noch hine wilde nemmeer verstaen
 
Die leere van dien goeden man;
 
Maer sijn goet corten began.
 
Alse sijn maghetoghe dat sach,
 
Hi cochte dattem gelaghe lach
25
Ende losset, daer hijt te wets liet,
 
Up aventuren, oft hi noch iet
 
Hem betren wilde oft hem verdochte,
 
Dat hijt weder lossen mochte;
 
Maer dander tsuffede vort an,
30
Ende bleef een verloren man.
 
Nu was een bailliu indie stede,
 
Die met dien dievel ommeginc mede,
 
Ende riep den jongelinc ende sprac:
 
‘Mij noset sere dijn ongemac.
35
Wilstu volghen minen rade,
 
Ic bringhe di uut alre scade.’
 
- ‘Jaic,’ sprac hi, ‘danc hebt dan.’
 
Hi stac hem goede clederen an
 
Ende hi nam te hant II paerde.
40
Navonds voeren si haerre vaerde
 
Daert donker was in ene wostine.
 
Daer quam die duvel entie sine,
 
Daer die bailliu met ommeghinc.
 
Vervaert so wart die jongelinc.
45
Die bailliu sprac: ‘Wes niet vervaert:
 
Dese sal di maken rike ende waert.’
 
Alsene die viant bi hem siet,
 
Riep hi: ‘Hets al omme niet!
 
Die kerstine sijn valsch ende quaet.
50
Eist nochtan dat hi buten gaet
 
Cristus, ic willene maken rike.’
 
Die ghene deet, maer onwillike;
 
Om gheen bedwanc, om geen berouwen,
 
En wildi sceden van onser Vrouwen.
55
Doe hietene varen siere verde
 
Die viant met groter onwerde,
 
Entie bailliu haddene te leder.
 
Hi nam hem weder paert ende cleder,
 
Ende hietene woch gaen ende plien
60
Siere quader hyraudien.
 
Die ghene ginc in dole in die stat,
 
So dat hem daventure gaf dat,
 
Dat hi ghinc in eene kerke,
 
Daer die papen entie clerke
65
Mattene songhen vander upvaert
 
Marien te hemele waert.
 
Onser Vrouwen gebeelde hi sach,
 
Daer hi wenende voren lach,
 
Ende bat oec an hare ghenaden,
70
Dat soene moeste beraden.
 
Onser Vrouwen gebeelde hem neech,
 
Daer hi ter erden neder seech.
 
Dit sach die ridder, die daer was
 
Te mattene ende sijn gebede las,
75
Ende sijn voghet was te voren.
 
Het haddem van eersten toren,
 
Dat hine daer hadde ghesien;
 
Maer doe hi dit sach gescien,
 
Hevet hine besiden gheleet
80
Ende beswoerne onder enen eet,
 
Dat hi hem dade verstaen,
 
Ofte hi iet goets hadde gedaen,
 
Ende hi hem sine herte ondade:
 
Hem en quamer nemmer af scade.
85
- ‘Wat vragedi, here! van mire doghet?
 
Ic bem ontset ende al ontvoghet,
 
Ende ghae te scerne ente spotte.
 
Wat dogeden so soudic doen?
90
Dese nacht en liet mi geroen,
 
In moeste doen so sware zonde,
 
Dat gheen kerstijn gehoren conde.’
 
Ende hi tellede hoe hi hadde gevaren.
 
Dies seide die ridder te waren:
95
‘Goet ghesciedi emmermere,
 
Dattu Marien daets die eere;
 
Al wistuus niet, laet di geweken,
 
Soe dede di een ghenadich teken;
 
Want haer beelde neech di weder,
100
Daer du laghes ter erden neder.
 
Laet varen dine aermoede,
 
Nem mine dochter met minen goede.
 
Na mine doot willict di vrijen:
 
Dits dijn in deere van Marien.’

Vanden convers van Clervaus. LXXVIII.

 
Een edel man, alsict vernam,
 
Was die tote sire ouden quam.
 
Doe liet hi die werelt varen
 
Ende wart een conveers te waren
5
Te Clervaus indie abdie;
 
Ende al en consti ghene clergie,
 
Daer omme sone liet hijs niet
 
Hine dede dattem die regle hiet.
 
In eenen oest het hem ghevel,
10
Dat hi mede ginc also wel
 
Alse dandere broederen ten labure.
 
Doe hiet men ter selver ure
 
Sitten gaen, want die hande sine
 
Waren onghewone ter pine.
15
Hi sat ende slouch voer sine herte,
 
Ende het dedem binnen smerte,
 
Dat dandere pinen ende hi sit.
 
Te hem selven seidi dit:
 
‘Ay! keytivech man verloren!
20
Hoe menech man wel geboren
 
Ende edel so gaet hier laburen,
 
Hadden si ter werelt willen geduren,
 
Die waren nu van groter namen.
 
Hoe vele gaenre hier te samen,
25
Die hem selven hier verdomen
 
Ende noch teeren sullen comen,
 
Ende alle noch sullen sijn vercoren
 
Te bisscoppen, te abden ende te prioren;
 
Ende du ledich sitten sout,
30
Versnodelt, onnutte ende out,
 
Entie jongelinge scone ende claer
 
Draghen vor di den last swaer,
 
Die de concientie wit
 
Reene hebben ende onbesmit.’
35
Alse hi dit sprac, saen daer naer
 
Siet hi van dien berghe daer
 
Comen nederwaert te dale
 
Een wit gheselscap altemale,
 
Daer eene vrouwe voghet af was,
40
Die scoenste daermen oint af las.
 
Voer hare ghingen met tween dwalen
 
Si twee, ende si begonsten dalen
 
In dat geselscap up dat velt,
 
Daermen oeste met ghewelt.
45
Hi siet waer die vrouwe groet
 
Dat broederscap, aldaer soe stoet,
 
Ende sonderlinghe ter selver stont
 
Elken cust an sinen mont
 
Ende helsedse altemale.
50
Daer naer dat soe nam die dwale
 
Ende droghedem af ghereet
 
Vanden aensichte zant ende zweet,
 
Ende troostelike wort toe seide
 
Die waren in meesten aerbeide.
55
Die kerel, diet sach, errede hem das,
 
Hine wiste niet wie het was;
 
Maer hi sprac dus in sijn gedochte:
 
‘Hoe qualijc men geloven mochte
 
Ter werelt, dat dit religioen,
60
Dat so swaer heet in sijn doen,
 
Dat het wijf soude an hem tien,
 
Niet alleene in sprekene, in sien,
 
Maer in helsene, in cussene mede!’
 
Doe sprac an hem daer ter stede
65
Een vanden witten ende seide:
 
‘Man, wat peinstu dorperheide!
 
Die du hier sies in dese paertie,
 
Dat es die moeder Gods Marie,
 
Die hare sniders coemt besien;
70
Want en mochte niet gescien,
 
Dat soes hare onthouden mochte,
 
Hare nontfaermde ende afdochte
 
Die hare lijf dor hare niet en sparen.
 
Ende salich sijn si te waren,
75
Die hier doghen pine groot
 
Omme Jhesus Cristus ende om hare doot,
 
Omme ghinder te sine emmermere
 
In rusten ende in groter eere.’
 
Dit visioen dit quam uut
80
Onder die moenken overluut,
 
Ende dede die broedere ende menech man
 
Ghewillichlike pinen vortan.

Van enen moenc van Cleervaus. LXXIX.

 
Te Clervaus mede ghevel,
 
Dattem een begaf also wel
 
Ende belovede moenc te sine;
 
Maer hi viel andie medicine
5
Ende scuwede der ordine spise.
 
Eens gheviel in derre wise,
 
Dat die broeders van etene quamen
 
Ende gingen singen te samen
 
Hare gratie ter kerken waert.
10
Mede was hi andie vaert,
 
Die met visiken ommeghinc,
 
Ende sach eene vremde dinc:
 
Voer die kercdore sach hi staen
 
Eene vrouwe wel ghedaen,
15
Die eene busse hilt indie hant,
 
Daer soe latuwarie uut prant,
 
Ende gaefs elken een deel inden mont.
 
Hi gapede mede ter selver stont,
 
Ende waende proeven vander spise;
20
Maer onse Vrouwe sprac, die wise:
 
‘Ghenes di selven met dire visiken,
 
Omme niet dorfstu harewarts striken.
 
Ic segdi, dat ic bem mede
 
Die moeder der ontfaermechede.
25
Hier comic troosten die mine:
 
Volch selve dire medicine.’
 
Doe swoer die ghene onser Vrouwen
 
Met dieren eeden ende met trouwen,
 
Dat hi stonde fisiken ave,
30
Up dat soet hem nu verghave.
 
Der ontfaermecheden moeder
 
Vergaeft ghinder gheenen broeder,
 
Ende soe gaf hem mildelike
 
Der latuwarien van hemelrike,
35
Ende van diere tijt meer vort
 
Hilt hi vaste gheent selve wort.

Van enen anderen graeuwen moenc. LXXX.

 
In dordine van Chistiaus was
 
Oec een moenc, alsict las,
 
Die siere ordinen gebot dede
 
Ende diende onser Vrouwen mede.
5
Nu was een der broeder binnen
 
Jegen hem altoes in omminnen.
 
Daertoe haddi noch eene plaghe:
 
Donderet bi nachte oft bi daghe,
 
So haddi dan weedom so groot,
10
Dat hire wel naer omme bleef doot.
 
Die rode guchte haddi mede,
 
Die hem so vele vernoys dede,
 
Dat hire omme menegen dach
 
Indie fermerie lach.
15
Dese drie plaghen laghen hem an.
 
Eens so lach die goede man
 
In sijn ghebet, alse wijt horen,
 
Ende cortelike te voren
 
Was die abt doot bleven ende mede
20
XV broeders vandier stede.
 
Doe sach hi dor die fermerie
 
Van moenken gaen eene partie,
 
Ende sinen abt mede inder scaren,
 
Ende andre die nichtinge doot waren.
25
So dat een van dien totem gaet,
 
Ende voer sijn bedde staet,
 
Ende seide: ‘Broeder! wi die hier liden,
 
Doe wi leveden, te dien tiden
 
Waren wi moenken hier binnen.
30
Wi sijn in hopen ende int beghinnen
 
Te comene metten Gods kindren;
 
Maer dat ons een deel saken hindren;
 
Want some der moenken roekeloesede,
 
Die ons souden hare gebede
35
Vergelden, ende diet achterlaten;
 
Some gheldent so tonmaten,
 
Dat het en hout ne genen ganc:
 
Dit maect ons den woch so lanc.
 
Ganc henen! sech van onsen weghen
40
Dinen abt, die des pleghen,
 
Dat hijt hem betren doe,
 
Ende ander dat behort hier toe.’
 
Mettien hem die moenc ontfaert.
 
Hi gaet henen ter kerken waert,
45
Ende gaet saen vor eenen outaer
 
In sijn ghebede liggen daer,
 
Daer hem te hant quam te voren
 
Onse Vrouwe uutvercoren.
 
Hi sach eene vrouwe scone vulmaket
50
Dor die veinstre them geraket,
 
Die bi hem stont ende seide te hem:
 
‘Sech oftu weets wie ic bem.’
 
- ‘Neen ic, vrouwe,’ sprac die broeder.
 
‘Ic bem,’ seidsoe, ‘Jhesus moeder
55
Maria, ende bem comen hare
 
Omme te troostene dine mesbare.
 
Die moenc, die di was so swaer,
 
Die es doot, wet vorwaer,
 
Ende hi ontghelt die pine mede,
60
Dat hi di onruste dede;
 
Ende omme dattet oec openbaer
 
Sal wesen, dat ic di segge waer,
 
Wes voertmeer na dese sake
 
Gesont van dinen ongemake,
65
Van guchte ende van donder mede.’
 
Mettien drogede soe tier stede
 
Sijn anscijn met haerre mouwen,
 
Ende hi was quite alles rouwen.
 
Des maerghens heefti int covent
70
Also ghedaen, datmen bekent
 
Dese sake al over waer,
 
Alsemen sach sijn anscijn claer.

Van hem die Marien beelde versprac. LXXXI.

 
Buten castele Nadoel staet
 
Eene abdie, dat verstaet,
 
Die Dolus heet in Latijn.
 
Daer staet eene ymage fijn
5
Up een pylaer binder kerke,
 
Die es van gevoegen gewerke
 
Ghemaect in onser Vrouwen ere.
 
Daer quam een wivekijn aerm sere,
 
Ende dede eens aldaer ter stede
10
Voer dat ghebeelde hare gebede.
 
Nu waren daer II quade man,
 
Die dat wijf verspraken dan,
 
Ende spraken grote lelijchede
 
Ghenen gebeelde daer toe mede;
15
Maer alleene den beelde niet,
 
Maer hare die dat beelde bediet.
 
Van dien tween so warp deen
 
Up dat beelde eenen steen,
 
Ende gheraecte dat stenine kint,
20
So dat den aerm afbrac tghint,
 
Ende beede aerm ende hant
 
Nederviel in dat sant,
 
Ende daer ute liep dat bloet,
 
Alset uten mensche doet.
25
Ter selver stont die den steen waerp
 
Viel neder vander gadoot scaerp;
 
Dander diene upheffen wille,
 
Alse hijt bestont daer lach hi stille,
 
Ende hem voer die duvel int lijf:
30
Sanders daghes staerf die keytijf.
 
Hiertoe quamen liede geronnen,
 
Want si gherne hadden gewonnen
 
Dat bloet dat lach upten steene;
 
Ende daer sijt saghen ghemeene,
35
Scorde gheent beelde, gemaect van stene,
 
Ghene marbrine cledren reene,
 
Die hem angehouwen waren,
 
Ende brac sine broche te waren.
 
So verre neder liep dat breken
40
Dattem naer die borsten bleken,
 
Vandien lachtre, diemen dede
 
Gode ende siere moeder mede.
 
Dit ghesciede, alsi ons leren,
 
Int carnation ons Heren
45
MC ende sevenentachtich,
 
Doe tusscen die II coningen machtich,
 
Phillippe van Vranckerike
 
Ende van Inglant Heinrike,
 
Dat grote swaer orloghe stoet.
50
Hi screeft die selve sach dat bloet.

Van enen Juede dien soe verloste. LXXXII.

 
Tote Lonnen in Inglant
 
Was een Juede, Jacob genant,
 
Die te Wincheestre varen soude,
 
Ende wart gevaen in enen woude
5
Van roveren ende sere gewont,
 
Ende gheleet ter selver stont
 
In een huus dat vallen woude.
 
Daer dogedi vreese ende groet coude.
 
Magerlike gaf men hem broot,
10
Dat hi van hongre niet bleve doot;
 
Want si waenden hebben gehat
 
Van sire reimeringen groeten scat.
 
Ter derder nacht quam hem te voren
 
Eene vrouwe, scone uutvercoren,
15
Scone gecleet ende claer
 
(Dies dochtem in drome daer),
 
Die hem alle die bande ondede,
 
Daer hi was ghebonden mede.
 
Van bliscepen wart hi in wake,
20
Ende proevede oft hi met eneger sake
 
Die persone mochte scouwen,
 
Diene loeste vandie rouwen.
 
Nerenstelike sach hi harentare,
 
Oft hire ieweren worde geware,
25
So dat hi vleescelike anesach
 
Marien, claerre dan die dach,
 
Die alt huus binnen maecte claer.
 
Up hare sach hi ende hadde vaer.
 
- ‘Wie bestu,’ sprac hi, ‘goedertiere,
30
Die mi helpen wilds dus sciere?’
 
Soe sprac: ‘Ic bemt selve, Marie,
 
Daer du up ende dine paertie
 
Te uwen lede wederstrijt,
 
Ende wedersegget talre tijt,
35
Dat ic den Gods Sone niet en drouch.
 
Hier quamic omme dijn ghevouch,
 
Omme goet vor quaetheit di te betaelne,
 
Ende uter hellen di te haelne.
 
Nu gaen wi ute ende volch mi naer,
40
Dattu hier bi bekennes twaer.’
 
Die Jeude ginc uut, Maria mede.
 
Doe leeddesoene teere stede
 
Up eenen steenroche andie vaert,
 
Ende hietene sien achterwaert.
45
Daer sach hi een gat in daerde,
 
Dattene einselike vervaerde,
 
Daer ute vlieghen onghier
 
Sulphervlamme ende groot vier,
 
Vuul stanc ende groot torment;
50
Ende meneghe ziele al omtrent
 
Ghedogheden torment so groot,
 
Dat hi naer was van vreesen doot.
 
Onse Vrouwe seide: ‘Dese pine onsachte
 
Beit naer di ende na dijn geslachte,
55
Ghine laet die Jeudsce zede
 
Ende hout u ant kerstijnhede.
 
Nu volch mi, ic sal di toghen,
 
Wat di bliscepen es ontvloghen
 
Omme dongelove daer ghi in sijt.’
60
Up eenen berch ginc si tier tijt,
 
Hooch ende scone es hi, die ghone.
 
Van verren siet hi ene wone
 
Utermaten scone ende claer;
 
So soete roke quam van daer,
65
Dat hi nie vant dies gelike.
 
Daer sach hi menegen blidelike
 
Hem gelaten ende soete singen,
 
Boven soetheit van allen dinghen.
 
Doe sprac hem an die maget Marie:
70
‘Merct dese edele stede vrie:
 
Dese erve besitten die goede,
 
Ghecocht met Jhesus mijns soens bloede;
 
Ende dese sultu besitten mede,
 
Houtstu di ant kerstijnhede.
75
Nu vare woch, ghedinc van dien
 
Dattu heves aneghesien,
 
Ende peins wattu heves te doene!’
 
Hi ginc henen, ende eert was noene
 
Es hi in eenen cloester comen,
80
Daermenne doepte ende dede noemen
 
Jan, die teersten Jacob hiet:
 
Aldus hem vordeel es ghesciet.

Van enen Chaertereusen. LXXXIII.

 
Wilen sat in siere cellen
 
Een Charterius, horen wi tellen,
 
Dat beslotene ordine es,
 
Die onderwant hem sere des
5
Te pensene omme hemelrike.
 
Duvele quamen in swine gelike,
 
Verwoet, die omme die celle liepen
 
Ende gnerreden ende riepen,
 
Met langhen tanden, swart van hare,
10
Alse oft sine sliten souden dare.
 
Daertoe quam daer een nochtan,
 
Een utermaten groet swart man,
 
Die teersten dus sprac an die swine:
 
‘Twine haddi in stickelkine
15
Ghescuert desen? wat wildi staen?’
 
Si seiden: ‘Wi haddent gerne gedaen,
 
Hadden wijt moghen doen iet.’
 
- ‘Laet mi doen,’ sprac hi, ‘ende siet.’
 
Mettien quam hi met enen hake,
20
Alse te vulbringhene dese sake,
 
So dat dien man quam vrese groet,
 
Dat hi naer was bleven doot;
 
Maer daer quam ter selver stont
 
Maria, daer sijn hope up stont,
25
Met eere roeden in hare hant,
 
Ende seide: ‘Quaet, onhovesch viant,
 
Dattu comen sout te desen!
 
Dese en mach niet uwe wesen.’
 
Mettien jaghetsoene dane
30
Ende sprac dien broeder ane,
 
Die nochtoe van vresen bevet.
 
Troostelike wort soe hem gevet:
 
‘Dijn leven es, alsict bevinde,
 
Ghenougelijc mi ende minen kinde:
35
Ganc voert inder rechter straten,
 
Ende emmer set dijn dinc ter baten.’
 
Mettien voer sij vander steden
 
Ende lieten ghenen man in vreden.
 
Dese exemplen altemale
40
Staen in dien groten Mariale;
 
Nu suldi andere horen vort,
 
Diemen elwaer bescreven hort.

Vanden pape die Salve conde. LXXXIIII.

 
Een pape was wilen tere stonde,
 
Die niet vele lettren en conde;
 
Hine conste messe anders ghene
 
Dan eene simpele messe allene,
5
Dat was Salve van onser Vrouwen,
 
Entie sanc hi met goeder trouwen,
 
So dat hi gewroeget was
 
Van derre dinc ende lijede das.
 
Dies wistem die bisscop ondanc,
10
Ende verboot hem sinen zanc.
 
Hi keerde droeve in groten toren,
 
Alse hi sinen sanc hadde verloren.
 
Nachts daer na heeft hare vermaert
 
Onse Vrouwe ende ghebaert
15
Den bisscop, ende sprac aldus saen:
 
‘Twi hevestu minen capelaen
 
Dus verboden sinen sanc?
 
Metter haest kere ende ganc,
 
Ende sie dattu hem den sanc geves.
20
Ne doestus niet, dune leves
 
Altoes nemmeer dan XXX daghe.’
 
Die bisscop lach in swaerre waghe
 
Ende van herten sere vervaert;
 
Ende teersten dat hi ontwake waert,
25
Dedi omden pape gaen,
 
Ende viel hem te voeten saen,
 
Ende bat dat hijt hem vergave.
 
Den zanc, daer hine dede ave,
 
Gaf hi hem met grotere ere,
30
Ende hiet hem dat hi nemmermere
 
Ne songhe messe el ne ghene
 
Dan recht Salve alleene.
 
Voert dedi hem eere ghereide,
 
Ende voeddene ende cledene beide.

Vanden abt Hughen van Clungi. LXXXV.

 
Coustume so es te Clungi,
 
Weltijt dat Kersavont si,
 
Dat si die hoge tijt wel vieren
 
Met sonderlingen sconen manieren.
5
Tien tiden levede ende was out
 
Een abt Hughe, die met gewout
 
Die moenken ter regle dwanc.
 
Hi dede al doe sinen ganc
 
Int capitteel, ende brochte vort
10
Int ghemeene dese wort:
 
‘Wet vorwaer, ghi broederen mijn!
 
Dat God selve hier sal sijn
 
Met ons allen ter hogher tijt.
 
Nu es hier jeghen des duvels nijt,
15
Die hem hiertoe pinen sal,
 
Hoe hi dit verdonkert al;
 
Want mi dede verstaen een broeder,
 
Dat hi te nacht sach die Gods moeder
 
Cristus haren sone draghen,
20
Dien soe wan in haren daghen,
 
Ende grote bliscap met hem maken
 
Mettien ingelen met desen saken,
 
Ende seide: ‘Moeder lief ende waert,
 
Die nacht doe ic geboren waert
25
Siestu; hemel ende erde mede
 
Al daer omme sijn in vrohede.
 
Waers nu des viants grote macht,
 
Daer hi plach voer desen nacht
 
Mede te werkene sine mort?’
30
Doe quam doude Sathan vort
 
Ende eschede met groten mesbare,
 
Dattem doch gheorlovet ware,
 
Dat hi ons doch moeste pinen
 
In een van onsen offisinen.
35
Doe seide der mageden sone:
 
‘Ganc, onsaleghe! ende hebbe tgone,
 
Omme dattu niet clagen sout,
 
Dat ic di doe eenech ghewout.’
 
Alse hi dus ontbonden waert,
40
Ten capittelen dat hi vaert,
 
Ten doremtre enten reeftre mede;
 
Maer het was om niet dat hi dede,
 
Want algader onse steden
 
Waren met omoedicheden
45
So wel bewaert in allen zinne,
 
Daerne mochte ghene hoverdicheit inne.
 
Dus wart hi te siere pinen
 
Uut allen onsen offisinen
 
Gheworpen met groter onwerde,
50
Ende moeste woch siere verde.
 
Nu, lieve broeder! nu hi met rouwen
 
Van Gods anscine ende onser Vrouwen
 
Verdreven es ende versteken,
 
Laet ons lof ende eere spreken
55
Marien der moeder enter maget,
 
Die ons hevet dat bejaghet,
 
Dat tonser feesten sal sijn die gone,
 
Jhesus Cristus, haer lieve sone.’

Vanden kinde dat de moeder den duvel upgaf. LXXXVI.

 
Een edel man was ende rike,
 
Ende hadde eene vrouwe des gelike,
 
Want elc van hem beden wilde
 
Jeghen daerme wesen milde.
5
Kindere hadden si een deel te samen,
 
So dat si tharen daghen quamen
 
Ende stonden haers huwelijcs of
 
Ende daden der suverheit belof.
 
Dies hadde die viant nijt,
10
So dat hi teere Paschen tijt
 
Uptie heileghe nacht verwan
 
Met temptatien den goeden man,
 
Dat hi te sinen wive quam,
 
Die hem verboot ende wart gram,
15
Ende vermaent hem der goeder nacht.
 
Dats daer die man niet up en acht:
 
Des castijens was ghenouch,
 
Hi wilde doen al sijn ghevouch.
 
Soe was gram ende gedoget node
20
Ende seide: ‘Vermalendijt van Gode
 
Ende des duvels eighijn si
 
Wat soere coemt van u ende mi!’
 
Des nachts wonnen si eenen sone.
 
Alse hi geboren wart die ghone,
25
Ne mochtmen niet scoenres vinden.
 
Hi wies up met anderen kinden
 
In dogheden, in allen wijsheden,
 
Ende in geraectede oec van zeden.
 
Die vader die en achte niet
30
Wat dinghe dattem was gesciet;
 
Maer die moeder die ghedochte
 
Haerre vlouke sere onsochte.
 
Alse tkint was van XII jaren,
 
Quam die viant te hare gevaren
35
Ende seide:‘Gereet ten derden jare
 
Dijn ghelof te bringhene hare.’
 
Dies was die moeder alle daghe
 
In heeten tranen, in swaerre clage.
 
Die jongelinc hadde dies wonder:
40
Alt volc was sijns vro besonder,
 
Maer soe was die was allene,
 
Alse soene sach, altoes in wene;
 
So dat hijt hare te voren leghet,
 
Ende soe hem al die waerheit seget,
45
Dat soene in sijn ontfaen
 
Den viant beval also saen.
 
Nachts es die jongelinc ontslopen
 
Ende verre ende wide ghelopen
 
An vele wise, al omme raet
50
Te vindene naer sinen staet.
 
Ne ghenen raet hi vernam,
 
Also dat hi te Rome quam,
 
Ende seide den paues hoet staet met hem.
 
Hi sendene te Jherusalem
55
Met eenen brieve ten patriaerke,
 
Die te samen dede sine claerke,
 
Ende prouft oft hi raet vinden mochte;
 
Maer al omme niet hi sochte.
 
Nu was tien tiden een hermite
60
Heilech sere, seghet die vite,
 
In eene wostine verre dane.
 
Gheen mensche en quam hem ane;
 
Dinghel brochtem alle daghe
 
Te siere messen, sonder saghe,
65
Sine bedorste, hostie ende wijn,
 
Enter lijfneren sijn
 
Brocht hi hem een snewit broot
 
Te middaghe, in sijn hant albloot.
 
Die bisscop inder herten vint,
70
Dat hi hem senden wilde dat kint;
 
Want hi kendene mogende sere
 
Voer Marien ende onsen Here.
 
Met eenen lijctekene hine sent
 
An ghenen man, dien hi wel kent.
75
Die jongelinc die ginc alleene
 
Dien langen woch met groeten wene,
 
Maer die ingel tkint vorran,
 
Ende brochte den heileghen man
 
Te siere provenden twee broot,
80
Des hi Gode ghenaden groot
 
In siere bedinghen sprac ane,
 
Want hi was eens gasts in wane.
 
Lievelike ontfaet hi dat kint.
 
Sere wondert hem dat hi vint
85
An hem scoenheit wel vulmaect,
 
Ende van zinne so gheraect.
 
Dat kint sijn lijctekijn bringet
 
Ende wat saken dat hem dwinget.
 
- ‘Den raet Gods,’ sprac hi, ‘lieve broeder,
90
Entie hulpe van siere moeder
 
Sullen wi bidden; want Marie
 
Hevet macht ende voghedie
 
Over dier vianden rote,
 
Ende vermach die inderste slote
95
Vander hellen te sticken breken.
 
Laet ons onse gebede spreken,
 
Dat soe di helpe alsoe mach.’
 
Nu es comen die Paschedach,
 
Daer hem die duvel up vermat
100
Dat hi tkint soude hebben gehat.
 
Die hermite sprac die messe
 
Om des jongelines behoudenesse,
 
Ende want dat kint hadde vaer
 
Vanden viant, settine daer
105
Tusscen hem enten outaer mede,
 
Daer hi sine messe dede.
 
Die duvel quam vorden paes een deel
 
Ende drouch dat kint woch al gheel.
 
Des was droeve die hermite
110
Ende riep ane met groten vlite
 
Marien, der moeder van behoude,
 
Dat soe den kinde helpen soude;
 
Ende soe die laten niet en can,
 
Alsemense vlitelike roept an,
115
Hevet verloost den jongelinc
 
Vanden viant diene vinc.
 
Ter stede dede soene wedercomen,
 
Daerne die viant hadde genomen,
 
Omme te gheldene den hermite,
120
Die wenende vor hem bat met vlite.
 
Alse die hermite ‘Pax Domini’ seide,
 
Die jongelinc antworde gereide:
 
‘Et cum spiritu tuo’ mede,
 
Quite van Sathans mogenthede.
125
Die hermite was blide sere
 
Ende gaf den jongelinc onsen Here,
 
Die hem tellede sine aventure,
 
Hoe hi hadde ghesien tiere ure
 
Ongetellet volc in torment,
130
Ende hoene weder hevet ghesent
 
Onse Vrouwe dor sine bede.
 
Orlof nam hi daer ter stede,
 
Ende quam te Jherusalem
 
Toten bisscop ende tellet hem,
135
Ende voer ten paues ende es thuus comen,
 
Den sinen te bliscepen ente vromen.

Vanden dief die onser Vrouwen diende. LXXXVII.

 
Het was een man die Helbo hiet,
 
Die gherne stal ende en liets niet,
 
Hine voedde met siere pine
 
Beede hem selven entie sine;
5
Doch met herten ende met zinne
 
Eerde hi die heileghe coninginne.
 
Daer hi ter dieften ginc, dats mee,
 
Groete hise ende sprac: ‘Ave!’
 
Eens wart hi met dieften gevaen
10
Ende sonder ontfaermenesse verdaen:
 
Daer hebsine andie galge gelaten.
 
Onse Vrouwe quam hem te maten,
 
Alse hem dochte, diene uphelt
 
Twee daghe al omme met gewelt.
15
Alse die gheene diene hinghen
 
Vernamen van sulken dinghen,
 
Wilden si hem torments doen mee
 
Ende hem steken die kele ontwee;
 
Maer onse Vrouwe heefse gewert,
20
Waer bi dat hem geen en dert.
 
Gheware so worden si das,
 
Dattem onse Vrouwe hout was,
 
Ende dadene af ende lietene gaen.
 
Daer naer wart hi moenc saen,
25
Ende diende Gode ende onser Vrouwen
 
Al sijn leven met goeder trouwen.

Vanden moenc van sente Bertijns. LXXXVIII.

 
Tote sente Bertijns was
 
Tsente Thomaers, alsict las,
 
Een moenc, die Jescoen hiet,
 
Die altoos achter niet en liet,
5
Hine seide naer mattine tide
 
Onser Vrouwen teeren vro ende blide
 
V salmekine, hoe soet gha,
 
In deere der name Maria:
 
Magnificat dat meent die M;
10
Ad Dominum dat coemt na hem,
 
Ende dats over die eerste A;
 
Retribue dats dan daer na,
 
Ende es over die R diere in staet;
 
In convertendo daer na ghaet,
15
Entie salm es over die I;
 
Ad te levavi es daer bi,
 
Ende es over die achterste A:
 
Dit seidi indien name Maria.
 
Up eenen nacht ghevielen dinghen
20
Dat die moenken te mattinen gingen,
 
Ende broeder Jescoen en waser niet.
 
Donderprioor gaet ende besiet
 
Met eere absconsen ende sochten ghinder,
 
Maer hine vants niet onder die kinder.
25
Te sinen bedde dat hi ghinc,
 
Ende vant doot den jongelinc.
 
Die moenken quamer toe getrect
 
Ende hebben sijn anscijn ontdect,
 
Ende saghen vijf rosebloemen
30
Uut sinen hovede comen:
 
Uut siere tongen eene ende nemmee,
 
Ende uut sinen ogen twee,
 
Ende twee mede uut sinen oren.
 
Daer mochtmen wonder sien ende horen.
35
‘Maria’ die name stont
 
Andie rose indien mont.
 
VII daghe hildesine tsamen,
 
Tote dat daer vijf bisscoppe quamen
 
Ende daertoe menech leec ende clerc,
40
Die anesaghen ons Heren werc.

Vander vrouwen die hare bijechte verhal. LXXXIX.

 
Int bisscopdoem van Lengers was
 
In Borgoengen, alsict las,
 
Eene die Marien ende haren kinde
 
Gherne diende ende sere minde,
5
Die in hare jeuget dede
 
Eene sondelike dorperhede.
 
Scaemte lietse niet verbreken,
 
Dat soes mochte bijechte spreken;
 
Anders was soe wijs ende vroet
10
Ende in hare bijechte goet .....
 
So seidse dan int ende mede
 
Van desen: ‘Ende oft ic el iet dede,
 
Des ic hier niet en hebbe geseit,
 
So biddic Gods ontfaermecheit
15
Ende u, here, dat ghi bit voer mi,
 
Dat God mijns ontfarmech si.’
 
Met desen mantele decte soe hare.
 
So ginc soe danne weenen sware
 
Voer onser Vrouwen ene stonde,
20
Ende belijede daer die sonde:
 
Hier toe was ghene bendichede,
 
Dat soe els enege bijechte dede.
 
In desen gheviel den wive,
 
Dat soe sciet van desen live
25
Ende es ter sentencien comen,
 
Daermense in soude verdomen;
 
Maer Maria, diet wel doen deurste,
 
Die bejaghede hare eene veurste,
 
Dat die ziele keerde int vat
30
Ende in bijechten lijede dat,
 
Datter lange was verholen,
 
Ende dan sterf ende com ter scolen,
 
Daer die zaleghe toe behoren.
 
Dit wijf lach doot int huus voren,
35
Ende omtrent saten die gheburen.
 
Dat wijf stont up ter selver uren;
 
Daer vlo deen achter, dander voren;
 
Maer diese meest hadden vercoren,
 
Bleven blodelike hare bi.
40
Altehant so horen si,
 
Dat soe onser Vrouwen lovet
 
Ende uprechte dat hovet,
 
Ende dede den pape halen naer.
 
Bijechte so sprac soe daer
45
Van ghere bedecter zonde.
 
Soe seidem allen metten monde,
 
Hoese onse Vrouwe verbat,
 
Ende staerf cortelike na dat.

Vanden clerc die den duvel scriven sach. XC

 
Tote Toletten, in waren saken,
 
Was een clerc, een subdiaken,
 
Die van kinde diende met trouwen
 
Onsen Here ende onser Vrouwen,
5
Maer onser Vrouwen sonderlinghe.
 
Tere hogher tijt gevielen dinghe
 
Datmen den dienst ons Heren dede,
 
Dat hi diende daer ter stede
 
Den erdschen bisscop, ende in desen
10
Soudemen die ewangelie lesen
 
Nadie maniere ende nadie zede,
 
Alst pleghet in eere hoger stede,
 
Ende hi was den dyaken bi.
 
In desen recht so wart hi
15
Begrepen in een visioen,
 
Ende sach een sere wonderlijc doen.
 
Indie kercveinstre hi sach
 
Eenen duvel updien dach,
 
Rechts alse ene simme gedaen.
20
An sinen hals hinc, sonder waen,
 
Eenen incthoren; die quade dief
 
Hilt in sijn hant eenen brief.
 
Nu saten indie kerke II vrouwen,
 
Die vele idelhede ende ontrouwen
25
Onderlinghe te samen spraken;
 
Ende hi sat ende screef die saken,
 
So dat die brief in beeden siden
 
Vul gescreven was tien tiden,
 
Ende dat clappen noch niet en ent.
30
Nu wille hi reken perkement,
 
Entie brief ontgleet hem uten tanden,
 
Ende viel neder te handen,
 
Ende gaf eenen groten slach,
 
Dat die subdiaken alleene sach,
35
Ende gaf eenen lach tier steden
 
Ende slouch naer hem metten leden.
 
Die bi hem daer waren mede,
 
Wonderden siere ongestadichede,
 
So dat hi them selven quam;
40
Ende alse hi sijn mesdoen vernam,
 
Scaemdi hem vor hem allen,
 
Dat hem die dinc was gevallen,
 
Ende ginc heenen, hine wiste waer,
 
Alse die hadde van scanden vaer.
45
Ende alse die dinc al was gedaen,
 
Doe wart hem verboden saen
 
Sinen sanc ende sijn ambacht mede
 
Vanden bisscop vander stede.
 
Hi selve die trac hem achter,
50
Alse die ontsach sulken lachter;
 
So dat in sinen woch stoet
 
Eene kerke in sijn ghemoet,
 
Daer onser Vrouwen beelde in stont.
 
Daer lach hi eene lange stont
55
In sijn gebede vor onser Vrouwen
 
In versuchten ende in rouwen,
 
So dat hi dochte ende hi vernam,
 
Dat onse Vrouwe te hem quam
 
In groter claerheit, in groter vroude,
60
Ende hiet dat hi hem troesten soude,
 
Ende versochte daer ter stede
 
Siere herten serechede,
 
Ende gaf hem daer den selven brief,
 
Dien hi screef die helsche dief.
65
Die subdyaken wart in wake
 
Ende dancte sere deser sake
 
Gode ende onser Vrouwen mede.
 
Ten bisscop keerdi indie stede
 
Ende seidem die waerhede,
70
Hoet was ende sonder ydelhede,
 
Ende waer af dat sijn lachen quam.
 
Ghenen brief hi mede nam,
 
Daer in stonden die ydele wort,
 
Die de wive brochten vort,
75
Ende daer Sathan was scrivere af,
 
Entie hem onse Vrouwe gaf.
 
Die wijf waren ontboden daer.
 
Si moesten ghinder lijen waer;
 
Ende alse die bisscop dat verstoet,
80
Hilt hi den man over goet,
 
Ende gaf hem al dat sine weder,
 
Ende dedem eere up ende neder,
 
So waer dat hine versach,
 
Tote an sinen stervedach.

Hoe onser Vrouwen geborte vort quam. XCI.

 
Onser Vrouwen Marien ghebort,
 
Diemen weder ende vort
 
Viert over al in kerstijnhede
 
Naer den oest in elke stede,
5
Men wists niet in doude vite;
 
Also dat een hermite
 
Des nachts horde in elken jare
 
Inden hemel singhen clare,
 
Ende altoos up el ghenen nacht.
10
Alse hi dicke dit hevet gewacht,
 
So bidt hi des onsen Here,
 
Dat hi hem die redene lere.
 
Doe quam dingel, die hem gewaget
 
Ende seide: ‘Die moeder entie maget,
15
Die Gode drouch ende als heeft macht,
 
Was gheboren up desen nacht.
 
Al en weets die werelt niet,
 
Hets recht dats die hemel pliet.’
 
Dit visioen dit quam dus uut
20
Indie werelt overluut,
 
Ende alst die heileghe kerke verheeste,
 
Hief soe up al dese feeste.

Hoe soe enen Sarrasijn bekeerde. XCII.

 
Een Sarrasijn hadde gehat
 
Gescreven in een houtijn blat
 
Die ymagie van onser Vrouwen.
 
Dicken ginc hijt anescouwen,
5
Ende deder voren sine bede;
 
Maer so peinsdi sere mede,
 
Hoe dat soude wesen moghen:
 
Maget kint hebben ende soghen.
 
Soe, diene niet en wilde begeven,
10
Hevet sinen twifel verdreven;
 
Want an gheent gebeelde wies
 
Twee borstekine, sijt seker dies,
 
Ende daer olie oec ute ran.
 
Alse gheent sach die heidijn man,
15
Wart hi ghelovech ende oec mede
 
Ontfinc hi dat kerstijnhede.

Van enen Juede die hare ymage ontreinde. XCIII.

 
In Constantinoble was een Juede,
 
Een quaet, valsch, onwardich ruede,
 
Die in een berdt sach gescreven
 
Onser Vrouwen, scone, verheven,
5
Ende ghenaghelt an eene want.
 
Hi vraghet daer althant,
 
Wies sulc ghebeelde ware,
 
So vulmaect ende so clare.
 
Men seide: ‘Der moeder Gods, Marien.’
10
Doe wart hi al in frenesien
 
Van torne, ende liep met genen barde
 
Ten naesten huse met groter onwarde,
 
Daer die ghemeente in ginc ter noot,
 
Ende vul onrenecheden groot,
15
Ende warp gheent beelde in dat drec
 
Ende hem selven in sviants strec;
 
Want hi bleef doot uptie stede,
 
Noch waer hi voer en wistmen mede;
 
Maer die duvel openbare
20
Droeghene wech met velle, met hare.
 
Een kerstijn hevet dit gesocht
 
Ende gevonden ende gebrocht,
 
Ende ginct wasschen ende vaghen
 
Ende in sijn huus eerlike gedraghen.
25
Uut dien ghebeelde vloyde olie saen,
 
Ende noch heden doet, sonder waen.

Van Hildefonsus, bisscop van Toletten. XCIIII.

 
Sente Hildefonsus, sijt seker das,
 
Die bisscop van Toletten was,
 
Hadde Marien uutvercoren
 
Voer menegen die leven te voren,
5
Ende maecte van hare alse clerc
 
Een edel sonderlinghe werc,
 
So dat onse Vrouwe omme dat,
 
Daer hi metten boeke sat,
 
Hare verbaerde ende danctem mede
10
Also groter hoveschede.
 
Doe hi dit sach, pijndi hem mere
 
Te doene na sine macht haer eere,
 
Ende hiet VIII dage vor Kerstdach,
 
Aldaer sine macht lach,
15
Eene feeste houden vor hare;
 
Want hem dochte dat recht ware,
 
Datmen hare vierde voren,
 
Daer God ende mensce af wert geboren.
 
Doe verbaerde hare die clare
20
In eenen zetel biden outare,
 
Ende brochte daer een cleet,
 
Datmen noch ene alve heet,
 
Ende sprac: ‘Dit cleet van deser wise
 
Bringic uut mijns soens paradise.
25
Dit neemt an ende dit drach
 
Up mijns soens ende up minen dach.
 
Ende over waerheit so hout dit,
 
Dat niemen in desen zetel sit,
 
No dit cleet oec mede sal dragen,
30
Sonder du, ic en salne plaghen.’
 
Met desen es soe woch gevaren.
 
Naer sine doot so quam te waren
 
Een bisscop, die Sergius hiet,
 
Diet hier omme niet en liet,
35
Hine es inden zetel gheseten
 
Ende hine hevet hem vermeten
 
Dat hi die alve oec andede,
 
Ende seide: ‘Jane bem ic mensce mede,
 
Also alse mijn voersate was?’
40
Onlanghe was hi blide das,
 
Hine bleef doot daer uptie stat.
 
Die daer waren ende sagen dat,
 
Worden harde sere vervaert,
 
Ende namen tcleet, diere ende waert,
45
Ende leident in haren tresore,
 
Daert noch leghet, alsict hore.
 
Dit hebben wi, als tesen stonden,
 
Van onser Vrouwen miraclen vonden,
 
Ende rade wel wisen ende sotten,
50
Dat siere mede niet en spotten,
 
Noch over truffe niet en houden.
 
Van hare blivix onbescouden,
 
Van Marien, hopic, genouch,
 
Dat ickere boerde nie toe slouch.
55
Nu hort die ystorie vort,
 
Alse ter materien behort.

Hoe Paulus quam te Jherusalem. XCV.

 
Saulus, alsemen hier voren las,
 
Doe hi kerstijn worden was,
 
III jaer daer na geviel hem,
 
Dat hi quam te Jherusalem.
5
Hem hadde harde wel genoeghet,
 
Dat hi hem hadde ghevoeghet
 
Metten apostelen indien daghen;
 
Maer si scuwedene ende ontsaghen,
 
Dat hi gheen recht kerstijn was.
10
Doe quam van Cypre Barnabas
 
Ende leeddene thant met hem
 
Ten bisscop van Jherusalem,
 
Jacobpe den mindre, ende Pieter mede,
 
Die noch doe was indie stede,
15
Ende hevet hem allen daer gheleert,
 
Hoedane wijs hi was bekeert.
 
XV daghen so was hi daer
 
Met Pietre, met Jacobpe; daer naer
 
Voer hi predeken harentare,
20
Ende verwan die Jueden sware.
 
Doe wilden sine slaen te doot,
 
Maer dat hi in Tharsum ontscoot,
 
Want hi danen was geboren.
 
Pieter ghinc, alse wijt horen,
25
Al omme domme in menege stede
 
Ende ghenas juchtege ende andere mede.
 
Te Jaef, lesen wi inder viten,
 
Wecti vander doot Tabiten,
 
Eene heileghe vrouwe ende ene goede,
30
Milde ende van grotere omoede.
 
Daer naer hi in Cesarien quam,
 
Alse hi tgebot van Gode nam,
 
Ende doepte eenen heidinen ridder daer,
 
Hiet Cornelis, wet vorwaer.
35
Ende dit was deerste heidijn man,
 
Die ten kerstijnhede ran.
 
Maer dandere, die gesparset waren
 
Tien tiden dat sonder sparen
 
Ghesteent was die goede Stevene,
40
Die ghingen predeken hem benevene
 
Achter Surien harentare
 
Alleene den Jueden; want ommare
 
Dochtem, datmen dwort ons Heren
 
An die heidine soude bekeren;
45
Ende dat si tAntiochen quamen
 
Ende begonsten predeken tsamen
 
Den heidinen enten Jueden mede,
 
So datter vele indie stede
 
Gheloveden an ons Heren wort;
50
Ende was ghesent daer inde port
 
TAntyochen Barnabas,
 
Die wart wel gheware das,
 
Dat daer vele te doene ware,
 
Ende voer in Taerchen daer nare
55
Omme Sauluse, dat hi hem stonde in staden,
 
Want hi met predeken was verladen.
 
Daer waren si te samen een jaer
 
Ende bekeerden menegen daer,
 
Also dat die kerstine name,
60
Dat soete wort ende dat bequame
 
Van Kerste, daer eerst verheven waert,
 
Ende men hiet kerstijn onsen aert.
 
Te voren hieten si over een
 
Jonghers ende Galyleen.

Pylatus orconde van onsen Here. XCVI.

 
In Tyberius XXIste jaer
 
So screef Pylatus overwaer
 
An Tyberius sinen here
 
Eene lettre te merkene sere,
5
Daer hi in prijsde, al was hi sot,
 
Jhesum Cristum onsen God.
 
Dus sprac die lettre dese wort,
 
Die te Rome quam indie port:
 
‘Tote Tyberius Claudius
10
Scrivet Pontius Pylatus
 
Saluut, alse tote sinen here!
 
Dinc, die te wonderne es sere,
 
Wat dat onder die Jueden ghevel,
 
Dat ic selve proevede wel,
15
Daer si hem mede hebben verdoemt
 
Ende oec mede dat uut hem coemt;
 
Want haren vorders was beheten,
 
Dat hare God noch soude beeten
 
In die maghet sonder man,
20
Ende soude hare coninc heten dan.
 
Dese es comen in minen stonden.
 
In Judea es bevonden
 
Dat hi alle evele ghenas:
 
Blende siende; die lasers was,
25
Of van anderen evele swaer,
 
Maecti ghesont ende claer;
 
Ja die dode, sonder waen,
 
Dedi al ghesont upstaen;
 
Die duvel dreef hi haerre verde;
30
Upt water ginc hi alse up derde,
 
Ende ander menech wonder mede,
 
So dat men wiste in meneger stede,
 
Dat hi die Gods Sone ware.
 
Maer dat paepscap hat ommare,
35
Ende brochtene tote mi ghevaen,
 
Ende hebbene met loghene bestaen,
 
Ende seiden: ‘Dats een toverare!’
 
Ende ic waende dat also ware,
 
Ende dedene gheselen, ende daer naer
40
Andie cruce naghelen daer.
 
Ende doe hi was int graf geleit,
 
Hebsi hem daertoe bereit,
 
Dat si mine ridderen daden
 
Wachten tgraf, want si hem scaden
45
Ontsaghen, dat men hem stelen soude.
 
Ten derden daghe, alse hi woude,
 
Stont hi up van dode te live.
 
Doe quamen die Juedsche keytive
 
Ende ghaven minen ridderen ghelt,
50
Alsi selve hebben ghetelt,
 
Updat die dinc bleve verholen,
 
Ende si seiden: ‘Hi es ons bestolen
 
Nachts bider apostelen laghen,
 
Also alse si slapends plaghen.’
55
Si namen tgelt, doch seidsi wel
 
Also alse die dinc ghevel,
 
Ende dat si dinglen comen saghen,
 
Aldaer si ten grave laghen.
 
Dit scrivic bidi an di, here!
60
Dat di ne gheen Juede verkere
 
Met loghene, dat die dinc ghevel
 
Anders dan dus, dat wet wel.’

Hoe Tyberius Jhesum over God wilde houden. XCVII.

 
Tyberius met groter bede
 
Den senaturen vander stede
 
Dese mare brochte vort,
 
Ende wille datmen indie port
5
Tote Rome, hoe soet gha,
 
Met anderen goden Jhesum ontfa.
 
Die senaturen en wildens niet,
 
Om dat die dinc so es gesciet,
 
Datmen hem niet teerst en gaf
10
Den brief te lesene daer af.
 
Hier bi wart Tyberius gram,
 
Ende also, alsict vernam,
 
Wart hi vort van diere uren
 
Niet hout naer dit den senaturen.
15
Ende oec so was ghecuert na dat
 
Die kerstine te rumene die stat;
 
Maer Tyberius verboot
 
Den Romeinen updie doot.
 
Pylatus, die felle bailliu,
20
Wart ghewroeget, dat scrivic u,
 
Vanden Jueden omme gewelt,
 
Dat hi hem dede ende nam haer gelt,
 
So dat die claghe te Rome quam
 
Voer Tyberiuse ende hijt vernam,
25
So dat hine dede vaen
 
Ende bringhen tote Rome saen.
 
Doe sende hine vort tote Lyons,
 
Danen hi was, seget men ons,
 
Te mesprise al siere maghe,
30
Dat hi daer gevangen laghe.
 
In Eusebius bouc ic vant,
 
Dat hi hem dode metter hant.
 
In Tyberius tiden mede
 
Quam te Rome indie stede
35
Herodes Agrippa ghevaren,
 
Aristobolus sone te waren.
 
Herodes was sijn oudervader,
 
Die de kindere ontlivede algader.
 
Herodias, Herodes wijf,
40
Die Baptisten dede nemen tlijf,
 
Dat was oec sijn zuster mede.
 
Herodes, diene onthoveden dede,
 
Die coninc van Galylee,
 
Was sijn oem min no mee.
45
Den keyser Tyberius hi sochte,
 
Oft hi iet bejaghen mochte
 
Vanden lande van Jherusalem,
 
Dat doudervader al hadde an hem.
 
Alse Tyberius verstoet,
50
Dat hi was een ridder goet,
 
Dede hine metten sone wesen,
 
Die hiet Drusus; want hi desen
 
Achtinghe hadde sekerlike
 
Te latene dat Roemsche rike.
55
Nu was Herodes Agrippa
 
Wel te ghemake; maer daer na
 
Staerf Drusus, Tyberius sone.
 
So droeve was die vader om tgone,
 
Dat hiere ne gheenen wilde sien,
60
Die heimelijc hadde gewesen dien,
 
Want hi daer bi sijns soens gedachte.
 
Dus sciet Herodes danen onsachte
 
Ende moeste in Judea keeren,
 
Aerm als goeds ende alre eeren,
65
Ende ware van hongre bleven doot,
 
Ne maer dat hem uter noot
 
Sijn zuster halp Herodias,
 
Ende Herodes, die sijn oem was,
 
Die gaf hem in Taberie
70
Up te levene rente avie.
 
Maer sidert dat hem die oem verweet,
 
Waest Agrippen also leet,
 
Dat hi liet die rente staen
 
Ende voer weder te Rome saen,
75
Up aventure of des keysers zin
 
Iet des soens ghedochte min.

Hoe Agrippa te Rome quam, ende Tyberius doot. XCVIII.

 
Nu es Agrippa te Rome echt comen
 
Ende wel ontfaen te sire vromen
 
Vanden keyser, ende dedene saen
 
Met sinen neven riden ende gaen.
5
Deen neve hiet Tyberius,
 
Sijn vader hadde ghesijn Drusus;
 
Dander was Gayus, Germanicus sone,
 
Des keysers broeder kint was de gone.
 
Tyberius hadde sijns soens kint
10
Boven den broeder sone ghemint,
 
Ende hadde achtinghe sekerlike
 
Hem te ervene dat keyserrike;
 
Maer Herodes Agrippa
 
Volgede meest Gayuse na.
15
Hier omme, alst die keyser verstoet,
 
Haddi sinen evelen moet.
 
Eens hi up eenen waghene sat
 
Bi Gayuse ende sprac dat:
 
‘Owi! oft die keyser doot ware,
20
Ende ic Gayus openbare
 
Here vander werelt saghe!’
 
Dit wroughen ende dese claghe
 
Wart den keyser gheseit,
 
Ende was in prisoene gheleit.
25
Ende daer hi sat ghevaen bi Rome,
 
Int hof bi eenen bome,
 
Een scuvuut sat upten boem.
 
Des nam een wikelare goem,
 
Die mede daer in sat ghevaen,
30
Ende quam te hem ende seide saen:
 
‘Ic seggedi vander gode weghen,
 
Die mi niet te lieghene pleghen,
 
Du salt sijn ontbonden saen,
 
Ende so groot eere ontfaen,
35
Dat dine maghen sullen beniden,
 
Ende tote dinen sterftiden
 
Sultu sijn in derre baten
 
Ende dijn goet dinen kinderen laten.
 
Alse du echt desen voghel sies
40
Boven di sitten, wes seker dies,
 
Dattu salt alsonder saghe
 
Sterven inden derden daghe.’
 
Sesse maent was Agrippa gevaen.
 
Hier binnen wart Tyberius bevaen
45
Met evele swaer ende verstoet,
 
Dat hi emmer sterven moet.
 
Sinen tween neven entien heren
 
Ontboot hi ende hietse keren
 
Ten naesten daghe; want sonder letten
50
Wildi hem eenen keyser setten.
 
Sinen goden bat hi int leste,
 
Dat hi geraken moeste dbeste,
 
Ende sette aldus in sinen zinne:
 
Wie so des maergens totem inne
55
Eerst quame van sinen II neven,
 
Dien wildi dat rike geven;
 
Nochtanne dedijt Tyberiuse weten,
 
Die niet wilde comen ongheeten.
 
Aldus quam Gayus voren ten here,
60
Ende Tyberius weende sere.
 
Doe sprac Tyberius te desen:
 
‘Sone! du moets keyser wesen;
 
Nochtanne waert rechter Tyberius,
 
Alse mijns soens sone; maer aldus
65
Willent die gode.’ Ende daerna saen
 
Hevet die keyser sinen ende gedaen.

Hoe Gayus keyser wart ende sine manieren. XCIX.

 
Gayus, die de vierde was
 
Keyser van Rome, alsict las,
 
Ontfinc die keyser crone met eren
 
Int carnation ons Heren
5
Alsemen XXXIX screef,
 
Ende IIII jaer hi here bleef.
 
Tyberiuse dede hi ter erden,
 
Sinen oem, met groter werden.
 
Herodes Agrippen mede
10
Hi oec uter vancnessen dede,
 
Ende gaf hem in sine hant
 
Die heelft vander Jueden lant,
 
Ende croendene coninc daer na
 
Ende sendenne in Judea.
15
Dese Gayus hadde twee namen,
 
Gayus Caligula, te samen.
 
Germanicus, Tyberius broeder,
 
Was sijn vader, ende sijn moeder
 
Ghelach in een here van desen.
20
Daer moesti gewonden wesen
 
In ridders coucen alte samen,
 
Dies hiet hi Cousken bi toenamen.
 
Alse hi keyser was ontfaen,
 
Die uten lande waren gegaen,
25
Som euwelike, som te termine,
 
Riep hi weder elken int sine.
 
Den groten heren daertoe mede
 
Meerdi hare vrihede.
 
Wrougers stac hi van hem al,
30
Entie van goede waren smal,
 
Verbernet ofte dies gelike,
 
Die so maecti weder rike.
 
Gayus was lanc ende bleec
 
Van gedanen, die fel gheleec,
35
Onghescepen over een;
 
Lanc ende magher hals ende been,
 
Ogen hol ende vorhoeft breet,
 
Van upsiene fel ende wreet.
 
Up dat hovet was hi cale,
40
Ende anders ru naer altemale.
 
In slape was hi sere swaer;
 
Want hem te voren quam menich vaer,
 
Sone was sijn slaep nemmeer geacht
 
Dan III wilen indien nacht;
45
So sat hi vort int bedde sware,
 
Oft hi ginc wandelen harentare.
 
Ghelettert so was hi wale
 
Ende gheraect in sine tale.
 
In dansen, in sange ende in spele
50
Was hi gherne ende te vele,
 
Ende so was hi indier gebare,
 
Oft een menestreel recht ware.
 
Dese Gayus, alsic eerst sprac,
 
Was die Agrippen upstac
55
Int rike van Jherusalem,
 
Want hi sere wel was met hem.
 
Herodes, die Agrippen oem was,
 
Ende sijn zuster Herodias
 
Hadden des so groten nijt,
60
Dat si te Rome sijn ghetijt
 
An Gayus den keyser mede,
 
Omme te winne meerre hoochede.
 
Herodes Agrippa naer,
 
Alse die sorghe hadde ende vaer,
65
Dat sine verraden mochten.
 
Sijn wille es hem niet ontfochten,
 
Hine dede een deel dattem voeget;
 
Den oem heefti so gewroeget,
 
Dat hi daer wart verhellent
70
Ende tote Lyons ghesent,
 
Daer hi jammerlike sijn lijf
 
Endde ende Herodias sijn wijf.
 
Dus becochten si met rechte groet
 
Des heilechs Baptisten doot.
75
Gayus gaf tlantscap van Galylee
 
Agrippen, dus haddi lants mee.

Hoe Gayus int aerchste keerde. C.

 
Alse Gayus hadde gesijn II jaer
 
Tote Rome, wet vorwaer,
 
Keyser, so wart hi so sod,
 
Dat hi wilde wesen god,
5
Ende hi seide openbare,
 
Dat hi Jupiters broeder ware.
 
Hi dede in sine eere mede
 
Eenen tempel maken in de stede.
 
So quaet was hi, dat hi dat coren
10
Verboot dicke te bringene voren,
 
Om dat hi tfolc verhongren woude.
 
Sere hopedi weltijt dat soude
 
Plaghe indie werelt gescien,
 
Want dat soudi gherne sien.
15
Welken tijt so hi sijns wijfs hals
 
Of siere amien als ende als
 
Custe, so seidi mede:
 
‘Welken tijt salmen dese scone lede
 
Vor minen ogen ontwee carven?’
20
Alse hi gemoete menechwarven
 
Liede, die scone waren gehaer,
 
Dedi maken die nolle blaer.
 
Sine luxurie te swaer liep,
 
Want hi bi sinen zustren sliep.
25
Met rove ende met niewen tribute
 
Trac hi der lieder scat al ute.
 
Siere quaetheit was so vele,
 
Men const getellen in bispele.
 
Sine ymagine heefti gesent
30
Sijn Roemsche rike al omtrent,
 
Want hi hiet ende woude,
 
Datmen vor god anebeden soude;
 
Ende al Europen ende Affrike
 
Ende Asien dies gelike
35
Hebben sine ymagene ontfaen
 
Ende in haren tempel gedaen,
 
Ende anebedense groot ende clene,
 
Sonder die Jueden alleene;
 
Waer so si woenden, in wat steden,
40
Sine wildene niet anebeden.

Gayus quaetheit ende sine doot. CI.

 
Gayus wart erre ende gram
 
Alse hi horde ende vernam,
 
Datten die Jueden niet en wouden
 
Anebeden noch over god houden.
5
Pompeiuse heefti gescreven,
 
Dien hi hadde theerscap gegeven
 
Vander baelgien van Surien,
 
Dat hi voere met sire partijen
 
[Te Jherusalem in die stat,]
10
Ende hi niet en liete dat,
 
Hine sette sijn ghebeelde daer
 
Inden tempel al openbaer.
 
Wildens die Jueden niet gedoghen,
 
Dat hi nederen no hoghen,
15
No man ne liete, kint no wijf,
 
Hine name hem allen tlijf.
 
Alse die Jueden dat vernamen,
 
Quamen si voer hem te samen
 
Ende baden, dat hi niet en dade
20
Haerre wet alsulke scade.
 
Elkerlijc die boot die kele
 
Ende riep: hi storve liever vele,
 
Ende seiden dat si tlant gereide
 
Laten wilden woeste ende heide.
25
Doe Pompeius sach die scade,
 
Wart hi derre dinc te rade,
 
Dat hi dese sake cont
 
Den keyser maecte te diere stont . . .
 
Ende Agrippa Herodes
30
Te Rome was, baedsi hem des,
 
Dat hi voer hem sprake aldare,
 
Want hi Gayus heimelijc ware.
 
Agrippa badene mettem eten,
 
Ende hine hevet sijns niet vergeten
35
Hine bat hem, alse hine sach vro,
 
Dat hi die dinc besette also,
 
Waer bi dat hijt dade dor hem,
 
Dat hi in Jherusalem
 
Sijn beelde setten niet en liete.
40
Doe hiet Gayus, datment hiete
 
Petroniuse den bailliu,
 
Datmens soude ontberen nu.
 
Dese overdaet ende andere mede,
 
Die Gayus inden rike dede,
45
Bejaghedem meneghen viant,
 
So dat hi so swaren pant
 
Den heren dede, den senaturen,
 
So dat sijt willen aventuren,
 
Eene paertije, ende slaenne doot.
50
Daer was een out, een here groet,
 
Die Cassus Ceras hiet,
 
Dien dicke Gayus dede verdriet,
 
Ende sloughene achter inden hals
 
Met eenen swerde als ende als.
55
Doe quam Cornelijs Sabijn
 
Ende doerliep die lanken sijn;
 
Mettien viel hi ende riep.
 
Alt ander geselscap toeliep
 
Ende gaven hem XXX wonden.
60
Daer staerf oec ten selven stonden
 
Sijn wijf ende sijn dochter mede.
 
Thuus daer hi staerf, entie stede
 
Daermenne grouf, wart duvels spel
 
So vul, dat was alte fel,
65
So dat men verbernde altemale,
 
Daer hi staerf, die selve zale.
 
Die sevende bouc ent hier dan
 
Entie achtende gaet hier an.

Vorige Volgende