Logo DBNL
Spiegel historiael. Eerste partie [alleen brontekst] (1863)

Spiegel historiael. Eerste partie [alleen brontekst]

(1863)–Jacob van Maerlant–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

I Partie. VI Boek.
Hier beghint die seste bouc

Wanen dat Rome eerst quam. I.

 
Nu moeten wi hier properlike
 
Scriven van den Roemscen rike,
 
Dat doe dat moghenste was,
 
Daer men oint in bouke af las.
5
So moeten wi hier dus beginnen
 
Ende sijn begin doen bekinnen.
 
In Aochs tiden, die LXXX jaer
 
Bailliu was, wet vor waer,
 
Over tfolc van Ysrael,
10
So lesen wi dat ghevel
 
In sijn LXXVIste jaer,
 
Dat een Janus quam aldaer,
 
Daer nu Rome staet die stede,
 
Ende eene borch maken dede,
15
Hiet Janiculus, weetmen wale:
 
Dits deerste coninc van Ytale.
 
Dit was C jaer ende sevene
 
Nadien dat met heilegen levene
 
Die kindere van Ysrael
20
Die Rode Zee dorgingen wel,
 
Ende Pharao ende sine scare
 
Aldaer bleven openbare.
 
Na Janus quam Saturnus
 
Van Creten; na hem quam Pycus,
25
Ende na hem quam Faunoen.
 
Oec daer naer in sijn doen
 
Wart die stat van Troien verloren
 
Ende quam Eneas, alse wijt horen,
 
Verdreven daer nu Rome staet.
30
Omme te scuwene menech quaet,
 
Nam hi Latijns dochter te wive.
 
Voer Enease die coninge vive
 
Regneerden, alsemen vint vorwaer,
 
Omtrent C ende L jaer;
35
Eneas omtrent jare vive.
 
Doe wart na hem van sinen wive,
 
Creusa, sijn sone coninc Ascanius,
 
Ende si XIIII na hem aldus
 
Coningen in Alba die stede,
40
Die Ascanius maken dede.
 
Dese XV regneerden, dats waer,
 
CCCC ende vijftich jaer.
 
Daer naer maecten Rome de stede
 
Romulus ende Remus mede,
45
Ende waren in Rome coningen VII,
 
Die regneerden in haren levene,
 
Deen voren ende dandere naer,
 
Omtrent CC ende XL jaer.
 
Doe waren die coningen verdreven,
50
Entie raetsmanne upgeheven,
 
Die regneerden in hare maniere
 
CCCC XL jaer ende viere,
 
Onthier ende Julius Cesar quam,
 
Die met gewelt anevinc ende nam
55
Den Romeinen mogentheit ende ere,
 
Ende was deerste eeneghe here.
 
Nu salic u die raetsman noemen,
 
Die in eeren ende in vromen
 
Rome setten ende int gheval,
60
Dat soe wart hovet der werelt al.
 
Brutus die verstac Tarquine,
 
Den lesten coninc, entie sine,
 
Ende was raetsman int eerste jaer.
 
Hi entie sine blevent daer
65
XXXIX jaer alduere.
 
Doe coos men binden Roemscen mure
 
Hem X, diemen niet en noemt,
 
Die berechten datter stat vroemt,
 
Ende dese coustume die stoet
70
XCVI jaer over goet.
 
Int honderste ende XXXVI jaer
 
Coren si echt weder daer
 
Raetsmanne na haren wille,
 
Ende namen eenen, hiet Camille,
75
Die XII jaer berechte die stat.
 
Doe coren si sidert na dat
 
Quintiliuse, ende was, alsict achte,
 
C jaer XL ende achte
 
Na dat die coningen waren verdreven;
80
XXXVIII jaer es hijt bleven.
 
Papyrus die was daer naer
 
Raetsman, ende waest VI jaer.
 
Manlus ende Regulus wart vercoren
 
C ende XCII jaer, als wijt horen,
85
Na dat verdreven was Tarquijn.
 
Fabius Maximus moest voget sijn,
 
Die wart vercoren oec, dats waer,
 
Alsemen screef CC jaer
 
Ende XCVIII, horen wi spreken,
90
Na dat die coningen waren versteken.
 
Lucius Emulus wart vercoren
 
Ende Verro mede, alse wijt horen,
 
In dat naeste jaer daer naer,
 
Alst was CC ende XCIX jaer.
95
Livius ende Maercelius coesmen die,
 
Alsemen screef CCC jaer ende drie.
 
Claudius ende Livius die quamen
 
In die heerscapie te samen,
 
Alsemen screef CCC ende vive.
100
Doe coesmen daer den stouten van live,
 
Cypioene den Affricaen,
 
Ende men screef doe, sonder waen,
 
CCC ende LX ende een.
 
Daer naer coren si el negeen
105
Dan Cypio Affricaen, den jongen,
 
Alsemen screef in Latijnscer tongen
 
CCC LX jaer ende viere.
 
Naer hem so coren si schiere
 
Eenen, hiet Nassica Cypioen,
110
Doe si screven na haer doen
 
CCC jaer XC ende twee.
 
Daer naer namen si vogede mee
 
Mettellius ende Postulenius mede,
 
Alsemen screef in Rome die stede
115
CCC XC ende drie.
 
Te hant hier naer coren sie
 
Marius ende Genius mede,
 
Alsemen screef in hare stede
 
CCCC jaer ende viere.
120
Doe wart Cilla gecoren sciere,
 
Alsemen screef CCCC jaer
 
Ende XXII over waer.
 
Marcus Tullius Cicero
 
Wart raetsman gecoren doe,
125
Alsemen screef CCCC jaer
 
Ende XLIX mede daer naer.
 
Doe coes men daer metten genoten
 
Pompeius, diemen hiet den groten,
 
Ende Crassus, die wart vermort
130
Ende int wallende gout versmort,
 
CCCC ende LVII jaer.
 
Quam Julius, alsemen screef vorwaer,
 
Ende nam die heerscapie
 
An hem ende an sine paertie,
135
Alsemen screef no min no mee
 
Dan CCCC LX ende twee,
 
Oft II meer, dats LX ende viere,
 
Na dat die Roemsche baniere
 
Den coningen wart genomen ende deere.
140
Hoert sine orloghe, eer hi was here.

Julius wijch uptie Gallen. II.

 
Cesar Julius quam gevallen
 
Van over berch uptie Gallen,
 
Ende up Germania, dat sterke lant,
 
Dat nu Almaengen es genant.
5
Eene brugge maecti over Rijn,
 
Daer over voer dat here sijn;
 
Want al was tDuutsce lant ende Gallen
 
Dicken in verlies ghevallen,
 
Noint ne quamer Romein int lant,
10
Diet an Rome dwanc metter hant.
 
Nu hebben die Gallen vernomen
 
Cesar inden lande comen...
 
Die beste dat waren die Avoisine,
 
Entie staercste in alre pine,
15
Entie meest volx mochten geleesten;
 
LXM, lesen wi in jeesten,
 
Brochten si volx inden onvrede.
 
Die Susinoise quamen mede,
 
Die van XII steden hovet waren,
20
Ende brochter LM teere scaren.
 
Die Amminoise, die Aertisiene,
 
Brochtenre M waerven tiene.
 
Die Tornoise quamen daer an
 
Ende brochten XXVM man.
25
Merapi, wanic te waren,
 
Dat dat die Tornoise waren,
 
Si haddenre XIM daer.
 
Die Casseloyse quamen daer naer,
 
Die nu Vlaminge heten gemene,
30
Ende haddenre XM alleene.
 
Doe brachtere die Vermidisiene
 
Mannen M waerven tiene.
 
Aduatici, na dat ict weet,
 
Sijn die[men] Henewiere heet,
35
Ende Alialoise ende Brabantsoene,
 
Brochtenre XVIIM tien doene.
 
Die Germeinen, dat sijn dAelmanne,
 
Brochtenre XLM nochtanne,
 
Die traken ten Rine waert,
40
Omme te nemene dovervaert
 
Van Juliuse. Doe sire bi waren,
 
Was hi metten volke overgevaren
 
Int overlant vanden Rine.
 
Daer vachtmen met groter pine,
45
So dat die Gallen ente Germeine
 
Gheslegen worden bi na alreine:
 
Alle die beste blevenre doot,
 
Cleene menechte daer onscoot.

Hoe Julius den Rijn quam neder. III.

 
Daer na wart Julius geware,
 
Dat hem eene grote scare
 
Volx vergaderden barbariene,
 
So menech M waerven tiene,
5
Int geberchte uptie Rone.
 
Hi sendere met enen legione
 
Galba, die hem den wijch afwan,
 
Ende slouch hem af XXXM man.
 
Hier naer saen so traken hem ane
10
Met groter macht die Acquitane,
 
Die wonen over die Geronde;
 
Hi slouch hem af up ene stonde
 
XXXVIIIM man.
 
Echt verhieven hem vort an
15
Die Germeine, dat stoute diet:
 
Omt verlies en lietsijs niet.
 
Alt volc, lude ende stillekine,
 
Dat tusscen der Elven enten Rine
 
Orlogens lusten al ghemeine,
20
Quamen alle uptie Romeine,
 
Die Cesarre vele perssen daden;
 
Maer int ende quaemt hem te scaden,
 
Want hi den wijch up hem verwan.
 
Voer CCCCM man
25
Was gherekent haer verlies.
 
Oec so gaf men hem up dor dies
 
Borghen, steden wel naer alle
 
In Aelmaengen ende in Galle.
 
Julius es van daer gestreken
30
Ende dede sine brugge breken,
 
Ende quam den Rijn neder gevaren.
 
Aldaer so waent men te waren
 
Dat hi Niemagen maken dede,
 
Als teenen pale in ere hoechede,
35
Dat hi vanden berghe dorronnen
 
Tlant tote daer hadde ende verwonnen;
 
Want daer beneden berch ende dal
 
Hiet doe Neder-Sassen al.
 
Over Mase trac hi van dane.
40
Die lande quamen hem alle ane,
 
So dat hi quam daer nu es Ghent.
 
Daer versaemdi sijn covent,
 
Entie in sijn here waren
 
Gheaffoleert van sinen scaren,
45
Ofte te moylijc waren mede,
 
Die liet hi aldaer ter stede,
 
Ende maecte daer eene veste.
 
Oec so liet hi daer int leste,
 
Alse hi woch voer, ridderen mede
50
Indie vaste nieuwe stede,
 
Die tlantscap entie stat souden
 
Jegen donbedwongen Gallen houden.
 
Want Gayus was sine eerste name,
 
Hiet hise Ghent heeten, hoe soet quame.

Hoe Julius Baertaengen wan. IIII.

 
Daer na trac hi neven der zee,
 
Omme lande te winne mee.
 
Thorout seitmen dat hi stichte.
 
Vlaendren hiet, seget tgedichte,
5
Doever van Rusen; sider was tlant
 
Naden bossch Vlaendren genant.
 
Also quam hi vort gevaren
 
West lancs der zee met sinen scaren:
 
Grote Baertaengen heefti versien
10
Met witten roedsen, ende mettien
 
Vervreeschte hi wat lande het ware.
 
Doe seidi al openbare,
 
Dat hijt emmer winnen woude.
 
Over voer hi alse die boude.
15
Jegen hem quam Cassibellaen.
 
Den wijch verloren, sonder waen,
 
Die Romeinen, ende metter vaert
 
Weken si ten scepen waert.
 
Menegen lieten si daer ter stede,
20
Cesar verloos sijn swert mede.
 
Hi weec over int ander lant,
 
Ende want die winter ginc in hant,
 
Maecti, daer bi nu Boenen staet,
 
Eenen tor, up toeverlaet,
25
Hem tonthoudene dor die noot:
 
Noch staet hi daer scone ende groot.
 
Daer naer besochti Teemsen lant,
 
Daer hi menegen scaerpen pael vant,
 
Daer siere lieden vele verdronken,
30
Ende siere scepen vele versonken;
 
Doch dattie Bertoene weken.
 
Nochtan met liste ende met treken
 
Daden si menegen swaren stoot
 
Uptie Romeine ende scade groot.
35
Tachterst so ginc in hant
 
Hare hoeftstede Trinovant,
 
Dat nu Lonnen heet bi namen,
 
Ende gaf hem die stat te samen
 
XL ghisele; naer desen zede
40
Volgheden andere steden mede.
 
Oec es coninc Cassibilaen
 
Juliuse in hant gegaen.
 
Dus ginct met Bertaengen twaren,
 
Dat binnen VIIIC jaren
45
Hier naer, alst es becant,
 
Cume was geheeten Inglant.

Hoe Tullius Cycero was beleghen. V.

 
Binnen dien dat die stoute man
 
Julius Bertaengen wan,
 
Embiorix, coninc van Gallen,
 
Es uptie Romeinen ghevallen,
5
Ende daer Julius Octa lach,
 
Ende slouch hem af up enen dach
 
Een legyoen altemale.
 
Octa bleef doot indien dale,
 
Ende Pretotius te waren,
10
Die inden wijch drouch den aren,
 
Dat was die Roemsche baniere.
 
Die Romeine, die dese maniere
 
Van desen wighe hadden verstaen,
 
Si begroeven hem daer saen,
15
Daer si laghen up dat velt,
 
Ende maecten daer met gewelt
 
Een fosseit, X voete diep,
 
XV voete wijt, dat omme liep
 
Haer here den ommeganc,
20
Die was XV milen lanc.
 
Ende want sine hadden waer mede delven,
 
Maecten sijt al bi hem selven
 
Beede met zwerden ende met kniven.
 
Die erde daden si teenen dike driven,
25
Daer up setten si jegen die gaste
 
C torren ende XX vaste.
 
Hier binnen belagense die Gallen.
 
Tullius Cicero was van hem allen
 
Hovetman van diere beseten waren.
30
Die Gallen sijn die niet en sparen,
 
Sine vechten ane nacht ende dach;
 
Want alse eene scare stille lach,
 
So vacht dandere uptie Romeine:
 
Embiorix, ende mettem ghemeine
35
Van Trieren II princen goet,
 
Indiciomaris, alsict verstoet,
 
Was deen, ende Cingetorix dander:
 
Elc was sijns lives Alexander.
 
VII daghe ende alle die nachte
40
Vochten si hem ane met machte,
 
Ende worpen vier met potten inne,
 
Omme dat die brant die veste winne,
 
Ende daer toe sendemen hem ghedichte
 
Menech quareel, menich gescichte;
45
Maer die Romeinen en weken niet
 
Om brant, omme waken, om geen verdriet,
 
Sine waren dach ende nacht
 
Indie were met grotere cracht.

Hoe Julius Cyceroene ontsette. VI.

 
Cycero Tullius dede weten
 
Juliuse, dat si waren beseten
 
Ende in een harde swaer doen,
 
Ende hadden verloren een legioen;
5
Dat hijs niet en liete hine quame
 
Enter andere ware name.
 
Julius sendde in Beavosijns
 
Sinen ridderen, dat si sijns
 
Wachten souden met haren scaren,
10
Want die andere beleghen waren.
 
Dus trac hi ten Gallen waert,
 
Ende eermen sijns geware waert,
 
So trac Julius ende sine beste
 
Allegader indie veste.
15
Die Gallen die lagen daer bi,
 
Alse diese node lieten vri.
 
Doe hiet Julius sine scaren
 
Som uptie Gallen varen,
 
Ende hiet hem maken ene vlucht
20
In eenen dale, gelijc ene vrucht,
 
Dat daer biden here lach.
 
Si daden dit, ende alsi dat sach,
 
Dattem die Gallen volgeden naer,
 
Warp hi up die porten daer,
25
Ende sijn here quam uut al.
 
Daer wart also groot gescal,
 
Want die Gallen alle waren
 
Beringhet metten Roemscen scaren.
 
Cleene menechte daer ontran
30
Wel van LX dusent man,
 
Die dore marasschen ontscoten daer.
 
Daer bleef doot Indiomaer
 
Van Trieren ende menech man.
 
Alse Julius sien began
35
Sijn volc aldaer ter selver stont,
 
Sone vant hi niet daer ongewont
 
Den tienden man van sire scare.
 
Anderwaerf quam hem daer mare,
 
Dat dat volc van Armorike,
40
Dat nu Bartaengen heet gemeenlike,
 
Up hem quam met groter were:
 
Doe sconfierdi al dat here.
 
Dese wighe bescriven dus
 
Helynandus ende Orosius
45
Ende Julius Celsus, die dus mede
 
Scrivet vander Gallen zede.

Die zeden vanden Gallen. VII.

 
Die gode, die euwelike leven
 
Ende hare gichten bi redenen geven,
 
Alsi an lieden willen wreken
 
Haer mesdoen, haer messpreken,
5
So geven si hem een goet geval
 
Ende altemale haer gevouch al,
 
Omme dat hem verlies ende scade
 
Dat herte te sware lade
 
Sulcken tijt alstem messciet.
10
Aldie werelt en mochte niet
 
Tlant van Gallen al bederven,
 
Wilde hem therte over een werven.
 
Die Gallen sijn alle van zinnen
 
Heet ende fier van swaren beginnen.
15
Te hant gheloven si ere mare,
 
Rechts alse oft geproevet ware.
 
Qualike moghen si iet langhe
 
In pinen sijn ende in bedwanghe.
 
Men vint van hem menegen genoet,
20
Die hem selven eer slaen doot,
 
Dan si wijflike inder hoede
 
Langhe ghedogeden aermoede.
 
Usage, costume es alre dinge
 
Een groot meester sonderlinge:
25
Hier omme eist grote nuttelicheden,
 
Kinderen te leerne goede zeden.
 
Vaer neemt den mensche zin ende cracht,
 
Entie die aventure wacht,
 
Hi siet haer sulken in dit leven
30
Gheluc ende groot vordeel gheven,
 
Omme dat hi te meer droeven sal,
 
Alse hi coemt in sinen val.
 
Die Gallen sijn lieden openbare,
 
Sine souken geene vlucht haer no dare;
35
Gherne toghen si hare zeden,
 
Si willen met vromicheden
 
Vechten ende met claren daghen,
 
Niet verradenlijc no met laghen.
 
Hier laten wi een sticke bliven
40
Van Juliuse, ende sullen scriven
 
Van Marcus Tullius Cicero,
 
Die mettem in dorloghe was do,
 
Ende makere was van vele bouken.
 
Sine bloemen sullen wi souken,
45
Die in sinen boeken staen:
 
Die suldi in Dietsche verstaen.

Tullius Cyceroens proverbien. VIII.

 
Die gherechtecheit, dats bekent,
 
Dat dat es dat fondament,
 
Dat men niemen onrecht doet
 
Ende men si der gemeenten goet.
5
Niemen en houdem an dat belof,
 
Daermen es oft toe oft of,
 
Anecomende ten anegange
 
Met looshede oft met bedwange.
 
Onrecht es dicken vertrect
10
Met scalcken mantele ende bedect,
 
Alsemen trecht ontect niet wel.
 
Daer af coemt dit bispel:
 
Daer scaerp recht in somegen stonden
 
Alte groot onrecht es vonden.
15
Dats datmen vechten sal,
 
Omme tlant te payse te bringene al;
 
Dus salmen emmer te paise raden,
 
Waerbi dat pays niet coemt te scaden.
 
Gheen onrecht sal men meer becronen,
20
Dan dattie ghene, diet al honen,
 
Daer naer setten haren moet,
 
Dat men segge, si sijn goet.
 
Gheene dinc es van meerren moede,
 
Dan onwerde van erdschen goede,
25
Eist so dattu aerm best;
 
Ende bestu oec int goet gevest,
 
Dattu vrilike geven connes
 
Dies wert es ende dien dues jonnes.
 
Ghene dinc es te prisene mere
30
Eenen edelen man, enen groten here,
 
Dan ghemate ende goedertiere;
 
Maer dat sal sijn in goeder maniere,
 
Datmen fierheit buten zie,
 
Waerbi hem die quade ontsie.
35
Ende hort, dat wrake ende daet
 
Alle weghe over een gaet;
 
Ende nemmer en doe gerechtechede,
 
Als di verwerret es die zede.
 
Ghylers, smeekers die laet varen,
40
Want si sijn alle valsch te waren.
 
Dan gaet die doget achter voet,
 
Alsemen die dinc copen moet,
 
Ende dat ment te ghelde keert,
 
Dat die doghet geven leert.
45
Gherecht altoes en es hi niet,
 
Die doot, aermoede, rouwe ontsiet,
 
Of die enech welvaren echt
 
Anevaet ende latet trecht.
 
Gherechtecheit es so goet,
50
Dat die hem met rove voet
 
Hine magere niet ontberen al;
 
Die meester dies wesen sal,
 
Hi moet effene in midden wanderen,
 
Of si slane ende kiesen enen andren.
55
Den rechtre kent men inden stride,
 
Volget hi int pleit der rechter zide.
 
Eerlijc eist, dat goets mans tale
 
Goede lieden ontfangen wale;
 
Maer daermen siet dat men van desen
60
Alre meest gedanct sal wesen,
 
Daer esmen gereet int ontfaen.
 
Rijcheit hevet ondergedaen
 
Entie sware ghierechede
 
Den ganc vander hovescede.
65
Niet aergers danne goet bejagen
 
Onder hem die dat recht draghen.
 
Alle die eene sake spreken
 
Ende ander dinc soeken ter treken,
 
Die sijn ongetrouwe ende loes,
70
Ende haer doen coemt te quade altoes.
 
Men sal houden dat men swert
 
Den vianden, so wien soet dert,
 
Ende dit niet alle weghe nochtan.
 
Swerstut eenen quaden man,
75
Alse mordre ofte rovere mede,
 
Die gheenen goeden man hout vrede,
 
Al sonder mesdaet machmen breken
 
Hem al sweren ende al spreken.
 
Tullius die spreect dese wort
80
Inden bouc der Vriendscap vort.

Tullius van vriendscepen. IX.

 
Vriendscap machmen sonderlinge
 
Prisen vor alle erdsce dinge;
 
Maer dese vrienscap en gesciede
 
Nie dan onder goede liede.
5
Men mach merken wel hier bi,
 
Hoe grote dinc vriendscap si;
 
Want onder alle creaturen,
 
Die sijn onder menscelike naturen,
 
So hout haer vriendscap so bedruct,
10
Dat soe niet vorder hare en truct
 
Dan onder hem tween of lettel meer.
 
Vriendscap es sonder losen keer
 
Gheselscap ende goede minne
 
In goeden dingen, in hogen zinne.
15
Wat es soeter dan hebben eenen,
 
Daer du dars seggen toe dijn meenen,
 
Ghelijc dat tote di selven ware?
 
Ic wille dat een man wel vare,
 
So eist cleene nuttelichede,
20
Een ander en si daer mede,
 
Die des alse vro sal wesen,
 
Alse du selve van desen;
 
Oec eist swaer verdriet ghedogen,
 
Men weet oec wien dat toghen,
25
Diet dan draghet in sire herten
 
Swaerre dan du dine smerten.
 
Vriendscap es in welvaren soete,
 
Ende in mesfal eist oec boete....
 
Ende al bidmens, dat mens niene doe.
30
Also vele trec ict mi toe, Hoe die meentucht so ghesta,
 
Dat soe naer mi oec wel ghae,
 
Alsic doe, dat soe niet en sneve
 
In die wile dat ic leve.
35
Tusschen die goede entie quade
 
Ennes die vriendscap niet gestade;
 
Want die zin es van hem beeden
 
Alte wide van een ghesceeden.
 
Ofte ons enech god daer sette,
40
Daer wi hadden sonder lette
 
Eten, drinken ende alle miede,
 
Sonder geselscap eneger liede,
 
Wie es so yserijn nu bi daghen,
 
Die so hart lijf soude gedraghen?
45
Nature die es also reene,
 
Dat soe wille al goet gemeene.
 
In vriendscepen ens niet so quaet
 
Alse smeeken ende valsch baraet,
 
Ende seggen alder lieder wille,
50
Enter waerheit swigen stille.
 
Dat es vriendscap verloren,
 
Alse een tware niet wille horen,
 
Ende sijn gheselle, die dit weet,
 
Es te lieghene ghereet.

Vanden selven. X.

 
Hort Tullius wort menechfoude
 
Inden bouc vander Oude.
 
So sere es tfolc buten ganghe,
 
Dat al tfolc wille leven langhe,
5
Ende alsi dan ter ouden comen,
 
So vlouken sise dan ende verdomen.
 
Langhe ghelevet ende wel,
 
Dats in ghepeinse een edel spel.
 
Joget hevet dompheit in,
10
In die oude vintmen den zin.
 
Cracht en doet gene hoghe dade
 
Die wel enden, en si bi rade.
 
Oude dats eene edele ghave,
 
Want soe trect der mensceit ave
15
Luxurie, die sware ondoghet,
 
Diemen lachtert in de joget.
 
Wat oude vrecheit wille anegaen,
 
Dat ne canic niet verstaen;
 
Want so des weghes es min te gane,
20
So ons min ghelts bedaerf daer ane.
 
Omme niet maect die jonge gescal,
 
Dat hi langhe leven sal.
 
Wat sijn ongeraecter saken,
 
Dan onsekerheit seker maken?
25
Oec hevet die joget sake ende spoet
 
Ter doot meer dan doude doet.
 
Die joget valt in evele lichtre,
 
Ende haer evel es vele bedichtre
 
Des ouden, wet voerwaer,
30
Ende haer ghenesen es also swaer.
 
In desen hevet te voren die oude:
 
Hi es daer dander comen woude.
 
Hier dinct mi best aftebroken
 
Van des wijs Tullius sproken,
35
Ende ic noch ter jeesten kere,
 
Ende van Juliuse voert leere.

Hoe Julius Rome bestont. XI.

 
Rycardus die hystorien,
 
Die vele ystorien hadde gesien,
 
Scrivet dat Julius X jaer
 
Orloghe hilt staerc ende zwaer,
5
Eer hi Bartaengen ende Gallen
 
Ant Roemsche rike dwanc met allen.
 
Doe sendde hi te Rome indie stat,
 
Ende eeschede dus ende bat,
 
Dat men hem gave daer meer herscapie.
10
Pompeius ende sine paertie
 
Wederseident al ter ure.
 
Doe ontboden die senature,
 
Dat hi te Rome niet en keere,
 
Hine liete te siere onnere
15
Sijn here bliven buter stat.
 
Julius balch hem omme dat,
 
Ende versaemde al ommetrent
 
Al sijn here in een covent,
 
Ende quam getrect te Rome int lant,
20
Gewapijnt alse een stout wigant,
 
So dat hi ter havene quam.
 
Menegen wijch dat hi nam
 
Up Pompeius paertien swaer,
 
Entie zeghedi alle, dats waer.
25
Pompeius entie senature
 
Saghen, dat die aventure
 
Juliuse sere mede was,
 
Ende si vernamen oec wel das,
 
Dattem emmer die cracht anwies.
30
In groten vare waren si dies,
 
Ende hebben Ytale begheven,
 
Alse oft sire uut waren verdreven,
 
Ende sijn in Grieken gevaren,
 
Om te makene hare scaren.
35
Julius quam te Rome binnen,
 
Ende hi brac in sijn beghinnen
 
Die trisorie van dier stat,
 
Daer inne lach die ghemeene scat;
 
Dien hevet hi al upgheheven
40
Ende sinen ridderen in soude gegeven.

Hoe Julius ende Pompeius vochten. XII.

 
Hier binnen quam in Pompeius here
 
Menech coninc van over mere;
 
Diese weten wille ende souken,
 
Hi maechse vinden in Lucaens boeken,
5
Wie si waren ende wanen si quamen.
 
Cesar entie sine vernamen
 
Dese dinc, ende alle te male
 
Voeren si over in Tessale.
 
Pompeius hadde in sijn here
10
XLM volx ter were,
 
Die sette hi te middewaerde;
 
Andie rechtre zide hi scaerde
 
VIC dusent volx te samen,
 
Ende alle die met ridders namen;
15
Ende ane die luchter side daer bi
 
VC dusent ridderen vri:
 
Aldus quam sijn here in drien.
 
Julius scaerde oec mettien
 
Sijn here in drien; hi hadde nochtan
20
Min dan XXXM man
 
Te voet in die middewaerde;
 
In elke side hi ridders scaerde,
 
Diere haddi M over al.
 
Daer wart een mekel ghescal,
25
Daer dat here viel te samen;
 
Maer alle die mesfalle quamen
 
Up Pompeius entie senature,
 
Die verloren daer ter ure
 
XII dusentich up dat velt,
30
Ende XXXIII wartere ghevelt
 
Heren, die hieten senturioene,
 
Ende elc hadde te sinen doene
 
C ridders te sinen vane.
 
Ende Pompeius die seilde dane
35
In Egypten, daerne vinc
 
Tholomeus die jongelinc,
 
Ende dede hem sijn hooft afslaen
 
Ende sendet Juliuse saen,
 
Die over in Surien quam,
40
Ende tlant in sinen handen nam,
 
Ende voer met sire paertien
 
In Egypten tote Alexandrien,
 
Ende sette trike vandien lande
 
Tholomeuse in die hande,
45
Dat Cleopatre oec besat.
 
Ende Tholomeus wart omme scat
 
Jegen Juliuse in stride,
 
Want bidi hi waes onblide,
 
Dat hine also machtich sach.
50
Daer verloes hi uptien dach
 
XXIIM man;
 
Hem waren afgewonnen nochtan
 
XII scepe oec tier stede.
 
Tholomeus quam in vare mede,
55
Ende soude met enen scepe ontflien;
 
Daer liep so menech in mettien,
 
Dat dat scip te gronde ginc:
 
Aldus staerf die jongelinc.
 
Daer na wart hi teenen stonden
60
Biden goudinen halsberch vonden
 
Onder die dode diemen vant,
 
Die die zee daer warp upt sant.
 
Doe wart Cesar harde saen
 
Egypten oec onderdaen,
65
Ende hi gaeft Cleopatren weder,
 
Dier af was gesteken neder.

Hoe Julius keyser wart. XIII.

 
Cesar Gayus Julius
 
Die verwan Egypten dus,
 
Ende keerde dor Surien weder,
 
Ende quam in Ponten daer hi neder
5
Parnaces velde ende sine macht.
 
Doe quam hi met groter cracht
 
Echt te Rome indie stede.
 
Daer dedemen hem die werdichede,
 
Datmen hem gaf II hoghe namen:
10
Consul ende Dictator te samen.
 
Van danen es hi met sinen scaren
 
Over in Afferike gevaren,
 
Daer hi dede grote plaghe
 
Up Pompeius vrient ende mage:
15
Die vervacht hi ende verslouch.
 
Nochtan en was dit niet genouch,
 
Pompeius dochter, Pompeia,
 
Soene moeste sterven daer na.
 
Jonghe Cato, doe hi dat sach,
20
Dranc hi venijn up dien dach;
 
Want hi lievere vri wilde sterven
 
Dan in vangnessen bederven.
 
Nu es Julius in Rome gekeert,
 
Alse hi in Affrike heeft onteert
25
Al dat Pompeius was hout.
 
Doe trac hi an hem met gewout
 
Al die macht entie ghewelt,
 
Die dat senaturscap helt
 
Entie raetsmanne gemeene,
30
Ende wart eenech prince allene,
 
Ende dedem Imperator noemen,
 
Ende niet coninc; dus eist comen,
 
Dat hi keyser van Rome waert.
 
Dit es, alse ons tware openbaert,
35
Vander werelt aneginge,
 
Alse ons tellet die leringhe,
 
LI hondert jaer
 
Ende LII ende een half, dats waer.
 
Keyser was hi in desen live
40
Meer dan IIII jaer, min dan vive.

Julius ghedane ende zeden. XIIII.

 
Julius was groot ende lanc
 
Ende wel gaende in sinen ganc,
 
Wit van hude, bruun van ogen,
 
Entie bliscap dochten togen;
5
Staerc ende dapper was hi van leden.
 
In slape plach hi swaerre seden,
 
Want hem droemde so sware,
 
Dat hi dicken upscoot van vare.
 
Calu voren, dat hem messat,
10
Ende harde leet so was hem dat.
 
Lettel sere dranc hi van wine;
 
Onwetende plach hi te sine
 
In sinen etene; maer indie tale
 
En was niemen geraect so wale.
15
Wel gelettert was hi mede:
 
Dat machmen proeven hier ter stede;
 
Want deerste die oint jaer besciet
 
Te Rome, alsemen bescreven siet,
 
Dat was Romulus, wet vorwaer;
20
Ne maer X maende maecti int jaer.
 
Doe quam Numa, diere toedede
 
Laumaent ende Sporcle mede,
 
Ende maecte tjaer lanc, sonder saghe,
 
CCC ende LXV daghe.
25
Hier na wart Julius geware,
 
Dat dat jaer te cort noch ware
 
Een vierendeel van eenen daghe,
 
Ende sette datmen vort des plaghe,
 
Datmen ten vierden jare name
30
Dien dach die daer over quame,
 
Versament vanden IIII vierendeelen,
 
Ende menne an dat jaer soude heelen.
 
Dus sout eenen dach hebben meer
 
Dan dander viere hadden eer,
35
Entien dach soudemen achter setten,
 
Dat hi dien jare niet soude letten.
 
Voert was Julius ten wapenen vroet
 
Enter pinen sere goet.
 
Waest in reghene, waest inder zonnen,
40
Bloots hovets plach hi henen ronnen.
 
Verdich was hi in sijn wech tiden;
 
Letten hem rivieren in sijn riden,
 
Die consti overzwemmen wel;
 
Was soe te wijt ofte te snel,
45
So nam hi balgen ofte blasen,
 
Die vul winds waren gheblasen,
 
So dat hi dicken met genende
 
Die sine voerreet, die hi sende.
 
Alse strijt in aventuren stoet,
50
Liet hi tors ende vacht te voet,
 
Omme dat sijn volc soude sien,
 
Dat hi hem niet en tijdde up tflien.
 
Sijn ors was alse Bucifal;
 
Want hen was man inde werelt al,
55
Diet gheriden mochte daer bi,
 
Sonder namelike hi.
 
Alle ghevoeghe, alle hoveschede,
 
Stoutheit, miltheit, vromichede,
 
Dies mochtmen an hem bevinden:
60
Dies waest recht datten ridders minden.
 
Gayus hiet hi bi namen recht;
 
Julius so hiet hi echt,
 
Want hi van Troien was geboren
 
Van sire moeder, alse wijt horen,
65
Entie hoofttor vander stede
 
Van Troyen hiet Ylioen mede;
 
Cesar hiet hi, want men waent das,
 
Dat hi uter moeder gesneden was.

Die vortekenen van Julius doot. XV.

 
Cesar Julius was dus here,
 
Ende regneerde met groter ere
 
Enech here, dat in Latijn
 
Imperator wille sijn.
5
Monercha eist in Griexscere tale;
 
In Dietsch dinket mi keyser wale,
 
Want hets heren name de meeste,
 
Diemen vint genoemt in geeste.
 
Dit was voer Jhesus Cristus te voren,
10
Eer hi van Marien wart geboren,
 
Siere moeder, XLVI jaer
 
Ende VI maent, wet vorwaer,
 
Dat hi tkeyserrike ontfinc.
 
Hi sette inder Jueden dinc
15
Hyrcanus bisscop ende here;
 
Antipater dede hi eere,
 
Want hi was comen an sine zide;
 
Nochtanne haddi inden stride
 
In Tessalen met Pompeius gewesen
20
Der Jueden hertoghe, alse wi lesen;
 
Doch omme sine vromechede
 
Maect hine bailliu vander stede
 
Van Jherusalem onder Yrcane.
 
Dit was, naer onsen verstane,
25
Antypater, Herodes vader,
 
Die sijnt die kindere allegader
 
In Bethleem onthoveden dede,
 
Om Jhesuse te gecrigene mede.
 
Sine doot die wart te voren
30
Voertekent, also alse wijt horen,
 
Messeliken in menegen figuren;
 
Want die lantmanne, die geburen,
 
Die om lant pinen ende winnen al
 
Ende berich slichten ende dal,
35
Worden hackende in dien dagen,
 
Daer vele oude grave laghen;
 
Ende want si vonden in some scat,
 
So daden si nerenstelike dat,
 
So dat si vonden in eenen vate
40
Eene coperine plate,
 
Ende daer in Griex gescreven:
 
‘Capis, die wilen in sijn leven
 
Stichte Caeps die goede stat,
 
Die leghet hier in dit selve vat;
45
Ende alsemen ontect sine been,
 
So sal worden een Julius over een
 
Verslaghen van sinen maghen,
 
Ende daer naer in corten daghen
 
Gewroken swaerlijc ende wale,
50
Ten groten verliese dien van Ytale.’
 
Int lant van Rome ende in de stede
 
Gesciede menech ander dinc mede,
 
In sinen drome, in andren dingen,
 
Die al te sinen stervene gingen.
55
C daghe voer sine doot
 
Gesciede mede een wonder groot:
 
Sijn beelde stont mids in de stat,
 
Ende in sijn voerhoeft hadde dat
 
Alleene ghescreven eene C.
60
Eene blexeme quam min no mee,
 
Die ghene lettre ontwee stac,
 
Ende els en dede gheen ongemac.
 
Des nachts doe menne sdages verslouch,
 
Daer hi sliep naer sijn ghevouch,
65
Vloghen up in sine zale
 
Alle die veinstren teenen male;
 
So dat hi up in diere gebare
 
Scoet oft al ghevallen ware.
 
Ten selven daghe, daer hi oec ginc
70
Int capitoel, daer hi ontfinc
 
Die doot, waren hem inde hant
 
Lettren gheleit diemen vant,
 
Daer in stont, alsemense updede,
 
Al bescreven oec daer mede
75
Die grote mort, wet vor waer.
 
Inden naesten daghe daer naer
 
Dat hi was gesleghen doot,
 
Sachmen risen III zonnen groot;
 
Ende alsi dan bet upquamen,
80
Worden si teere zonnen te samen.
 
Dit mochtmen wel bedieden scone,
 
Dat een God in drien persone
 
Alder werelt cortelike na desen
 
Openbare soude wesen.
85
Oec sprac een osse vremde dinc
 
Teenen man die erien ginc:
 
Dat men soude in corten tiden
 
Meer manne verslaen dan coren sniden.

Hoe Julius was vermort. XVI.

 
Al was Pompeius doot bleven
 
Ende sine vriende som verdreven,
 
Iemen was die noch sijns gedochte,
 
Entie siere doot oec rochte.
5
Twee waerre die hieten aldus:
 
Brutus ende Cassius,
 
Die altoes in rade bleven,
 
Dat si stoeden na Julius leven;
 
Maer indie sekeringe nochtan
10
Waren CC ende LX man,
 
Edele heren, senaturen.
 
Alse sine bestonden daer ter uren,
 
Ende Cesar sach, dat si te samen
 
Alle up hem met kniven quamen,
15
Nam hi sijn cleet in die hant,
 
Ende decte sijn hovet inden pant,
 
Omme dat hi wisschen niet en woude;
 
Ende dat hi cuusscelijc vallen soude,
 
Warp hi sijn cleet voer sine been.
20
XXIIII steken haddi al in een.
 
Haer ne gheen, wet voer waer,
 
Ne verlevede oec drie jaer:
 
Some bleven si doot in stride,
 
Som indie zee, som verre, som wide;
25
Sulke daden hem vanden live
 
Metter hant ende metten knive,
 
Daer si Cesarre mede staken.
 
Die Romeinen daden maken
 
Eene columme hooch XX voete,
30
Ende bernden met goeder moete
 
Sinen lachame, ende tpulver tsamen
 
Daden si in een vat, ende namen
 
Tgheene ende settent in die columme,
 
Ende hietense oec daer omme
35
Julia; want hi daer lach,
 
Die beste die levede onder dien dach.
 
Alle die keyseren die na hem quamen,
 
Hieten alle Cesar bi namen,
 
Al tote indien daghe heden,
40
Doer deere van siere werdicheden.
 
Out was hi LVI jaer,
 
Alse hi staerf, lesen wi voer waer.

Vanden keyser Augustus. XVII.

 
Naer hem was ten rike ontfaen
 
Cesar Augustus Octaviaen.
 
Van hem quam, dat al noch blivet,
 
Dattem elc keyser Augustus scrivet,
5
Alse ghi horen sult hier naer.
 
Hi regneerde LVI jaer.
 
Noint was gheluckeghere gheen
 
In wighe keyser over een,
 
Noch goedertierre geen in vrede.
10
Grieken ende Pannonien mede
 
Wan hi ende daer in meneghe port,
 
Oec sochte hi die lande vort.
 
Die Sycambre wan hi te samen,
 
Daer sidert die Fransoyse af quamen.
15
Spaengen wan hi metter hant
 
Ende dat volc dat hire in vant.
 
Die Norichi entie Dalmaten,
 
Die Deenen entie Sormaten,
 
Die Beyeuiers, die Bosferane,
20
Brachte hi den Roemscen rike ane.
 
Eer hi eenech keyser was,
 
Droughen si over een das,
 
Hij ende Anthonis, die vor desen
 
Met Juliuse hadde geselle gewesen,
25
Dat Augustus up soude vallen
 
Spaenyen, Ytale entie Gallen;
 
Maer Azia, tlant van over mere,
 
Dat quam in Anthonis were.
 
Sine conres scriven sine gedane
30
Scone buten allen wane;
 
Also alse sine daghen souden
 
Henen gaen al tote sire ouden,
 
Was hi altoos te scouwen an
 
Van sinen daghen een vulmaect man;
35
Nochtan was hi tonweget sere
 
Sijns lijfs, die vulmaecte here;
 
Want hi boeke hadde vercoren:
 
Dichten wildi ende lesen horen.
 
In spraken was hi stille ende mate.
40
In doghen van sconen gelate,
 
Ende daertoe utermaten claer,
 
So datmen wanen mochte vorwaer,
 
Offer iet godleecs in ghelach;
 
Ende alse iemene up hem sach,
45
Dien vander claerheit die zie ontfel,
 
So bequaemt hem dorewel.
 
No lanc no cort was hi van leden,
 
Maer van grotre hovescelicheden.
 
Menech ongevoughe lant
50
Sette hi ter Roemscher hant,
 
Ende hine street oec up geen lant,
 
Hine was hem te swaer viant.
 
Die stat van Rome verchierdi so,
 
Dat hijs in sijn sterven vro
55
Was; want die huus merberijn stonden,
 
Die hi tichlijn hadde vonden.
 
Nerenstelijc verboot hi ende sere
 
Wijn te drinkene; want die here
 
Sach die lieden hem sware verteren
60
Ende dronkensceep hem seere deren.
 
Lettel lande so wan die man,
 
Hine gafse hem weder dien hise afwan,
 
Entie coningen alle, horen wi tellen,
 
Hiet hi vrienden ofte gesellen.
65
Lettel achte hi sulker sake,
 
Dat men van hem sprac achtersprake.
 
Alsemen omme sine eere maecte
 
Selverine beelden, hi ontsaecte
 
Sulker eeren ende wilder niet,
70
Want hise alle smelten hiet.
 
En geens prijs en wildi roeken:
 
Hi haetet seerre danne vloeken.
 
Hi verboot oec harde sware,
 
Dat niemen so coene en ware;
75
Siere maysenieden verboet hijt mede.
 
Selden quam hi in eeneger stede
 
Sonder tilike ende met nachte;
 
Want hi nerenstelike wachte,
 
Dat hi niemene verloede te sere,
80
Omme hem te doene dienst ende eere.

Van Augustus manieren. XVIII.

 
Sine maghen ende sine kinder,
 
Beede meerre ende minder,
 
Alse hise den lieden beval,
 
Sprac hi mede dit wort al:
5
‘Verdienen si doget, doet hem wel.’
 
Dicken mede dat gevel,
 
Alsemen enen ontliven dede
 
Omme mesdaet die hi dede,
 
Dat si seiden die keytive:
10
‘Maer dat Augustus levende blive!
 
Al sterven wi, wat rouct ons dat?’
 
Sulctijt als hi quam indie stat,
 
Sone was niemen so coene mede,
 
Die mesdadegen overdede.
15
Niemene lichte en verdiende,
 
Dat hine hebben mochte te vriende;
 
Maer dien hi wilde te vriende kiesen,
 
Die en mochten niet lichte verliesen.
 
Een sijn ridder die vernam,
20
Dat een ever up hem quam,
 
Daer hi ginc bi skeysers zide,
 
Ende stakene, dat was niet in nide,
 
Jegen den slach, ende spranc bet achter:
 
Die keyser loech ende seits hem lachter,
25
Ende teecht sire bloetheit mede,
 
Niet dat hijt in quade dede.
 
Sine beginghe was gemeene
 
Beede van nederen ende van cleene;
 
No van cledren, no van gelate
30
Ne was hi fier noch ongemate.
 
Drie gherechten haddi ten male,
 
Ende altoes boven den getale
 
Van VI ne wildi niet gaen,
 
Hoe grote feeste hi hadde gedaen.
35
Lettel etens was sine zede;
 
Sere lettel wijns dranc hi mede:
 
Drie waerven dranc hi ten male,
 
Ende alse hem dorste, plach hi wale
 
Dat hi ene soppe in watre at,
40
Of boemvrucht van naturen nat.
 
Van talen was hi sere vroet,
 
Ende van lettren meester goet.
 
Brieve en prijsdi niet wale,
 
Die waren van swaerre tale;
45
Hi wilde wel dat elc brief ware
 
Licht van Latine ende openbare.
 
Vaste hordi ende niet en sprac,
 
Alsemen tale voer hem vertrac.
 
Hine ghedoghede niet lichte,
50
Datmen tale voer hem dichte,
 
En waren meesters alte waert.
 
Van donre was hi sere vervaert.
 
Dus, alsemen u hier visiert,
 
Was hi gheseedt ende gemaniert.

Van wondere dat in Rome geviel. XIX.

 
In Augustus eerste jaer
 
Gesciede verre ende naer
 
Menech wonder, nu dit, nu dat.
 
Al vaste te Rome bider stat
5
Sprac een osse, daer hi drouch
 
Sinen last in eene plouch.
 
Ende Tullius Marcus Cycero
 
Was int selve jaer also
 
Vermort ende genomen sijn leven:
10
Eerst was hi tonrechte verdreven
 
Ende verbannen uter port,
 
Ende nu sonder mesdaet vermort.
 
Sijn hovet ende sijn rechter hant
 
Was brocht te Rome te hant,
15
Ende al dor sine werdichede.
 
Ovidius wart geboren mede
 
Int selve jaer; so sachmen wonder
 
Boven andre al besonder;
 
Want inden naesten jare, dats waer,
20
Ontspranc eene fonteine claer
 
Tote Rome van olien, die diep
 
Ende grouflijc indie Tybre liep
 
Eenen dach al duerentuere.
 
Dat bediedde wel ter cuere,
25
Dat Gods gratie ende sine houde
 
Onder die heidine comen soude.
 
In desen tiden was Herodes,
 
Antipaters sone, sijt seker des,
 
Upcomende, ende was gemaect thant
30
Bailliu inder Jueden lant.
 
Nu was hi scaerp van zinne ende snel,
 
Ende berechte tlant so wel,
 
Dat men in Galylee sanc mede
 
Van siere grotere vromechede.
35
Hyrcanus nichte nam hij te wive,
 
Ende want hi heidijn was van live,
 
Viel hi indie Juedsche wet,
 
Ende dede besniden sijn let
 
Omme hare grote edelhede,
40
Ende omme hare lieve mede,
 
Want soe was utermaten scone.
 
Yrcanus, die drouch daer crone,
 
Ende bisscop ende coninc was,
 
Hi was haer oem, alsict las.
45
So wel was hi Anthonis vrient,
 
Ende so wel hevet hi hem gedient,
 
Dat hine sidert brochte scone
 
Te Jherusalem andie crone.

Hoe Herodes gewan de crone. XX.

 
Hier binnen maecte sine vaert
 
Anthonis te Rome waert.
 
Aldie wile quamen te hant
 
Die Persen in Surien lant,
5
Ende wonnen Jherusalem.
 
Si voerden ghevaen met hem
 
Hyrcane den bisscop uter stede,
 
Ende Facelus, Herodes broeder, mede;
 
Maer Herodes liet hem jaghen
10
In Ydumea te sinen maghen.
 
Den bisscop waren dogen uuttebroken;
 
Facelus hevet hem selven gewroken,
 
Alse hi sinen here sach doen so wee,
 
Ende slouch sijn hoeft selve ontwee
15
Up enen steen. Bi deser sake
 
Nam hi den vianden de wrake,
 
Ende sprac: ‘Nu willic sterven saen;
 
Want mijn broeder es ontgaen,
 
Daer ic af seker bem vor al,
20
Dat hi mi noch wreken sal.’
 
Herodes vernam die mare,
 
Dat sijn broeder doot bleven ware,
 
Ende voer te Rome altehant,
 
Aldaer hi Anthonise vant,
25
Die Augustus gheselle was,
 
Ende telde hem die waerheit das,
 
Hoe hi om die Roemsche eere
 
Sinen broeder ende sinen here
 
Beede ghader hadde verloren.
30
Anthonis warp sijn doen te voren
 
Augustuse enten senaturen.
 
Aldaer wart ter selver uren
 
Herodes coninc ghemaect thant
 
Te Jherusalem over tlant.
35
Tusschen Augustus Octaviane
 
Ende Anthonise so dede ane
 
Herodes die coninx gewaden scone,
 
Ende ontfinc daer die crone.
 
Men sendene weder over mere,
40
Ende mettem hulpe ende here.
 
Aldus wart coninc die tyrant,
 
Die gheen recht en hadde an tlant.
 
Aldus waest den Joden vorsproken:
 
Alse hem af worden tebroken
45
Hare ceptren van haren maghen,
 
Dat Cristus quame in corten dagen.
 
IIII jaer waest van dien daghe,
 
Dat hi ontfinc, sonder saghe,
 
Die crone te Rome, eer hi alt lant
50
Geweldechlike hadde indie hant.

Hoe die Jueden verloren die waerde. XXI.

 
Nu hevet Hyrcanus verstaen,
 
Dat Herodes heeft ontfaen,
 
Siere nichten man, sijn rike,
 
Ende quam te Jherusalem aermelike;
5
Doch heeftene Herodes gheset
 
In sijn bisdoem ongelet.
 
Dit was, alse wi weten vorwaer,
 
In Augustus tiende jaer,
 
Dat Herodes crone ontfinc,
10
Die hem tonrechte aneginc;
 
Maer Maragnes, alse wijt horen,
 
Sijn wijf, waser af geboren.
 
Crone drouch hi over waer
 
Te Jherusalem XXXVII jaer,
15
Ent die crone en mochte niet comen
 
Vort tote den bisscopdomen,
 
Entie bisscoppe vort an
 
Waren ongebortege man,
 
Niet van Aarons kinderen geset,
20
Naer dat recht van Moyses wet,
 
Noch sine blevent niet al haer lijf;
 
Maer si cochtent alse keytijf,
 
Van stonden te stonden, van jare te jare,
 
Jegen die Romeine openbare.
25
Daer mochten die Joden merken wel,
 
Want hare heerscapie vel
 
Int bisscopdoem ende indie crone,
 
Dat sine gebornesse scone
 
Nakende ware ende bi,
30
Die ghene die Cristus geheten si.

Anthonis doot ende Cleopatra. XXII.

 
Anthonis, Augustus compaen,
 
Dien Azien was onderdaen,
 
Verminnede in sinen zinne
 
Cleopatren die coninghinne
5
Van Egypten, ende schiet
 
Van Octavien, die hi liet,
 
Augustus zuster, ende tien tiden
 
Begonsti up Augustuse striden.
 
Augustus gereedde sine vaert,
10
Ende voer te Anthonise waert
 
Met scepen in Egypten lant.
 
Daer vachtmen sere, daer bleef int sant
 
Ende int water menech man;
 
So dat Augustus den wijch wan,
15
Ende Anthonis sach te waren
 
Ondercomen sine scaren;
 
Ende Cleopatra die coninghinne
 
Die wart eerst vervaert van zinne,
 
Ende vloe met haren scepe van goude.
20
Van puerpere diere menechfoude
 
Hadsoe dat seil upghetoghen;
 
Anthonis saeght, hine const gedogen,
 
Alse hem volgede sijn viant,
 
Hine doodde hem selven metter hant.
25
Cleopatra leidene na dat
 
In een harde scone diere vat,
 
Vol dierre specien ende cruut,
 
Ende soe pareerde hare als ene bruut,
 
Ende soe viel Augustus te voeten,
30
Ofte soe iet mochte ghesoeten
 
Met haerre scoenheit sinen zin;
 
Maer hine achtes meer no min.
 
In desen merct soe ende verstaet,
 
Dat haers sijn mach geen raet,
35
Ende gaet daer Anthonis lach
 
Bi hem liggen up enen dach.
 
An elke borst, dus eist bekent,
 
So sette soe een serpent,
 
Bi naturen so ghevenijnt,
40
Dat soe slapende ongepijnt
 
Staerf: aldus bleef soe doot.
 
Doe wan Augustus die stede groot
 
Alexandrien in dien twiste,
 
Die rijcste stat diemen wiste.
45
Egypten verloes hier onscone
 
Aldus sine coninccrone,
 
Ende moeste onder Rome bliven,
 
Ende dadent haren bailliuwen bedriven.
 
Dit was, alsemen seget vorwaer,
50
In Augustus XVde jaer.

Herodes doghet. XXIII.

 
Herodes, van Jherusalem
 
Coninc, hadde gebonden hem
 
Met Anthonis in sekeringen
 
Jeghen Augustus; maer tien dingen
5
Daermen vacht en was hi niet.
 
Alse hi horet ende besiet,
 
Dat Anthonis was verdorven,
 
Hevet hi een scip verworven,
 
Ende voer daer hi Augustus vant.
10
Die crone sette hi af te hant,
 
Met clederen quam hi bore goet,
 
Maer binnen haddi coninx moet.
 
Aldus began hi sine tale:
 
Hi sprac: ‘Here, ic lije wale,
15
Dat ic Anthonise getrouwe was,
 
Alse een die ghedochte das,
 
Dat hi mi ter cronen brochte,
 
Daer ic van eren niet toe en dochte;
 
Ende dat ic mettem niet en vacht,
20
Dan dooch ter bloetheit niet geacht,
 
Noch dat ic sijns hadde vergeten:
 
Ic was thuus selve beseten;
 
Doch sendic hem succoers ende coren.
 
Nu hevet Anthonis verloren
25
Bi diere cracht, bi siere scout,
 
Om doverdaet, omme dongedout,
 
Dat hi met Cleopatren dreef,
 
Daer hi omme verwonnen bleef.
 
Nu bem ic verwonnen met hem.
30
Ontfanc hier nu ende nem
 
Mine crone in dijn gewout,
 
Ende gef ordeel sulc als du wout.’
 
Augustus die sprac hovescelike:
 
‘Wes gesont ende nem dijn rike;
35
Want wine haten noch ons onthoget
 
Niemens vromecheit noch doget.
 
Du best een vrient van sterken zinne;
 
Al sijn wi nu inden gewinne,
 
Nochtanne bestu int herte vast.
40
Hen clach Anthonise niet een bast .....
 
Du best verwonnen, wi sullen di mede
 
Verwinnen in dogedachtichede.’
 
Met desere antworden scone
 
Sette hi hem upt hovet die crone;
45
Oec maecti hem sijn rike wider.
 
Dus sciet hi vanden coninc blider.
 
Alse die Perssen dat verhoren,
 
Dat Anthonis es verloren,
 
Ende dat Augustus al verwan,
50
Sendden si hem ghisele dan;
 
Want si horden mare dus,
 
Dat Brutus ende Cassius,
 
Die Juliuse hadden vermort,
 
In Grieken velden ende hadden testort
55
Hare macht ende haer here.
 
Si senden mede sonder were
 
Metten ghiselen die banieren,
 
Die [si] Crassuse den ghieren
 
Af hadden gewonnen met gewout,
60
Doen si hem dat wallende gout
 
Inghoten ende sine doden so.
 
Dies vreden was de menege vro;
 
Want hi was gemaect met eeren
 
Tusscen die Perssen enten Roemheren.

Herodes quaethede. XXIIII.

 
Herodes dede maken doen
 
Uptie zee den tor Stratoen,
 
Ende hiet Cesarien die stede
 
Doer Augustus werdichede.
5
Hi maecte zale ende stat gemene
 
Al van witten maerbersteene.
 
Samarien dedi maken weder,
 
Daert gevallen was ter neder,
 
Ende hiet vesten. Oec maecti mede
10
Eenen tempel teere stede
 
In Augustus ere uptie Jordane.
 
Dus brochti den Jueden ane
 
Der heidine costume ende zede,
 
Daer hi swaerlijc an mesdede.
15
Te Jherusalem biden temple
 
........
 
Van Anthonise hier te voren,
 
Maecti eenen hoghen toren
 
Van dieren werke ende sterc mede,
20
Dien hi Anthonia heeten dede,
 
In die hoocheit ende in dat doen,
 
Dat wilen maecte Salomoen.
 
Andere borghen, vesten ende steden
 
Maecti so vele, datmen noch heden
25
Wonderen mach wanen quam de scat.
 
Daer omme scrivet Josephus dat,
 
Dat hi Davids graf heeft ontdaen,
 
Daer hier te voren Jan Yrcaen
 
Ute haelde so groot goet.
30
Nachts hi tgraf ontdelven doet,
 
Daer vant hi menech diere vat.
 
Doe si bet in quamen ter stat,
 
Daer David lach ende Salomoen,
 
Gesciede daer een wonderlic doen;
35
Want een vier vlooch daer uut thant,
 
Dattem II ridders heeft verbrant.
 
Dese dinc es hem gesciet,
 
Want si der const en wisten niet,
 
Daer die scat bi was verborgen.
40
Uutwaert so trac hi met sorgen,
 
Ende dede geent graf verchieren
 
Met werke van dierre manieren.
 
Hyrcanus, die eerst was sijn here,
 
Dedi ontliven, want hi sere
45
Ontsach dat hi hem trike name.
 
Mariagnes, die so bequame
 
Van scoenheit was boven alle wijf,
 
Diere dedi oec nemen tlijf.
 
Dies haddi sidert rouwe so groet,
50
Dat hi naer was bleven doot.

Van Verrone ende sine proverbien. XXV.

 
In desen tiden so bleef doot
 
Verro die poete groot,
 
Die vele dierre boeken maecte,
 
Ende sprac menege sproke gheraecte.
5
Nu hort hier van sinen bloemen,
 
Die uut sinen bouken comen.
 
Die emmer ander dinc wille prisen,
 
Dan die menechte vanden wisen
 
Bi redenen proeven ende leeren,
10
Dat dinct mi ter sotheit keren.
 
Wie so ghevet onghebeden,
 
Gevet twee waerf in hovesceden.
 
Wiltu kennen dine vriende al,
 
So werp di int ongeval.
15
Alse blidelijc alsemen tgoet ontfaet,
 
Alse blidelijc eist recht dat wech gaet.
 
Al te kenne dat nu es,
 
Dats onmogelijc, sijts gewes,
 
Ende lettel weten es mesprijs:
20
Die de middel heeft es wijs.
 
Hine can hem daertoe niet bekeren,
 
Dat hi vort iet groets can leeren,
 
Die an hem selven niet en leerde.
 
Hi dade wel die den ouden eerde.
25
Anden ouden es kintsce daet
 
Te bespottene, hoe soet gaet;
 
Ende anden jongen en es niet min
 
Te wonderen wijsheit ende zin.
 
Den vroeden ennes geen dinc so zwaer
30
Alse tijtverlies, wet vorwaer.
 
Emmer salmen den vroeden wisen,
 
Eist hem lief oft leet, oec prisen.
 
Wiltu comen te hogen saken,
 
So soudstu recht onwert maken,
35
Dat di die onwise versmaden:
 
Hare pinen quame di te scaden.

Van Virgilius. XXVI.

 
In Augustus XXste jaer
 
So nam te berechtene, dats waer,
 
Plautus dat Gehaerde Gallen,
 
Dat sijn alle die lande met allen
5
Vander Seine toter Rone.
 
Dese Plautus maecte scone
 
Lyons, dat noch hovetstede
 
Van Gehaerden Gallen es mede.
 
In Augustus XXste jaer
10
Staerf Virgilius, dats waer,
 
In die stede van Brandijs,
 
Ende omme dat hi was so wijs,
 
Brochtmen te Napels sine beene.
 
Up sijn graf so stont alleene:
15
‘Van Mantes bem ic, des gelovet,
 
In Calabren wasic gerovet,
 
Ic ligge te Perthonope:
 
III bouke screvic min no mee.’
 
Sulke willen seggen ende leeren,
20
Dat hi voersprac die coemst ons Heren
 
Ende een deel van siere doot;
 
Jheronimus wederseget albloet.
 
Hort hier wat van sine zinne
 
Ware ystorie hevet inne.
25
Die wijste van allen propheten
 
So es Virgilius geheeten.
 
Men seghet van hem dese wort,
 
Dat hi te Napels in die port
 
Maecte eene vlieghe coperine,
30
Die alle dandere vliegekine
 
Jagede algadere uter stat.
 
Oec mede seghet men, dat
 
Een vleeschhuus es in die stede,
 
Daer geen vleesch mach stinken mede.
35
Men seghet, hi maecte met zinne
 
Een clochuus ende ene clocke daer inne:
 
Alsemen die clocke luden dede,
 
So ginc die tor rechts also mede;
 
Maer dit scijnt logene als bi orconden,
40
Want clocken en waren doe niet vonden
 
In sinen tiden; want dien zede,
 
Wanic, vant dat kerstijnhede.
 
Een praieel maecti, wanic wel,
 
Daer noint reghene in en vel.
45
Van sinen baden vintmen besonder
 
Ongelovelijc ende wonder.
 
Oec waent men, dat hi twonder baerde,
 
Dat Rome hadde ende bewaerde,
 
Ende dat men deerste sekerlike
50
Heet vanden wondere van erderike.
 
Van elken lande, dat Rome wan,
 
Was daer een beelde, ende nochtan
 
In des beelden borst geset,
 
Hoet lant hiete, ende omme bet
55
Omme te vernemene die dinc,
 
An elc eene belle hinc.
 
Papen haddenre hare wachte
 
Beede met daghe ende met nachte,
 
Ende wat lande hem beriet
60
Jegen Rome te settene iet,
 
Dat beelde verscudde entie belle clanc;
 
So daden die papen haren ganc
 
Ten wisen, ende dadent hem verstaen:
 
So voer men dan up geent lant saen.
65
Dits dwonder dat ic vant bescreven
 
Van Virgilius hier beneven.
 
Nu suldi horen van sinen boeken
 
Ende sine proverbien daer inne soeken.

Van Virgilius sproken. XXVII.

 
Minne verwint alle dinc.
 
Wachti, scone jongelinc,
 
Die bloemen gaders, ende merke das,
 
Dat serpent leghet int gras.
5
Oncondeghe dinc die doet
 
Dicken versaghen des menscen moet.
 
Die verdoemde dorst van goude
 
Doet tfolc doen datmen laten soude.
 
Dat wijf es van wandelen rade,
10
Messelijc ende onghestade.
 
Den stouten es hout daventure,
 
Ja somwile, niet talre ure.
 
Hier latic van Virgiliuse bliven,
 
Ende sal die geeste voert bescriven.

Van onser Vrouwen geborte. XXVIII.

 
Alse Augustus hadde gewesen
 
Keyser, alse wijt vinden lesen,
 
XXVII jaer, wart geboren
 
Maria die moeder uutvercoren,
5
Daer af scrivet Jheronimus
 
Van hare in sinen bouke dus.
 
Maria, seghet hare vite,
 
Was gheboren van Davite,
 
Van sinen geslachte te Nazareth.
10
Alsoe ghewies, was soe gheset
 
Inden tempel te Jherusalem,
 
Daer magheden waren bi hem.
 
Joachim was des vaders name,
 
Anna die moeder; goet ende bequame
15
Was haer leven met Gode vercoren.
 
Anna was van Bethlem geboren,
 
Ende Joachim van Nazareth.
 
Haer goet hebben si in drien geset:
 
Deen derdendeel gaven si Gode teeren
20
Den dienres inden tempel ons Heren,
 
Den aermen tander derdendeel,
 
Dat derde hilden si gheheel.
 
Dus wel ende dus heilechlike
 
Leveden si in huwelike
25
Omtrent XX jaer te samen,
 
Dat hem gene kindere quamen;
 
Doch daden si belof daer ave,
 
Waert dat hem God kint gave,
 
Dat sijt setten souden ende leeren
30
Inden dienst Gods ons Heren.
 
Omme dese dinc quamen si nare
 
Ten temple Gods ende badens dare
 
Sulken tijt alset feeste was.
 
Up eenen tijt gesciedem das,
35
Dat Joachim met sire offrande
 
Metten geburen vanden lande
 
Quam al tote Jherusalem,
 
Om Gode te biddene ende teeren van hem
 
Ende Ysacar heeftene versien,
40
Die bisscop, onder dandere mettien,
 
Ende vermeesaemde te hande
 
Beede hem ende sine offrande,
 
Ende seide: ‘Dijn prosent mach dinken
 
Gode onbequame ende stinken,
45
Want bidi dat hi di vint
 
Onwerdich te hebbene kint;
 
Want die wet verdoemtene wel,
 
Die geen kint heeft in Israel.’
 
Des scaemdem Joachim so sere,
50
Dat hi hem woch maecte ten kere
 
Indie weide, daer sine herden
 
Hem met haren beesten generden:
 
Thuus en wildi hem niet keren,
 
Want hi hem scaemde der onneren
55
Voer sine geburen, die de wort
 
Vanden bisscop hadden gehort.

Hoe dinghel voerseide hare comst. XXIX.

 
Doe hi eene stont, alsic seide,
 
Hadde gheweest inde weide,
 
Ende daer hi dus was alleene,
 
Quam dinghel te hem claer ende reene
5
Met eenen claeren lichte vort,
 
Ende troestene in dusdane wort,
 
Wantene daer die vaer verswaert:
 
‘Joachim, wes niet vervaert;
 
Want ic bem dingel, ons Heren bode,
10
Ende ane di ghesent van Gode,
 
Ende doe di van Gode verstaen,
 
Dat dine aelmoesene es ontfaen
 
Voer Gode, ende dine bede
 
Es voer hem gehort oec mede.
15
Dijn verwijt ende dine schame
 
Hevet hi ghesien ende dine mesquame,
 
Diemen di tonrechte warp anne;
 
Ende verstant wel, dijn wijf Anne
 
Van hare sal di eene dochter comen,
20
Entie saltu Maria noemen.
 
Dese sal van kindscher name
 
Gode lief sijn ende bequame,
 
Ende gheheilecht oec te voren,
 
Eer soe sal sijn gheboren.
25
Soene sal eten no drinken mede
 
Altoes en gene onreinechede.
 
Haer wandelinge sal sijn inden temple,
 
Niet der werelt, daermen exemple
 
Bi neemen mochte teneger wantrouwen;
30
Maer rechts alse van ere vrouwen,
 
Die verdroget was, wert geboren,
 
Des hem wonderen sullen diet horen,
 
Also sal soe in reinecheden
 
Draghen den God der mogentheden,
35
Die Jhesus sal heeten bi namen,
 
Want hijt behouden sal te samen.’
 
Nu es dinghel van hem gevaren,
 
Ende quam daer Anna was te waren,
 
Ende brochte hare de selve mare.
40
Soe ginc te Jherusalem daer nare,
 
Ende ghemoette haren man,
 
Daer soe minne hadde an,
 
Ter porten die goudijn hiet.
 
Also alse dinghel, eer hi schiet
45
Van hare, deedsoe hem verstaen.
 
Lieflijc heeft elc anderen ontfaen,
 
Met sekeren wille ende ghereet
 
Beiden si ons Heren beheet.

Hoe Maria ten temple quam. XXX.

 
Anna die wan ene dochter:
 
Soeter, zaleghere no sochter,
 
Noch van so reinre nature
 
Was nie wijfs creature.
5
Hare dat men Maria hiet,
 
Alse dinghel voerseide ende riet.
 
Alsoe drie jaer hadde van ouden,
 
Ende men hare mochte onthouden
 
Bi naturen hare mamme,
10
So dedemense vander amme,
 
Ende voeredse ten tempele ons Heren
 
Te prosente ende Gode teeren.
 
Nu waren daer up te ghane
 
XV trappen, die te verstane
15
Die XV salme doen van Davite,
 
Die hi maecte, seget die vite,
 
Der maghet die kint soude dragen.
 
Daer wart Maria van haren magen
 
Uptie nederste trappe geset,
20
Omme dat soe hem daer verclaerde bet,
 
Te comene te Gods outare.
 
Die maget sonder iemens ware
 
Ginc up die XV grade mede,
 
Eer daer iemene hulpe toe dede,
25
Sonder leeden ofte draghen,
 
Alse oft soe out ware van dagen,
 
Alse oft soe seide over luut:
 
‘Hier bi so wasic beduut.’
 
Hare offrande es upgheheven,
30
Ende Maria es daer bleven.
 
Vader, moeder ginghen dane,
 
Ende lieten tkint, daer men van wane
 
Niet dan dueget an mochte vinden,
 
Inden tempel met anderen kinden.
35
Ne hadde Maria niet ghewesen
 
Ghepurgeert ende genesen
 
Vanden sonden van Adame,
 
Het ware te vierne ombequame
 
Van haerre gebornessen den dach.
40
Maer want ment wel proeven mach,
 
Dat soe van alder mesdaet,
 
Diemen indie moeder ontfaet,
 
Ghesuvert was, ende oec bi hare
 
Niet alleene die vloeke sware
45
Van vrouwe Yeven waren vergeven,
 
Maer gemeenelike allen die leven,
 
Overmids hare ghebenedijt,
 
So eist recht dat elc man lijt,
 
Dat soe niet en hadde altemale
50
Vander mesdaet originale.
 
Dies viert men hare gebornesse.
 
Men leest in oudere gescienesse,
 
Dat dat beghin van kerstijnhede
 
Altoes geene feeste en dede
55
Vander gebornessen onser Vrouwen.
 
Een hermite diende hare met trouwen,
 
Die uptie nacht alle jaerlike
 
Horde feeste in hemelrike.
 
Doe wonderets hem, twi het allene
60
Updien nacht ende el ne gheene
 
Ware, ende bat Gode dat hijt toge
 
Hem, wat dat bedieden moghe.
 
Dinghel seidem die des vraget:
 
‘Maria, die euwelike maghet,
65
Die God ter werelt hevet bracht,
 
Wart gheboren updien nacht;
 
Ende al eist der werelt niet openbare,
 
Die feeste es den inglen mare.’
 
Doe die werelt dit vernam,
70
Gheboot soe, waer so men quam,
 
Dat men soude houden dien dach
 
Hare te eeren daer Jhesus in lach.

Van onser Vrouwen manieren. XXXI.

 
Een Jacob scrivet ons, Josephs sone,
 
Eenen bouc, ende es die ghone
 
Van ons Heren Jhesus kintscede,
 
Ende seget van Marien aldus mede,
5
Dat soe beede sprac ende ginc
 
Also vulmaectelike in alre dinc
 
Ende also wiselike te waren,
 
Doe soe kint was van III jaren,
 
Alse oft soe hadde XXX jaer.
10
In bedingen stille ende openbaer
 
Was soe vele, ende so claer
 
Up upsiene, wet vorwaer,
 
Dat geen man en conde
 
Up hare gesien ene corte stonde.
15
Haer hant slouch soe an wulle werke,
 
Ende wat so oude wive sterke
 
Niet en mochten altoes vulbringen,
 
Dat dede soe wel met lichten dingen.
 
Soe hilt dit vaste ende niet ter lide:
20
Van smargens toter tierche tide
 
Was soe vaste int gebede.
 
Voert toter noenen was soe mede
 
In haer ambacht ende waf,
 
Ende te noenen, alsoet begaf,
25
Was soe weder int gebede,
 
Ende ne quam niet vander stede,
 
Eerse dinghel brochte daer af
 
Ende hi hare tetene gaf.
 
Vul gratien waren hare worde,
30
So dat men in hare horde
 
Die kennesse van Gode onsen Here.
 
Inde wet lach soe emmermere
 
Oft in bedinghen haren zin.
 
Altoes hadsoe sorge daer in
35
Om hare geselleneden alle,
 
Dattere gene in sonden valle.
 
Altoos gebenediet soe Gode.
 
Hadsoe van groetinge gebode,
 
‘Deo gratias’ sprac [soe] daer of,
40
Om te behoudene den Gods lof.
 
Soene nutte niet no en mochte
 
Els dan hare die ingel brochte;
 
Die spise, die hare die bisscop gaf,
 
Die aerme troeste soe daer af.
45
Men sach dicken openbare
 
Den ingel spreken jegen hare,
 
Ende alle dandere, die daer waren,
 
Eerdense boven allen scaren.

Vanden selven. XXXII.

 
Ambrosius spreect van hare
 
Van Marien suverhede clare: -
 
Laet ons onse zinne gheven,
 
Alse oft een beelde ware gescreven,
5
Die claerheit van haerre zuverhede
 
Ende hare grote dueghedachtichede,
 
Die schinen up ons inder maniere,
 
Alse oft ware een spieghel diere.
 
Maghet was soe van rechter name
10
Inden wille ende inden lachame;
 
Int herte vul omoedicheden,
 
In worden wijs ende besneden,
 
Vroet van zinne, vroet inden mont.
 
Lesens plach soe talre stont.
15
Haer hope lach in des aerms bede,
 
Niet in onsekere rijchede.
 
In haer werc vast ende wale,
 
Ende scamel indie tale.
 
Soe wille dat God therte kinne,
20
Ende niemen met menschen zinne.
 
Niemene quetsen wilde haer moet,
 
Maer alder werelt wilde soe sijn goet;
 
Haer ghelike niet beniden,
 
Die mindste te eerne tallen tiden.
25
Roem ende hoverde vloe soe verre.
 
Haren oudere maecte soe niet erre;
 
Noit vernoyede hare des aermen;
 
Der cranker plach hare ontfaermen.
 
In worden en was soe niet wreet,
30
Noch in sprekene licht no heet.
 
Die maniere entie ghedane
 
Vanden lachame liet te verstane,
 
Wat dogeden dat soe hadde inne
 
In die herte ende in dien zinne.
35
Hier laten wi van onser Vrouwen staen,
 
Ende sullen die jeeste anevaen
 
Vanden keysers; want hier naer
 
Sullen wire af seggen meer ende waer.

Van Horatius ende sinen sproken. XXXIII.

 
In Augustus XXXVste jaer
 
Staerf Horatius, dats waer,
 
Een poete. Sine bloemen
 
Willic u hier ave noemen.
5
Ons ende donse, clene ende groot,
 
Alle sijn wi sculdich der doot.
 
Vele ongevals volget den ouden:
 
Hine can niet dan sparen ende houden,
 
Ende prisen dattere leden es,
10
Te clappene altoes geles.
 
Altoes en geraect hi niet
 
Die ghene, die te scietene pliet.
 
Somwile slaept als wel de vroede,
 
Ens niemen altoes inder hoede.
15
Dat poeten boeken maken,
 
Dat ghesciet al omme II saken:
 
Of si willen die lieden leeren,
 
Of si souken twort der eeren.
 
Wachti van zinne, radic wel,
20
Die luusscet onder des vos vel.
 
U heren, u radic dat,
 
Dat ghi teersten souct den scat.
 
Altoes so gebreect den vrecken.
 
Die nidech es hine caent gedecken,
25
Hem ne vernoyet in sinen moet,
 
Dat een ander hevet goet.
 
Een nieuwe pot hevet lange smake,
 
Alsemer in doet enege sake.
 
Wat sal mi goet, ic en hebbe den zin,
30
Dat ickere doe mijn vordeel in?
 
Die penninc gevet edelhede
 
Ende maket scone liede mede.
 
Die lucht verwisselse ende denzin niet,
 
Diemen over te varen siet.
35
Die goede ne mesdoet een twint,
 
Want dat hi dueghet mint;
 
Die quade, om dat hi die galge ontsiet,
 
Sone dar hi stelen niet.
 
Wachti wattu spreecs van elken man,
40
Ende wiet hort hoet di nochtan.
 
Hets recht datmen genade doe,
 
Dies bidt ende hem voeget daer toe;
 
Ende oec hout dese regle echt,
 
Die mesdoet, dat hijt boete na recht.
45
Bi mesfalle men dicken kinnet,
 
Hoe die lieden sijn ghesinnet;
 
Ende alse hare dingen wel gaen,
 
Sone can mense niet verstaen.
 
Die doot coemt also gherne
50
In die borch alse in de taverne.
 
Effene so drach in dine saken,
 
Alse du di sies gelucke naken.
 
Men mach oec gevinden niet,
 
Dat men elcsins te prisene pliet.
55
Hets soete ende eerlijc echt,
 
Dat een sterve up sijn recht.
 
Alse di anewast die rijchede,
 
So wast di ane die sorghe mede.

Van Augustus wighen. XXXIIII.

 
Int XXXVIIste jaer van Augustus
 
Verwan sijn stiefsone Tyberius
 
Pannonye, dat nu es Hongerie,
 
Ende oec verwan hi Hermenie.
5
Drusus sijn broeder voer up Germane,
 
Dattem pijnde Rome tontgane,
 
Ende brochtse ant Roemsce rike,
 
Beyeren ende Zwaven des gelike.
 
Die Cycambriene dwanc hi mede,
10
Die waren van groter wreethede.
 
Hi verwanse met groter pinen
 
Ende met verliese vanden sinen.
 
Hare wreetheit machmen sien
 
Ghemeenlike, dat de vrouwen plien:
15
Alsi also sijn bestaen,
 
Datter en es ne geen ontgaen,
 
Ende hem wapenen gebreect ginder,
 
Nemen si haer selves kinder,
 
Ende slaense jegen die erde doot,
20
Ende verwerenre hem met ter noot.
 
In Affrike ten selven tiden
 
Wilden uptie Romeine striden
 
Die Getuliene, die Isulane.
 
Daer quam hem gereden ane
25
Cossus, Augustus hertoghe,
 
Ende verdreefse so verre int droge,
 
Dat si vro waren, dat si mochten
 
Pays hebben, alse sine sochten.
 
Echt so reet Tyberius ane
30
Uptie moylike Germane,
 
Die emmer braken haer belof,
 
Ende slouch hem volx daer of,
 
Ende vingen XLM man,
 
Die brochti te Rome nochtan.
35
Dit orloge was vreselijc sere,
 
Ende was drie jaer ofte meere
 
Gheantiert al achter een,
 
Dat cost ende groot aerbeit sceen.
 
Dat meeste orloge waest van al,
40
Sonder dat van Hanibal;
 
Want XV legyoene
 
Laghen III jaer tesen doene.
 
Ten selven tiden was, alsic wane,
 
Quintilius gesent in Germane,
45
Want si echt wilden ontbreken;
 
Dat wildi te fellike wreken
 
Met hoverden, met gierecheden,
 
Ende wart verslegen daer ter steden,
 
Ende mettem III legyoene,
50
Alse elc hadde te sinen doene
 
VIM VIC LXVI man.
 
Dit nam hem so swaerlic an
 
Augustus, dat hire omme daer naer
 
Maecte dat alre meeste mesbaer.
55
Agrippa, des keysers bailliu,
 
Vacht tien tiden, dat seggic u,
 
Up lieden, hieten Bestorane,
 
Ende leget Grieken oec ane:
 
Die wan hi met stouter manieren,
60
Ende wan hem af hare banieren,
 
Die si in Mitridates tide
 
Uptie Romeine wonnen met stride.

Van onser Vrouwen belove. XXXV.

 
Alst al verwonnen was ende verstreden,
 
Ende aldie werelt stont in vreden,
 
Wilde Jhesus Cristus ter werelt comen;
 
Want alse wi hebben vernomen,
5
So sat Augustus voerwaer
 
In payse wel XII jaer,
 
Dattem al die werelt booch,
 
Staerc, cranc, neder ende hooch:
 
Ende in dien vullen vrede woude
10
God comen diet al paysen soude.
 
Nu suldi horen sonder verdrieten
 
Van Marien, daer wijt lieten,
 
Alse ons Jheronimus bescreef.
 
Onse Vrouwe in den tempel bleef,
15
Ende so soe meer wassen began,
 
So hare die gratie meer wies an,
 
Dat soe in alre dueget te waren
 
Quam te haren XIIII jaren.
 
Doe geboot die bisscop saen,
20
Om dat soe so vele jaer hadde ontfaen,
 
Dat soe soude thuus trecken,
 
Ende vortmeer om huwelic mecken.
 
Dit ghebot daden gemeene
 
Alle dandere; maer Maria alleene
25
Seide, dat soet niet doen en mochte;
 
Wantse daer haer vader brochte,
 
Ende offeredse Gode te dienne daer,
 
Ende oec hadsoe over waer
 
Gode gelovet te dienne mede
30
In vulmaectere suverhede,
 
Ende dat en mochtsoe breken niet.
 
Die bisscop merct ende ziet;
 
Want hi die scrifture breken en can,
 
Die seget: ‘Belovet ende geldet dan;’
35
Ende oec jegen ghemeene zede
 
Ne dar hi niet raden mede,
 
Dies men te voren niet en plach.
 
Hi beriet hem updien dach
 
Metten wijsten, wat hi best dade,
40
So dat si vonden teenen rade,
 
Dat mens best an Gode bade,
 
Wat hi wilde datmens dade.
 
Die bisscop met siere clergien
 
Bat Gode omme die dinc Marien.
45
Daer quam ene stemme van Gode,
 
Die seide, dat God ghebode,
 
Datmen sochte andie prophetie
 
Vanden heileghen Ysaie,
 
Wien men bevelen soude de maget,
50
Te diere stede daer hi gewaghet:
 
‘Uten wortele van Jesse sal gaen
 
Eene roede, sonder waen.’

Hoe Joseph onser Vrouwen nam. XXXVI.

 
Alle van Davids meysenieden
 
Geboot die bisscop, dattie lieden
 
Comen souden ten outare,
 
Ende hare roeden bringen dare,
5
Alle dongebondene sekerlike,
 
Die nutte waren te huwelike.
 
Joseph quam onder dandere mede
 
Met siere roeden. Daer ter stede
 
Bloyede sine roede in sine hant,
10
Ende vanden hemele quam te hant
 
Eene duve diere up sat.
 
Doe wijsdene si alle bi dat,
 
Dat hi die maget soude ontfaen.
 
Daer wart soe hem bevolen saen,
15
Ende hi voer in Bethleem
 
Sijn huus vorsien ende oec hem,
 
Om te vorsiene talsulken saken,
 
Alse hem ter brulocht gebraken.
 
Maria voer in Nazareth,
20
Ende VII mageden daer met,
 
Die hare die bisscop sendde voren,
 
Int huus danen soe was geboren.
 
Inden bouc van ons Heren kintscede
 
Seghet dit Jacob van hare mede.

Vanden selven. XXXVII.

 
Joseph die ontfinc Marien,
 
Al wilde hijs teersten vertyen,
 
Want soe jonc was ende hi out.
 
Teersten, want die bisscop wout,
5
Gaf [hi] met hare V mageden mede;
 
Dien gaf die bisscop daer ter stede
 
Te spinne puerper, bis ende vlas,
 
Zide, jacinct; want het was
 
Orbare indie kerke ons Heren
10
Andie cortine, Gode teeren;
 
Ende emmer viel die cavele dan
 
Marien, dat soe puerper span.
 
Doe seiden dandere: ‘Nu du sijs
 
Die joncste, wanen quam di de prijs,
15
Dat di alle weghe God
 
Puerper gevet in dat lot?’
 
Omme dit, alse in erren zinne,
 
Hieten sise coninghinne.
 
Doe quam dingel openbare
20
Onder hem allen ende seide dare:
 
‘Dit wort en sal, sonder waen,
 
In gramscepen no tonrechte niet staen;
 
Maer in waerre prophetien
 
Saelt vervult sijn in Marien.’
25
Dandere mageden worden vervaert,
 
Alse hem dinghel dus openbaert,
 
Ende seiden: ‘Bit over ons, Marie,
 
Dat ons God dit niet en tie.’
 
Binnen desen dat Maria let
30
Indie stede van Nazareth,
 
Quam dinghel in haer camerkijn,
 
Ende groette die maget fijn,
 
Ende seide: ‘Ave gratia plene!
 
God metti, maghet reene,
35
Onder alle wijf gebenedijt!’
 
Up dit wordekijn castijt
 
Sente Bernaert een sermoen,
 
Daer ic somege pointe af sal doen.

Sente Bernaert van onser Vrouwen. XXXVIII.

 
Hi seghet dus: Die maget verhoget
 
Met gesteente van alre doget,
 
Ende dobbel scoenheit hadde tsamen,
 
Beede ter zielen ende ten lachamen,
5
Met haerre uutnemender chierheit scone
 
Bekennet inden hogen trone,
 
So brocht soe dingelen indien,
 
Dat sise alle wilden sien;
 
Ja so, dat die Coninc mede
10
In hare begherelijchede
 
Van daer boven sine zinne
 
Beeten dede in hare minne;
 
Also alse hare die hoghe bode
 
Neder was gesent van Gode.
15
Dus quam daer die hemelsce geselle
 
In hare heimelike celle,
 
Dat zuver was ende reine ter cure,
 
Ende ic waen soe, beslotenre duere,
 
In hare ghebede heimelike
20
Den Vader bat van hemelrike.
 
Ende oec en eist niet mijn waen,
 
Dat dingel vant die duere ontaen;
 
Want hare achtinge was indien
 
Emmer der lieder uplopen ontflien,
25
Ende van te vele te sprekene mede,
 
Dat mense niet in haer ghebede
 
Haer ghepeins met eneger sake
 
Ne verleede noch en brake,
 
Ende dat hare suverhede name
30
In ghene coringe en quame.
 
Dus sloot soe hare celle danne
 
Niet den inghel, maer den manne.
 
‘Ave!’ sprac dinghel met staden,
 
‘Maria alle vul ghenaden!’
35
Waerlike vul gratien dan
 
Gode, den inghel, den man:
 
Gode bider omoedicheden;
 
Den inghel bider reinecheden;
 
Den mensche bider soeter dracht.
40
Waerlike vul gratien gheacht;
 
Want God sette in dese joghet
 
Die vulheit van alre doghet.
 
Also eist, alse ons mach ghescien
 
Iet goets, iet gratien, dats in dien,
45
Dat elc wete die hem bekinnet,
 
Dat ons al van hare rinnet,
 
Die daer indie hemelsche stede
 
Gheclommen es indie weeldichede.
 
Die inghel sprac: ‘Die Here metti!’
50
Die Vader mede, ende twi?
 
Want dat hi den Sone sijn
 
Di sent ende maket dijn.
 
Oec die Sone metti mede,
 
Die in di ende uut dine lede
55
Hem selven minget ende ghevouget
 
Menscelijc vleesch, dattem genoeget.
 
Die Heileghe Gheest mede metti,
 
Die dinen edelen lachame vri
 
Heilechde ende dede lusten
60
Den Sone, dat hiere in soude rusten.
 
‘In alle wijf ghebenedijt du!’
 
Dat suldi aldus verstaen nu,
 
Dats boven alle wijf geheert;
 
Want bidi selven ongeleert
65
Belovestu eerst suverhede,
 
Ende want du best moeder ende maget mede,
 
Ende Gode ons heves gewonnen:
 
Dits boven allen wiven connen.

Van onser Vrouwen boodscepe. XXXIX.

 
Maria, die dit heeft gehort,
 
Wart ghestorbeert indit wort,
 
Of van des ingels upsiene soete,
 
Oft omder sonderlingere groete,
5
Oft dat soe waende dat hi ware man,
 
Ende soe alleene ware dan.
 
Bernaert seghet: ‘Haer sturberen
 
Quam van scamelikere eeren,
 
Die betaemt der mageden zinne;
10
Dat soe staende bleef daer inne,
 
Bediet haren gestadegen moet;
 
Dat soe peinsde, zweech ende stoet,
 
Dat keert men al ter wijsheit waert.’
 
Dinghel sprac: ‘Wes niet vervaert,
15
Maria! want du heves vonden
 
Voer Gode gratie nu ten stonden.
 
Die Heileghe Gheest sal bidi
 
Upcomen al selve in di.’
 
Dat wordekijn meent ende seghet:
20
Boven dien dat hi pleghet
 
Inden heileghen te comene inne,
 
Sal hi comen in dinen zinne,
 
Ende des upperst Gods cracht
 
Sal di bedecken met sire macht.
25
Dats te verstane: in heimelichede
 
Sal soe in di nemen stede,
 
Dat van di sal comen die ghone,
 
Die sal heeten die Gods Sone.
 
Soe sprac: ‘Zie die dierne ons Heren.’
30
Ter omoet wilde soe haer keeren,
 
Omme dat soe gereeden soude daer mede
 
Den stoel der upperster hoochede.
 
Met desen worde, sonder lette,
 
Ontfinc soe Jhesus sonder smette,
35
Vulmaect in ziele ende inde leden,
 
Altehant ende upter steden.
 
Men seghet, alsemen tware kende,
 
Dat hi up die achtenste kalende
 
Voer Aprille was ontfaen,
40
Ende oec en es dies geen waen,
 
Dat hi naer XXXIII jaer
 
Ghecruust was upten dach daer naer.

Van Marien ende van Elysabeth. XL.

 
Alse Maria hadde ontfaen
 
Haren sceppere, also saen
 
Ginc die maget onbesmet
 
Te haerre nichten Elyzabeth,
5
Des papen wijf Zacharien,
 
Die God so wilde benedien,
 
Dat soe drouch den dopre ons Heren,
 
Ende hadde ghedreghen met eeren
 
VI maent dat heileghe kint.
10
Ghi vrouwen, leert dit ende bekint,
 
Dat ghi sijt sculdich te stane in staden
 
Vrouwen die met kinde sijn verladen.
 
Dit es bi Marien wel bescreven,
 
Die gherne inde camere ware bleven;
15
Soe ginc nochtan metter vaert
 
Gerne thaerre nichten waert,
 
Ende soe heeftse ghegroet.
 
Elyzabeth heefse ghemoet,
 
Ende mettien groetene dat soe ontfinc
20
(Dat was eene heileghe dinc),
 
Maecte tkint bliscap ghenouch,
 
Dat Elyzabeth noch drouch;
 
Want Jhesus heileghede sinen dopre,
 
Sinen prophete, sinen voerlopere.
25
Elke moeder propheteerde ginder,
 
Ende dat daden hare kinder;
 
Ende Elyzabeth dede verstaen,
 
Dat Maria Gode hadde ontfaen,
 
Ende Maria die ghevoelde dat,
30
Ende seide doe: ‘Magnificat!
 
God hevet voersien mede
 
Siere diernen omoedichede.’
 
Maria bleef daer beset
 
Met haerre nichten Elyzabeth;
35
Niet dat haere genougede dbliven
 
In dat huus met anderen wiven;
 
Ne waer dat soe niet en woude,
 
Dat mense dicken buten sien soude.
 
Aldaer bleef soe ende was
40
Tote dat Elysabeth genas.
 
Dat was III maent; daer na soe set
 
Hare te keerne te Nazareth,
 
Ende dat kint, Jan Baptiste,
 
Wies ende begaf die twiste
45
Vander werelt, ende levede met pinen
 
Metten dieren indie wostinen.
 
Maria die es thuus comen,
 
Ende haer brudegoem heeft vernomen,
 
Dat soe hadde kint ontfaen,
50
Ende peinsde, hi wilde hare ontgaen
 
Heimelike, dats niemene ghome.
 
Doe quam hem te voren in drome
 
Vanden ingle, dat hise ontfinghe,
 
Ende hijt in gheenen quaden dinghe
55
Ne merke, dat soe draghe kint,
 
Want God hadt in hare ghesint,
 
Ende seide, alst ter werelt quame,
 
Dat Jhesus soude sijn sine name.
 
Dus es dat huwelijc vulcomen,
60
Ende bleef maghet, alse die genomen
 
Eene maghet hadde te wive,
 
Hoeder te sine van haren live.

Twi Joseph hiet Marien man. XLI.

 
Redene seghemen, twi God woude
 
Dat sijn moeder wesen soude
 
Niet eene simpele maget allene;
 
Maer te heetene int ghemeene
5
Josephs wijf, was die sake,
 
Hine wilde dat men sprake
 
Mesprijs hare int ghemeene,
 
Ende mense doodde onder die steene,
 
Alset quam der werelt an,
10
Dat soe kint drouch sonder man;
 
Echt, om dat hi wilde te waren,
 
Alsoe soude in Egypten varen,
 
Dat soe man hadde die haers plage
 
Ende behoedde alle daghe;
15
Echt, omme dat men soude ontkeren
 
Den viant die coemst ons Heren,
 
Ende hine wiste noch en vername,
 
Dat hi vander maget quame.
 
Nu alse die werelt echt
20
In payse was sonder gevecht,
 
Wille Augustus, datmen sette
 
Aldie werelt te rechte ente wette,
 
Ende dede al die werelt bescriven;
 
Want hi wilde dat bedriven,
25
Dat hi wilde weten te samen
 
Vanden lande alle die namen;
 
Daer naer, hoe hieten gemeenlike
 
Alle die steden van erderike,
 
Ende men hem dan soude bedieden
30
In elke stat tghetal van lieden;
 
So dat men elken bescreve bi worde
 
Ter stede daer hi toe behorde,
 
Ende elc eenen penninc brochte
 
Van sinen hoofde, die wert dochte
35
In paymente X (denar.) cleene,
 
Entie penninc soude int gemene
 
Met skeysers beelde sijn verchiert.
 
Hier omme waest gevisiert
 
Denarius int Latijn,
40
Want hi van X genant soude sijn.
 
Desen scat souden indie hande
 
Ontfaen die princen vanden lande,
 
Ende elc diet gave soude lijen,
 
Dat hi behorde ter Roemscher pertien.

Hoe Maria voer in Bethlem. XLII.

 
Dus, alse dit gebod uutquam,
 
Joseph sijn wijf Marien nam,
 
Ende voer, als ander volc met hem,
 
Van Nasareth in Bethleem,
5
Ende Maria sijn wijf mede.
 
Nu spreect die bouc van Gods kintscede,
 
Alse Maria groet niet zwaer
 
Henen voer inden weghe daer,
 
Dat soe dus Joseph bediede:
10
‘Ic zie tweerande liede
 
Voer mi, ende deene weenen so,
 
Entie andere sie ic vro.’
 
Joseph hilt over saghe,
 
Ende dattere niet an gelaghe.
15
Doe quam een jongelinc aldaer,
 
Alse in eenen abite claer,
 
Ende ontbant hem wat soe siet,
 
Ende seide: ‘Teen es dat Juedsce diet,
 
Dattu sies also screyen;
20
Ende die du vro sies ende meyen,
 
Dat es dat heidijnscap al,
 
Dat God te hem halen sal.’
 
Men hiet die beeste staen na dat,
 
Aldaer onse Vrouwe up sat,
25
Ende soe beette neder sochte,
 
Ende in ene donkere hagedochte
 
Ginc soe daer na, daer groet no clene
 
Altoes en was claerheit gene;
 
Maer teersten soe quam binnen daer,
30
So wart ghinder also claer
 
Alse oft omtrent middach ware;
 
Noch daer en verginc niet dat clare
 
Voer ter wilen dat onse Vrouwe
 
Ter werelt brochte sonder rouwe
35
Haeren eighinen groten sone.
 
Dinglen quamen omme tgone,
 
Omme dat kint aldaer ter steden,
 
Ende alle te samen sijt anebeden,
 
Ende songhen lude ende vro:
40
‘Gloria in excelsis Deo!’
 
Onse Here wart gheboren
 
Upten Zonnacht, alswijt horen,
 
In Augustus XLIIste jaer,
 
Dat hi keyser was voerwaer,
45
Ende XXXII jaer hadde gedraghen
 
Herodes crone in sinen daghen.
 
Die vijfte etaet heeft hier ende,
 
Die ghestaen hadde, alsict kende,
 
VC jaer ende XC mede,
50
Ende van beghinne, na der waerhede,
 
Hadde die werelt gestaen vorwaer
 
LII hondert jaer,
 
Een min, dus vinden wijt int ware
 
Bescreven al openbare.

Vanden herden ende ander dinc. XLIII.

 
Des nachts, daer die herden waren
 
Bi haren beesten, quam gevaren
 
Die ingel, ende was bi Bethleem,
 
Ende seide die mare hem,
5
Dat die behoudere geboren ware
 
Te Bethleem. Si gingen dare
 
Vanden beesten uter weyde,
 
Ende vondent daert die ingel seide.
 
Nu spreect hier up Jacob mede
10
Inden bouc van Gods kintschede,
 
Dat Maria die haghedochte
 
Des derds dages rumde, ende brochte
 
Haren sone ende leide
 
In die crebbe, daer alle beide
15
Die osse ende desel an was gebonden,
 
Diet kint anebeedden tien stonden.
 
Bernaert seit hier up, nu hort:
 
‘Siet hier een cort besneden Wort,
 
Wat God de Vader uptie erde dede.
20
Wildi bekennen die lanchede,
 
Hoe cort hise af hevet ghesneden?
 
Dit Wort spreect inder godlijcheden:
 
‘Ic vervulle hemel ende erde.’
 
Nu es tWort mensce ende onwerde,
25
Ende in eene nieuwe crebbe geleghet.
 
Daer die propheete af seghet:
 
‘Du best God euwelijc sonder saghe,’
 
Nu es dat kint een van eenen daghe.
 
Twi wildi hem corten dus sere,
30
God alder mogentheden here,
 
Sonder dat ons wilde die goede
 
Dies vorme geven van sire omoede?
 
Want hi sprac: ‘Leert dat ane mi,
 
Dat ic sachte ende omoedich si.’ ’
35
Des achtes daghes nadie wet
 
Besneden si tkint ende hebbent geset,
 
Dat sine name si Jhesus;
 
Want die inghel hiet aldus,
 
Eer dat hi ontfanghen waert.
40
Hier up spreect mede sente Bernaert:
 
‘Hi wart ghecort inde menscelichede,
 
Noch daertoe meer gecort mede,
 
Want hi hem besniden liet
 
Vanden vleesche, alse ghi siet.
45
Doe hi ter werelt quam in,
 
Was hi ghemindert een deel min
 
Vanden inglen; maer al nu
 
Seere ghemindert, seggic u;
 
Want hi ontfinc wonde ende snede
50
Over al die menschelichede.
 
Sijn besniden en wondert niet,
 
Want hi hem dor ons crucen liet:
 
Dus es hi ons ghegheven geheel,
 
Ende al vertert in onse vordeel.

Vanden drien coningen. XLIIII.

 
Ten dertiendages, es bekent,
 
So quamen ute Orient
 
Te Jherusalem coningen drie,
 
Ende seiden aldus: ‘Waer es hi,
5
Der Jueden coninc? Dus verstaen wi
 
Voer waer, dat hi geboren si:
 
In Orienten hebben wi ghesien
 
Sine sterre, ende comen dien
 
Anebeden.’ Omme dit wort
10
Wart Herodes entie port
 
Verstormet van Jherusalem,
 
Want Herodes ontsach hem,
 
Dat iemene van Hyrcanus geslachte
 
Comen soude, ende hem met machte
15
Soude verdriven uter stat,
 
Want hi tlant tonrechte besat;
 
Ende vragede saen na desen,
 
Waer Cristus soude geboren wesen,
 
Ende men seide in Bethleem,
20
Dus so wart voerseit van hem.
 
Die coningen sendire tien stonden,
 
Ende seide: ‘Als ghi tkint hebt vonden,
 
Ontbiet mi dan, dat ic mede
 
Dat heileghe kint anebede.’
25
Die coningen sijn woch gegaen,
 
Ende vonden tkint ende offerden hem saen
 
Gout, wierooc ende merre,
 
Ende keerden. Des was gram ende erre
 
Herodes, dat sijs niet en spraken.
30
Daer naer gevielen die saken,
 
Dat die tijt quam van XL daghen,
 
Ende Maria hevet gedraghen
 
Toten temple haren sone.
 
Symeoen ontfinc dat ghone,
35
Die inden geeste verhuegede das,
 
Want hi wiste dat Cristus was.
 
Daer voerseidi ons Heren doot,
 
Ende onser Vrouwen rouwe groot.
 
Oec anebedene daer nochtanne
40
Eene oude prophetesse, hiet Anne.

Noch vanden selven. XLV.

 
Vanden III coningen maket cont
 
Sente Jan Goudijnmont,
 
Ende seget dus, dat hi vernam,
 
Dat vanden boeken Balaham
5
Dese lieden te voren verre
 
Gheleert waren vander sterre.
 
Oec scrijft hi, dat hi teere ure
 
Horde tellen eene scrifture,
 
Al wistmen niet wanen soe quam,
10
Die tgelove niet benam.
 
Die scrifture sprac te waren,
 
Dat in Orienten waren
 
Lieden, die bouke hadden das,
 
Dat die sterre te comene was,
15
Ende wat men offren soude dien God,
 
Diese hadde in sijn gebot;
 
Ende die scrifture seide clare,
 
Dat soe van Seth comen ware,
 
Adams sone, onser alre vader,
20
Entie de vorders allegader
 
Hadde gelaten, deen na den anderen,
 
In haer gheslachte wanderen;
 
So dat si daer vanden haren
 
Hem XII coren teere scaren,
25
Die wijs waren ende neerstachte,
 
Om datmen die sterre wachte.
 
Alser een staerf, settemen mede
 
Eenen anderen in sine stede.
 
Magusey, dits ware sake,
30
Hietmense in hare sprake,
 
Want si swighende ende stille
 
Gode anebeden metten wille.
 
Naden oegst alle jare
 
Quamen si te samen dare
35
Up eenen berech altemale,
 
Ende hiet die berch Victoriale.
 
Daer up stont in enen steene
 
Eene haghedochte alleene,
 
Ende sere scone was die stede
40
Van bomen ende van fonteinen mede.
 
Daer dwoughen si hem alle met,
 
Ende spraken stille haer gebet.
 
Dit daden die jonge na die oude,
 
Ende ontbeiden weltijt dat soude
45
Die sterre comen openbare,
 
Die der werelt belovet ware,
 
Ende oec mede in wies geslachte
 
Die sterre soude risen diemen wachte;
 
So dat soe quam teenen male
50
Uptie montaenye Victoriale.
 
Indie middelt was soe ane
 
Te siene alse eens kints gedane,
 
Ende boven eens crucen gelike.
 
Die leerde hem cortelike,
55
Ende hiet hem mede te hant
 
Varen inder Jueden lant;
 
Ende also alsi voeren daer,
 
Waren si inden woch II jaer,
 
Die sterre vor hem in haren ganc
60
(Hem en gebrac spise noch dranc),
 
Ende quamen daer alsonder saghe,
 
Alst kint hadde XIII daghe.
 
Alse si weder te lande quamen,
 
Doe geloveden si bet alle te samen
65
Gode onsen Here dan si eer daden.
 
Haren lieden hebben si geraden,
 
Dat si dien God souden eeren.
 
Daer na, na die upvaert ons Heren,
 
Quam een apostel daer int lant
70
Diese doopte, ende altehant
 
Volgheden si hem weder ende vort,
 
Ende predecten ons Heren wort.
 
Al es dit gheen auctoriteit,
 
Nochtan es hier niet gheseit,
75
Datten kerstinen gelove scaet,
 
Of daermen in mach merken quaet.

Vanden Innocenten. XLVI.

 
Herodes hevet gesien te waren,
 
Dattem die coningen sijn ontfaren,
 
Ende visiert alleene bi hem,
 
Dat hi wille in Bethleem
5
Die kindere doden up enen dach,
 
Up dat hi Jhesus begaen mach.
 
Maer die inghel hiet mettien
 
Joseph in Egypten vlien,
 
Metter moeder ende metten kinde,
10
Dattene Herodes niet en vinde.
 
Doe wart Herodes gedaget te Rome,
 
Dat hij sijns gedingen ghome,
 
Also dat hi sonder sparen
 
Emmer moeste te Rome varen.
15
Daer gewan hi lude ende stille
 
Van Augustus al sinen wille,
 
Ende es comen te lande weder;
 
Maer die sorghe en viel niet neder
 
Vandien kinde, daer si toe quamen
20
Die drie coningen te samen;
 
Ende omme dat hi hadde gemerret lange
 
In wochvaerne ende in wedergange
 
Inden Roemschen woch te waren,
 
Dede hise alle van II jaren
25
Ende daer beneden slaen te doot.
 
Haers gebeenten vele ende groot
 
Leghet zuud van Bethleem III milen
 
Begraven al noch ter wilen.
 
Nu seghet hier af Jacobus
30
Inden bouc der kintscheit dus.

Hoe Jhesus voer in Egypten. XLVII.

 
Enen dach, seghet hi, te voren
 
Eer Herodes sinen toren
 
An donnosele kindere wrac,
 
Dat die ingel an Joseph sprac,
5
Dat hi trocke dordie wostine,
 
Ende name tkint entie moeder sine.
 
Nu seghet noch Jacobus
 
Inden bouc der kintscede dus,
 
Dat si daer teenen hole quamen,
10
Daer si hem alle te samen
 
Vercoelden inder hitten meeste.
 
Maria beette vander beeste,
 
Ende sat ende nam in haren scoot
 
Jhesumme met ghenouchten groot.
15
Een joncwijf ende III kinder
 
Waren inden woch met hare ginder.
 
Altehant na deser saken
 
Quamen uten hole vele draken,
 
Entie kindre riepen sere.
20
Jhesus stont up, onse Here,
 
Die nochtoe niet hadde II jaer,
 
Entie draken anebedene daer,
 
Ende gingen woch na hare maniere.
 
So daden lyoene ende andere diere,
25
Ende ginghen voer hem al ghemate,
 
Ende wijsden hem die strate.
 
Inden wech waren ossen twee,
 
Die els en daden nemmee
 
Dan dat si droughen dat,
30
Dat men dranc ende at,
 
Die dreven daer die liebaerde.
 
Scaep waren daer indie vaerde,
 
Die gingen onder wulven daer
 
Ende onder leuwen sonder vaer.
35
Ten derden daghe wilde sitten
 
Maria, vermoyet vander hitten,
 
Onder eenen palmeboem.
 
Soe sach upwaert ende nam goem
 
Den boem geladen. Soe sprac met desen:
40
‘O wi! of het mochte wesen,
 
Dat ic hadde van gheenen daden.’
 
Joseph sprac: ‘Du best beraden,
 
Dattu wils vandien daden spreken;
 
Maer ic sorge ons saels gebreken,
45
Want onse vate sijn alle droghe.’
 
Jhesus sprac ten bome: ‘Boghe
 
Al hier neder metter vrucht dijn,
 
Ende lave nu die moeder mijn.’
 
Die palme haren uppersten tac
50
An Marien voeten stac,
 
Ende booch neder toter erde.
 
Maria nam dat soe begerde,
 
Ende alse die vrucht was afgelesen,
 
Bleef die boem rechts na desen
55
Tontbiden weltijt dat woude
 
Dat kint, dat hi rechten soude;
 
Ende alst tijt was sprac dus
 
Toten palmbome Jhesus:
 
‘Nu wes staerc ende rechti weder;
60
Ondoe uut dine wortele weder
 
Dine bedecte, scone fonteine,
 
Ende gef te vullen water reine.’
 
Dit was alse hijt hiet gedaen.
 
Lieden, beesten dronken saen,
65
Ende loveden Gode onsen Here.
 
Doe sprac Jhesus ter palmen mere:
 
‘Ic wille dat di ghescie
 
Dese eere ende dit vordeel van mie,
 
Dat een telch van dinen rise
70
In mijns Vader paradise
 
Ghedraghen si ende daer geplant.’
 
Dit dede een ingel altehant.
 
Joseph sprac ten kinde ditte:
 
‘Here, ons quetst die hitte.
75
Wiltu, wi varen bider zee,
 
Want daer sijn oec steden mee,
 
Aldaer wi in rusten moghen.’
 
Jhesus sprac: ‘Laet u ghedoghen,
 
Ic sal u corten dese vaert.
80
Die wech es lanc XXX dachvaert,
 
Ic saelt u teenen daghe bringen.’
 
Altehant naer dese dinghen
 
Saghen si die berghen bliken thant
 
Voer hem van Egypten lant.
85
Vro waren si ende quamen na dat
 
In Cyene in eene stat;
 
Ende want siere hadden gene conde,
 
Gingen si ter selver stonde
 
Int temple, dat hiet Capitole.
90
Daer stonden hare gode ene scole
 
CCC LX ende oec vive,
 
Die anebeden die keytive
 
Vander stat te haerre scanden,
 
Ende brochten hem der offranden
95
Vanden selven dat si hadden daer,
 
Ende gavent hem met herten claer.
 
Teerst dat Maria quam ginder,
 
Alle die afgode meer ende minder
 
Vielen neder. Alse dat hort
100
Die here van gerre port,
 
Effrodosius, doe quam hi daer,
 
Ende alse hi vant die saken waer,
 
Te Marien quam die ghone,
 
Ende anebeedde haren sone,
105
Dien soe drouch in haren scoot.
 
Mettien sprac die here groot:
 
‘Ware dese niet onser gode here,
 
Dese en laghen nemmermere
 
Voer hem neder uptie erde.
110
Nu doen wi hem de selve werde,
 
Die wi sien dattem doen moeten
 
Onse goden te sinen voeten,
 
Dat ons niet ghescie also,
 
Alst wilen dede Pharao,
115
Doen God daer dede menech wonder
 
In Egypten al besonder.’
 
Voert leest men, dat men en vant
 
Gheenen tempel in Egypten lant,
 
Daerne viel een afgod ter neder.
120
Cassiodorus en seeghter niet weder:
 
Hi spreect dat hi bescreven vernam,
 
Doe Jhesus in Egypten quam,
 
Dat voer Hermoplus der stede
 
Een groot persker boem stoet mede;
125
Doe Joseph ende Maria quamen
 
Indie stede daer te samen
 
Met Jhesus, dat die boem en mochte
 
Ghedoghen dat tlant Jhesus besochte,
 
Hine heeftene gheanebeet daer.
130
Sider seghetmen over waer
 
Van siere vrucht, van sinen bladen,
 
Van siere scuerssen, dat si in staden
 
Staen den ghenen boven alre aert,
 
Die met evele sijn verswaert.
135
Bi aventuren men anebede
 
Den boem aldaer inder stede
 
Over heilech, daermen an looch:
 
Lichte hier om waest dat hi booch,
 
Alse andere afgoden vellen,
140
Die duvel vlo met sinen gesellen.

Herodes quaetheit ende sine doot. XLVIII.

 
Onrecht moet te rechte comen.
 
Herodes, die hadde genomen
 
Meneger moeder hare kinder,
 
Die moeste met mesfalle niet minder
5
Also dwasen ende riesen,
 
Dat hi moeste die sine verliesen;
 
Want Antipater sijn sone
 
Verwerret al, ende was die ghone
 
Doutste ende gewonnen te voren,
10
Eer hi ter cronen wart gecoren,
 
Ende van enen onnedelen wive;
 
Die maecte onwert ende keytive
 
Sine edele broederen aldus,
 
Alexander ende Aristobolus,
15
Die Mariagnes kinder waren.
 
Hi visierde in eere maren,
 
Dat si doden wilden den vader,
 
Omme dat si beede gader
 
Comen souden ter cronen, die hare
20
Van gerechter geborten ware,
 
Alse vander moeder, dan des vader.
 
Hier omme dedise beede gader,
 
Herodes die quade, ontliven,
 
Om dat hi seker wilde bliven.
25
An dese dinc hevet hi verstaen
 
Dat hi sere hevet mesdaen
 
Bi soens Antipaters rade,
 
Ende berau hem, al waest te spade,
 
Ende heeftene mede ghevaen
30
Ende oec in prisoene gedaen.
 
Herodes viel oec also wale
 
Selve in eene grote quale,
 
Ende doude ginc hem mede naer;
 
Want hi hadde LXX jaer,
35
Ende oec siere kinder doot
 
Meerde sinen rouwe groot.
 
Onverwinlijc was die ziechede:
 
Hi hadde eenen groten rede,
 
Entie joocte mede so groot,
40
Dat het sceen eene mate doot.
 
Oec so swollen hem die voete;
 
Daertoe was hi so onsoete
 
Beneden an sine mans vorme,
 
Daer was hi rechts al vul worme.
45
Versuchten haddi mede so swaer,
 
Dat men mochte seggen over waer,
 
Dattet ware die Gods wrake:
 
Bidi alrehande sake,
 
Dat anderen lieden was medicine,
50
Was hem torment ende pine.
 
Hi horde dat bliscap groot
 
Die Jueden hadden om sine doot,
 
Die si hopeden te comene saen.
 
Doe dedi die beste vaen,
55
Ende hiet, weltijt dat hi storve,
 
Datmense vanden live bedorve,
 
Omme dat lant dan rouwe groot
 
Maken soude omme sine doot.
 
Daer naer quam hem een hoest an,
60
So datmen roupen began
 
Indie zale in diere ghebare,
 
Alse of die coninc doot ware.
 
Antipater sijn sone was vroe,
 
Ende boot goet ende ghiften doe,
65
Dat men ute liete gaen.
 
Alst die vader hadde verstaen,
 
Dat sijn sone sine doot belouch,
 
Dedi dat men hem thooft afslouch.
 
Ten vijften daghe staerf die ghone
70
Na die doot van sinen sone.

Hoe Herodes rike wart ghedeelt. XLIX.

 
Herodes die staerf overwaer
 
In dat XXXVIIste jaer,
 
Dat hi die crone ontfinc met eeren,
 
Indat carnation ons Heren
5
Int beghin alsemen screef sesse.
 
Noint man in meerre verdoemenesse
 
Ne staerf onder erdsche liede,
 
Alse dese onder sine mayseniede.
 
Buten sinen huse in elke stede
10
Sone was geen so geluckich mede,
 
Alse in orloghe, in aventuren,
 
In planteit, in soeten, in suren.
 
Die dat wel wille weten begaren,
 
Scolastica saelt hem verclaren.
15
Die gheene, die hi hadde ghevaen
 
Ende geheeten oec verslaen,
 
Teersten dat hi ware doot,
 
Omme te makene rouwe groot,
 
Hevet sijn zuster laten varen.
20
Met eeren groufmen te waren.
 
Archelaus wart na hem
 
Here in Jherusalem;
 
Maer niet en quaemt hem so scone,
 
Dat hi hadde coninccrone.
25
Herodes, sijn ander sone,
 
Galylee ontfinc die ghone
 
Ende die dinc diere hinc an.
 
Phillips, sijn derde sone nochtan,
 
Hadde groot deel vanden rike.
30
Dus was ghedeelt jammerlike
 
Der Jueden conincrike in sticken.
 
Archelaus en wilds niet micken,
 
Hine was wreeder dan die vader
 
Up sine ondersaten allegader,
35
Ende regneerde IX jaer.
 
Int eerste van hem, dats waer,
 
Hiet dinghel Joseph dat hi name
 
Tkint entie moeder ende quame,
 
Ende hi keerde in Israel.
40
Hi deet ende vernam dat wel,
 
Dat Archelaus die mogenthede
 
Hadde in sijns vaders stede,
 
Ende voer wonen in Nazareth.
 
Hier omme was onsen Here geset
45
Die toename van Nazarene,
 
Omme dat hi daer woende clene.
 
Archelaus die wart daer naer
 
Gewrouget te Rome, dat hi swaer
 
Sinen lande ware ende quaet.
50
Ghedaghet wart hi vorde senaet.
 
Ghedoemt was hi int perlement,
 
Ende was in ellenden ghesent
 
Te Vianen int lant van Gallen.
 
Aldus so moest hem mesfallen,
55
Ende dede daer sinen ende
 
Jammerlike ende in ellende.

Van Jhesus sittene onder die wise. L.

 
Alse Jhesus was out XII jaer,
 
Ginc hi te Jherusalem daer naer
 
Teere feesten, teere hoochede,
 
Ende Joseph entie moeder mede.
5
Die feeste hadde VIII dage gestaen;
 
Daer naer alsi henen souden gaen,
 
Ende si een dachvaert henen waren,
 
Souken si Jhesus inder scaren.
 
Joseph ende Maria mede
10
Si keeren weder indie stede,
 
Ende vondene midden onder die vroede.
 
Daer sat ende vragede die goede
 
God, ende vragede niet al bloot,
 
Omme dat hi hadde vragens noot,
15
Want hi wist al groot ende cleene,
 
Dat onder hem was gemeene;
 
Maer omme dat wire an leren souden,
 
Dat die, die wijs wesen woude,
 
Dat hi te horne ware snel,
20
Ende traech te sprekene also wel.
 
Bernaerd seit hier up mede:
 
O dogedachtege omoedichede,
 
Met hoe rechter groter onwerde
 
Verduwestu die hoverde
25
Van onser dulre, idelre glorie!
 
Lettel hebbic in mine memorie,
 
Nochtan en canic niet geswigen,
 
In wille hogelike prighen,
 
Mi voert trecken ende togen,
30
Ende meester maken vor die ogen,
 
Snel int spreken, traech int horen!
 
Slachte Jhesus Cristus den doren,
 
Dat hi also lange zweech?
 
Ontsach hi spot ofte gedreech?
35
Neen hi, al dor onsen wille,
 
Niet dor den sinen, sweech hi stille.

Augustus des keysers doot. LI.

 
Alse Archelaus was verdreven,
 
Alse hier voren es bescreven,
 
Was een Procreerre te hant
 
Van Rome ghesent int lant,
5
Componius, dat hi al uut
 
Gaderde den Roemschen tribuut
 
Int lant van Jherusalem.
 
Vele Jueden gavene hem
 
Den tribuut sere onwillike,
10
Ende wilden seggen gemeenlike,
 
Sindent dat si Gode ghaven
 
Tiende ende rente van haerre haven,
 
Dat si ghenen erdschen heren
 
Tribuut geven mochten met eeren,
15
Ende dat het sere oec ware mesdaen.
 
Componius wart afgedaen
 
Vander baillien, ende na hem
 
Was ghesent te Jherusalem
 
Marcus, die inder Jueden lant
20
Den chens nam ter Roemscher hant.
 
Na hem quam Avius Rufus.
 
Indien tiden staerf Augustus,
 
Alse hi hadde over waer
 
Geregneert LVII jaer,
25
VI maende ende X daghe.
 
Anthonis, dans gheene saghe,
 
Hadde mettem here gewesen
 
XII jaer, alse wijt lesen;
 
Daer naer was hi mogendlike
30
Enech prince van erderike,
 
Dat hi hadde in sijn bedwanc
 
Al die werelt ommeganc.
 
Noint sidert noch te voren
 
En was so machtich here geboren.
35
Some bouken gewagen das,
 
Dat hijt maer LVI jaer was
 
Keyser indie stat van Rome;
 
Maer omme dwaerste eist dat ic gome,
 
Want hi staerf in werelt eeren
40
Int carnation ons Heren
 
XV, dat vint men voer waer,
 
Ende oec XLII jaer
 
Haddi keyser gesijn te voren,
 
Eer Jhesus Cristus was geboren.
45
Ghelevet haddi in desen levene
 
Der jare ellef waerven sevene.
 
Hi was Yacus sone,
 
Die sijn vader was; die ghone
 
Hiet Octavianus mede,
50
Ende was senatur vander stede;
 
Maer Julius haddene gheset
 
Sinen sone naer die wet.
 
Vander moeder hi comen was
 
Van Troyen van Eneas.
55
So scone noch so gheluckich mede
 
Ne was nie keyser indie stede;
 
Nochtan en was hi met deser name
 
Niet altemale sonder blame,
 
Want hi was luxurieus,
60
Al was hi anders wijs ende preus.

Van Ovidius sproken. LII.

 
In des keysers Augustus daghen
 
Levede, horen wi gewaghen,
 
Ovidius Naso die boeke maecte
 
Scone, vele ende wel geraecte.
5
Uut sinen bouke sullen wi noemen
 
Hier ter stede somech bloemen.
 
Twi so maghic sijn versaghet?
 
Die niet upten woch en draghet,
 
Mach die rovers ontsien clene.
10
Wort ende sin si dat alleene.
 
Minne dats een swaer gheval,
 
Vul van soeten sorghen al.
 
Die hoept omme dat hi verdient hevet,
 
Dats hope die redene ghevet.
15
Dende proevet alle dinc.
 
Alsemen dat wals teersten vinc,
 
So waest des ongewone.
 
Aldus eist biden jongen sone:
 
Hine ontfaet niet wel bedwanc,
20
Teerst en si an sinen danc.
 
Die sonder spel sijn onderlinghe,
 
Dat sijn ongedureghe dinghe:
 
Merchtucht verrust die moede lede
 
Ende vermaecse weder daer mede.
25
Lichter verdoochtmen doch tverdriet,
 
Dat men doch verdient hevet iet,
 
Dan men tleet doet ongewes,
 
Dies men ontschuldich es.
 
Hets somwile quade maniere,
30
Datmen es te goedertiere.
 
Hets grote doget, dat een laet
 
Die dinc, daer hem die sin toe staet.
 
Langhe aerme, wide hande
 
Hebben die heren vanden lande.
35
Die last die de man bejaghet
 
Es licht, gerne alsemenne draget.
 
Joncvrouwen sijn van lichten seden:
 
Dies reine die es ongebeden.
 
Die tijt gaet houde ende merret niet,
40
Alse dwater te dale vliet.
 
Gheloof mi dies, het es bescreven:
 
Een seere edel dinc es geven.
 
Men siet onder thonich sijn
 
Dicken quaet fel venijn.
45
Die gode moetti huusloes maken,
 
Ende aerme oude moetti naken,
 
Ende du moets hebben langen verst
 
Enten euweliken derst.
 
Men siet den verwonnen upstaen;
50
Ende sulc es inder liede waen
 
Oft hem niet mesfallen mochte,
 
Diemen vallen siet onsochte.
 
Nemmermeer hebbets geloof,
 
Dat goeden ende nemet roof.
55
Wats die slaep els, clene of groet,
 
Dan die ghelike vander doot?
 
Slaep te tijt; als tleven ent,
 
Wert di lanc slaep angesent.
 
Dat ons georlovet en willen wi niet,
60
Maer emmer datmen ons verbiet.
 
Die den riken gevet sijn goet,
 
Hi ghietet dwater in de vloet.

Vanden selven. LIII.

 
Al sluutstu twijf van cranker voere,
 
Tfleesch es reene, tgepens hoere.
 
Hets omme niet datmen hoet,
 
Soe en si van herten goet.
5
Sluut al binnen, sluut al buten:
 
Dat gepeins mach niemen sluten.
 
Wi willen emmer datmen verbiet,
 
Ende eeschen dat men ons jan niet:
 
Alse die zieke om dwater pleget
10
Te biddene, datmen hem ontseghet.
 
Daerme ne mach niet int hof,
 
Daer gevet gelt eere ende lof.
 
Gelt hevet al in sire gewelt,
 
Eist pleit, eist maerct, eist lant of stede;
15
Om gelt so vechtmen mede,
 
Ende oec maect die penninc vrede.
 
Die doot es alder werelt fel:
 
Lere wel leven ende sterf wel.
 
Die andere lieden wille bevroeden,
20
En can hem selven niet gehoeden.
 
Wijn die maect geverwet wel,
 
Ende leert der luxurien spel;
 
Sorge ende dronkenscap groot
 
Dats der luxurien doot.
25
Joncvrouwe haren vrilinc vlouct,
 
Doch es haer lief datmense versouct.
 
Al es God erre, metter bede
 
Brinct menne ter omoedichede.
 
Wat es harder dan die steen?
30
Sachter dan water ens dinc geen;
 
Nochtan maect dat water nat
 
Inden steen dicken gat.
 
Rechter soene es geene wet,
 
Dan die scalcke in dat net
35
Ghevaen wert dat hi heeft gemaect,
 
Ende sijn selfs venijn daer in smaect.
 
Alse groot sin eist dat men hoet
 
Ende datmen berecht gewonnen goet,
 
Als te winne es van beginne.
40
Wes cusschen, wiltu dat men di minne.
 
Scoenheit es cranc toeverlaet:
 
So soe meer ter ouden gaet,
 
So soe meer breect ende dwijnt,
 
So lange dat soe niet en scijnt.
45
Elc poghe dat hi gewinne
 
Met soeten worden sine minne.
 
Nu es die werelt goudijn al;
 
Want wie thof hebben sal,
 
Vrouwen minne of heerscaps houde,
50
Men vindet al te cope met goude.
 
Al coemstu vort, Aristotiles,
 
Ende al dine aerte met, sijt gewes,
 
Brincstu niet, men sal di sluten
 
Dat wiket, du blives daer buten.
55
Nemmermeer ne comet te desen,
 
Dat sonde mach eere wesen.
 
Alse vele alse sants es uptie zee,
 
Alse menegertieren ende mee
 
Comen hem sorgen van zinne,
60
Die volgen wille dommer minne.
 
Ghenoeghte die es cort van minnen,
 
Ende vele sorghen sijnre binnen.

Noch vanden selven. LIIII.

 
Hets onrecht dat alt volc becoept,
 
Dat clene menechte beloept.
 
Peinster omme, u naect de oude;
 
Die hier omme peinsen woude,
5
Hine verlore en ghenen tijt.
 
Speelt, singet, hebt delijt,
 
Die jaer geliden inder maniere
 
Dat twater doet inder riviere.
 
Dat water en keert niet,
10
Alst nedere te dale vliet:
 
Alsoe peinst dat keren mach
 
No weder wile noch dach.
 
Hets eene grote rijchede,
 
Dat men leere goede sede.
15
Ic georloves in mine lere,
 
Dat men scalcheit met scalcheit kere;
 
Want die wet hevet gegeven,
 
Dat een man verwere sijn leven.
 
Miede ende gichte, men maget scouwen,
20
Verwinnet heren ende vrouwen.
 
Goede cruden ende oec die nosen
 
Wassen te gader: men siet rosen
 
Dicken biden netelen staen.
 
Het es nuttelijc gedaen,
25
Dat men scuwe dulle minne,
 
Ende uten sonden trecke de sinne.
 
Were die quaetheit int begin;
 
Want alse devel es comen in,
 
Ende tlijf vul wert van venine,
30
So coemt te spade die medicine.
 
Die hem heden niene wacht,
 
En heves maergen gene macht.
 
Welc tijt so heet es de moet,
 
So wijc hem, hijs al verwoet.
35
Hets quaet pinen jegen stroem,
 
Maer an wijken so nem goem;
 
Die henen mach varen in onweder,
 
Ende hem werpt jegen den stroem neder,
 
Die es dom ende ongeleert.
40
Een verwoet sin ende een verkeert
 
Die hevet onwert, als hi hort
 
Hem an spreken wise wort;
 
Maer, alse hi hem selven kinnet
 
Gewont, so eis tijt dat hi beginnet:
45
Dan sal ghenougen die zieke,
 
Dat men sine wonde wieke.
 
Doe van di die ledichede,
 
So vliet di die minne mede;
 
Want alse gerne alse triet
50
In marassce te wassene pliet,
 
Also gerne volget mede
 
Die minne der ledichede.
 
Men doget vele te meneger stont,
 
Omden lachame te makene gesont:
55
Oec moetmen wel dogen pine,
 
Omme meester vanden zinne tsine.
 
Wi jonge lieden werden bedroghen,
 
Alse hem vrouwen gepareert toghen,
 
Ende dan es emmer onse zede,
60
Dat ons vernoyet die outhede.
 
Hijs dom die hem an wijf keert;
 
Want si hebben hare ogen geleert,
 
Dat si wenen alstem gevoughet.
 
Dien de minne niet en ghenoeget,
65
Worde aerm; want die aermoede
 
En weet hoe soe die minne voede.
 
Scuwe dat upsien, jongelinc!
 
Den zieken dert ene clene dinc.

Vanden selven noch. LV.

 
Die beesten sien alle nederwaert,
 
Want die erde es haer aert;
 
Maer God heeft den mensce verheven,
 
Ende dat hovet upwaert gegeven,
5
Ende wille dat hi merke van verren
 
Den hemel entie clare sterren.
 
Scaemte ende trouwe sijn verdreven;
 
In hare steden so sijn bleven
 
Onscamelheit ende looshede,
10
Laghe, cracht ende gierechede.
 
Nu levet men bi rove vaste.
 
Tusscen den wert enten gaste
 
Nes altoes gheene sekerhede,
 
Noch tusscen swegher ende swager mede.
15
Rechte lieve ende rechte minne
 
Es tusscen gebroederen dinne.
 
Die man staet na sijns wijfs leven,
 
Ende soe wille hem venijn weder geven.
 
[Den sone dinct moeder ende vader
20
Te langhe leven beede gader.
 
Goedertierheit es verdreven,
 
Felheit die es nu upheven.]
 
Mi vernoyes ende ic scaems mi
 
Te seggene wat al quaets oec si;
25
Doch lijcs al openbare,
 
Dat tware es meerre dan de mare.
 
Hout die middel entie mate,
 
Dat es di die sekerste strate.
 
Selden siet men teenegere stede
30
Langhe gheduren mogenthede.
 
Swaer es, danscijn en moet pogen
 
Den sin, die quaet wille togen.
 
Die nideghe en lacht niet,
 
Dan als hi enen mesfallen siet.
35
Alse alt volc vaert hinderwaert,
 
So dinct hem dat hi wel vaert.
 
Men sal beiden den lesten dach,
 
Eer men eenen salich heten mach.
 
Decke dat vier nauwe ende seere,
40
Eert indi selven mere.
 
Minners mach clene dinc deren.
 
Men mach wel anden viant leren.
 
Alse wi prisen andere saken,
 
Souden wi donse wel prijs wert maken.
45
Die met minnen swaer es bevaen,
 
Hi dar wel alle dinc bestaen.
 
Wet God, die werelt es blent,
 
Want sulc es diemen niet en kent,
 
Die mordaet jaget inder gebare,
50
Alse oft trouwe ende doget ware,
 
Ende hevet van sire quaetheit groet ere.
 
Aermoede die leert sere.
 
Somwile volget goede aventure,
 
Daert begin af was sure.
55
Ennes somwile niet quaet,
 
Dattem een verwinnen laet.
 
Alle gaen wi ter doot waert;
 
Maer dat deen vorden andren vaert,
 
Eist lanc, eist cort, traghe of snel,
60
Al teenen huse, dit proeven wi wel.
 
Sekere vele eist tallen tiden
 
Scelden dan met swerde striden.
 
Vromeghe herte, dits geseget,
 
En es gheene dinc ontweget.
65
Die ziele en mach niet versterven,
 
Alle andere dingen verwandelen [ende] verderven.

Vanden selven noch. LVI.

 
Ghierecheit es meester vor al:
 
Ic waense cume meer wassen iet sal;
 
Nochtan so meer wasset tgelt,
 
So die dorst heeft meerre gewelt.
5
Scoenheit die es gerne verwaent,
 
Want hare dompeit dat al vermaent.
 
Verste, al en es soe niet lanc,
 
Bejaget dicken groten danc.
 
Gramscap es quaet, dier jegen vecht,
10
Want soe gaet dicken over recht.
 
Aldus maectmen die liede goet,
 
Alse die here des niet en doet,
 
Dat hi sinen lieden verbiet;
 
Want hijs die spiegel daer men in siet.
15
Die duve die eens ontbrac
 
Des havecs claeuwen, hort soe gecrac
 
Van enegen vogel na oft bi,
 
Soe waent al dat havec si.
 
Ghelijc ende in derre maniere
20
Dat men proevet gout biden viere,
 
Also moet men inder noot
 
Proeven ware trouwe ende groet.
 
Alse di die aventure es hout,
 
So wast di ane selver ende gout.
25
Die di ter noot niet en dient,
 
Dat was der aventuren vrient.
 
Die edel name diemen heet vrient,
 
Die wilen en was niet ontsient,
 
Die es te cope nu gheset.
30
Alst mi wel stont ende bet,
 
Waren vele die vriende hieten;
 
Maer alse mi die gelucke lieten,
 
So moestic alleene bliven,
 
Vriendeloos metten keytiven.
35
So hogher die persoen oec si,
 
So genadegher met rechte daer bi.
 
Hi es dorper, die sinen viant
 
Slaet aldaer hi leget int sant.
 
Eere hevet eenen snellen voet,
40
Soe loept henen metter spoet.
 
Meer messit, dat men uutslaet
 
Den gast dan menne niet ontfaet.
 
Trouwe die staet nu ter ure
 
Ende vallet metter aventure.
45
Niemen en mach nu wesen lief,
 
Hine hebbe der aventuren brief;
 
Ende soe slaet haer donreslaghe,
 
Ende vliet al, vriende ende maghe.
 
Hets eerlike hoghe daet,
50
Datmen vriende in staden staet.
 
Gheluc es der liede ghemeene,
 
Ende hanct bi enen drade cleene,
 
Ende dat men recht nu sach staen,
 
Sachmen altehant vergaen.
55
God speelt wel indie menscelichede,
 
Ende die wile hout ghene stede.
 
Eene maniere es vander doot,
 
Te levene in rouwen groot.
 
Hier gaen uut Ovidius bloemen;
60
Diere meer can machse noemen,
 
Maer sijn werc dat was so lanc,
 
Dat mi gaf te groot bedranc
 
Te makene al uut ende uut;
 
Maer sine bloemen al over luut
65
Die so hebbic hier ghenoemt,
 
Ende niet al so hoe dat coemt.
 
Dies meer wille, doe ondersouc
 
Sine auctore; mine rouc,
 
Dat hijs meer daer in vint.
70
Redene, die den leeken es blint,
 
En onderwindic mi niet vele;
 
Maer die scone bispele,
 
Diemen gerne lesen hort,
 
Ende daer een niet in wert verdort,
75
Ende nuttelijc sijn in vroetscepen,
 
Daer eist goet sijn met begrepen.
 
Het es menech die niet en acht
 
Der vroetscap ende daer omme lacht,
 
Alse hise hort, ende mede spot:
80
Dit es tgelike van enen sot;
 
Maer vroede lieden horen gerne
 
Vroetscap ende niet in scerne;
 
Want in vroetscap hebben si delijt,
 
In sotheit sceren ende verwijt.
85
Daer omme, als dies vele es,
 
Coeptmen lichte, des sijt gewes;
 
Al waert goet, dat es waer,
 
Nochtan moet lichten daer.
 
Dit sijn Ovidius sproken,
90
Derre es goet nu ontbroken,
 
Ende spreken vort vander jeesten,
 
Die ic gerne soude vulleesten.
 
Gave mi God gratie ende zin,
 
So ware mi dit dicht te min;
95
Nochtan hopic up sinen troost,
 
Dat hi mi hier af verloost.
 
Dese bouc, die hier naer sal comen,
 
Salic ons noch vorwaert noemen.
 
Van Tyberiuse den here,
100
Hoe hi wart eenech here,
 
Sine seden ende sijn doen al
 
Ende sijn leven, groot ende smal,
 
Dat suldi vinden wel bescreven
 
Inden sevenden bouc hier neven,
105
Entien sesten endic hier mede.
 
Die sevende die spreect oec gereede,
 
Die des wille wesen vroeder,
 
Ons Heren jeeste ende sire Moeder;
 
Ende oec hare miraclen mede
110
Salmen vinden hier ter stede.

Vorige Volgende